Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 38, 19 Kepakemapa 1919 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no

OLIVA ESEKOTA

Mai ke Kulana Haahaa mai Ahiki Ku-

lana kiekie He Moolelo i Owili Pula

Iloko o ka Ehaeha ame ka Hauoli.

 

            "Ina pela. e hoouna aku i palapala kono iaia, no ka mea @ ana kekahi anaina nui a hoea mai, me ka piha pu no @ i na hana hoohauoli." I ka manawa i hoounaia aku ai na palapala kono, a lohea ae hoi kela aha hoohauoli, ua nui ka poe i kuaki loa na ko lakou kono ole ia ana, oiai nae o ka manao o ka haku @, aole he hana kupono nana ke konoana aku i na mali hini. a oi mamua o ka hiki iaia ke hookipa mai ia lakou ma kona kakela a ma na hale liilii.

            He Kanaha mau numi nunui i hoomakaukauia maloko o ke kakeia. @ he nui hoi na hale liilii i hoolakoia me na mea apau e pono ai ka noho ana, a o na kauwa keia, ame na hoaaina i noho hoolimalima aku malalo o keia Haku, ua komo pu mai la lakou ma ke kokua ana ma na mea apau, me na manao ohohia, me ko lakou hoomaikai nui ana aku ia Oliva, no ka mea ma on a wale la no, i ikeia aku ai ka oni ana mai o kela haku aoo, a lawelawe i na hana nui o keia ano.

            ( ) Kekahi kumu paha hoi o ka makemake nui ia o Oliva e na mea apau e noho kokoke mai ana i ke kakela, o ia no kona oluolu, me ka hookae ole i ka poe haahaa, no ka mea iloko o kela manawa pokole loa o kona noho ana aku ma ke kakela, ua lilo kona mau ano oluolu, launa pu me na kauwa, ame ke kamailio pu ana me lakou, i kumu nui nana e ume aku i ko lakou mau manao hoohihi nona.

            I kona manawa e kau ai ma kona kaa, a hele holoholo aku, ma kahi e noho nui ana o na ohana i hoolimalima i ka aina o kona makauhunowai, e ku ana kona kaa ma na pukapa o kekahi mau home, a e kamailio ana me na wahine, me ka oluolu, oiai hoi na kamalii e hoopuni mai ana i kona kaa, o keia mau ano o Oliva, ua lawa ia no ka lehulehu e haawi mai ai i ka lakou mau mahalo ana iaia, aole hoi elike me kekahi poe wahine, o na kulana kiekie, aole o lkou makemeke e hoohaahaa i ko lakou mau kulana, ma ka hookokoke ana aku me ka poe i kaokoa loa ko lakou mau ano mai ia lakou aku.

 

MOKUNA XXIV

 

            I ka hele ana keia a makaukau na mea apau i hoolalaia, aole he hookahi mea hemahema i koe, ma ka la mamua ae, a hoea mai na malihini, no ka aha hoohauoli, ua loaa mai la he leka ia Oliva mai ia Kakalina mai, e hoole mai ana, aole oia e hoea mai, me ka minamina no nae, no ka hiki ole iaia ke komo pu mai iloko o na hoohauoli pu ana me Oliva a ua o Oliva no e hoomaopopo la, ua makemake o Kakalina e hoolilo i kona noonoo ma na hana keaka wale no aole hoi e hoohuikau iaia iho iloko o na anaina hoohauoli o keia ano i konoia aku ai oia. Penei iho kekahi mau manao o'oko o kana leka:

            "Aole e kala kahiko loa i waiho aku ai au i na hauoli o ka honua nei. Nou e Oliva, kuu kaikaina, ua kaokoa loaoe mai ia'u aku, ua hiki ia oe ke komo iloko o na hauoli ana aka no'u nei la, e lilo ana i mea hoehaeha mai i ko'u noonoo, ke ae aku au e hui pu iloko o ka oukou anaina hoohauoli, nolaila e kala mai no oe ia'u, me kuu minamina nai no nae.

            "in a nae he makemake nui kou e ike ia'u alaila e kakali oe a pau na malihini i ka hoi no ko lakou mau wahi, a i makemake oe ia'u alaila hoea aku au no ka hoomaha ana i kekahi manawa me oe. Ke hauoli loa nei au no ka nui makee o kau kane ia oe e hoomanao aku i ko'u aloha imua on a a e hoike pu aku hoi he o ia mau no ka piha o ka halekeaka i na po apau no keia mau mahina, me ka poina ole no nae o na hoomanao ana nou."

