Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 44, 31 October 1919 — Page 3

PEPEHI MAOLI IA NA KOA AMERIKA I KA WA E HIAMOE ANA

 

Mai kekahi koa ma'i, e huli hoi ana no kikako, no know hookuu loa is mailoko aku o ka oihana koa, o ka hoea ana mai no keia kulnakauhale, malune o ka mokuahi lawekoa Great Northern, i hoike ae ai oia i na hana powa o ka haahaa loa, i haanaia mai maluna o kekahi heluna nui o na koa Amerika, i ko lakou manawa e hiamoe ana i ka po ma Rusia, eia nae, na ia hana i hoala mai i na manao inaina o na kanaka Amerika malaila a luku aku la i kekahi heluna nui o ka poe kipi.

Ma ka olelo a keia koa, i ka wa e nanea ana o na koa Amerika i ka hiamoe maloko o ko lakou mau halelole, ua hoea mai la na koa Rukini a kiola mai la i na poka pa-hu, o ka poe i loaa pono mai i kela mau poka, ua pau lakou i ka make, a o ka poe i poino ole, a hoomaka ku la e holo iwaho, ua kiia aku lakou i ka pu, ahiki i ka make ana ma kahi o ke kanakolu a oi aku mau koa.

Aole nae i noho malie wale na koa Amerika, aka 'o ka poe i loaa ole aku na poino maluna o lakou, ua ku aku la lakou a paio, me ka hahana loa, ahiki, i ka pau ana he kanawalu mau koa Rukini i ka make, me ke auhee ana aku o ke koena o na Rukini no kahu kaawale, he mau mile ka mamao, mai kahi hoomoana aku o na koa Amerika. Ke hookukuia ae, ua like pu ka nui o na koa Rukini me ka iwakalua i ka hookahi o na koa Amerika.

He hookahi nae kumu o ke auhee o na koa Rukini ma kela kaua ana me na koa Amerika, o ia no ka hoea koke ana mai o kekahi kaaahi i piha i na koa, me ka manao o na Rukini, aole i lako kela kaaahi me na pu, ua lele makawalu mai na poka o ke kaaahi maluna o lakou, a hui pu iho me na pu a na koa, ma ko lakou wahi hoolulu, ua hiki ole i na Rukini ke hooma aku i ke kaua ana, aka auhee aku la no kahi mamao loa.

Ua hoikeia mai ka lohe no kela lele kaua ana aku a na koa Rukini maluna o na Amerika i ke keena poo o ka oihana koa, me ka hoohakalia ole iho, ua hoounaia aku la kekahi puali me na pukuniahi, i ka po, a i ko lkou hoea ana aku no kahi hoomoana, ua haalele iho la na koa mua ma kela wahi, no ka pulapu ana aku keia i na RUkini, oiai nae, ua hele aku la kela mau koa e kaa pono ae ai mahope o na koa Rukini, a i ka wa i ao ae ai, ua hoomaka aku la na koa me na pukuniahi e nee imua, a ki aku la i na poka iloko o kahi a na Rukini e hoomoana ana, me jo lakou pau loa i ka lukuia, a koe aku ka poe i haawipio okoa mai ia lakou iho.

 

HOOKUI'IA E KE KAA OTOMOBILE A MAKE LOA.

 

Mamuli o ka hookuiia ana o A. Finaka, he Kepani, e ke kaa otomobile e kalaiwaia ana e Clarence Olson, kekahi o na loio koikoi o Honolulu, ma ke kakahiaka Poakahi nei, a piiia ke Kepani e na huila o ke kaa otomobile. a nmo ia eha i hoihoiia aku ai ke Kepani no ka halema'i moiwahine. ua make ua Kepani la ma ka hora 6 o ia ahiahi iho, he elua hore wale no mahope iho o kona palahe ana i na huila o ke kaa oto, ma ke kihi o na Alanui Meacolf ame Bingham.

