Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 46, 14 November 1919 — Page 2
This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hopula Kekahi Lunakiai O Kauai
@@kilo pono ana i ka mea nana e lawe @@ka ana i na wahine na dala iloko, i kekahi la ka, o ka pule aku nei i kala, i ka manawa i hoi ai na limahana e ai, na lohe mai la na kiu i ka nakeke o ke dald iluna o ka papahele, a i ko @@kou hele ana mai e nana, ua loaa mai @@ o Bettencourt is lakou, ma kahi o ka pahuhao; pela iho la i hoea mai ai i ka maopopo ana i ka hui mahiko, ke ano i nalowale ai us wa-hi o na dala @@ na limabana.
Ke kanako opio makemake nui ia o Mr. Bettencourt ma Kauai, he home hookuonoono kona nona iho; ua noho hana aku hoi no kekahi mau makahiki malalo o ka Makee Sugar Co., me ka paa i kekahi mau kulana ano nui iloko o kela hui, a ma ka oleloia, ua nui kana man dala i hoahu 'ai, ma ke ano hookuonoono.
Ua lilo keel hopuia ana o keia limahan o ka mahiko i mea hookahaha aku i ka manao o kona ma@ hoaloha, no ka mea us hilinai nui is ola, me ha mahaloia no hoi, no kona mau ano maikai he nui.
Kuakaua Ke Kiaaina No Ka La Hoalohaloha
(Mai ka aoao Ekahi Mai). Loku, e pahola ana ma ka hapanui o na wahi ma ke ao nei.
Nolaila, ano e hoomanano kakou i kei la, ma ka manao i hookaokoaia ae ai, @ne ka hoomaiki ame ka olioli iloko o ko kakou no ka wa i hala. E pule kakou apau, no ka mana, ka naauao ame ke kaulike, e halawai aku me na ninau, e hooweliweli mai nei i ko kakou aina aloha, e hookaokoa ana mai @ka hoowahawaha mai, a e hana ana hoi no ka pono o na mea apau, me ha nana ole ma ka papa a ma ke kulana paha. A is kakou i komo aku ai iloko o ke kaua i hala kuke iho nei, me ka menao e hoopakeleia ae ke ao nei i wahi @o na kanaka e niho ai; e haawi ana i na hoopakele ana i ka mea nawaliwali, a o hoopaa ana i na lahui uuku, i ka pono e noho, a e malama aku ia lakou iho elike me ha mea kupono loa i ko lakou mau kulana; nolaila e hoohana kakou i keia manao, ma ke ano i alakai ma ka kakou mau hana kuloko, o hana aku ana i ko kakou teritore ame ko kakou lahui, i wahi maikai e @oho ai a e hoohui ana i ko kakou poe @pau ma ke ano he hoa no hookahi ahan hauoli.
Hahana Na Olelo Mawaena O Na Lunakiai
(Mai ka aoao Ekahi mai). Mea i hanaia e ku papa; oiai nae, wahi @@u ana, ua maopopo iaia ke kulana o ka noho ana o na kanaka ma kela wahi, aole loa ia i kupono, a no kona makee i ko lakou pono, ma ke ano he hoaloha, pela oia i makemake ai e haalele iho lakou i kela wahi.
Ua loihi maoli ke kamailio ana o ka Lunakiai Low, a ma ke koho ana a na hoa o ka papa, maluna o kela kumu-hana ua aponoia ka olelo hooholo. e kipaaku i ka poe e noho nei malalo aku o Daimana Hila, me ka haawi pu ia ana aku o ke kauohe i ke keena o ka loio kalana, e hana aku ma na ano apau e hookoia ai ka manao ame ka makemake o ka olelo hooholo.
Koipoho O Kahanamoku He Kanalima Kaukanui Dala.
Ma ka Poaono aku nei i hala i hookoma ae ai o Mr. Duke Kahanumoku, ka moho heihei au o ke ao uei no ka pahu o hookahi haneri i-a nine kanalima i-a, he hoopii koipoho o kanalima kaukani dala, e ku-e ana i ka hui pa'i nupepe ka Advertiser Publishing Co., ma o kona mau loio la, A. M. Brown, A. M. Cristy ame C. S. Davis.
O A.M. Brown ka loio kalana mua o ke kulanakauhale a kalana o Honolulu nei, a o kona mau hoa ma keia hoopii koipoho, o kona mau hope no is ma ka oihana, o keia ka hui loio nana i hoomakaukau a i hookomo ae iloko o kaha kaapuni, i ka hoopii a Duku Kahanumoku, e ku-e ana i ka hui pa'i nupepa Advertiser.
O ke kumu o ke ala ana mai o keia hoopii koipoho, mamuli no is o kekahi mau manao hoakaka maloko o ka aoao o na lealea hooikaika kino, o ka nupepa Advertiser, e hoike ana i ko Kahanamoku komo ole ana iloko o ka heihei au, me kona ike no Hawaii nei, aohe naea on a hoomaamaa mamua ae o ka manawa e malemaia ai o na heihei, no ka mea, aia ke kaunui ana o ka maka o na mea apau maluna ona.
Ma kekahi hapa o ka palapala hoopii koipoho, e hoike ana ia o ka manao o ka Advertiser, e kapa aku ana ia ia Kahanamoku, i ka hohewale, ame kekahi mau inoa lehulehu e ae, a no ia manao, a koi ae i kela huina maluna, e ukuia aku iaia e ka hui pa'i nupepa, nana i hoopuka aw i kela manao.
