Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 45, 7 November 1919 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HAINA NANE

Mr.Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:-E oluolu oe e ha-awi mai i kekahi wahi kaawale o ka ka-kaua hiwahiwa, i wahi rumi no'u e no-ho ai a iho aku i Waialua e ike ai ia Kawolowai i ke Keiki o ka Ehukai o Puaena, ka mea nana iniiniki malie, o ia iho keia:

            He inoa ko'u ua kaulana apuni ke ao nei. Ua maheleia nae kuu inoa elua mahele. O ka mua o ka mahele, aia au me na lahui apau o ke ao nei. O ka lua o ka mahele, he milimiil au na ka poe naauao mai ke kiekie a ka haahaa, a he hoa hana pu me lakou; a in a i hui ia ka mahele mua me ka meahele hope, ala-lia ua loaa kuu inoa, ua kaulana a pu-ni ke ao nei. Eia ka ninau: Owai au me na lahui kanaka apau? Haina : Na. Aole keia o Nana i ke kihi o ka ma-hina, aka, he ke kumu inoa keia no ke ka-naka kaulana.

            O wai hou au he milimili na ka lahui, a he hoa hana pu me lakou?? Haina: Wahi. Aole keia he wahi leta, a lole, a mea e ae pili wahi, aka he wahi keia i punahele ai i na makaai-nana koho balota. Na Kau. Okikiloa, he inoa nui keia i ka poe naauao, a he inoa milimili ia e na'lii i hala ahiki wale no i keia mau la aku nei.

            I ka hoohui ia ana o ka mahele mua me ka mahele hope loaa ka inoa piha. Nawahi. Hoohui piha ia kona inoa, Hon. Joseph Nawahi, Liona o ka Pa-kipika.

            O keia ka'u haina o ka nane a ke Keiki o Puaena. Ea e piena paha aua-nei ua kanaka, oiai o ka puana ia a ka moe i hiki mai i o'u nei, oiai pakele aku la oe ia Pikoialaalala, loaa pono oe e na aama kua lenalena i ka puluniu a ke Keiki o Kona.

            Me ka mahalo nui i ka Lunahoopo-nopono âme na keiki hoonoho hua kepau ko'u welina nui.  Me ka haahaa,KE KEIKI O KE KAI NEHE I KA ILIILI O HELU MOA.                                                                     

            Aohe wahi mea a piena o ke Keiki o Puaena, he o ia mau ia i ke alo pali. O ka puluniu pahele aama a ke Keiki o Kona ka i pau mai la i ka mokumoku.Huli hou ia mai! -L. H.                                

HAINA NANE.                                            

            I ahu la oe maanei, He uwepa kiliani mai nei, Nana e wawahi na pali paa.

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kupkpa, Aloha oe:- E oluolu mai hou oe no'u kekahi runi kaawalw, i ike aku ai hoi au ia J. H. Kawelowai o Waialua ka mea nana ka nane.

            He inoa ko'u ua kaulana apuni ke ao; ua maheleia nae kuu inoa elua ahele; o ka mua o ka mahele, aia au me na la-hui kanaka apau o ke ao nei; o ka lua o ka mahele, he milimili au na ka poe

naauao mai ke kiekie a ka haahaa, a he hoa hana pu me lakou, a in a e huiia ka mahele mia me ka mahele hope, alaila ua loaa kuu inoa, a ua kaulana apuni ke ao nei                                                          

            Eia ka ninai: Owai au me na lahui kanaka apau? Haina: Luna. O ka lunahoohana no           keia in na limahana. Owai hou au he milimili na ka poe naauao, ka põe kiekie ame ka põe haa-haa âme ka lahui holokoa?            Haina: Kanawai I ka hoohui ana o na mahele elua ka loaa o ia. Luna-kanawai.                                                       

            Me na keiki p ka papapa'i ko'u alo-ha nui, a o ke aloha pau ole me ka Lu-nahooponopono. Z. P. KAWAIKAUIKAMAKAOKA-OPUA. Napoopoo, Kona Hema, Hawaii.                                                

Aole ilaila ka iini pau ole a ka ma-kemake, aia no imua poni o le alo o ua kanaka. Huli hou ia ke kolohe!-L.H.                  

HE NANE                                                     

            Mr. Lunahooponono o ka Nupepa Kuokoa, aloha oe:-E oluolu oe e hoo-kaawale ae no ka iki pua nowelo ka a kii kalo paa i Waiahole, ke olu la na keiki o ke Loolau i paiia aku i ka paakiki p ke kalo.                            

            Ekolu no mahele o ka inoa o kuu ka-ma. O ka mua ka mahele, he keiki au na ka la i hanau mai. O ka lua o ka mahele, piliwale. O ke kolu o ka ma-hele, he kahiko no hoi i oe aohe nui ana ae.                             

            Eia ka ninau: Owai Au he keiki na ka la'i hanau mai? O wau hoi au pili-wale la e piliwale; piliwale ka i'a o piliwale; a owai ka mahele ekolu o kuu inoa, he kahiko no hoi oe, aohe nui ana ae?                                                            

            Ina e huiia ka mahele mua, me ka mahele elua âme ekolu, alaila, loaa kuu inoe holookoa. Ka hua i la umauma haiua. Owai kuu inoa? Oia, in a kumumu ka kao, hoonui ka ikaika. O ka mea e loaa mua ana ka haina me na wehewehe o ka nane, hoo-kahi makahiki lawe wale i ka Nupepa Kuokkoa. No ka mea, he hoohalahala na limahana uniona i ka uuku o ka uku; hewa pii keia o na meaai. Me na keiki hoonoho hua ka anoi, a o kuu aloha me ka Lunahooponopono. Z. P. K. KAWAIKAMAKAO-KAOPUA.Napopoo, Kona Hema, Nov. 1, 1919.                                                      

            Mr. Lunahooponopono, Aloha no:- Eia ka'u haina o ka nane a ke Keiki o ke keena kaomi maile o iniini i ke anu a ke kekau, Puuonale Boy.