I kulike me ka Olson olelo o ka hoike ana ae i ka makai Medeiros, ia ia ka e holo mai ana ma ke alanui Binamu a hoohuli ae la ma ke Alanui Metealf ia manawa oia i ike mai ai ia Finaka, e holo ana mamua aku on a maluna o ke kaa baikikala. Ua hookani mai la ka oia i ka o-le o kona kaa no ka hoike ana mai i ke Kepani e makaala a wahi ka a ua Olson ua huli aku ka Kepani i hope e nana iaia a hoohuli ae @ i kana kaa ma ka aoao hema. Ua hoohuli pu ae la oia kona kaa i ka aoao hema me kona manao e huli hou ae ana ke Kapani ma ka aoao akau, o ka manawa no ia i hookui aku ai kona kaa otomobile i ke Kepani a hina ilalo a piiia aku la e na huila. Ua hoao ka oia e hoala ae i kona kaa mai ka hookui ana aku i ke Kepani eia nae oiai kona kaa e mau ana no ka holo ana ua hiki ole ke alo a hookui mai la.

Ua hapaiia ae ke Kepani eha e ka loio a kau iluna o kona kaa a lawe pololei ae la i ka halama'i Moiwahine.

 

UA HOI HOU MAI KE KULANA KAUHALE NEI KE KAUKA CLEMENS.

 

Mawaena o na ohua maluna mai o ka mokulawekoa a ka oihana kaua Sherman o ke ku ana mai ma ka po Poaono aku la i hala mai Kapalakio mai, o Kauka H. Clemens kekahi, ke kauka huki niho Kelemania i hoopaahaoia ei a i nui ai hoi ka waleauia ana nona maanei iloko o ka manawa o ke kaua. Aia oia maloko o ka Hokele Blaisdell kahi i noho ai a ua loholoheia e wehe hou ae ana no ka oia i keenahana huki niho nona maloko o keia kulanakauhale.

O keia ke kauka i hopuia ai e ka Ilamuku Amerika a hoopaaia aku ma ka Papu Kahauiki ma ke ano he maka-ainana no kekahi lahui enemi, Mahope mai ua lawe ia aku oia malalo o ke kini ana a kekahi mau koa, me kekahi mau Kelemania e ae komo pu ma ia laweia an na kanaka o ka mokukaua Kelemania Geire i hoopaaia ai maanei ma ka Papu Douglas ma Utah.

 

HAPAIIA KA INO O RUSAVELA MA KE ANO I KUMU HOOHALIKE

 

O eia malalo i ho nei ka haiolelo a Charles R Frazzier o ka haawi ana ma ke kakahiaka Poakolu o ka pule aku la i hala imua o na hamana o ke kula o kauluwela, a no ka pomaikai o ko ke Kuokoa poe heluhelu i unuhiia ai ma ke ano nui:

"Ua make o Theodore Rusavela i nei manawa a ua hoomaka o Amerika e hoomaopopo no ka nalohia ana aku o kekahi o kana mau kekikane kaulana loahe kanaka i like ke ko'iko'i e noho pu me Keoki Wakinekona ame Aberahama Linekone ma ke ano o kekahi o na paahana kaulana no ka pomaikai o kona mau hoalahui a no ka hapai ana ae ho i ka hoakanaka.

"Mwaho ae o keia, ke hoomopopo uei kakou o Rusavela kekahi mawaena o ka poe kokua kiekie loa e loaa ka maluhia i ke ao; no ka mea ua manao'o oia o ka hoomakaukauia ana o Amerika no ke kaua no ka pono oia ke kaupale ana maikai loa no ke kaua. A he mea pomaikai nui no hoi ka ike ana iloko o kona mau kau ehiku ame hapa maka hiki o ka noho ana ma ke ano he @ no kekahi rebualika nui, oiai nae ua ku aku oia a paio me ka ikaika ame ke kupaa loa no ka pono o na kanaka Amerika, eia nae aole hookahi poka i kiia aku'e Amerika i kekhi o na lahui enemi.

"Ua maopopo iaia o ka manao makee a aloha i ka maluhia he mea kamaaina loa ia i na kanaka nawaliwali, maka'u wale a molowa; pela no hoi ua pinepine ka ike ia o ka manao koa iloko o na kanaka manaoino a makemake i ka ino. aka o na kanaka e hana ana i ka maikai a oi aku i mea a loaa maii ai ka pono kaulike mawaena o na lahui a e hapai ae ai i ka hoakanaka, e pono e lilo lakou i poe koa maka'u ole, he poe i loaa iloko o lakou ia manawa hookahi na manao kiekie no kekahi mau pono nui i upuia aku, he mau kanaka uaauao i makee i ka maluhia, aka nae ua makaukau mau e hakaka aku no ka pono i ka manawa kupono e ikeia ana.