Ma ka noho ana o ka halawai a ka Ahahui Kalepa ma ka Poakolu iho nei, i hooholoia ai, e hoopanee i na hana hoonanao no ka la hanau o Wakinekona mamuli o ka hiki ole i na mokuahi ke halihali mai i na malihini mai Amerike mai, a me na mea apau i manaoia no kela la.
Hauoli Ka Manao I Ka Ike Ana I Ka Fea Ma Kahului.
Mr. Sol. Hanohano, Aloha nui kaua: -E oluolu mai oe i kekahi rumi kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui, ka ipukukui hoi nana e hoomalamalam nei i loko o na home i nohoia e ke kuokoa, a nana hoi ia e uwila aku ma na kihi eha o ka moana Pakipika nei, a hoea loa aku ma ka moana Akelanika, no ka'u wahi hunahuna meahou, i ike ma ka la fea ma Kahului, Maui, i ike mai ai ka nui ane i ka lehulehu, e noho ana inai ka puka ana a ka la a ka napoo ana a ka la i ka mole olu o Lehua.
Ma ke ahiahi o ka la 9 o Okatoha, 1919, mawaena o ka hora 8 ame 9, i haalele iho ai kou niea kakau ia Honokohau maluna o ke kaa otomobile o Jose Hailii, Jr., no Lahaina. O kekahi o ko'u mau makuahunowai pu kekahi ma keia huaka'i makaikai fea, Mr. mo Mrs. John Limahai, Sr., a hooaumoe aku la makou ma ka home o ka maua mau aikane puuwai hamama i piha i ke aloha, Mr. ame Mrs. D. Kaumu, oiai o ka hora 9 paha ia, oiai o ka laua hoi ana aku no ia ma ko laua wahi moe uo ka moe ana aku, a ua puiwa mai la lau i keia mau leo hauwalaau ame @@ kani o ke oeoe o ka otomobile mawaho o ko laua puka pa, a walaau aku la kou meakukau nei, eia ka poe paehewa o ka po la? Ua lohe mai la laua i kuu leo a kahea mai la e hele mai, kipa mai ma kauhale nei, o ko makou eleu aku la is me na wahi paiki a komo ana ma ka lanai, a hui ae la makou me ke aloha pumehana, a hookipa loa aku la ia makou maloko o ko laua home.
Noi aku la i ka oluolu i ka'u mau a@ kane e kala mai ia makou, oiai ua hele aku makou me ko makou ha'i mua ole aku i ka lohe is laua, o ka laua i pune mai ai, aole he pilikia.
Nolaila hoomaha liilii a makaukau mai la na meaai i na kamaaiua, a naua aku la makou no ka paina ana, oiai no nae us ai no makou ma ka home nei, mamua o ka hele ana, aka, o ka rula o ka Hawaii. hookipa no kamaaina e ai, o ka ai aku la no ia ma ka mea kupono.
I ka pau o ka ai ana, ua hoi aku la makou mawaho o ka lanai, hoonanea iho la me kamaaina, a ike aku la makou he mea ano hou hoi ka ia makuahine o makou e hana mai ana, oia hoi o ka mama o Mrs. D. Kuamu. e ulana ie papalo ana, oiai he mea ano hou ia ia makou, oiai o ka ia e ulana ana oia no ka ili o ka hua o ke koa, aole o kela ano koa kuahiwi w hana waa ia nei, aka o keia ano koa no e ulu nei, a kaaale ka hua a o kona alualu ae o waho, o ia kana e ulana ana, ea ua eleu aku la makou ma ka nana ana, he u'i hoi kau, nui ka imi o ka mea nana i hookumu mua e hana i keia ano papale.
Olelo mai la lakou eia ke kaila hou o Lahaina ke hana nei na wahine o Lahaina nei i kei ano papale, e hana ana ka po ame ke ao, i mau papale e hele ai i ka fea.
Ea, nui ka eleu, oiai in a oe e kii e kuai i keia ano papale, ma na halekuai he nunui ke dala, aka in a oe e hana maoli ana, aole he lilo o kau kenikeni, a ma ia po no, us olelo mai la kuu aikane, Mrs. D. Kuamu e hana aku maua o mama i mau papale uoo olua, ua hoole aku la kou mea kakau nei, aole e hooluhi, na maua no e hana ke hoi aku no Honokohau, aka ua paakiki mai la no laua, a he oiaio ua loaa i'o ko maua mau papale ili koa mai ia laua mai, a eia ka papale nei. Me ka mahalo nui ko laua lokomaikai.
E kuu Solomon, ke pakika loa aku la paha keia mawaho o na kahu o ke kupono, aka he mau meahou is, e kala mai i kou mea kakau nei.
Pau ka nanea ana e nana no ia mea ano hou, ua pai mai la kamaaina e hoi e hooluolu i maikai na maka e hele aku ai i ka nana fea ma ka kakahiaka o kekahi la ae, ua kuhikuhi ma la ka makuahine o ka home Mrs. Kumu i ko makou mau wahi moe, a hoi aku la ko'u mau makuahunowai ma ko laua moe, a owau no hoi ma ko'u.