            Akahi, he mau kama ka'u i hanauiai kahiki a hanaiia i Hawaii nei, a ka-nikoo, a palalauhala, haumakaiole, ka i koko; o ke kupaianaha nae, i keia mau kama a'u, he ike aku no au i aia e hoo-mahielua ua komo ke kuko me ka hali'a; aia wale no, a lilo i mea ole, alaila hui iho la na kama a'u me ke aloha paumako o kekahi i kekahi.

            O ka ninau: Owai ka inoa o kuu mau kama? Haina: Anianinana. A eia ka malo ana o ke aho o ka himeni kau-lana o kuu aina he malolo; a nona hoi keia hooheno poina ole:

                        I Maleka au a hoi mai nei,

                        Ma ka eheu la o ka malolo.

            He oiaio, i na aina e no i hanaia ai ke aniani, kekahi o na kama au, a pela no ka elua o na kama au, oia ka mea i kapaia e kakou he paakai, a hooiliia mai ma ke kua o ko kama mua, a ma- laila oia a kau ka puaa i ka nuku, a uhi kapa eleele.

            I ka hiki ana mai i hawaii nei, iloko o na halekuai, kuai aku la oe a hoihoi i kou home, loaa iho la he kama nau, he waiwai nou, kau ma ka paia o ko wahi home, a i ole maluna o kou pahu-ume, a i ko alawa lihi ana iho, he kuko mai hoi kau, komo ko palule alu lilina, hawele kahi aikala, nakinaki kahi lei-a-i, hoomiomio ko wahi lauoho, komo kahi kuka kanahai o kaua, kau kahi papale panama, alawa aku oe i ua mau kama nei au, e hoomahielua mai ana ko hiohiona iloko o ka poli o ua mau kama nei au, a puana ae la oe. He na-ni maoli no au, a he u'i kaili puuwai!

            Komo i'o no ke kuko, ka li'a hooma-nao o na la i hala, a i ole, kuko a li'a hou i mau pono hoou'iu'i hou nou, a o na mea i apulu kiloiae; a he oiaio, apau i ka weluwelu liilii, a helelei ka paakai o ia mau kama nei au, minamina loa oe, oiai, "Ua pau ae la ka pono a Kaki-ua," kuai hou no o ike ole oe i ke kapakahi o lo a-ikala.

            O ka'u haina ame ka'u milo ana keia i ke aho kuukuu a ka lawai'a o ka la maile, a ke manaolana nei au e pahu ana ka pele iluna o Puuonale hill, oiai ua pouli poele ke keena oihana o uwe-sanana i ka uahi; a ke huli hoi nei ke keki Akikuhale o na moana, oiai ke kau ae la ke ao makani i Kaiwiopele, me ka naulu hoohaehae makani.

            Owau no,

            LIHIKAIOPUAKEA

Aohe mai la no he wa a pili pono ka la i Papaenaena, alo wale iho la no kahi kolohe.. huli hou ia mai!-L. H.

HAINA NANE

            Mr. Lunahooponopono ahonui, Aloha no:-Eia hou no au no ka elua o ka ma- nawa, no ha haina o ka nane a ka kei- ki e kipu mai la i ka ehukai o Puaena, Mr. J. H. Kawelowai, oiai, oi onou aku nei ka ikaika o ka makani aloha o kuu aina he apaapaa, a hiki ole, i ka onou ia mai e ke kiu, ka makani kiiwaiole- hua.

            Malia hoi o ko hana ana aku la ia i pakele ai, a i keia hoi pili oe i ke ke pau a Humuula, i ke anapuni a Limaloa. O ka mahele mua, aia oe me na lahui kanaka apau o ke ao nei. Hale. Oiai o na lahui kanaka apau e noho mai nei a e ola nei mai nei, ma na kuahiwi, maloko o la wai, ma na aina i paa i ka hau, maloko o ma pali pohaku, a malao O ka mahele elua, ua pau mua ia'u i ka hoakaka mua ia, a o ka'u haina no ia he leka.

            Ka ninau, owai au me na lahui kana- ka pau? Hale. Owai hou au he mili- mili na ka lahui? Leka. I ka hoohui ana i na mahele a elua, loaa i'o no ko inoa i kaulana apuni ka honua. Hale- leka.

            A i nele au i keia haina, eia hou mai ka ekolu o ka'u haina, ma ka mhaele mua, o ia mau no. Hale; a ma ka ma-hele elua, ka uwila; i ka hoohui ana, Halekauwila. Ua makaukau i ka wehe- wehe ana ke makemakeia mai Pehea, kupono paha i ko piko, o na mahoe pukaua keia a Kamehameha, a i ole ae no hoi, i keia nani, nele ana no hoi ia ua huliia.

            Me ke aloha ia oe e ke Keiki o Pua- ena ame ka Luahooponopono ko'u ano-ai KALIHIKAIOPUAKEA. Kohala, Oct. 31, 1919.

