Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 41, 10 ʻOkakopa 1919 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ma ka mahiko o Kahuku no nei ma ka po o ka Poaono aku la i hala, i hanaia ae ai he karaima pepehikanaka, mamuli o ka hou ana aku o kekahi Pili ino o Gaudeneio Yonaye ke inoa i kana whine me ka pahi no eiwa manawa a make loa, alaila hou eku la i ka pahi maluna o kekahi Pilipino okoa aku no elua manawa, eia nac ua paa ka pepehi kanaka i ka hopuia a hoopaaia  mai maloko o ka halepaahao o ke kulana kauhale a Kalana o Honolulu nei. Ma ka poakahi uei ka laweia ana mai o kela Pilipino pepehikanaka no Honolulu nei e ka Hope Maka Nui Joseph Luahiwa o Koolauloa, me na ike ma ka aoao o ke aupuni e kue ana i ka mea pepehikanaka, e laa kona mau lole ka pahi aua i hooko aku ai i ke karaima.

            I kulike ai me na mea a ka oihana makai i hoomaopopo ai, no ke kumu o ka hookoia ana o kela karaima pepehi kanaka, mamuli mai no ia o ka mauno lili, o ia ke kuhihewa o ka mea pepehikanaka, aia ka noonoo o kana wahine i kekahi Pilipino okoa aku. Ma ka moolelo e pili ana i kela karaima, ma ka auwina la o ka Poaono nei, ua ala ae la he hoopaapaa nawaena o ka mea pepehikanaka mo kai a wahine, mai ka uuku mai ko laua hoopaapaa ana ahiki i ka hele okoa ana i ka nui loa, me ka hopu ana aku o ke kane i  kekahi pahi, a hoomaka aku la e hou i kana wahine ma ka umanma. No ka piha loa, paha o ka mea pepehikanaka me ka inaina, aole i lawa aku la kela hou ana i ka pahi i kana wahine, aka ua hoomau hou aku la no oia i ka houu ana i ka pahi maluna o ke kino no ewalu manawa mahope mai, a he hookahi o kela mau hou ana i puka ai ka pahi ma kekahi aoao o ke kino. Holo ka Mea Pepehikanaka.

Mahope iho o ka ike ana ua make kana wahine, ia wa i haalelo iho ai kela Pilipino i kona bale, a holo aku la no kahi i noho ai o kekahi Pilipino okoa aku, ma kahi he elima baneri i-a ka mamao mai kona home aku, e kokoke ana i ka hale hoolulu kaaahi, e hou aku la iaia i ka pahi no elua manawa, me ka pakele nae o ke ola o kela Pilipino mai ka make mai.

Ia hoike koke ia aku la ka lohe i ka Hope Makai Nui Luahiwa no kela karaima, a iloko o ka manawa pokole, i boea mai ai oia no ka hale o ka Pilipono pepehikanaka. I kona komo ana ahu iloko, a ike ua make ka wahine Pilipino, ua hoomaka eku la oia e uhai mahope o ka mea hana karajma, a loaa aku la ma kahi kokoke i ka hale hoolulu kaaahi, eia nae ua hooko mua ia aku la ka hou pahi maluna o ka Pilipino okoa, o ka paa iho la no ia o ka limakoko i ka hopuia.

Ua kahea koke ia ke kauka o ka mahiko o Kahuku, no ka naua ena i ua mea i houia i ka pahi, a mahope o kana nana ana. i hoike ae ai oia i ka make loa ana o ka wahine Pilipino aole he hopohopo ana no ka mea aole i kukonakonu loa na mokuu pahi o kona kino. Ae Okoa i kona hewa.