I ka puiwa ana ae, eia ka ua malamlam, e olowalu ana ka leo o ka moa. Ea, e kuu Solomon, us hookahahaia mai kuu noonoo ia manawa koke, hoomanao ae la au o ka la 10 keia o Okatoba, o keia la ka piha ana ia'u ame ka'u aliikane he 19 makahiki o ko maua noho ana iloko o ke apo gula o ka mare a ka Makua o ka lani i hoopomaikai mai ai ia maua.
Nolaila lele mai la ka'u hoomauao ana no ka'u aliikane ihope nei oiai eia no oia ma ko maua home hana ma Nakalele Head Light Station, nolaila ala ae la au maluna o ko'u wahi moe ia kakahiaka a kukuli iho la au no ka haawi ana aku i ka'u mahano hoomaikai me Kona aloha i Kana mau wahi kauwa nui i ka Makua ma ka lani no ka nui o nei, Kona kiai ana ame Kona malama ana i ko maua mau ola pakahi a loaa ia maua keia mau makahiki, ma o ka'u leo pule la.
E nonoi pu ana hou i ko ke Akua aloha e hoohui ka'u leo pule me ka'u aliikane i na hora o is kakahiaka, in a e hoomanao ae ka'u aliikane no ia la poina ole iwaene o ko maua ola ana iloko o kona oule kakahiaka.
I ka pau ana o ka'u hoomaikai ana, ku ae la au a hele aku la no ka haleauau no ka hoomaemae ana, a pau hoi aku ia makou no ka paina kakahiaka, a hoi mai la e hoomakaukau no ka huaka'i makaikai fea.
Mawaena o ka hona 7 ame 8 a. m. o ka la 10 o Oct., i olelo ia ae la i kau hou aku ai au me ko'u mau hoa maluna no o ke kaa otomobile, no ke kaona o Lahaina, a hoea ma ke alanui Lahainaluna a o ke alanui Panaewa paha ia, a malaila hoohuli aku la ko makou kaa oto no kahului ka pahu hopu.
I ka hele ana ma ia wahi, he nehe mai hoi kau, aole he onioni a hoea mauka iho o ka halekula o Kamehameha III, ma Lahaina, e piha ana kekahi mau makuahine ma ha'i o ke alanui, ua hoea ae lakou malaila no ka lakou poe keiki kula no ke kau ana maluna o na kaa kalaka no ka hele ana i kahului, e hookahakaha ai, ma ia wahi us hemo pau aku la ka holo o ko mkou kaa, malalo o ke kalaiwa eleu.
I ka hoea ana aku iwaho o Launuipoko, ua hui aku la makou me ka maka hope o na kaa kalaka o na kamalii kula o Maui Komohaua nei. Auwe, he u'i hoi kau, ua piha keia mau kalaka me na keiki kula, e kilepalepa ana na have Amerika i ka makani elike me ha nui o nakeiki, pela ka nui o na have, a pela pu me na kaa, ua hoohiwahiwaia me na have ame kakahi mau lipo o ka wao. W himeni ana na keiki me ka piha i ka hauoli. Ua like ka nee ana o keia mau kaa oiai ko makou kaa ke maaloalo nei ma ka aoao o keia mau kaa kalaka o Maui Komohana nei e ka'i laina nei; a o ke kaa o ke kula o Lahaina mamua loa a o ia no hoi ke alakai o na kaa me kona mau keiki hookani pila.
Me he la he hapalua mile paha ka manna mai Launiupoko aku, ua hoea aku la ko makou kaa mamua loa o na kaa kalaka o na keiki kula, a malaila good bye, hope mai la ia lakou, a oni aku la ko makou kaa nomua, a hoea aku la no Olowalu e kali ana no kolailai mau keiki kula, no ko lakou kaa kalaka; a hala ae la ia, hoea aku la no Ukumehame, a hala ia, hoea aku la no Manowainui, huli aku la au e nana ia mau lae kahakai, hoomanao aw la is mau lae kahakai, hoomanao ae la is mau lae kahakai a makou e hele ai i ke ko lau me na kamaaina, a o McGregor hoi ma kekahi inoa, huli aku la @u e nana i kahi o makou i uoho ai, o na kumu kiawe ke ulu mai ana ma ke kahua o ka hale, a huli aku la e nana i ka halekukui, a he kukui olapa i keia wa, hu ae la ko'u aloha no ka'u aliikane ame ka maua keiki i noho hoomanawanui ia ai ia kula panoa iloko o na makahiki he elua me eono mahina malalo o ka hana a Amerika, o ia hoi ka malam kukui. Aloha pu ae la au no ia mau lae kahakai e heleia ai, ame na alanui o ia wahi a hoea i Maalaea.
Hala ae la ia, hoea aku la makou i Puuhele Camp, a hala hope ae la is, hoea aku la no Waikapu, a ike aku la ia hoaloha maikai e hele ana ma ke alanui, oia o Mrs. Huia Adams, a kahea aku la ma ka inoa a huli mai la a aloha lima aku la, oiai ko makou moku kaa ke uee mau nei nomua; a hala hope ae la ia, hoea aku la no ke kulanakauhale poo i Maui nei, o is hoi Wailuku, a huli ae la na kamahele e nana ma o a maanei. Auwe, he u'i mai hoi kau, a hoeea i ke kihi mawaena o ka Enos Store ame na keena loio, e huli ai no kai o Kahului, o ia hoi ka Main Road, a ma is wahi ua nee maile aku la ko makou kaa e kilohi ana hoi i ka nani o ua kulanakauhale moiwahine nei o Maui, e hoopiha ana hoi ko makou mau maka mo na mea nani like ole, a ka maka e ike aku ana, me na hale ano hou ma o a maanei o ke alanui.