            Ua hoi nele no oe e ka makamaka ma kau mau haina apau, aohe i lihi ao aina mai la. Huli hou mai!-L. H.

  KA AHAHUINA O KA MOKUPUNI O HAWAII

            Mamuli o ka hooholo lokahi ana o ke komite, no ka wa kupono e noho ai ka Ahahui o na Ekalesia Ahahuima o ka Mokupuni o Hawaii, ma Napoopoo, Ko- na Hema, malokoo ka Luakini o Kahi- kolu, ke hoike ia aku nei ka lohe i na lala apau o ia aha, e hoomaka aku ana ka noho ana o keia Ahahui Mokupuni i oleloia, ma ka hora 10 a.m., la 20 o Ianuari, A. D. 1920; pela no hoi na Ahahui Kula-Sabati me Ahahu C. E. i ka manawa a ka ahahui makua e hoo- lohe ai i ka manawa o ia mau aha e noho ai, e like me na rula.

            REV. Z. MAHAIULA, Lunahoomalu; G. P. KAMAUOHA, Kakauolelo.

Napoopoo, Kona Hema, Hawaii, Oct. 29, 1919.

Mr. Lunahooponopono ahonui:-Eia au he malihini imua o kou alo me ka'u haina o ka nane a ke Keiki o Waialua. Eia iho ke kukulu ana ua nane nei:

            He kama ka'u i hanauia, eia nae ua maheleia ua kama nei a'u i elua ma-hele, o ka mahele mua, aia au me na lahui kanaka apau o ke ao nei; mahele elua, he milimili au na ka poe kiekie ame ka poe haahaa, a hoa hana pu me lakou.

Eia ka'u Wehewehe ana ame ka'u mau haina: No ka mahele mua, haina, Puu. Aole keia o ka puu e kapaia aku nei e na kanaka o na puu iluna o ka aina elike paha me na wahi kiekie a haahaa, ua kapaia lakou he mau puu aole oia ka'u puu, no ka haina o ka'u puu oia i ka puu moni ai o ke kanaka.Ua eha aku la oe i ka mahele mua!

            Ka'u haina no ka mahele elua, Wai. O ka wai oia ka mea e pono ai a poe apau loa mai ke kiekie a ka haahaa, a he hoa hana pu me oe e  Kawelowai, o ia hoi e hoopulu ana i na pua kanu, e hooma-u ana i na pulapula ko, e auau ana no hoi i kou maka lepo, a pela wale aku, he ole hana pu hoi ia la.

            I ka hoohui ana o na mahele elua e loaa no kuu kama, "Puuwai." Ua eha aku la oe ia kuahine. Me neia mau we-hewehe ame neia mau haina, me oe e ka Lunahooponopono k'u aloha ame kou mau keiki hoonoho hua.

Owau iho no me ka haahaa, KA OPUA PUA ROSE. Waianae, Oahu, T. H.

            Halahu mai la kau pahuna ihe e kuahine, aole i ku i ka pahuna ihe e kuahine, aole i ku i ka maka o ka pipi bulu. hoonuiia mai ka ike me ka noe-au, i wali ka auwe o ke Keiki o Pua-ena!-L. H.

HOOPA'IIA NO KA PA'IPA'I I LA WAIU ME KA WAI.

            He iwakalua-kumamalima dala me na koina o ka aha ka hoopa'i o D. Yama-shita, he Kepani hana kuai waiu no Kapahulu, o ke kauia ana mai e ka Lunakanawai Lightfoot me ka wai. Na ka lunanana o na meaai B. M. Bairos i hopu i keia Kepani mahope o kona huli pono ana me ka mea ana waiu i na ano waiu e hoea mai ana imua ona mai keia hale-hana waiu mai, a ua ike oia ma kana mea ana mai ka 20 a ke 35 pakeneka wai i hoohuiia iloko o ka waiu.

            O keia ka makamua loa o keia ano hihia i hopu a i hoopa'iia mamuli o ka huli pono ana a ka lunanana a ka papa ola. Malia paha pela no kekahi poe e ae e hana mai nei i ka lakou waiu ma-hope iho o ka pau ana i ka nanaia e ka lunanana waiu, a i ole ia, e ka poe hana aikilima, o ka ke ole ia aku. E lilo ana nae keia i kumua'o i ka poe kuai waiu kolohe e ae aole e pa'ipa'i i ka lakpu waiu me ka wai.

WAIHO MAI I KONA NOHO AKENA ANA.

            Mr. Solomon Hanohano, Aloha oe:- Mamuli o ka hapopo mai o ka maka ame ka paa pono ole o ka peni inika, pela au e hoike aku nei ia oe, malalo o na kumu ae la i ha'iia ae la, ke waiho aku nei au i ko'u noho agena ana no 20 a oi na makahiki no ka Nupepa Kuo-koa, a pela pu no hoi me ke Aloha Aina ame ke Alakai o Hawaii, me kea ma-halo nui kou (Kuokoa) a me ke Aloha Aiua hilinai piha ana mai i ka olua kauwa haahaa no keia mau loihi.

            Owau iho no me ke aloha, JOHN TAYLOR UNEA.

            Kalaupapa, Oct. 28,1919.