Imua o na makai, i ae okoa ae ai ka maa i epehikanaka i hona hewa, a whine ana aku i kela hana, maaidkel ksalnjs aaku e kela hana mamuli mo is mean i hoikea aku iem, e and ho aloha ksikn Primw kasjxm kana o wahine i na mea hoike mai o kana wahine i na mea e hoopauia ae ai kona Pohipohi no ia

 

Pakele Ke Ola I Ke Kaimimiki Ma Hoopuloa

Lilo ka Loio Carl Smith o Hilo me kana wahine i ke kaimimiki ma kona hema

Pakele no nae ko laua mau ola me ka poino ole

lloko o ko laua nanea i pa mai ai he nalu nui a lilo aku la laua i ke kai

Mai lloopuloa, kahi i pakele mahunehune ai ka ohana o C.S. Cartsmith mai ka make mai, ahiki I kailua, ua holopapaia ke kapakai o kona e kekahi kai hoee weliweli ma ke kakahiaka Poaha o ka pule i hala, elike me ka hoakaka ka nupepa tribune o hilo. Maka manawa i miniki aku ai ke kau mahope o ka pii ana mai o na nalu nunui mai ka eha ahiki i ka umikunia malima kapuai ke kiekie, elike me ka like ole o ka mamao mai alika mai, kahi ai mahope nae o ka pulumi ana aku i na mea hiki iaia ke hoolana a ke lawe aku ma ia i ka hohonu.

Ma hoopuloa, kahi o eha mau lala o ka ohana o Carlsmith i loaa mai ai i ke kai a laweia aku a aneane e make, ma kahi o ka 15 kapuai  ke kiekie. Ma Keahou, kahi o ka lanai o ka hale o Thomas White, lilo aku ai i na anlu, aneane ewalu kapuai ke kiekie ma ia wahi. Ma ka manawai pii mai ai ke kau ma Kailua ma ka hapa akau o ke kapakai o Konae kau ana o na waa ame na waapa ua lilo aku i ke kai i ka manawa i mimiki aku ai.

O ke kumu o keia kai hoee ua manaopia mamuli paha ia o ka a ana o ka pele ma maenaloa ame ke kahe ana  a komo iloko o ke kai ma Alika, ma kahi

ia aole I mamao loa mai Hoopuloa aku, a ua hoo-waia paha kekahi wahi e ka pele iloko o ka papaku o ka moana a ua kabe aku ke kai iloko o ia lua. Ma na Manawa ka I mimiki aku ai ke kai I ka hohonu ua ahuwale na ia a ua ikeia aku ke kapalili mai iluna o na wahi maloo. No ka hikiwawe loa o ka hoee ana mai ame ka mimiki ana aku, ua loaa ole he Manawa ia Carlsmith, he loio no Hilo ame Mrs. Carlsmith amen a keiki olua; e holo ai no kahi o ka pale kana, oiai nae ua hoomaopopo no ka la he hopena poino ke hki mai ana. Wahi a Carlsmith ua ike aku oia I ka mimiki ana aku o ke kai a ahuwale na laeaa ma na wahi apau e pili ana I kapa kahakai, a ua ike pu aku I ke kapalili mai o na I’a ma kappa kahakai. Ua maopopo iaia he kai hoe eke mimiki aoa ia Manawa a kekahi poe e e nae I hoomaopopo ole ai. I ka hala ana o kekahi manwa ua pii hou mai la ka ke kai, a ma kana koho iho aia ma kahi mai ka 12 a ka 14 kapuai ke kiekie maluna ae o ke kiekie I maa mau I ka ikeia. Ua lilo aku la kekahi keiki a Carlsmith o Merrill, I ke kai a laweia aku la maloko aku o ka puka o ka hale hoahu ukana, a oiai oia e koiaia ana l o a ianei e ka kai maloko o kela hale, no na Manawa lehulehu ka kona hoao ana e puliki I na oa, a I ka manwa hope loa ua paa ka iaia kekahi kua a malaila oia I paa ai a palekana. Mahope wale iho ka ikeia ana o keia palekana ana ona. O ke kaikuaana oia o Wendell iloko oia o ke kaa kahi I kau ai.