A hala aku la kulanakauhale, ia nee awiawi mai la ko makou kaa no ke kahua hoikeike fea, oiai na kaa o Wailuku e kuupau ana i ka holo makai mai a mauka aku nei, pau ke ola, in a no ka hooku'i aku me kekahi mea kino, aole he nao ai i ka papaa; aka no ko makou kaa ke nee nei ma ke kulana akahai me ka palanehe maikai ia e iho nei, a hoea i ke kaona o Kahului, ua huli ae la mahou e nana ma o a maanei o ke alanui, auwe no hoi ka nani e, a hoea ma ke kihi e holo ai ke alanui no ke kahua heihei, o ia piha ia i na kanaka, makai a mauka o ke alanui, e ka'i laiua ana na kanaka.
He la laukanaka maoli kela ma Kahuluu, aole e hiki i ko makou mau maka ke hoomaopopo, i ka nui o na kanaka, oiai ke nee mau nei ko makou kaa nomua. a hoea i ka puka pa o ke kahua o ka fea, a ku iho la ko mahou kaa, ua hele mai la o Mr. P. Goodness, ka makai kaa a olelo mai la i ko makou kalaiwa, e hele loa ko makou kaa a hoea i ka pou kelepona a malaila hoohuli hou mai a hoea i ka puka pa nei, alaila hoolele na ohua, a holo loa kou kaa ma ka aoao makai o ke alanui a mauka iki aku alaila ku kou kaa.
I ka hoea ana mai no ka puka pa ua lele iho la au ame ko;u mau hoa, oiai ke komo nei na kanaka he nui iloko o ka pa, nolaila ua eleu aku la makou i mai kikiki no makou a loaa mai la, oiai he hapalua dala ka uku komo o ka puka, a nee aku la no ke komo o ka puka, a nee aku la no ke komo ana aku iloko o ka pa. Ua paa mai la kuu lima i ke keiki ohi kikiki a i huli pono ae au a nana aku halawai ae la ka ike o ko'u maka me ka ike o ka maka o keia keiki, a o kana i ninau mai ai ia'u o Mrs. Kalama anei keia a halawai nei ma au@ Ae, owau i'o no keia. Auwe, o oe anei keia o Harvey Cornwell@ Ae mai la no hoi ke keiki, me kona puliki paa no i kuu lima. Hele mai la kuu aloha nui no keia keiki a makou, oiai o ka ehiku makahiki keia a makou, oiai o ka ehiku makahiki keia akahi no a hui hou. Oiai o kona mau makua Mr. ame Mrs. James Cornwell o Waikapu, Maui he mau hoaloha oiaio ia no maua o ka noho ana ana o Anapaakai, nolaila hu ae la ko'u aloha no kona mama i haalele mai ia kakou, he mau keiki makuahine ole iloko o keia ao akea, e imi ana i pono nona ame kona mau pokii.
He umi minuke paha ko'u ku ana me keia keiki e walaau, ua noi aku la i kona oluolu e hookuu mai ia'u e hele, oiai e walaau ana oia me a'u, a e ohi ana kekahi lima on a i ke kikiki, a no keia keiki ko'u mahalo nui; no kona iike, aole i hoohewahewa mai. Oiai o ko'u ike hope ana iaia o ka 16 paha ia o kona mau makahiki, a he uuku iki mai no hoi kona wahi kino, a i ko'u ike hou ana aku nei ua loaa no hoi kana hana aia me ka loio kalana.
I ko'u haalele ana iho i keia keiki ua hele ko'u mau maka a pohina i na waimaka, no ke aloha ia lakou ame kona mau makua puuwai hamama. I ke komo ana aku noioko o ka pa, ua ike aku la i ka nui hewahewa o na kanako, eia hoi no kamalii kula ke ka'i laina nei mawaena o ke alanui me ka lakou mau have pakahi e kilepalepa ana i ka makani, oiai ka lehulehu e ka'i ana ma na aoao o ke alanui. He ku i ka nani ka hookahakaha ana keiki kula o na wahi like ole o kekahi mau wahi o Maui nei i hoea mai ma ia la.
I ka koea ana aku o kou mea kakau nei ame ko'u mau hoa no ka lani launiu hoomaha, ua hoomaha iho la no ka manawa, liilii, oiai na kukuna wela o ka la e iliki pau iho ana i kona kahiko nani.
Maloko o keia kahua hoikeike ua lako me ua meaai like ole, a koe ka poi, a o ke dala ke malama iloko o ke eke. Nolaila hele aku la e kuai i mau kona hope ice cream, no ka hooluolu ana i ka ikiiki o ka wela a ka la. He umi kenoka o ke kona kope hoohaki.
I ka pau ana, ua hele aku la e makaikai i na holoholona like ole ame na manu e loo na iole lapaki, na ilio, na puaa, na pipi, ua lio ame na moa, na pelehu, ua hele no hoi a momona, aole he mea a ka maka e hoohalahala ai, a pau ka maikaikai ana ia mau mea, ua hele aku la e maikaikai i na moakanu like ole, na pua like ole, na lepo like ole, a pela me na mea hoomamona lepo like ole, na naonao like ole, na mu ai ko like ole, na nalo like ole, na ano ko like ole, a he nui wale aku e pau ole ai i ka ha'i aku, oiai ua lawela mau na mea like ole apau maloko o ia hale.