KUPALE KA ELELE KUHIO NO HAWAII NEI

         (Mai ka aoao Ekahi mai). tore, ke kupono e noonooia ai. O ka'u e noi aku nei i ka hale o na lunamaka-ainana, e hookomo aku ia Hawaii iloko o keia bila. malia paha ua manao ke komite hoonaauao, he wahi wale iho no o Hawaii no na pa-u hula me ka hooka-ni i ka ukulele malalo o ka laau pama "no kela mau hoakaka, ua noke ia i ka akaaka.

         "Ua makemake au e hoike aku ia ou kou e na keonimana, he mau hana miki-ala ko Hawaii nona iho. Ke hooulu nei oia i ke ko nona iho, aole he wahi e ae ma ke ko, ma ke ano akeakamai. He oihaa halakahiki kona me na hana e loaa ole aku ai ka pomaikai maloko o keia bila i ka poe e hana ana ma kela mau hana mikiala? No'u iho, aole au i ike i kekahi kumu o ke kapaeia ana o Hawaii. (Nokeia i ka pa'ipa'i.)

         "Ua makemake oukou e kapae ae ia makou mai keia bila mai, iloko nae o ia manawa hookahi, makemake oukou e uku aku makou i ka auhau, no ke kokua ana i na kanaka o na mokuaina. O ka mea pololei anei keia? (Noke hou ia i ka pa'ipa'i.)

         "Manao iho la anei oukou, he hana pololei ia, o ko makou uku ana no na kanaka hiki ole ke hana maloko o na mokuaina? Ina e kapae ana oukou ia makou mai keia bila ae, alaila no ka pololei nei, e hookuuia ae makou mai ka uku ana aku i na auhau no ke kokua ana i na kanaka pilikia o na mokuai-na." (Pa'ipa'iia.)

         He nui hou aku kekahi mau houkaka kupale a ka Elele Kuhio no Hawaii nei, e ikeia no maloko o ka Moolelo o na ha-na o ka Ahaolelo Lahui, o ka la 16 o ka mahina aku nei o Okatoba i hala.

LILO I KA MOANA

         I ka Nupepa Kuokoa, me kou Luna-hooponopono, Aloha nui:- Ma ka Poa-kolu la 22 o Oct i hala aku la, i kau aku ai o J. K. Kailapa, ame Mikaela Kaloa maluna o ka waapa Kepani me ke eke leka mai Kawaihae aku no ka lawe ana i Mahukona, ma ke ano he kokua ia Olivia, laau, ka mea i lilo ai ka aelike o ka lawe ana i ka leka mai Kawaihae a i mahukona, pela mai Mahukona a Kawaihae.

         Ma ka hora 7 a.m. o ka la i haiia ae la, ua haalele laua i ka uwapo o Kawaihae, a holo aku ahiki mawaho ae o kahi i kapaia o Honokoa, hookahi mile mai ka uwapo aku, ua moe ka mikini o ka waapa, a ua hiki ole ke holo, a lele o Mikaela Kaloa i uka, a hoi hou ihope, ua pau ka pilikia o ka miki-ui, i ka pili ana i ka uwapo, ua kau aku la o M. Kaloa a holo aku laua no Mahukona.

         Ua holo aku laua me ka maikai ahiki laua i kahi i kapaia o Loaie ma ka hema mai o ka hale ipukukui o Mahu-kona moe iho la ka mikini, ua kokoke loa iuka, ua kii koke o M. Kaloa e kilo i ka heleuma, a huhu o J. K. Kailapa aole e kiloi i ka heleuma, oiai no ka mikini e moe lai ana, a ua pau ka oni ana o kona mau mea paahana. Ke ku nei no o Kaloa me ka paa no o le kaula o ka helemua i kona lima, ame kahoolohe ole aku i Kailapa olelo,ua hoolei aku la o Kaloa i ka heleuma iloko o ke kai, ma kona ano kapena, a o kailapa ka wiliki.

         I ke ku ana o ka waapa ua olelo aku o Mr. Kaloa ia Kailapa e waiho malie ka waapa pela, a e kau laua maluna o ka waa liilii (waapapa) aole ae o Kailapa, ua hookuu o Kaloa i ka waa papa a hookau i ke eke leka, a koi aku ia Kailapa e kau pu laua a holo aku i Makukona, he mamao o hookahi mile a oi aku a emi iki mai.

         Palua, pakolu, paha ka Kaloa koi ana ia Kailapa e kau laua ma ka waa papa, me ka olelo aku o Mr. Kaloa, e holo laua a Mahukona a telepona mai ia Oliva Laau e kii aku i ka waapa, hoole loa mai o Kailapa: Kau aku la o Mr. Kaloa maluna o ka waa papa, a nana mai la ia Kailapa a kahea hou mai la, kau mai kaua, a o ka Kailapa i pane mai la, kau mai kaua, a o ka Kailapa i pane mai ai. E puhiia ana oia e ka makani. O ka lohe hope loa ia ana ia o kona leo a nalo. Hoe aku la o Kaloa i loko o ka makani, me kea hooikaika, me na lima i hele a paupauaho, pili aku la oia i ka uwapo o Mahukona, a lele aku la me ke eke leta.

         He hapalua hora, ike mai la lakou ia Kailapa e holo aku ana ma ka waa-pa o laua, a ua kokoke loa o Kailapa e pili i ka poe nui, a pau ka nee ana, maopopo ia lakou ua hiamoe hou ka mikini a puhiia aku la e ka makani, ahiki i ka nalowale ana.

