Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 45, 7 Nowemapa 1919 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKALA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU.

 

BUKE LVII-HELU 45   NUPEPA KUOKOA, HONOLULU. T. H., POALIMA, NOVEMABA 7, 1919.                NA HELU APAU @373

 

 

Hoomanao na Kepani o Honolulu nei i ka la hanau o ka Emepera Yoshihita o Iapana ma ka Poalima aku la i hala.  O ke kii malalo iho nei ka hiona o na hoomanao ma kahi o ke Kanikela Kepani ma kela la.  O ke kii maluna loa ma ka akau, no na kaikamahine hulahula ia, na lakou i hoohauoli aku i ka lehulehu.  Malalo loa hoi ma ka hema, na keiki Kepani hakoko, a ma ka akau ae, kekahi hapa o ka lehulehu.

 

PIHA NA UWAPO I KA POE NANA I NA MOHO AU

 

Hoohauleia Kekahi Mau Manawa Mama Loa i Paa ma ka Moolelo o Kekahi Mau Moho

 

IKEIA KA MAMA O KEKAHI MAU KEIKI O HAWAII NEI

 

Hiki Ole i Koonei Mau Moho ke Hoohaule i na Moho o Amerika ma na Pahu Loloa

 

          Iloko o na po ekolu, o ka malama a ana o na heihei au ma ke awa ae nei, mai ka po mai o ka Poaono aku nei i hala, ahiki i ka po o ka Poalua nei, na hele kahi hei hei au a piha i ka poe makaʻikaʻi, me ka hoohauleia o kekahi mau manawa mama loa i auia, no kekahi mau pahu, e na moho i komo aku ma kela mau heihei au.

          Aole o Duke P. Kahanamoku i komo ma kekahi o na heihei au i malamaia, mamuli o kona hoomaamaa mua ole, e lilo ai kona komo ana aku i mea makehewa wale no, oiai he nui na moho au i hoomaamaa no na pahu like ole, mai na moho mai nei o Amerika, a koonei mau moho iho.

          Ma ka po mua loa i malamaia ai o na heihei au, ua hoohauleia iho ka manawa mama loa no ka pahu o hookahi kaukani ia, e paa nei ma ka moolelo o ke ao nei no kela pahu e Norman Ross, he ehiku me elua-hapalima sekona i hoohauleia iho o kela manawa mua, i auia e B.B. Kieran ma Kikane, iloko o Feberuari, 1905.

          O ka manawa no ka pahu o hookahi haneri ia, o hookahi minuke, ewalu me hookahi-hapalima sekona, ka manawa mama loa o ke ao nei, e paaia ana e Kruger, na loaa ia ia Warren Kealoha, me ka hoohauleia o Kruger, he elua ia mahope o ka mea lanakila.

          No ka heihei au kua, no ka pahu o kanalima ia, ua hoohauleia iho ka manawa mama loa no kela pahu e Frances Cowells, he ekolu sekona.  Ua auia kela pahu iloko o kanaha sekona.

          O ka heihei aukua kekahi o na heihei ano nui loa ma kela po, mamuli o ka hoohauleia ana o Kruger e Warren Kealoha, no ka mea, o ka elua no kela o ka manawa i komo ai keia opio iloko o na heihei hookuku, a o ka poe apau i ike i ke ano o kana au ana, ua loheia ko lakou olelo ana ae, e lilo aku ana oia i moho kaulana no Hawaii nei, ma keia mua aku.

          No ka heihei au o kanalima ia o na kaikamahine, ua kaa ke eo o, kela heihei ia Kuualoha Keliipio o Hilo, o kana heihei wale no kela i komo ai, a oiai akahi no keia kaikamahine a komo iloko o ka heihei hookuku, ua manaoia, @na @ loaa aku ana iaia na aʻo ana, i ke ano o ka au ana, oia aku ana kekahi kaikamahine kaulana ma kela hana ma keia mua aku.

Ka Lua o ka Po

          Elike no me ke ohohiaia o na heihei ma ka po mua loa, pela no ma ke elua mai o ka po, eia nae, aole i hoohauleia iho na manawa mama loa o kekahi mau pahu i paa ma ka moolelo o na heihei au o ke ao nei, aka he mau heihei kekahi i hoohauleia iho ka manawa o Honolulu nei, i paaia e kekahi mau moho o na makahiki aku nei i hala.