            Ua kaumaha loa ko Oliva manao no ka hiki ole ia Kakalina ke hele mai no kela aha hoohauoli nui, me he mea la aia wale no kona noonoo maluna o Kakalina i na manawa apau; a o ka Haku Kale no hoi kekahi i loaa ia manao kaumaha hookahi, no ka hiki ole ia kakalina ke hele mai, aka nae aohe mea hiki ia laua ke hana aku, o ia nae ka ua haku nei i pane aku ai ia Oliva:

            "He nani ia, ua hoole mai la o Kakalina, i ka hoea ana mai i keia aha hoohauoli a ka makuakane o kaua e haawi aku ana, o ko'u manao ea, aia a hoi aku na malihini no ko lakou mau home, mahope o ka pau ana o kela aha hoohauoli, ia wa kaua e kauoha  aku ai iaia e hele mai, a manao au, aole aoia e hoole mai ana. Ina aole au hana o keia manawa e Oliva, alaila e hele aku oe e ike ia papa, he makemake kona e ike ia oe, aia no maloko o kona keena kakua."

            Ku ae la no hoi o Oliva, a hele aku la no ka ike ana i ka makuakane o kana kane, i ka wa i ike mai ai o ua haku aoo nei,  haawai mai la oia i kona minoaka me ka pane koke ana aku nae o Oliva i ka i ana aku:

            "Ua kamailio mai nei o Kale iaʻu, ua makemake ka oe e ike iaʻu," wahi ana me ka kalele ana aku mahope o ka noho o kona makuahunowai.

            "Ua makemake iʻo au ia oe e hele mai, mai no ka mea o keia wale no ka la maluhia hookahi no kakou, ma ka la apopo ame na la mahope aku, e piha mai ana ka hale nei i na malihini, he nui na hana hi-o o kela mau la, e loaa ole ai he mau kukaʻi olelo kupono ana mawaena iho o kakou. Ke makemake nei au ia oe e lawe mai ikekahi mea imua oʻu; aia maloko o ka ume o kela pakaukau e waiho mai la, e loaa ana ia oe he wahi poki uuku, o kau ia e kii aku ai a lawe mai iaʻu, eia ke ki o ka ume," me kona haawi ana aku i ke ki ia Oliva.

            Me na manao kahaha, i hele aku ai o Oliva, a wehe mai la i ka ume aia maloko o ua ume nei he mau palapala lehulehu me kekahi polii loihi, a o ia ka ka haku aoo o ka pane ana aku: E lawe mai oe i kena pahu loihi imua oʻu"

            Lawe mai la no hoi o Oliva i ka poki loihi, a waiho aku la maluna o ke pakaukau imua o ke alo o kona makuahunowai, a o ia ka ua haku aoo nei o ka ninau ana mai: "E hila ana anei ia oe ke koho mai i ka ukana maloko nei o keia poki?"

            "Aole he mea i maopopo iki iaʻu no kaukane maloko o kena poki aka nae, mamuli o ka nui o na palapala aʻu i ike aku nei maloko o ka ume me he mea la o ka waiwai ho ia maloko o kena poki."

            "He mea i oi aku mamua o ka pepa; ka ukana maloko nei o keia poki." wahi a ka haku aoo, me ka minaoka ma kona mau papalina, a wehe ae la i ke pani o kela poki a ia wa i hokeike mai ai i na pohaku momi kumukuai pipii e waiho ana iloko.

            Ke ku malieola o Oliva, nana i na waiwai makamae maloko o ka poki me ka piha hoohihi no ka mea o kela ka manawa mua loa ana i ike ai i na pohaku makamae nani no lakou na waihooluu like ole e anaanapa ae ana imua o kona mau maka.

            Hopu iho la ua haku nei i kekahi lei daimana a hoolewalewa ae la iluna, me ka hoolei ana aku ma ka a-i o Oliva, a i ka omou ana iho i na piko a elua o ka lei i kahi hookahi, pahola ae la ka minoaka ma na papalina, me ke kauoha ana aku ia Oliva, e hele e nana maloko o ke aniani kilohi.