            “Oiai ka nalu e lawe aku ana ia’u I ka hohonu, ua hiki ia’u ke ike mai I ko Wendell hoao e hoopakele I ke kaa, eia nae ua hoolanaia ae ke kaa a lwea ia manwa, nolaila, ua kahea mai la au iaia e lele mailuna iho o ke kaa, aka aole hiki iaia ke lohe ma mamuli o ka owe o ke kai. Ua lele I’o oia ilalo mailuna iho o ke kaa, a mahope iho ua ike mai la au iaia ma ke poo o ka uwap, e hoao aua e kiola mai I kekahi papa ia’u oiai au e laweia ana e ke kai, o ko’ wa e lawe poai apuni ia nana au me he mea la he lua mimilo ma kahi kokoke mai. Aohe I loaa ka papa ia’u, a oiai au e lawe poai ia ana e ke kai na pomaikai au I ka loaa ana ia’u o kekahi pohaku a ma ia pohaku au I pii aku ai a kau I kula me ka poholehole a moku moku o kekahi mau whi o’u I na pohaku ooi amen a apana laau e lana ana iloko o ke kai. Na ka mimiki ana aku a ke kai a ka nalu mua loa I hoee mai ai a lawe pu aku ia’u me ia I ka hohonu, a na ka pii hou ana mai a ka nalu I ko hou mai ia’u I kappa. No ka 60 a 100 paha sekona ka hoomaha an ia mauawa, ua ooloku ae la ke kai, a oiai he akamai au no au, ua lehulehu no nae na Manawa o ko’u lumaluma’iia ana a piha ko’u opu I ke kai.

            “Ia’u I pae aku ai I kula na hookaumaha ia ko’u noonoo I ka ike ana aku kuu wahine ka kekahi I lilo pu aku ke kai, ua oi aku ka mami o kona wahi o ka laweia ana aku mamua o ka’a wahi I laweia aku ai, eia nae, he oia mau no ka lana o kona poo maluna o ka ilikai. Ma kahi o kona hooikaika e paiauma mai no kula ua mau no kona lana ana me ka paa I kelahi apana papa a na ke kai ke lawe laia. Oia wale no ka mea maikai ana e hana ai oia ke kai e kupikipikio ana. Ina paha no kona hooikaika mai e au e pau ana kona aho a pino oia, a ina no kona pa mai I kahakai e eha ana oia I na pohaku ooi a I ole umilumiia iho e na namlu a o kona make no ia. Ua hooma no oia I ka lana na pela. O ka hapa nui o na waapa ekau hua I kula ua nah aha I ke kai, lookahi nae o ia mau waa e laua mai ana iloko o ke kai me ka poino ole: Eha mau kanaka Hawaii I au aku a loaa aa waa nei, a I ko laua kau ana aku ua hoe aku laa loaa a o Mrs Carlsmith, ma lahi he hapaha mile ka mamao iwaho a hoihoi mai la iaia kula me ka paekana; aohe ona wahi poino o ka pihi maka’u wale no no ke’a laweia ana aku ona e ke kai.

            “Ma ke aunoe o ka po Poakolu aku ko makou hoe ana I Hoopuloa. Ma ka hora 7:30 o ke kakahiaka Poaha ko makou holo ana aku no ke awakumoku o ka mokuahi o ka lawe ana I kekahi waa, maluna I ko makou wahi kaa uuku, Ua pihoo keia wahi kaa iloko o ke kai, hawei aku e ke kai a hooku’I I kekahi poua nahaha omua kahi o na enekini. Ma ka’u koho he umi mau nalu kukaawale o ka hoee ana mai, o ka mua loa ia mau nalu ka o iaku o ka ikaika. Io I ko’u manao. Elua mau nalu hou I meane elike me ia ka ika ike mahopemai o ka nalu mua, a ma hope aku aohe pinapinai loa mai o ka ea ana a ka nalu eia nae he kupikipiki o loa ke kai.