          O ka heihei o hookahi haneri ia kekahi o na heihei i piha me na manao pihoihoi, a oiai ua kaa ke eo o kela heihei ia Norman Ross, aoha no nae he wa a haule oia ia Pua Kealoha, he mau @niha wale no ka oi o Ross mamua o ke keiki o Honolulu nei.

          No na pahu loloa apau loa i auia ma @eʻa po, ua kaa wale no ke eo ia Norman Ross, me ka hahani aku no nae o Warren Kealoha mahope on a, ma kela mau heihei apau.

          No ka heihei hoi o na wahine, aole @e mea nana i hoohaule ia Frances Cowells, ma kana mau heihei apau i komo ai.

Ke Kolu o ka Po

          Me na leo mele mai ka hana mai, a malalo hoi o ka malamalama o na kukui @wila, i hoea mai ai i ka hopena o na heihei au, i malamamaia maloko ae nei o @e awa, me ka piha o na mea apau me @a nianao pihoihoi, no na mea a lakou i ike ai.

          O na mea auo nui i hoomaopopoia, o ia no ka hoohauleia ana iho o ka manawa mama loa i auia, no ka pahu o hookalii kaukani ia, a loaa hou hoi ka manawa o kanahiku-kumamalima ia, e paa nei ma ka moolelo o ke ao nei.

          Iloko o na heihei apau a Ross i komo ai, ua kaa wale no ke eo iaia, a he hookahi heihei i haule ai, o ia no ka heihei aukua, no ka pahu o kanahiku-kumamalima ia: pela no hoi me Frances Cowells, he hookahi heihei i haule ai oia o ia ka heihei aukua o kanalima ia.

          Ma Hilo, e komo hou ai na moho au o Amerika mai nei, no ka hookelakela ana i ko lakou mama, mamua o ka huli hoi ana aku no Amerika, nolaila e ike ana ko Hilo poe i keia mau moho kaulana mai Amerika mai.

 

KAAWE KEKAHI KEPANI NO KONA PIHA HILAHILA

 

Kokua Kona Mau Hoaloha laia me ke Dala e Hoi i laoana Puehu Nae i ka Piliwaiwai

 

          Mamuli o ka puehu ana o kana mau dala i ka hana piliwaiwai, i lawe okoa ae ai he Kepani o C. Otsuki ka inoa i kona ola iho, ma ke kaawe ana, ma Kapaa, Kauai, he elua pule ae nei i hala.

          Ma Pauwela, Maui kela Kepani ka ai i noho ai no kekahi manawa, a mamuli o kona hele i ke dala, na hiki ole iaia ke huli hoi aku no Iapana, aka ua lulu ae la nae kona mau hoaloha a loaa hekahi huina dala mahuahua, haawi mai la iaia, he mau dala hoi e hiki ai iaia ke huli hoi aku no kona aina hanau.

          I ka haalele ana aku o kela Kepani ia Pauwela, Maui, ua holo mai la oia no keia kulanakauhale, a oiai maanei nei kahi o na hana pahele, ua komo aku la kela Kepani ma ka hana piliwaiwai me ka puehu ana o ka hapanui o kana mau dala, e hiki ole ai iaia ke huli hoi aku no Iapana.

          Ma kahi o kona hoomau ana iho i ka noho ana ma keia kulanakauhale, ua holo aku la oia no Kapaa, Kauai, oiai nae malaila, ua ike iho la oia no Kapaa, Kauai, oiai nae malaila, ua ike iho la oia maloko o kekahi o na nupepa Kepani o keia kulanakauhale, i kekahi manao, e hoakaka ana nona, no ia kumu, ua piha kela Kepani i ka hilahila, a hooko aku la i ka hana, e hoopilikia hou ole ia mai @i kona noonoo, ma ka lawe ana ai i kona ola iho, me hona mau lima ponoi.

 

HOI NO KAUAI MA KONA HOME HOOKUONOONO

 

Waiho o David Hoapili Sr. i ka Noho Hana Ana ma Honolulu Nei a Hoi no Kauai

 

          Mahope iho o ka noho hana ana malalo o ka hui o Theo H. Davies no na makahiki he kanakolu-kumamakahi a oi, i hookuuia aku ai o Mr. David Hoapili Sr. e komo mau haku hana, no ka hele hoomaha ana no na mahina elua, a ma nehihei, i haalele iho ai oia i ke kulanakauhale o Honolulu nei, me kona ohana, no ka hoi ana aku, e noho mo ko laua home hookuonono ma Kapaa, Kauai.