            "He keu aku a ka nani o keia lei," wahi a ua o Oliva i hooho ae ai. "Aole au i moeuhane mua e hoea mai ana he manawa e milimili ai koʻu mau lima i kekahi lai daimana. Aole anei ou hopohopo i ka malama ana i na daimana ame na pohaku makamae maloko nei o kou home?"

            "Aole i nele ka loaa ana o na manao o kela ano iaʻu a no ia hopohopo oʻu, o lilo auanei i ka aihueia pela au i haawi aku la i kena lei daimana e kuu kaikamahine, o oe ka mea kipono nana e malama.

            "He lei daimana keia i ili mai kekahi mai a i kekahi o koʻu ohana, pela au e haawi aku nei i kena waiwai nou no ka mea he kuleana nui kou e malama ai i kena lei."

            "O, aole keia lei i kupono noʻu." wahi a Oliva me ka wehe ana ae i ka lei daimana a waiho aku la maluna o ke pakaukau.

            "O oe wale no ka mea i kuleana i kena lei a ke haawi aku nei au nou ia waiwai. A hoea mai ka la apopo, e kau i kena lei ma kou a-i, aole e lilo keia lei i mea hoomakaʻukaʻu aku ia oe." alaila hoopaa hou aku la ua haku nei i ka lei ma ka a-i o Oliva, me ke kauoha ana aku e hele aku e hoikeike imua o kana kane.

            La hoea ana aku hoi o Oliva imua o kana kane a hoakaka aku la i na mea apau a ko laua makuakane o ke kamailio ana aku iaia ua hoopiha loa ia ka Haku Kale. me na manao kahaha, aka nae, pane mai la oia i ka i ana mai:

            "O ka mea a kuu makuakane o ka haawi ana mai nei nou. e lawe mai oe me na manao maikai. me koʻu hoomaikai nui aku no keia mea ana i hana mai la nou e kuu moiwahine. Ua ike kuu makuakane aole e hiki iaia ke malama hou aku i keia mau mea makamae a ma kona haawi ana mai o oe ka hooilina o keia mau waiwai, ua hoike mai oia i ka nui o kona makee ia oe, elike me kona makee ana mai iaʻu." me ka puliki ana mai o ka Haku Kale i kana wahine a honi pu mai la no hoi ma kona ihu me na manao makee no na mea a kona makuakane i hana aku ai i kana wahine.

            Ma kela po iho aole e hiki ia Oliva ke hiamoe e hiaa wale ana no oia no kekahi mau hora loihi o ka po, o ke kumu o keia haawina i loaa iaia mamuli paha ia o kona noouoo nui no ka hiki ole ia Kakalina ke hoea mai ma ka aha hoohauoli i hoolalaia nona, a mamuli paha hoi kekahi o ka piha loa i ka hauoli no kela lei daimana i haawiia aku iaia ame na komolima daimana, e anapa ana ma kona mauamanalima. Iaiaʻ nae i paʻuhia aku ai i ka hiamoe, o ka loaa aku la no ia o kekahi moeuhane ano e loa iaia. Ke ku la ka hoi ua o Oliva, me kekahi lole keokeo. aia hoi ma kona aʻi- kela lei daimana, me na komolima daimana no ma kona mau manamanalima. a e hoopuniia ana hoi oia e kekahi anaina kanaka nui o ka poe hanohano a kiekie. Oiai no oia e ike aku ana i kela hiona aia hoi, ua emi aku la ke anaina kanaka ihope, a ku hookahi wale iho la no oia a iloko o kona hikilele ua oili mai la kekahi mea, nona ka helehelena i hiki ole iaia ke ike aku, hele pololei mai la oia, a hopu mai la i ka lei gula u kau ana ma ko ia nei poo, me ke kiola ana aku ilalo, me ke kauoha ana mai iaia nei e hahai aku mahope ona.

            Ua hoea mai la kana kane me ke kaohi ana aku iaia ihope, aole e hahai aku mahope o kela mea, o kana nae e hoomaopopo la, ua hiki ole iaia ke maliu aku i ka leo uwalo o kana kane aka hahai aku la oia mahope o ka mea malihini a oili aku la iwaho o ka hale, a iloko o ka pouli aaki o ka po.