Ka i no hoi o ka nani wale ae la no ia, eia hou aku no ka hoi ia nani ma ke kani huli ae, e lua ka poe hulaku'i, na kaikamahine hookani pila ame ke kao hulahula, a he merry-go-round pu kekahi, ke pu mai la ke oeoe. Nolaila nee aku la au me ko'u mau hoahele no kahi i ku ai ka merry-go-round, he kaa poniu hoi ma kekahi o ko'u makuahunowai wahine e kuai i kikiki no maua, a loaa mai la he umikumalima keneta o ke kikiki hookahi, a hele aku la maua o kau maluna o na lio, a makaukau na mea apau, a kani mai la ke oeoe holol, o ka nee aku la no is, oiai ka pahu ponokalapa e paani ana i ke mele i kupono no keia kaa poniuniu, auwe, ke lilo la maua maluna o nalio, me ho maua mau pakana no i kohukohu ka holo ana o ka lio o Kahului, he nanea mai hoi kau i ka holo kainepu a ka lio hulupala, oiai ka lehulehu e kali mai ana no ka loaa he manawa ia lakou e kau ai.
O keia kakahi waki piha loa i na kanaka mai na kane, na wahine ame na kamalii, a pau ko maua hauoli i ha holo lio poniuniu, na hoi hou aku la e hoomaha iloko o ka lani launiu, no ka hoomaha ana, oiai he nui ka wela a ka la.
Ua hoea aku la au ame ko'u mau hoa ao kahi a Philip Pali e noho mai ana a noi aku la i kona oluolu e ha'i mai i kahi o loaa ai ka poi, oiai ua pololi poi maoli makou, a o kana i pane mai ai. ma ka la aku la ma nehinei aia ma kela lanai launiu malaila e ai poi ai, a no keia la aole paha he ai poi. Ua hele aku la makou no kahi i kuhikuhi ia mai ai, ua piha ke pakaukau aina, a kali aku la no ka loaa he wa e kaawale ae ai; na noho aku la makou, aka aole poi, ua lawe ia mai la ka makou mau meaai, oia hoi ka i'o pipi palai me ke pa palaoa, awiubata ame ke pola ti, no 60c. Ia makou e ai nei, aia no kekahi poe a ae e kali ana i pumi kaawale no lakou.
Hoea hou aku la makou i ka hale hoikeike o ke teritore o na mea nani like ole, e laa na moena Hawaii, mai ka nunui a ka liilii, he ku i ka nani me ka maiau pu o ka hanaia ana: a pela me ke koki moana, na kukini moea, na poho lauhala, na peahi.
Ka i no hoi o ia wale ka nani, huli ae la au a nana ma kekahi aoao, e kuuwelu ana na lihilihi, na lole i humuhumuia, ka lopi, na cushion, a pela wale aku.
Aia malalo iho e kaku ana na kapa pa'upa'u like ole, na umeke laau me na pohaku ku'i poi, na ko'i pahaku, na lei pupu, na lei kukui, na lei palaoa na pine palaoa, a he nui wale aku a ka maka e hiaai ai.
Ia'u e ku ana nanna ma o a maanei, ike aku la au i na kanaka ame na kamalii e piha ana malilai, eia ka he hale hoikeike ia no na keko, na mea, ka leopadi ame kekahi mau holoholona i a@o like ka hulu me ka iole. Ua hele aku la au e huli i kuu wahi keiki i waena o na kamalii a hai aku la au no ke keo ame ka bea, a hoea ana maua ma kahi o ia mau holoholona, ua nui ka piha, oiai akahi no a ikemaka kekahi mau kamalii ia mea he keko. Ua nui ka kauoli o ka'u keiki, no kona ike ana i keko.
O kekahi me a'u i hauoli loa ai, o ia no ka ike ana aku, he mau keiki Hawaii wale no koloko o ka bana Hawaii, a he Hawaii no hoi ka mea e alakai ana. He hanohano hoi i loaa ia kakou na Hawaii a koho ai kela inoa Royal Hawaiian Band, e pono ai no e hoomau aku i keia Hawaii ma ka noho alakai ana , a pela no hoi na keiki pu e hoomau ai ma ia kalena maikai.
I ka oau ana o ka manawa i manaoia ai no ka bana e paani ai, ua hoi aku la lakou noluna o ko lakou kaa kalaka, no ka hoi ana no wailuku. Mahope iho ia manawa ua hooho ia ae la, eia ae na makulele, a he oiaio ua ike aku la ko'u mau maka i ua mau makulele nei e lele mai ana ma ke alahele moana mai no ke kahua hoikeike. Ua like ma ka pinao i kahi e loa ke nana aku, a hoea pono maluna o ke kahua hoikeike, ua hookikahakaha he la ua mau moku nei, a huli hoi aku la noloko o ke kai, eia ka he mau seaplane laua, me ka nui o ka houoli i ka ike ana i keia mau mokulele.
He mau heihei wawae kekahi ma ia la, me ka paani kinipopo, nolaila ua nui na mea like ole o ka maka e hoe nuu ana, a pau ole no kekahi. I ka hora 3 p. m. hoea aku la au ame ka'u keiki noluna o ke Grand stand, a e paani ana no ka bana o Hilo, a he hapaha ko ke kikiki hookahi. Ina oe e noho iluna o keia wahi e huli ana kou nana ana imua o ke kahua heihei, a pela i piha ai oluna o keia hale.