          I ka hookuu ana aku o na haku hana ia Mr. David Hoapili Sr., e hele hoomaha, ua haawi pu aku lakou iaia, i kona uku piha no ia mau mahina elua, me na dala manuahi mau a ka hui e haawi ai i na limahana i kela ame keia makahiki.

          I kinohi, o na kukakuka ana me ka maikai mawaena o na haku ame Mr. Hoapili, o ia no kona holo ana no Kauai, a hoi hou mai e noho hana maloko o ka hui maanei nei, i ka manawa e pau ai na mahina hoomaha, aka nae, mamuli o ka makemake loa ia e loaa kekahi kanaka makaukau, no ka noho hana ana maloko o ka halekuai o ka hui o T. H. Davies ma Eleele, Kauai, ua haawiia aku la ke kauoha ia Mr. Hoapili, e hoi oia maloko o kela halekuai e noho hana ai, me ke kupono o ke a manao i ka makemake ame ka iini o Mr. Hoapili, no ka mea ua kokoke loa kahi o kana hana, i kahi i waiho ai o kona home hookuonoono, a i noho ai hoi o kona ohana.

          Iwaena o na limahana i noho loihi maloko o ka hui o T. H. Davies, o Mr. Hoapili kekahi limahana kahiko loa, me ka hilinai nui ia e kona mau haku hana, mamuli o kona hoopono, ame kona kamaaina ma na mea apau e pili ana i kona keena, a ua lilo no kona hoi ana aku la e noho hana ma ka halekuai o ka hui ma Kauai, i mea minamina nui ia e kona mau haka.

          O Mr. Hoapili kekahi mea i loaa he home hookuonoono ma Kapaa, Kauai.  @ no ka hooko ana aku i na kumu @elike me ke aupuni, o ia ka hoi ana, a noho maluna o ka aina, pela i konoia mai ai oia ame kona ohana, e hoi aku no Kauai, a i k@ @@ ana mai o na haku, a hui pu me kela kauohaia ana mai e noho hana aku no oia malaila, ua kupono loa ia me kana i manao ai, a ua hoohauoli loa ia aku hoi kona manao.

 

MA HONOLULU NEI KE KEENA POO O NA UNIONA

 

Hooholo na Kepani o Honolulu Nei Kahi e Akoakoa Mai ai na Elele o na Hui Owaho

 

          Eia na Kepani ke komo kino aku nei iloko o ke kukulu ana i ka hui uniona iwaena o na limahana o na mahiko no ka mea ma ka halawai o ka malamaia ana ma keia kulanakauhale, ma ka po Poaha o ka pule aku nei i hala, i hooholoia ue ai ma ia halawai a na Kepani e hoolilo aku ia Honolulu nei i kikowaena no na hui uniona, apuni keia Teritore.

          Ma na mea i hooholoia, e kukuluia i mau hui uniona lala, ma Hawaii.  Maui, Kauai, a ma Honolulu nei, me ka lilo nae o keia kulanakauhale kikowaena, kahi e akoakoa mai ai na elele o na hui uniona lehulehu i hookai manawa no ka makahiki no ke kukakuka ana, m@ na mea e pili ana i ka ukuhana ame ke ano o ka nana, pela hoi me ke kulana o ka noho aia o no limahoa ma na mahiko.

          O na Kepani apau e noho h@@a ana ma na kahiko, ua hamama ka ipuka no lakou e komo ae ai i mau lala no kela hui uniona, ma ka uku ana he hookahi dala ukukomo, a he ekolu dala no ka makahiki.  Ua kohoia he komite o elima lala, o keia komite ka mea nana e malama i na dala a ka hui, a hookomo aku maloko o na hanako Kepani ekolu, e ku nei ma keia kulanakauhale.

          Ma kela halawai i hooloia ai, me ke kohoia ana o kekahi komite no ka hoomaka koke ana aku, e kukulo i na hui uniona ma ka Mokupuni o Oahu nei, iwaena o na Kepani e noho hana mai nei ma kela ame kela mahiko, aia a ku mua na hui uniona maa@ei nei, o ka manawa @a a ke komite, e holo aku ai no na mokupuni e ae, a kukulu i kolaila mau hui uniona.

          O kekahi mea i hooholoia ae ma kela halawai ana, o ia no ka malama ana aku o ka hui uniona, i na limahana i hoopauia mai e na haku mahiko mamuli paha o ko lakou hoeueu ana i ke kukulu hui uniona, ahiki i ka loaa ana he mau hana @ou na lakou e lawelawe ai; a in a no ka loaa ole o ka hana, olaila e loaa aku no he uku hoomau, aole e emi iho malalo o ka elua kaukani me elima haneri.  Ke ike ke komite hooko o ka hui uniona, i ke kupono o na kumu koi apau, ma ka aoao o na lala pilikia o ka ahahui.