            No ka piha loa o Oliva me ka makaʻu no kela moeuhane, ua puoho koke ae la oia me ke kahea ana ia Kakalina iloko o kona mau manao uluahewa, me kona mano no aia oia me Kakalina kahi i noho pu ai, i alawa iho nae kona hana, e hiamoe ana no kana kane, me ka paʻuhia loa aole hoi he hookahi mea maloko o kela home i ala nolaila haule hou iho la no oia hiamoe, he maʻu okoa no nae ia o kona hoololo ana aku, ahiki i ka hiamoe ana.

            I ke ao ana ae makekahila mai, ua hoomaka mai la ka hoea ana o na malihini i konoia, iwaena o lakou, he poe no kekahi i kamaaina mua ia  Oliva, mamuli o ka hele mau ana i ka nanakeaka, a ma ka elua mai o na la, ua hoea mai la ke koena aku o na malihini me ka hele o na rumi he kanaha oloko o ke kakela a piha, a i ka ike ana mai o kela mau malihini ia Oliva e loheia ana na manao mahalo mai la lakou mai, me ka olelo ana o ka Haku Kale ke kanaka hauoli hookahi, mamuli o ka loaa ana iaia he wahine uʻi, a huapala, e lili mai ai na kanaka opio o na kulana kiekie iaia.

            Ma kela la mua loa o ka malamaia ana o ka aha hoohauoli, ua hiki aku ma kahi o ka hookahi haneri me iwakalua ka nui o na malihini i komo iloko o na anaina hoohauoli, a i noho aku hoi maluna o na pakaukau, i luluu i na meaai o na ano like ole i hoomakaukaina.

            Ma ka elua ae o ka la, ua aneane e piha he elua haneri o na malihini i noho aku ma na pakaukau, a o ka aha hulahula ihoolala ia, ma kekahi po mai ia e malamaia ai.

            Ma ku ulia pomaikai, aole he hoi hou mai o kela maʻi kahiko o ka makuakane o ka Haku Kale he hookahi paha kumu o kona maikai loa, mamuli no ia o ka mea ole nana e hoouluhua i kona noonoo, a ke nana aku i ua haku nei iloko o kela mau la, o ia no oe o na la e noho pu ana oia me kana aliiwahine, a e hauoli ana hoi iloko o na anaina o ka poe hanohano o ka aina.

            Ma ke poo o kekahi pakaukau loihi kona wahi e noho ai, a ma kona aoao no hoi o Oliva, me ke kau mau ana o na maka o na mea apau maluna o ka wahine opio, ua lilo no nae ia ia mea e haaheo loa ai ka manao o ka haku aoo.

            Me he me la, i na meaa pau e nana aku ana maluna o Oliva, ua nana aku lakou me kela manaoio, aole oia he kaikamahine o ke kulana haahaa, aka ua oili mai oia mailoko mai o kekahi ohana hanohano loa, aole hoi he kaikamahine hana keaka, aka he lede iwaena o na lede apau, a he moiwahine hoi ka hoa e kohu ai.

            Ma na hora o ke ao, e hoikeike mau aku ana o Oliva, i kona mau ano hauoli he nui, me he mea la, oia hookahi ka mea hauoli iwaena o na wahine apau, aka nae, i ka wa e hoi aku ai na malihini no ko lakou mau rumi, a koe hookahi iho la ua o Oliva me kana kane maloko o ko laua rumi, o kona manawa wale no ia e noonoo ai no kekahi pilikia no ka mea ua lilo ka moeuhane ana o ka loaa ana ma na po mamua aku, i mea hoohiaa mai i kona noonoo. I ke ao ana ae no nae ma ke kakahiake, e palaka pu ana oia i na noonoo maikai oie mailoko aku on a, he hookahi mea nui o ia no kona huikau pu ana aku iwaena o na malihini, me ka hoikeike mau ana aku i kona mau ano oluolu apau no ka mea ua ike oia aole loa he hana maikai ma kona aoao, ka noho malie ana a i ole, hoopilipili wale aku no me kekahi poe, a hoomamao hoi mai kekahi poe mai.