"Oia ano kanaka oia o Theodore Rusavela--he kanaka me na manao kiekie loa i hui pu ia me ka noonoo maikai ame ka makaukau mau no ka hana.

"Nolaila ke hoike aku nei au ia oukou e na keiki o ke Kula o Kauluwela i na ano maikai apau o keia kanaka ko'iko'i i kumu hoohalike na oukou e hahai ai, in a he makemake oukou e ulu ae a lilo i mau kanaka ko'iko'i a i mau wahine maikai.

"Ua hauoli au i ka halawai ana me Rusavela no hookahi manawa maloko o Nu Ioka. He kanaka koa loa oia kuu mauao, no ka mea, ua hookolo au me ka hakilo loa mahope o kaua mau hana ano nui apau, mai ka manawa mai ana i lawelawe ai i na hana a ka lehulehu ma ke ano he kanaka kau kanawai maloko o ka aholelo ma Nu Ioka, kahi ana  i lilo ai i kanaka hoololi a i mea hooi ae i ka maemae o na hana kalaiaina. Ua lilo holookoa iaia ko'u puuwai ma ka manawa ana i lilo ai i komisina makai maloko o Nui Ioka ma muli o kana huli pono ana me ka pauaho ole i ka lawelaweia ana o ka oihana aho ole i ka lawelaweia ana o ka oihana hoomalu ame ka holopono o kana hooponopono ana ia hana ma kela manawa.

"Mahope mai ua lilo oia he kokua kakauolelo no ka oihana kaua moana, a ua waiho aku ia kulana i ka manawa i komo aku ai oia i ke kaua i hooukaia ai mawaena o Sepania ame Amerika ma ke auo he lukanela konela no ka pualikaua lio kaulana Rough Riders. Ua papahiia iho oia me ka hanohano nui ma ia kaua naa me ka mahalo nui ia no ka wiwo ole'ame kaua alakai ana ma ke ano he koa, a mahope mai o kela kaua ana ua kohoia oia i kiaaina no ka Mokuaina o Nu Ioka.

Oia kekahi o na kiaaina maikai loa i loa ia nu Ioka. Mahope mai ua lilo oia he hope peresidena no Amerika Huipuia me ka Peresiden Wm. McKinley, a ma ka manawa i pepehiia ai o McKinley e kekahi kanaka powa a make ua lilo oia he peresidena. No ka maikai loa o kana mau hooponopono ana i mana hana o ke aupuni ua koho hou ia oia no ka lua o ke kau

"He pokole loa ko'u manawa o ka halawai ana me ia mahope o koua hoi ana mai kekahi, huak'i kaahele ana maloko o Amerika Hema. Ua hiki ia oukou ke koho no oukou iho he wahi ano eeke a hophop no iloko o'u i ko'u manawa i halawai ai me kekahi kanaka ko'iko'i oiai aohe a'u hana nui e launa aku ai me ia, koe wale no ka hoike ana aku iaia owan kekahi o ka poe e hahai ana mahopeone. He piha oluolu loa oia a no ia ano one ua poina koke ae la au i ko'u mau ano hopepe a hopohopo wal. Oia iho la no kona ano i na mea apau, kiekie a haahaa, he oluolu, he hoaloha oiaio, oia kekahi o na kanaka hikiwa we loa o ka umeia aku o na noonoo o na kanaka e pili aku me ia ma ke ano he hoaloha.

"No na manawa lehulehu ko'u lohe ana iaia e haiolelo ana ma kekahi o keia mau manawa he halawai ahahui nui ka i malamaia e na Ilikini maloko o ke kulanakauhale ana i haiolele ai. Ua lawe mai la kekahi makuahine Ilikini i kana bebe a noi mai la ia Rusavela e kapa aku i inoa no ia bebe. Honuvela e kapa aku i inoa no ia bebe. Honuaku la o Rusavela a paa mai la i ka bebe iloko o kona mau lima a honi iho la i ka bebe, alaila kapa iho la i ka inoa o ia bebe Pan-Annie, o ka manao he kaikamahine Amerika apau. E ike mai oukou aole oia he kanaka hookano a hookiekie e hiki ole ai ke honi iho i ka bebe a e kapa iho i inoa no ka bebe Ilikini.