 

EHA ELUA MAU WAHINE HAOLE MA KA LUAPELE

 

Poholo ko Laua Mau Wawae ma Kahi Lahilahi o ka Pahoehoe Pele a Loaa ka Eha

 

          I kulike me ha hoakaka a ka Nupepa Tribune o Hilo o ka la 28 o Okatoba he elua mau wahine haole o Hilo i eha a i hoopakeleia nae mai kahi ae o ka poino e na hoaloha mamuli o ka hehi hewa ana iluna o kahi lahilahi o ka pahoehoe ma ka luapele o Kilauea a poholo iloko o ke kowa ma ka pule aku la i hala, a no ka eha ana o ia mau wahine ua hoopuka ae ka Hilo Tribune i kekahi oleloa o i ka lehulehu, ka poe e pii ana e makaikai i ka luaopele e makaala loa ka hele ana maluna o na papa pahoehoe oloko o ka lua.

          I kulike me ka oakaka a ka moolelo e nana ana o Miss Evelyn Drummond o ke Kingʻs Daughters Home me kekahi mau kaikamahine okoa iho o ka home ame kekahi mau hoaloa lehulehu i ka pele ma kekahi auwina la o ka pule i hala.  Ma ka Miss Drummond olelo ka o ka hoakaka ana ae, ma kana naua iho o ke kahua kahi a lakou e ku ana aohe paa, aka oiai nae ia he wahi palekana mai ka poino ae i manao wale ia, aohe i haawi nui ia iho ka noonoo ana no ia wahi.

          I ka makaukau ana ka o na mea apau e hoi ma ke ano o ke ahiahi, o Miss Drummond kekahi o ka poe hope loa i nana aku i ka luapeʻe, a iaia i huli ae ai e hoi ua hehi iho la kona wawae i kahi lahilahi o ka pahoehoe a poholo iho la i ke kowa ahiki i ke kuli, a i kana hoomaopopo iho, me he mea la he lehu hiki iaia ke huki ae i kona wawae a e iho mau iho ana ka kona wawae ilalo i keʻa ame keia manawa ana e oni ae ai.  Ua kahea mai la oia i kekahi poe e hele mai a e huki ae iaia iluna, a he elua mau kanaka i holo mai ame ka hana nui ka laua o ka huki ana ae ia Miss Drummond ahiki i ka hemo ana makope o ke poholo ana o kekahi wawae a kaa maluna ne o ke kuli.  Ua paholehole ka wawae o Miss Drummond i ka ooi o ka pahoehoe, a me ia eha oia i hoi aku ai a kahi o ke kaa otomobile, a ma ka Poalua mai kona ikeia ana aku e holoholo mai ana mawaho o ka hale.

          He lede okoa iho no ka kekahi o Hilo i loaa ka eha kukonukonu loa ma ke ano ulia, elike me keia lede ae la maluna ma ka po Poalima aku.  He mau hoaloha lehulehu kekahi me ia ma keia po o ka hele ana e nana i ka pele.  Oiai ka lakou e hele ana ma kekahi moali alanui i manaoia he wahi palekana ia, ua poholo iho la ua lede la iloko o kekahi owawa a kaa ka hapanui o ke kino iloko o ka lua a i paa i na poaeae.  Ua hukiia ae oia me ka hana nui e kekahi poe o lakou ahiki i ke kau ana iluna, a kaialupe@a aku oia a hoea i kahi o ke kaa otomobile me ka moku ma ke poi o ke kuli, ka lehelehe, me kekahi mau palap@ e ae ma kona kin@, a no kekahi mau la kona hoomaluia ana aole e holoholo, a mahope mai me kookoo e hele ai.

 

EMALAMAIA ANA HE KAIHUAKAI MA KEIA POALUA

 

E Komo Ana ko ke Kulanakauhale Nei Poe ma ka Hoomanao Ana i ka La Lanakila

 

KONOIA NA AHAHUI APAU E KOMO LIKE I KA HUAKAI

 

E Huliamahi Mai Ana na Pualikoa me ka Lehulehu pu ma ke Kaihuakai o Kela la.

 

          Ma ka Poalua ae nei e komo ana ko ke kulanakauhale nei poe, iloko o na hoomanao ana no ka "La Lanakila," ka la i hoopauia ai ke kaua ma Europa, e panikuia ana na hale aupuni ame na hale oihana ma ia la, me ka malamaia o kekahi ka ʻihuakaʻi nui mailalo mai o Aa@a Paka, noloko o ka pa lii.