            “I ka Manawa I loaa ae ai ia’u ka ikaika o ko’u pii wawae aku la no ia I kuahi I kauhale o Hoopuloa, he kowa mamao mawaena o ka eha ame ka elima mile, kahi o ke kelepona, no ka hoike ana mai I ko makou mau makamaka ame na hoaloha no ko makou palekana. Ua noho aku no o Mrs.Carlsmith I kahakai malalo a ka malama ana a Mr. ame Mrs Horace Johnson, a maluna o ko laua kaa kona kau ana me ka ukali pu ia mai e Alonzo Gartley o ka hiu o Burua ma.

            “Oiai au e kelepona ana ua hiki ia’u ke ike aku I ka pii o ka uwahi uliuli I ka lewa ma kahi o ka pele e kahe aku ana iloko o ke kai,”wahi a Carlsmith

O NA HAWAII KA NUI I KAKAU- INOA.

            Iwaena o na lahui like ole I hele ae e hoopaa I ko lakou mau inoa maloko o ka buke hoopaa inoa o ka poe kupono I ke koho haloka, ma ke keena o Kakauolelo Kalauokalani, o na Hawaii ke kiekie loa, oiai no nae he hapa uuku wale no keia o ka heluna nui’o na Hawaii.

            I kulike ai me ke kanawai hou, ua kauohaia aa mana koho baleka apau, e kakau hou I ko lakou mau inoa I keia makahiki, no ka hoomaopopo pono ana I ka poe I make, a I hele aku a noho ma na mokupuni mawaho ae o Oahu noi.

            Ma ka papa hoonohono I hoomakaukauia e ke Kakauoleleo Kalauokalani, he 477 poe Hawaii piha I hoopaa I ko lakou mau inoa; he 122 hapa Hawaii; he 87 Amerika; he 32 Pukiki; he 25 Kepani, he 17 Pake, he 10 Pelekane, a he 2 o kekahi mau lahui e ae.

            Ke hamama mau nei ka buke inoa o ka poe kupono I ke koho baloka, o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, I na la apau, no ka hele ana ae o ka poe kupono I ke koho baloka, e kakau I ko lakou mau inoa, me ka nana ole, no ko lakou hakau mua ana, mamua aku o ke kau koho baloka I hala, no ka mea ma keia kakau hou ana wale no e nanaia ai ka poe’I kuleana I na koho baloka apau e malamaia ana ma keia mua aku.

 

 

Paa he Kepani Puhi Okolehao I na Luna Oihana Loaa pono aku na pahu i hoawaawaiaia i Makaukau no ke Puhi ana i ka okolehao Hoomimimai me ka manao pela oia e pakele aku ai paa nae i ka hopuia mahope iho o ka holo ana a pee mahope ae o ka pa pohaku

Mawaho ae nei o Kaimuki, ma ke alanui 19 o paa mai ai he kepani i na kanaka oloko o ke keena o ka illamuku amerika i ka hopuia no ke puhi okolehao a ma kahi o ka elua kaukani galani o na mean i hoawaawaia no ke puhi ana aku o okolehao, nininiiia ma ka auwina la o ke Sabati aku nei i hala.

O ka inoa o kela Repani o ka hopuia ana i Tarakichi Homha. Mamuli o kekahi hoike i loaa aku i na kanaka o ke aupuni ua hoca aku la na Hope Ilamuka Louis K solvia ame Otto F Heine nowaho O Kaimuki a ma ka lana huli ana aku i kahi e noho ana i kela kepaui ua loaa aku la he eha mau pahu nunui e waiho ana maloko o kekahi rumi ma ka papahele o ka hale malaloloa.

Ua ninilia kela mau pahu apau e na kananaka o ke aupuni me ke kahe aku o ka wai i ke alanui a ma ka oleloia he umi kumamalima mau eke laikui i bookomhia i mea hoa waa mamua o ke puh ana aku i ka okolehao. ma ka hoomau hou ana aku a ake kela niau kananaks i ka  hulie ua loaa aku la ia laua he umi mau eke laiki hou ma al rumi a laua i maao ai loko o kekahi hou ana i nies  e phiaa aku ai lilo ae i okolehao.