"O ke ano o kana kamailiio ana aole pohihihi, he moakaka loa e hiki koke ai no ka ikeia aku kona manao, he kamailio pololei nae ma kana mea e makemake ai. E maopopo aku ana no ia oe kana mea e kamilio ai ame kona manao. He hoowahawaha no hoi oia i na olelo ano lua. He maemae mau kanamau huaolelo, aole loheia o na olelo ino a hailiili mai kona mau lehelehe mai.

"He makemake nui oia i ke ola hooikaika kino mawaho aku o ka ipukahale a he kanaka hialaai nui oia o ka noonoo ma na lealea. I kona wa he keiki wale no he oma'ima'i a uawali kona kino, eia nae ua lauakila oia maluna o keia haawina ma o kona hele mau ana ma ua wahi e loaa mau mai ai na ea hu'ihu'i a maka hana mau ana hoi mana hana hooikaika kino. I kona manawa e kanaka opio ua kuaiia eia kekahi aina hanai holoholona maloko o ka mokuaina o Dakota Akau, a ua noho oia malaila holoholona no kekahi manawa.

"Ua a'o oia i ka hakaka ku'iku'i puupuu ame ka mokomoko, ka uma, a pela aku, he mau lealea makemake loa ia nana, a ua manaoio oia ia mau lealea he mau paani maemae. Ua manaoio oia i na hoikeike hakaka ku'iku'i puupuu, aka i ka manawa e kaa aku ai ia hana iloko o na lima o ka poe piliwaiwai ame ka poe epa ua inaina oia a ua kokua nui aku i ka hooholoia o kekahi bila kanawai e hookomoia aku iloko o ka ahaolelo o Nu Ioka e hoopau loa ana i na hana paio a hookuku ku'iku'i puupuu, a ua kakauinoaia eia ia kanawai oiai oia e noho kiaaina ana.

"He nui kona aloha i na wahine ame na keiki. Ua alohe kana mau keiki iaia, no ke mea, ua ike lakou a hoomaopopo i kona aloha ia lakou. No na manawa lehulehu kona pii ana aku maluna o na kualapa a ma na waonahele, me ke alakai ana i kana mau keiki ponoi ame na keiki a kona mau hoaloha pu me ia,

"Ma ke ano he koa ua hoike oia i kona maka'u ole ma ka puu Juare, a ua hoohoka nui ia nae kona noonoo i ka manawa i hooleia ai kona makemake aole oia e komo pu iloko o ke kaua nui o ke ao ma Europa. Eia nae, ua hoouna aku oia i kana mau keikikane, a ma ia kaua i make ai o Quentin Rusavela, kana keikikane muli loa, maluna o ke kahua kaua.

"Ma kona manawa e noho peresidena ana ua kokua nui oia mi ka hoonuiia ae o ua  oihana kaua aina ame moana, a iloko o kona auua hoouna mai i na mokukaua Amerika e kaapuni i ke ao.

"He ike kupaianaha kona me ka maopopo i ka mea e hiki mai ana mamua ae o ka manawa, ua ike mua oia no ka hoea mai o kekahi kaua nui me ke komo aku o Amerika iloko o i kaua. Mamuli o kana mau haiolelo hoeueu i hoalaia ae'ai na manao ulumahiehie no ke komo aku o Amerika iloko o ke kaua ma Europa. O kekahi haawina maikai loa i loaa iaia oia ke kaulike. O kona iininui e lilo o Amerika i home no ke kanaka ilihune e hana ana me ka hooikaika mau i mea e loaa ai ke ola oluolu me ka hanohano loa.