          Ke hoomanao nei no koonei poe ma ka manawa i loaa mai ai ka nuhou i Honolulu nei, no ka pau ana o ke kaua, ua malama koke ia kekahi kaʻihuakaʻi ma kela la, me ke paniia ana o na hale oihana li@e ole, a no ia pau ana o ke kaua, e lilo aku ana ka la 11 o Novemaba nei i la hoomanao mau ia ma keia mua aku, aole wale no ma Hawaii nei, aka ma na aupuni like ole o ka honua nei.

          Ua hoounaia aku na kono i na ahahui apau o keia kulanakauhale, no ka huliamahi ana ae ma keia huakaʻi, me ka manaoia, o keia ana kekahi o na kaʻihuakaʻi nui.

          E hoomaka ana ke kaʻi ana o ka huakaʻi ma ka hora eiwa ponoi o ke kakahiaka mailalo mai o Aala Paka, me ka welo ana o ka have o kela ame keia ahahui, me ke komo pu o na hoomana, na haumana kula, a ma ka olelo pokole ana ae, o ka lehulehu no apau, no ka mea he hoomanao keia na ka lehulehu.

          E komo pu mai ana na pualikoa o ka oihana kaua moana, ame ka oihana koa ma kela huakaʻi, no ka mea he hoomanao ana keia, no na hana i pili loa aku i ke kaua.

          I ka hoea ana noloko o ka pa lii, malaila e malamaia ai kekahi mau haiolelo me ka paani ana hoi o na @a@a lehulehu, na @ana e komo ana iloko o ke kaʻihuakaʻi ma kela la.

          O na kono i hoounaia aku i na ahahui like ole, ua kakauia ka inoa o Kiaaina McCarthy ame ka Meia Fern, ma ke ano pili oihana, a ma na mea i kohoia, e huliamahi mai ana na limahana o na hale oihana like ole, na ahahui ame ka lehulehu apau, ma ke komo ana iloko o ka huakaʻi ma kela la.

          Ma ka auwina la o kela la, he mau lealea hooikaika kino lehulehu ke malamaia ana ma na kahua lealea, a ma ia po ana iho hoi, e piha ae ana oloko o ka halekoa, no ka ike maka ana i ka hakoko, mawaena o Kinjo ame Poaha.

 

OIAIO OLE KEKAHI MAU MEA E PILI ANA NO KE KUMUKULA

 

          Ma kekahi la o ka pule aku la i hala ua hoopukaia ae kekahi moolelo e pili ana i ke a ʻoia aua aku o Mrs. Julia Anahu, ke kumukula o ke Kula o Kauluwela, e ku nei ma ke kihi o na alanui Liliha ame Kula, e ke Kahukula Nui Vaughan McCaughey, me ka ikaika, no ka hoopaʻi ana i kekahi o kana mau haumana, eia nae, i ka huliia ana o ka mea oiaio, he okoa loa.  I kulike me ka Mrs. Anahu mau mea o ka hoakaka ana ae he leka ka i loaa aku iaia mai ke kahukula nui aku ma ka Poakahi nei, maloko o ia leka aole e aʻo aku ana iaia, aole no hoi e hoahewa aku ana, aka e hoike aku ana iaia no kona hoakewa wale ia ana aku no, a e hoike aku ana i kona kaumaha no ka hoohaahaaia ana o kona noonoo me ke kupono ole, a no ka hoolahaia ana ae hoi ma ke akea o kela "hewa liilii ano ole."  Ma ka moolelo i hoolahaia ae ai ua hahauia ka ka ihu o kekahi keikikane haumana me ka rula a kahe mai ke koko.  Wahi a Mrs. Anahu he 20 makahiki kona noho kumukula ana, o keia iho la ka makamua loa o kona hoolahaia ana ae ma ke akea no ka hoeha ana i kekahi haumana.