Ma ka hora 4 p. m. na haalele aku la au i ke grand stand a hele aku la e huli i ko'u mau hoa oiai ke kokoke mai nei ko makou manawa a haalele ai ia kahului. Ua puka loa aku la uo au nowaho o ka puka pa, e nana ai no laua ame ko makou kaa, kahea mai ana keia leo mahope o'u, a huli ae la au e nana, oia ka o ke keiki no o H. Cornwell. Olelo aku la au e hele ana au e nana i ko makou kaa. olelo mai la kela hoi mai ae maloko nei e noho ai ma ko'u wahi nei a na'u e nana ko oukou kaa@.
Mahalo aku la au iaia, a olelo hou mai la kela ke ole au e kuhihewa ua hoi iho nei ko oukou kaa, he hapalua hora mamua o kou hoea ana mai la, a olelo mai ia ke keiki e hele oia e huli hou i kaa no'u, a olelo aku la au e hoao no au e kali malaila no hookahi hora. Eia ka mea aka, ia'u i huli aku ai e nana i ke kahua akea, ike aku la au ia Mr. Limaha'e hele ana i kai koea aku ai i ke grand stand, olelo iho la au, eia no ka olua, a e huli ana olua no'u. Nolaila ua holo aku la kuu wahi keiki a hoea mamua o ke kuku kane, a ike mai la, a olelo mai la aia ihea o mama! Aia i ka puka pa ke noho mai la e kali ana, ua hoolauna aku la au ia laua no keia keiki oluolu nui wale. Ua kali makou malaila no elua hora me ka hapa no ko makou kalaiwa, aole o makou wale no, aka @o nui. Mawaena o ka hora 6 ame 7 p. m. aole no he hoea mai o ko makou kaa, a hele aku la e huli i kaa no makou, a loaa ko makou kaa, he $8 ka uku no ka hoihoi ana mai a hoea i Lahaina, ua pono ia, kau ma ke kaa, a kaawi ke aloha hope no ke keiki puuwai hamama, a nee maile mai la ko makou kaa a hoea i ke kihi e huli ai no Wailuku, a he mau kapuai ka mamao mai ia kihi mai, hoea ana no ko makou kaa a ku iho la ko makou ka e kau ana, a hoea no hoi ko Haili Js., kaa, oia hoi ko makou kaa mua, a ninau no ke kumu o ka po, eia ka no kona hele e kokua i na kaa i poino ma kona alahele e hoea mai ai e kii ia makou. Ua kaa mai la makou maluna o ko makou kaa, a uku aku la i ke Kepani no kona lawe ana mai ia makou a hoea ma ia wahi.
Haalele ia wailuku ma ka hora 8 p. m. no Lahaina, hoea i Lahaiua ma ka home o na aikane, a e ala ana no kamaaina. Hoomaha liilii, hele no ka haleauau no ka hoomaemae ana, a hoi hou e paina mama, a nanew iho la makou a hoi aku la e hooluolu e hookuu ana hoi i ka luhi o ka la i hala aku.
I ke ao ana ae, o ia ka Poaono, a mawaena o ka hora 10 ame 11 a. m. i haalele aku ai makou ia Lahaina no Honokohau nei, a hui iho la me ka'u kaue ma ka home nei i ka hora 12 o ia awakea. Nolaila o keia ka paniua hope o ka huakai makaikai fea, a ke haawi aku nei i ka'u hoomaikai nui ia oe e Sol. Hanohano, no kou ae ana mai o lawe aku i keia mai meahou a hoike ao ma ke akea.
Ke hooki nei me ke aloha nui ia oe ame kou mau keiki pa'i.
Owau iho no me ka haahaa,
Mrs. Annie L. Kalama.
Nakalele Head Light Station.
Lei Roselani Song.
Aloha kuu pua lei roselani,
Kuu pua a'u i anoi mau ai;
Elua kaua kau i ka hano,
A puka i ke ao malamalama;
Malama pono oe i kuu lei hulu,
I kuleana no'u a e hiki aku ai;
Ua ike no oe i kuu alahele,
Ma ka lihilihi o ke anuenue;
Elua kaua i waialoha,
Ike i na maka o na opua;
Ilaila kaua e walea ai,
I ke kihene pua lei roselani;
Ilaila kaua e walea ai,
I ke kihene pua lei roselani;
I kuiia e a'u a lawa pono,
I lei kahiko no kuu kino;
Haina ia mai ana ka puana,
Elua kaua kau i ka hano.
Haakuia e J. L. Kalualahaina,
Keiki o ka uka holo kiaahi manu o Paa.
He Nane.