         O Mr. Kaloa, ua olelo oia i ka poe o Mahukona e kii ia Kailapa, o ka pane i paneia mai, aole o lakou ma-nawa ua paa loa i ka hana.

         Ua hooikaika ka huli ana, ahiki i keia la, aole lono i loheia, aole no he mau hoailona, i ikeia.

         O Kailapa he hoahanau no na Ekale-sia Huiia o Waimea ame Kawaihae. Mamua o kona haalele ana ia Kawai-hae ua haawi aku oia i ka lakou haa-wina hanai kahu i kana wahine, me ka i aku, eia ka kakou haawina ahiki mai ke kahu haawi aku.

         I ko'u hiki ana aku ua haawi mai la o Mrs. D. Kailapa ia'u, me ka leo eehia ame na waimaka e hiolo ana. Eia kana haawina i haawi mai ai ia'u na makou, a lalau aku la au me ka ha-wi aku i na leo kalokalo no ka hoomai-kai ana aku a ke noho nei, ka wahine kaikamahine, na moopuna ame na oha-na lehulehu a ke paiauma nei me ka ehaeha.

         O ka waapa i hele pu aku la i ka moana me J. K. Kailapa no Kapena J. E. Laau, o ia no ka waapa e lawe mau ana i ka leka mai Kawaihae a Mahukona i kamaaina i kolaila mau makalae.

         He mea kokua o Kailapa ma ke ano wilikii keia holo ana, a o Mikaela Kaloa ke kapena he mau kokua laua nei no Olivia Laau, ka mea i lilo ai ka aelike no ka lawe ana i ka leka. Oiai, ua paa o Olivia i ke kumukula no Ka-waihae, a o Kapena J. E. Laau ua paa i luna hana alanui; a o ko laua mau ma-kalua ka i paniia e laua nei, a loaa ka poino i J. K. Kailapa.

         He mea nana i'a o Kailapa no Ka-waihae a ua uku ke kalana iaia he $15 o ka mahin; ua mare mua o Kailapa i ka wahine, o Milolii, S. Kona, o Miss Kekoo, a mare hou ia Debola Nakane-lua, a me ia wahine a haalele iho la e paiauma aku nona a hookahi kaika-mahine e ola nei me ka wahine mua, aole keiki me keia wahine hou,

         Ke komo pu aku nei e u pu me ka wahine kane make, ame ke kaikamahine i hooneleia i ka papa, ame na ohana lehulehu.

         Ua hanauia o Kailapa i Lahaina, i ka makahiki 1866 mai ka puhaka mai o Nawaielua (k) me Nawaielua (w) ke hooki nei me ka luluu, ame ka minamina.

                   W. M. KALAIWAA,

         Kawaihae, Nov. 3, 1919.

KAKOO E HOOLILO IA HONAUNAU I PAKA NO KA LEHULEHU.

         Kuu dear Sol. Hanohano, Aloha kaua: -E kala mai kou ihiihi i kau kauwa nei, no kela poomanao e kau ae la ma-luna, ua ike iho au ma ke kino lahi-lahi o kau ipukukui malamalama no na mae e pili ana ia Honaunau, no ka noho ana o ka papa alakai o Bihopa a hoo-holo ai e haawi ana i ke Kalana o Ha-waii, ke kuleana e malama ai i paka.

         Ua nui kuu hauoli, no ka men, ua hookoia ka'u mea i noke ai i ke kama-ilio no na mea e pili ana i ka Haleole-awe ame ka heiau pu no hoi kekahi.

         Ke hoomanao nei au i kuu hoike ana ia oe i ka hana a kekahi haole i ka eli i na lua ame ka hanee ana mai o ka pa pohaku e holopuni an i ka heiau, he mea a'u e ehaeha ai k ike aku i na mea a na kupuna o kakou i hana ai i kela au naaupo, a keia au naauao e imi nei, pehea la i laweia mai ai keia pohaku nunui ame kekahi mau mea e ae a keia makapeni i ike ai, a na lahui e e hele mai nei e makaikai, he mau kau-kani mile ka mamao, aka o ka mea i hanaia e na lima o ko kakou mau kupu-ua ua kaulana aole wa e nalowale ai.

         Ua nui ka'u mea i kamailio ai ame kuu hui ana me ka lunahoomalu o ka papa lumakiai o Hawaii oia ka Hon. S. Kauhane me ka'u mau olelo e ahewa ana i ke Kalana o Hawaii, i ka hoohe-mahema, a pela me na hoa hamohamo o na hale kaukauawai, i ka hoohemahema maoli no i na mea a na kupuna i hana ai a kaulana, a na mailihi e hele mai nei e makaikai he kupanaha maoli i kuu hui ana me ke Hon. Kauhane me kuu nuku iaia ame kuu olelo aku iaia heaha kau have e hana ai oe i loaa kou kaulana a na malihinim e imi mai ai o ka lunahoomalu o na lunakiai o Hawaii kalana? Eia kana hanano ka mea, ua loaa iaia ka naauap o oi ae mamua o na kupuna o kakou, ua nui kona mahalo mai i ko'u manao e pili ana no Honau-nau, ame kona olelo mai ia'u ua hooika-ika oia i kela kau aku nei e loaa i bila haawina no Honaunau, na kekahi mau hoa hanohanono o ua aina kaulana nei i hoohemahema  loaa ole ai, nolaila pela keia makapeni e manao nei o ka poe i ku-e i keia mea maikai, e malama i na mea a na kupuna i hana ai, a kau-lana, e malama aku keia hanauna hou me ke koko, e holo la iloko o uame a'u, e kukulu aku i kiahoomanao ma ia ka-hua, ame ke kahua kaua o Mokuohai, e lawe ae ia wahi a malama i mea hoo-manao no na keiki a kakou, ame ka la-kou mamo aku e nana aku kakou i na mea i hanaia iho nei no ia kanaka kau-lana oia o Rusavela, ua wikiwiki maoli kakou i ke kokua, in a o ko kakou, aole e kunana ana.