 

KUPALE O KUHIO NO HAWAII NEI MA WAKINEKONA

 

Loheia Kona Leo Maluna o ka Papahele o ka Hale Kaukanawai o ka Ahaolelo Lahui

 

MAKEMAKE OIA E OHI PU O HAWAII I NA POMAIKAI

 

Kupale pu Oia no Hawaii Nei ma ka Ninau Pili i ka Oihana Kanu ko Maanei Nei

 

          Maluna o ka papahele o ka hale o na lunamakaainana, o ka ahaolelo lahui o Amerika ma ka la 16 o ka mahina aku nei o Okatoba i hala, i ku aku ai ka Elele Lahui Kuhio, a kupale ia Hawaii nei, no na kue a Senatoa Reed Smoot o @ta, e ahewa ana i ka poe kanu ko o Hawaii nei, no ke kuai hoolilo ana aku i ke kopaa o ka 1919 ia Iapana.  Aole malaila wale no ke kapaeia ana ae o Hawaii, mai kona komo pu ana i na kanaka i @ele me na hana mikiala.

          Iʻa lawe mai o Senatoa Smoot o @ta, i kekahi haiolelo maluna o ka papahele o ke senate, e hooili ana i na ahewa ana i na kanaka kanu ko, ma Hawaii nei, no ko lakou hoolilo i ke kopaa ia Iapana, iloko o keia manawa pilikia, @ @@ ka ike o ka Elele Kuhio, i ka pololei ole o kela humu hoahewa, aole oia i hoohakalia iho i ke ku ana aku maluna o ka papahele o ka hale o na lunamakaainana, a hoaka@@ aku la i ka mea oiaio, elike me kani i ike ai i hanaia maanei nei.

          Ua huli hoi mai nei ka Elele Kuhio no Hawaii nei, mahope o ka hoohala ana i kekahi mau mahina ma Wakinekona, a i ka manawa i hoakakuia aku ai imua on a, no na mea i hoohewa wale ia mai ai o Hawaii nei, e pili ana i ke kuai hooliloia aku o ke kopaa, ua hoike mai oia i kona kupale ana i ka poe kanu ko maanei nei, me ka hooia ana aku imua o na hoa oloko o ka ahaolelo he hana hewa loa na Hawaii, ka ae ana aku e hoolilo i kona kopaa, iloko o keia manawa kupilikii o ka ainaa, a ma kana mau mea i ike, aole mea a Hawaii nei e hilahila ai, no kona haawi ana aku i na kakoo piha ana, ma na mea apau a ke komisina o na meaai i koi mai ai, iloko aku nei o ka wa o ke kaua, ua hana aku o Hawaii nei i kona mahele, me na manao makee.

          Oiai oia maloko o ka papahele o ka hale o na lunamakaainana, ua waihoia mai he mau ninau lehulehu iaia, no kona ike e pili ana i ka oihana kanu ko, a ua paneia aku ia mau ninau apau me ka pololei, e hoopauia ai ka pohihihi o na mea apau, e hoke ana hoi i kona maopopo ma kana mau mea e kamailio ana, no ke ano o ke kanu ana i ke ko, ke oki ana ame ka wili ana.

          Wahi a ka Elele Kuhio i hoike okoa aku ai imua o na hoa oloko o ka hale o na lunamakaainana, aole loa he kopaa i hooliloia aku ia Iapana, aka o ke kopaa o ka makahiki 1919, ua hoolilo ponoi ia aku ia maloko o Amerika, pela hoi me ke kopaa o ka 1920.

          Ma ka bila i hookomoia mai no ke kokua ana aku i ka poe i hoopilikia ia ma na hana mikiala, i ka manwa i kapaeia ai o Hawaii nei, mai ke komo pu ana aku me na mokuaina o Amerika, ua hookomo aku ka Elele Kuhio i kekahi pakuʻi, no ka hookomo pu ia aku o Hawaii nei, eia nae ua haule wale ia pakuʻi, mahope nae o ka lo@eia ana o kana mau kumu hoakaka, maluna o ka papahele o ka hale.

          "Ua hookahaha loa ia mai koʻu manao, in a paha aia iloko o oukou ka noonoo, ina he hapa o Hawaii no Amerika.  O Hawaii wale iho no ke Teritore piha i koe, a ua hookahahaia mai koʻu manao i ke kumu i kapaeia ae ai o Hawaii mai ka loaa ana o kekahi mau pomaikai iaia, mailoko mai o na bila i hookomoia mai iloko o keia hale kaukanawai."

          Ma kela wahi i ninau mai ai o Mr. Blanton, i ke kumu i noonoo ole ia ai kekahi mea, iloko o ke komite o na teritore.

          "Aole au i ike i @ kumu kupono aʻu e hele aku ai e hui pu me me komite o na teritore, maluna o kekahi bila laula elike me keia.  Ma kaʻu mea i hoomaopopo aia wale no a he bila i pili ia Hawaii, alaila ma ke komite o na teritore

 

(E nana na ka aoao 3).