E ala e Kona aina i ka la'i a ehu,
kai maokioki, kui pohu i ke kahu,
E lele ana ke ao hoomalu ai o keei,
He ao kaupaku i na ulu o weli,
Weliweli wale ko'u moe ana, ko'u ha'i wale ia ae,
Noho wale iho la oe, pau ko'u eu,
E eu e Kohala,
Eu e Kohala e ka nuupaa,
E ala e Hilo,
E Hilo ua poo lipilipi i ka unu lauoho kalole ke uluna,
Ua mohala ka pua o ka lehua i keekeehiia e ka ua,
E aha la'i i ka maile,
Lawai'a huki nehu kai o Punahoa,
E ala e Puna,
O Puna paia aala i ka hala,
Mai ke kila no a akiaki,
O na ula o Kailua,
A e ae Kukio makani Kau,
E ala e Kau,
Kau aina makani,
Ko a ke au i Halaea,
Kapaepae ka waa e holo,
I kailikii i kaulana la e holo,
Holo hookahi, holo koolua,
Holo na pou na waa liilii,
Ka waa uai o na lii la,
E holo.
E Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe: -E oluolu hoi oe e huli iho i wahi rumi kaawale no Kapuaoilimalima eia mai a hiki aku.
He kama ka'u i hanauia i Kona Akua, he kama ike ole mai ia'u, a aloha ole no hoi i ko maua nee ana mai, a noho i Kona Hema nei; o ka nana wale mai no ka ua kama nei a'u; aole no hoi o ke kokua a aloha mai, i ka la nae o ka inaina, haalele iho la ia'u, a i kekahi o na i'a liilii o ka moana, ia lakou ia e aloha ai.
Eia ka ninau: Owai ka inoa o kuu kama@ Pehea oia i ike ai ia'u i Kona Akua? Pehea oia i ike ai ia'u i Kona Hema nei? Pehea oia i hanai ai i kekahi o na i'a liilii o ka moana? Owai ka inoa o ka aina o ka Apana o Kona Akau i ike ai kuu kama ia'u? A owai hoi ka aina iloko o ka apaua o Kona Hema nei i lilo ai na i'a liilii o ka moana i mau hoaloha nona?
O ka mea e loaa ai ka inoa ame na ninau apau e pili ana no keia kama, e loaa no ka uku makana iaia, hookai makahiki lawe wale i ka Nupep Kuokoa a in a e makemake ana i ka holo mai i ka mahina o Ianuari, 1920, o ia ka hoomanao ana i ka piha haneri makahiki o Opukahaia, e kau ia aku ai ka Papa Hoomanao, na'u ka lilo ukumoku o ka holo ana mai ma ke ano ohua oueki no Kilauea. Na'u e malama i ka ai ame ka i'a ame ka hele e @oho ai; u haele no kaua i ka lawai'a kole. Na'u e hoomaka'ika'i ia oe i na wahi kaulana o Kona Hema nei, ka puuhonua o Hale-o-Keawe, Mokuohai ame kahi i hoonohoia ai ke Akua o Kamehameha (Kaili), Keei lalolilo, Waiamau, kahi a'o houhou ihe e @oke ai na kanaka koa ia Kekuhaupio, ke koa kaulana; a ma keia wahi he punawai i powaia ai o Kekuhaupio a make; ka heiau o Hikiau a he nuni wale aku. Pahea iho la keia!
Me na keiki o ka papapa'i ka anoai. a o ke aloha nui me ka Lunahooponopono.
Z. P. Kalokuokamaile.
Napoopoo, Kona Hema. Nov. 3, 1919.
Haina Nane.
S. Hanohano, Aloha kaua: -He uluhua au i ke uane a Kawelowai, e kaulana nei apuni no moku e olelo ana:
He inoa kona ua kaulana apuni ke ao nei, aia hoi oia me na lahui kanaka apau o ke ao nei.
Haina: Home. O ka home, he mea nui ia, he ion kaulana apuni ke ao; o ka home o ia no ka punana o ka ohana, o ka ohana o ia no ka lahui kauaka.
O ka mahele elua hoi o ka inoa, aia oe me ka poe naauao, mai ke kiekie a ka haahaa, a he hoahana pu me lakou. Haina: Rula.
Me nei na wehewehe ana, o ka rula no ka poe haauao ia kuleana, e hoomaopopo ana i ke ano noho okaua ana, noho ohana ana, noho hoomaemae ana, o lakou ka poe i hoomaopopo ia mea he rula, aole i ka poe hupo, a ma kahi hoi o ka hana like ana, a penei hoi kona pili malaila, o rula ohana he okoa ia, o rula opiopi he okoa ia, o rula opiopi o ia ka rula a ka poe kamana, a he poe naauao no hoi lakou, a pela i pili ai ka hana like ana, ma kahi, o rula opiopi, i ka hoohui ana o ka mahele mua o ko inoa me ka mahele hope, e loaa no ko inoa kaulana: Home rula.
O ka'u haina keia, ke Keiki o ka uka pua lau i.
J. M.
Waimea, Kauai.
Hoi nelo no ke keiki o ka uka pualau i o ka wai ulailiahi me ka wai kea, ua maloo ka wai o ke kahawai. Hoonuiia mai ka ikaika ke kumumu na meahana! -L. H.
Ma ka la apopo, e hoomau hou aku ana na kaikamahine o Kamehameha i ke kuai ana i k@ lakou mau meakuai, ma ka helekuai pipi Metropolitan, no ka imi ana e loaa he waihona no ke kukula ana aku i hamo no na kakamahine o kela kula e noho ai, oiai ma keia kulanakauhale.
Haina Nane.
Mr. Lunahooponopono, Aloha oe: -E ahonui iho hoi oe, e hoike aku i ka'u wahi haina o ka @ane a ke keiki o ka @hukai o Puaena, maloko o ka hiwahiwa a ka lahui, a penei ua nane la.