         Nolaila o ia ka keia makapeni e kau leo aku nei i na hoa kaukanawai, e ma-kaala i na wahi kaulana o ko kakou onehanaun e hapai ae iluna e kukulu aku imua o ke ao nei. He lahui malama ka-kou i na mea a na kupuna i hana ai a kaulana, eia ke makamaia nei, aia ma-luna o na makaainana o ke kalana o Ha-waii ke ko'iko'i o ka malama ana ia Honaunau,e kukulu i hale pili mauu, a e hoonoho aku i mea ike hana, i mea kuhikuhi ia wahi kaulana o na mea ana e hana lima ai, e loaa kona oia malihini e hele makaikai nei.

         No ka holomua o keia hana keia hana ke paipai nei keia makapeni me ka mahalo nui i kuu kapena maikai.

                   Kou haahaa,

                            J. K. MOKUMAIA.

HOOHOLO KA PAPA E KUAI I NA AINA HOOLIMALIMA O WAIAKEA

         Ua hooholo ka papa aina teritore me ka lokahi e kuai aku i na hoolimalima o na kahua o na halelio ame na kahua hale o na kanaka hana ma Waiakea ma ke kudala akeam no ka mauawa o 15 makahiki. O ka Hui Wiliko o Wai-akea ka mea noi no ka hoolimalima. O ka uku hoolimalima haahaa loa a ia hui o ka haawi ana mai no ka eha he 25 keneke. Mamua o ka haawiia ana aku o ka hoolimalima ma ke kuai e nana mua ana ke komisina aina i hiki ai e hookoe i kekahi hapa o kela ame keia kahua aole e oi aku mamua o ke 50 pakeneka o ka ili, no ka hana a ka lehulehu.

         O kekahi manao o ka papa e hoo-koeia i 25 pakeneka o ke kahua o ka halelio no ka hana o ka lehulehu, ma kahi i hoohui ole ia ai na kahua halelio ame ke kahua o na hale o na kanaka hana. E hoomaka ana ka hoolimalima ma ka la 1 o Ianuari, 1921. Ua hoolala pu ka papa no ke kuai aki ma ke ku-dala i kekahi apana aina kaawale ma-loko o ke kulanakauhale, nona ka wai-waii'o aneane i ke $50,000.

NA LEKA KII OLE IA MAI E WA-IHO ANA MA KA HALELEKA AKIHI I NOV. 1, 1919.

Auweau, Jas. J    Kenela, Mrs Mary        Kaahanui, Wm    Kulaia, Mrs Lydia          Kailianu, Mrs Mary     Lapahala, Mrs   Kahiona, Mrs Ed K      Luia, Frank          Kalani, Sam         Maele, Miss Helen            Kalohi, M K    Maunakea, Mrs A K     Kalua, Peter H    Kamahele John    Paiaina, L Lono Kane, Mrs Sarah   Papaia, Alice   Kapali, John         Punohum, Mrs Jennie   Keaupuni, Mrs Ha-pai           Hanapi, Eddie K

E ninau ma na leka hoolahaia, ke kii mai.

         D. H. McADAM,

Lunaleka.

KU KA AHAHUI A NA LIMAHANA KEPANI O HAWAII

         I kulike me ka lono kelkalapa uwea-ole o ka loaa ana ae i a nupepa Kepa-ni o Honolulu nei he 100 a keu aku mauKepani i hoohui mai la ia lakou iho i mau lala uo ka ahahui uniona limahana aneane ma na mahiko apau o ka Mo-kupuni o Hawaii, ma ka la Sabati i hala ko lakou malama ana i kekahi halawai nui ma Hilo a hooholo i na hana apau e pili ana i ka hoohui ana ae ia lakou, a ma ia la i kohoia ai ua luna nui, ola o S. Masuda, M. Mishimura, K. Inokuehi ame C. Hoshino. Ua hoamanaia ka keia mau luna nui e holo mai i Honolulu nei a e kuka me na Kepani limahana o Ho-nolulu.

         Ma ke Sabati o ka pule i hala aku he hana no i like me ia i hanaia mai la e ua limahana Kepani o Hawaii ka i hanaja e na limahana o ka mahiko o Waialua. Mai Kauai mai ka kekahi lono o ka loaa ana ae i na nupepa Kepa-ni kuloko he 50 a keu aku mau Kepani i malama i kekahi halawai ma ka Poa-lima aku la i hala, a ma ia halawai i kukaia ai a ninau e pili ana i ka hoopii ana ae i ka ukuhana, a ua hoopa-neeia nae ia halawai a noho hou ma ka la 10 o Novemaba, oia keia Poakahi ae. Ke hoolalaia mai nei e ka ahahui a ka poe kakoo i na limahana i kukuluia ae ai ma ka pule aku la i hala e na Kepani hoolaha nupepa ame kekahi poe e ae o ke kaona nei no ka malamaia o kekahi halawai nui e na Kepani ma ka po Sa-bati maloko o ka halekeaka Kepani ma ke Alanui Maunakea. Aole i maopopo ka hana a ia halawai, aka, ma na ka-hoaka ke kilo aku me he mea la ekolu no mau kumuhana nui e noonooia ana, ka mua, ke kukulu ana ae i ahahui uni-ona limahana kumu ma Hawaii nei; ka lua ka hoopii ana ae i na ukuhana kau-like me ka nana ole i na uku manuahi a na mahiko e haawi mai ai, elike me ko na makahiki i hala, no ka mea ua hoopu-aia ai no ia manao ma kekahi manawa i hala, a o ke kolu ka hoemiia mai o na hora hana i ewalu no ka la,