"O kana mau oleloao kiekie loa e lilo na kanaka apau i mau Amerika oiahio ma ka olelo, ka hana ame ka manao. Aole one makemake e hapa Amerika. He nnui ka aina maloko o keia aupuni no na kanaka Amerika oiaio, a he nui no hoi ka aina no na kanaka o na lahui e i paa malolo o na hoohiki no ke kakoo ana i ko lakou mau aupuni, aka aole rumi maanei no ka poe e hoao ana i hapa-Amerika , a i hapa lahui e ae. Hookahi wale no have, ka Have Amerika; hookahi olelo, ka Olelo Enelani; hookahi kupaa, kupaa i ka lahui kauaka Amerika.

"Oia uho la ke ano o ko Rusavela ola ana. He kanka koa oia, he kanaka kau. Kanawai, he lunahoomalu no ka lahui kanaka akeakamai, he mea kukulu hou i ke aupuni he kanaka aloha a makee aina oiaio, he kaue, he makuakane a he keouimana Kristianno oiaio O kana huaolelo huna oia keia, 'hana.' Okona hoku alakai ka oiaio ame ka hoopouo. O ka hana o kon ola ana no ka pono, ka aina ame ke aku."

 

HOOPAULA MAMULI O KA EPA.

 

No ka epa ma ke ano lmanui, maluna o kekahi kaikamahine Kepani, i hopuia ae ai he limahana no kapapa ola, nona ka inoa o Manuel F. Calasopa, ma ka Poakolu o ka pule aku nei i hala, a hoopauia oia mai kona noho hana hou ana aku malalo o ka papa ola.

I kulike ai me ka moolelo o ka hana epa a kela limahana o ka papa ola i lawelawe ai, ua hele aku oia no ka home o kekahi kaikamahine Kepani o Matsuyo Fuji ka inoa, a nona hoi na makahiki he umi-kumalima, ma kahi kokoke i ke kihi o na alanui Moi Leliha i knoa palapala hookuu mailoko mai o ke kula.

Ua hoikeike mai la kela kaikamahine i ka palapala i makemakeia, ia manawa i olelo aku ai o Calasopa, aole i kakauinoa ia kela palapala e ku kauka o oke aupuni, no ia kumu, e hele ae kela kaikamahine no ke kaena o ka papa ola ma ka hora eiwa o kela ahiahi.

Ua hooko aku la kela kaikamahine elike me ia i kauohaia mai iaia e kela kanaka, a ma na mea i oleloia ae, i kona hoea ana aku, ua alakaaia aku la oia noloko o kahi e waihoia ai o na kino make, a iaia ka i hoomaka mai ai e pani i ka puka, ua aumeume kela kaikamahine me ia, ahiki i kona pekle ana.

Ma ka oleloia, ua hoikeike ae o Calasopa iaia iho, ma ke ano he luna oihana oia, ma ke ano he makai, a he lunanana no ka papa ola, oiai nae o ka mea oiaio, he limahana kela kanaka, noloko o ka hale e waihoia ai o na kino o ka poe make.

 

MALAMAIA HE PAINA MALOKO O KA HALEKOA.

(Mai ke aoao Ekahi mai).

 

ai ko'u mau waewae maluna o ke tertore o Amerika, a aole nmo hoi keia o ka'u kpa hope ana mai la. Ua kaulaa ka lokomaikai o Amerika Huipuia. a ua nana aku makou ia Amerika ame Pelekane, ma ke ano, me he meala, he kaikunane a he kaikuahine."

Ua hokaka mai oia i kona lilo ana he hoaloha no na kanaka Amerika ma kela kaua o ka 1895, i ka manawa i kipa ae ai ke aumokukaua a ka Adimarala Dewey me ka Paeaina Pilipine.

Wahi ana, ma ke kaua o Europa me na Kelemannia, ua kupilikia maoli no ke aupuni o pelekane, a o ke komo wale ana ae no o amerika, i loko o ke kaua, ke kumu o ke pio ana o Kelemania. Iloko o ka manawa ana i ike maoli ihio ai no i ke kupilikii o na pelekane, ua hoouna okoa mai la oia i ke kauoha i ke aupuni o Amerika e hoouna aku i na kokua a i ka wa i hoea ae ai kela kokua, akahi no a hiki ia Pelekane, me ke kokua pu aku o ke aupuni o Amerika, ke hoopio ia Kelemania, a o ia kana i olelo ae ai, i ka hooi loa ia ae o ka pipili o na manao o na lahui kanaka a elua.