He inoa ko'u ua kaulana apuni ke @o. ua maheleia nae kuu inoa elua mahele, o ka mahele mua, aia au me na lahei kanaka apau o ke ao nei, o ka mahele elua, he milimili au na ka poe naa@@@, mai ke kiekie a ka haahaa, a he @@, hana pu me lakou, in a e hoohuiia @@ mahele elua alaila e loaa no kuu @@@ ua kaulana apuui ke ao. Ku iho la @@ ninau a J. H. Kawelowai: Owai au @@ na lahui kanaka apau o ke ao nei?
Haina: Papele. A no ka mea @@@ he lahui kanaka malalo iho o ka @@ kau ole na ano papale apau ma ko la kou poo, a i ole, maloko o ko lakou @@ home.
Ninau o ka mahele elua: Owai @@@ @@ he milimili na ka lahui a he hoa @@@ pu me lakou? Haina: Alii. A oia @@ milimili a he mea hiipoi ia na alii e kona mau makaainana, a he ha@@ pu io no me lakou, o ia hoi ka poe na auao, kiekie a haahaa, elike me ka manao o ka mahele elua o ka nane, a@@@ i ka hoohui ana o na mahele elua i ka@ hookahi, loaa pono aku la ke koleh@@ hoekepua ana iluna o ka lae pali o Kaa loa ae nei:
Ano e ka lala o nei papale. A Nanahoa la i hana mai ai: o ke lii wale no ko'u makemake. O la luhi o maua me ia nei. Haina ia mai ana ka puana, Papalealii kou inoa. Ea, holo ke kao, he kao nui no, me ke lio la ka holo ana, aka, ua holo loa ke kao, a haule ka papalealii o ke keiki alii i keani a ka makani o ke koolau. Kaulana mai nei a o kikila, Mahimahi o ke kai a o Puaena. Me ka maholo a nui i ka Lunahou ponopono ame au mau keiki panahele o ka papapa'i. Me ka anoi.
Ka Makani O Ke Koolau.
Hikina Aku, Nov. 4, 1919.
Ae. ua holo loa aku la no ke kao, ua aha'i aku la ka pupuhi i ka i'a o Uko'a, a haule iho la kaua i ka hope waa: he lawai'a paoa. Huli hou ia mai kahi i pupue ai o ke kolohe! -@. @.
Haina Nane
Mr. Solomon Hanohano, Aloha kaua: ke panee aku nei ai i ka'u wahi haina o ka nane a J. H. Kawelowai, a o ia hoi ka nane penei:
He inoa ko'u ua kaulana apuni ke ao ua mahele ia nae kuu inoa elua mahele o ka mua, aia au me na lahui kanaka apau o ke ao nei, o ka lua o ka mahele he milimili au na ka poe uaauao mai ke kiekie a ka haahaa a he hoa hana pu me lakou: in a e huiia ka mahele mua me ka mahele hope, alaila loaa kua inoa ua kaulana apunike ao nei.
Ku iho la ka ninau: Owai au me ua lahui apau o ke ao nei? Haina: Pu lima. Ka inoa pua ia mahele ia @@ elua mahele. Ka mua, lima: o ia ka mea me na kanaka apau: ka lua o ka mahele, pu, he milimili ka pu i ka @@ kiekie a i ka poe haahaa, a he hoahana pu me lakou i na manawa apau, a @ huiia laua, i hookahi e loaa no ka inoa piha maluna ae.
Ea po paha auanei na moku i ke a@ o ka makihana, oiai ua komo ke aia ma ka pukaki a kani ae la ka laka, a hemo ana ke panipuka o wahi ka puniu.
Me ka mahalo i ka Lunahooponopono. M. LeimokiHana. Kapaa, Kauai.
Aole i po mai la na moku i ke ala ka mokihana, ua puhiia aku la e ka makani Kona, a hala i Kahili. N@@@ ae la ka loaa i ke ala o ka mokihana maila i ke onaona o ka maile @ @@@ @@ Iliki hou ia mai! -L. H.
Ka Nane Kumulau Moaualehu A J A Kahiona
E ka hookele o ka Moku Nupepe K@ koa, e Mr. Sol. Hanohano, Aloha @@ -Nau no hoi e kaana pu aku i na @@ like ia J. A. Kahiona ke poo@@ olelo hoohialaai i ka manao i kou @@ heluhelu. Na mea ano nui o ka @@: 1/ He kumulaau moaualehu @@@ i na hua elima, kiko ae i eha haa eha mau keiki lawa, keokeo @@@@ poo me na wawae; loaa nae he @@ @@ keu pakahi; hookahi hui i kiko @@ keiki moa ulahiwa he poo no @@ @@ a pili lakou ia lakou iho: hea @@ lakou ma ka inoa hookahi. Owa@@ inoa ma ka olelo o Hawaii? @@ @@@ la: 1. Ahihanalepopele. 2. Peleaihonua. 3. Keahiakawahineokalua.
Aole hoi ha i u iho au ana i ke kai hohou.
Owau no, Kukapao. Hookena, Hawaii, Nov. 1, 1919.
Ea, hu mai la kai pahuna ma ka puapua o ka moa, ke owaowala nei @@ hulu i ka nuku. Aole ia o ke @@@ haki ai na kakala o ke kolohe, eia @@ no i ka poli e pumehana ai ua kanaka. Unui mai a pili i ka piko! -L. H.