         HOOKOHUIA O ANTHONY AHLO I KANIKELA NO SAMOA.

         O Anthony Li Fang Ahlo, he Pake hapa-Hawaii, a i hoonaauaoia hoi ma Cambridge, Enelani, a i ka 1910 ua pii aku oia ma ke poo o ka aha kiekie o Kina, oia ka Kina i hookohu mai la i kanikela no Kina ma Samoa Pelekane, he aupuni i kaa aku malalo o ka ke aupuni o Nu Kulani hooponopono ana i keia manawa.

         Ua janauia o Ahlo ma Hawaii ma Hawaii nei, he Pake kalepa waiwai a koikoi kona makuakane a he wahine Hawaii kona makuakane. I ka 1901 ua hoi hou mai oia i Honolulu nei mai Cambridge mai a hoomaka ka lawelawe ana i ka oihana loio.

         La manawa oia kekahi o na kanaka iini loa e hoololiia ae ke ano o ka hoo-ponopono ponoia ana o ke aupuni o Ki-na mai ke ano ae i maa malalo o ke au-puni Manehu a i aupuni na ka lehu-lehu, a oia kekahi o na kanaka i ukali aku mahope o ka Leung Chi Tao alakai ana. Ua lilo oia he kanaka ko'iko'i iloko o na hana e loaa ai ka hoololiia ana o ke ano aupuni o Kina, eia nae na Kauka Sun Yat Sen, kekahi Pake hapa-Hawaii i hoopau pono aku i ka hoohiolo ana i ke aupuni Manehu a ku-kulu ae la i aupuni Repubalika ma kona wahi.

         Ua haalele  o Ahlo i kana lawelawe ana i ka hana loio ma Hawaii nei a holo aku no Kina a iaia malaila ua la-welaweia eia kekahi mau oihana aupuni kiekie. Ma o kona hookohuia ana mai la i kaniekla no Kina ma Apia, Samoa, he kumu maopopo ia no kona hoea mai i Honolulu nei ma kona alahele e holo aku ai no ka hema, ke ole oia e holo pololei mai Kina ae a i Austerealia ame Nu Kilani a mailaila mai no Samoa.

HOOLEIA KE KOMO ANA AKU O KEKAHI KEPANI I AMERIKA

O K. Ono i lawelawe ai ka oihana kuai waiona ma Honolulu nei mamua, ua hooleia mai e na luna hoopaelima-hana ma Kapalakiko kona komo aua aku i Amerika no ke kumu he kanaka oia o ka lahui e i makemake ole ia. elike me ka hoakaka a ka lono keleke-lapa o ka loaa ana ae i ka Nupepa Ke-pani Hoehi ma ka Poalua nei.

         I kulike me ka hoakaka a ka Nupepa Hoehi, ua haalele iho o Ono ia Honolulu no ka holo ana i Iapana ma ka manawa i hookapuaia ai ka waiona ma keia Te-ritore ma ka makahiki i hala, a ua hoea aku nae i Kapalakiko ma ka la 26 o Okatoba maluna o ka mokuahi Ke-pani Siberia Maru, no ke kuai ana i kekahi mikini uo kekahi hale puhi lama e kukuluia aku ana ma Iapana. Eia nae, ma kona manawa o ka hoea ana aku i Kapalakiko ua hoouna loa ia aku oia no ka Mokupuni Angel a ma-laila oia ninauia ai e na luna aupuni o ka oihana hoopaelimahana a hooleia mai kona komo ana aku i Amerika . Oiai o Ono ma Honolulu nei ua hopuia oia no ka hewa moekolohe no ka "hau-hili ana o ka mana" me kekahi ka hoopa'i o $50 maluna ona mahope o kona ahe-waia ana maloko o ka aha hoomalu. Mamuli o keia hewa ona, wahi a ka Ha-waii Hoehi, i hooleia mai ai ko Onokomo ana aku i Amerika ame jona ru-laia ana mai hoi e na luna aupuni o ka oihana hoopaelimahana he kanaka no ka lahui e i makemake ole ia, wahi o ka hoakaka a ka nupepa Kepani.

OKII OHOPE O KE KUKA O KE KAHI KANAKA

"E oki kaua i ka puapua o kona ku-ka," wahi a kokahi koa piha kolohe o ka olelo ana aku i kona kokoolua, he mau koa lawelawe noloko o ka Hale-ma'i o Kahauoiki, oiai laua e kau ana maluna o ke kaa uwila o ke Alanui Li-liha a e holo ana maluna o ke alanui Moi na ka oi i ka Poaono aku la i hala.