Maka mawa ka a na kanaka o ke aupuni e ninini ana i na pahu i hoawaawaia  o ka rama ke hoomaiimai i mai la ka on a nona ka hale hale o ka hoomaka aku la e holo o  kahi nae o ka laki ua ike kekahi poe e ae i kahi i holo aku ai kela kepani me ko lakou alualu ana aku mahope a i ka olli i ana aaku o kela mau kaana k elau o ke aupuni u a kukijodieii ma i la ia laua kahi ana a aku o kela mau akanana i ke pani i ka houpua ma kekahi pa pohaku a hoi hoi loa ia mai no ka hoopaa ana maloko o kahi hoopaa o na lawehala.

Pakele ka aihue ma ka apua

Ma ka po o ka poakoul o ka pule aku nei i hala lawe aihueia aku ai ke kaa otomobile o ka loio amrika huber mailoko aku o ka halekaa a i kona ike ana ua lilo kena kaa i ka mea aihue, a i ka poe aihue aa mahope o ko laua hooikakakai ana i ka huli i loaa aku ai keia kaa e ku ana ma ke alanui Beritania e kokoke aha hoi i ka hale hoolomalima hustanec

Maluna o kela haa e kau ana kekahi mea mamua ia wa i kau aku ai kekahi o kela mau kanaka i kana pu panapana imua o kona alo me ke haawai ua hiki laoa i na ka naan elua a laa i hookolo aku ahiki i ka loaa ana o kekaa i aihua  ai keki aku ia ka ou panapana a mahope mai ia wa i ki aku ai me ka manao e ku ka poja i ka laholio kino i kaa

Ua kau keel may mea maluna o ko laua kaa otomoble aka nae i  hoea ana ana ke alanui Beritania mer keeaumoku ua huikau i ho la ka ike a ke laua may maka ma ka lehulku o ua kaa otombile.

He oia mai ke kahi ana o ka pele ma kona

uni ka põe makaikai i hoea aku no ka ike maka ana i kekahi hiona kamahao

he mau home kekai hoopoinoia e ka pele

nui naiad pau ka make ma kahi ka pele hoea aku ai lloko o ke ka

mai ka pule aku nei hala a hoes wale mai iloko o keia mau la i hulike ai me ka hoakaka a ka poe i ikemaka i ka pele e kahe mai ka ma kona he o la mau ka makaka ana o na kaaka i kekahi hioua a lako i ike ole ai mamua me ke ku i ka nani me ka piha pu hoi i ke kahuna ke nana aku. Ua kaho amia ka pele ke mai ka pele mai maunaloa mai a hoea loa aku iloko oa ke kaii mia o ka mana wale ne e ikeia ai ka uwahi pohina o ka mananw wale na e ikeia ai ka uwahi i ia ka wa maalili ije ei ka pele. O kela ohana he hoooakaka a kela mau mea ne ke ana oi ka noina ana a ke laua home imua o kela poe makakai ua ihe pelolei loa mai kaka kekahi kumukaau e kekoke mai ana i ka hale aole nae i hoea aku ika pele malaila nolalia i ka ike mae aole he poino i loaa aku i kela haloholona ua la e imi wahi ma kahi he maalalanai aupuni aku  kela keiki e pale ai. He ekolu ka mau hale i hoopoineia e ka pele ma kela mai ke alanai aupuni aku. He pake kau awa kekahi e noho ana malalia i hoop i auia e eha eka i paa i ka pele, i hiki ka waiwalio

NUi na ia make

I ke kahe ana o ka pele a komo iloko o ke kai e loheia ana ke paha na ka halulu me ka puko ana o ke kai aole hou ikeia aku o ka pilae o ke kai aole he ikela aku o ka pil ae o kekahi aina hou mamuili pehe o ka hohonu loa e ke kai aka mar he ka i ka anana ika hioaa ke anaa aku me ke kaakaka pu hou o kela hana a ke pele

No kalawe hoomkaikai ana i ka moana mai.