         Be pukiki o J. Freitas ka inoa ke noho ana ma ka noho mamua iho o laua: he ike ana kaua i ka hukiia ana aku o kona ike ae la no ia i kekahi koa me kekahi pahi lohi e paa ana iloko o kona lima. I haha iho ka owe ia manawa hookahi. Ia huli ana ae ka ana mahope. O kona kahea koke aku la a ka'iina ae la ua mau koa la no ka halewai.

         Ua huliia ua mau koa la ma ka hale-wai, a mulna o kekahi o laua i laweia aku ai kekahi ahi he aneane eono iniha ka loihi o kahi o ka oi, a mai ke-kahi koa aku no hoi kekahi pahi o ia ano like no.

LOAA AKU HE KEPANI KUPAKA KO UA MAKE.

         He kupakako no kekahi halekuai meaai Kepani on a ka inoa o Tokuauki Shimizu, a nona ua makahiki he 34 ka i loaa aku ua make me kekahi puka po-ka ma kona lae ma ke kakahiaka Poa-lua nei maloko o kona rumi moe malo-ko o kekahi hale ma ke alanui Gandal, kokoke i ke Alanui Emma. Ua manao-ioia nana ponoi no i lawe ae i kona ola me ka pu panapana. Ma ke kakahiaka Poakolu nei noho ai ka aha niele a ke koronero.

         He wahine Kepani holoi lole no ua Kepani la ka mea nana i ike mua i ka manawa ana i hele aku ai e kii i ka lole no ka holoi ana ma ka hora 8:15 a.m. No kekahi manawa ka kona noko ana aku i ke kikeke mawaho o ka pua a no ka wehe ole ia mai ua hooke okoa aku la oia i ke panipuka ahiki i ka hemo ana, a i na aku kona hana e waiho ana ma ka aoao o ka a i me hookahi poka iloko. Ma kana nana iho me he mea la he mau hora aku mamua kona make ana. Ua hoike kokeia aku ka lohe i ka oihana makai.

APONOIA KA UKU ANA AKU I NA DALA NO NA AINA O KEWALO

         Ma ka Poakahi nei ka hoopuka ana aku o ke Kiaaina MeCarthy i ke kau-oha no ka uku ana aku i ka Waiwai o Bihopa no ka hana ana i awapae i $125,000.

         Ehoomakaia ana ka eli ana i ke awa o Kewalo iloko o kekahi manawa po-kole ma nei mua iho. O ke kaoeli me ka pauma ke hoohanaia ana. He nui ana ka hoolilo me keia ano kao, eia nae ua manaoia e hoi mai ana no ia mau hoolilo a oi aku ka mea loaa, ke piha na kuaau papa'u i keia manawa i ka hoo-piahaia me na akoakoa a lilo i aina nui maikai mai na dala hoolimalima mai e hoolimalimaia aku ana i na halehanai'a kini, ame na halehana e ae, a e lilo ana ke awa i wahi no na moku lawe papa e komo mai ai, a e lilo ana no hoi ke-kahi hapa o ia aina e hoopihaia ana i wahi hoahu papa na kekahi mau hu kuai laau. Ina no ka hoohanaia o kekaocliawa me ka pakeke e laweia aku ana na akoakoa, ka lepo ame ke one ka moana e lu ai, a maluna o na kao e hiki ai ke lawe aku, oiai nae o ia mau akoakoa, ka lepo ame ke one, in a ne ka hoopiha ae i ke kuaau i manaoia e lilo i aina e lilo ana ia i mau mei waiwai ke hoahuia ae. O ka nui o ka ili i manaoia e hoopiha he 125 eka, ko-mo pu me na kuaau e lana nei ke kai i nei manawa, na wahi i mmanaoia e hoo-piha.

OLA MAU NO KA OI AKU O NA HANAU MAMUA O NA MAKE

         Iloko aku la o ka mahina o Okatoba he 404 a huina nui o na hanau a n a Kepani mawaena o na mokupuni, oiai hoi na make noloko o ia mahina hooka-hi he 64 wale no, elike me na huahelu i hoouluuluia a i ikeia maloko o ke keena o ke kauikela Kepani.

         No na hanau he 207 kane ahe 197 mau wahine, a no na make hoi he 45 mau kane a he 19 wahine.

         Iloko o ja mahina o Okatoba he 197 ka huina o ka Kepani, kane, wahine ame keiki i haalele mai i na mokupunia hoi aku no ko lakou mau home ma la-pana, elike me ka hoike a na huahelu a ke kauikela no ka mahina o Okatoba he 20, a no na paa-mare i oki he elua.

         Aole i kana mai ka ulu o keia lahui, ua like me na ohana Iseraela i ka ma-nawa e noho ana i Aiqupita, a i lilo ai hoi i kumu ukiuki no Parao.

LILO MA MEDALA O DUKE I MEA MAKA'IKA'I NUI IA

         He puulu nui o ka poe puni lealea a poe makaikai no hoi i keia aku ma la Poaono aku la i hala e ku ana ma ka puka aniani o ka halekuai o Detor & Elies, a ma ia po pu iho, a e nana aku ana i na medala hoohanohano i ma-kanaia mai ia Duke. P. Kahanamoku iloko o na heihei au pau i eo ai iaia ma na wahi like ole o ke ao, mai Ka-palakiko a i Stoekholm, Suedena, a ma Hamburg. He 78 ka nui o na medala, o ka hapani he 14 karata gula, me 18 man kiaha gula ame dala. E lilo ana ia mau medala i kiahoomanao nona.