            Iloko o keia mau ano apau o Oliva, a kona makuahunowai e ike mai la, ua hoohauoli loa ia aku ka haku aoo, a ke nana aku i ua elemakule nei, aia kana mau mahalo ana maluna o kana hunona, ka mea nana e hoolilo nei i kona mau la elemakule, i mau la no ka hauoli, ka mea i loaa ole iaia no kekahi mau makahiki aku i hala.

            I ka hoea ana mai no ka po e malamaia aku ai ke anaina hulahula, ua hele oloko o ke keena hulahula nui, a uluwehi i na mea i hoohiwahiwaia e ka noeau o na kauwa, aia hoi o Oliva ke ku la mamua pono o ke aniani kilohi, a ke hookomo mai la kana kauwa i kona lole.

            Ua hele ke kakela a piha i na malihini, a ke lohe aku la no o Oliva i ka walaau mai o na kanaka aole nae i lilo ia mau walaau i mau mea hoopilikia mai i kona noonoo, he hookahi wale no ana mea e hoomaopopo la, o ia kona haaheo, no kela lei daimana ma kona a-i, me na lako hoonani e ae no hoi a kona makuahunowai o ka hoolako ana mai iaia.

            O ke komo nae ia o ua o Oliva i kona lole ahiki i ka pau pono ana o na hemahema apau, ia wa i kikeke mai ai kekahi mea ma ka puka o kona rumi, a i ka wehe ana aku o ke kaikamahine kauwa, eia ka o ka Haku Kale, i hele mai no oia e nana, in a paha ua paa ko Oliva lole, i ka ike ana aku nae o ua Oliva, i kana kane, pane ma la me ka minoaka ma kona mau papalina:

            "Pehea la kau ike mai e Kale iaʻu?"

            "Aole he mea e ae aʻu e pane aku ai ia oe e kuu aloha, o ka mahalo wale no, a ua papalua ae kou uʻi mekou huapala mamua o na manawa e ae aʻu i nana aku ai maluna ou," alaila hopu mai la o Oliva i kana kane, me ka i hou ana aku o ua haku nei:

            "Iwaena o na wahine apau ma keia po aole he hookahi o lakou i like mai ka uʻi me oe e kuu Oliva. Aole anei, ua nui loa na hana hi-o, e luhi ai oe?"

            "Aole oʻu wahi mea a ike i koʻu luhi," i panai mai ai no hoi o Oliva me ka lele ana mai e honi i kana kane.

            "He keu no la, ka nui o na hi-o o keia mau la, a maluhiluhi mai kou kino, eia ka aole; nolaila ua hoomamaia mai koʻu nonoo, no ka mea o kela ana kekahi o na po hana nui, e noke aku ai i ka hulahula a maloeloe na wawae. Ua hele maoli ke kakela nei a piha i na kanaka, me ka maopopo ole iaʻu o ka lokou mau wahi i hele mai nei. Oiai nae o keia ka po hooe loa, nolaila aole a kaua mea e kaumaha ai, o ke komo wale aku no iloko o na hoohauoli ana, no ka mea, he kakaikahi loa na anaina o keia ano i malamaia ma na kuaaina nei.

            "O ke kumu nui o koʻu hele ana mai la e ike ia oe e kuu aloha, no ka ninau ana aku no ia i kou manao, ina paha he mau ku-e ana kekahi ma kou aoao, no ko'u hulahula pu me kekahi wahine opio, o ka mare koke ana mai nei no i kana kane. Ua hoea mai nei oia, a eia maloko nei o ke kakela i keia manawa. O ka manao o ka makuakane o kaua me kekahi poe lehulehu e ae, o ia no ke kaa ana o ka hanohano o ka hulahula mua loa ia'u, a o kela wahine opio ko'u hoa e hula pu ai. He mau ku-e ana anei kekahi au e kuu Oliva?"

            "Aole a mau ku-e ana ia oe, no ka hulahula pu me kela lede opio," me ka paa ana mai nae o kekahi lima o Oliva ma ka poohiwi o kana kane a i hou mai la: "Eia kaʻu noi ia oe, i hookahi o kaua manawa e hulahula pu ai, mahope o kou hulahula ana me kela lede opio."

            "Aohe au kanalua ana no ia mea, o ka pilikia wale no paha, e noi mau ia mai ana oe e na kanaka opio, i hoa hulahula no lakou, a ke loaa he manawa kaawale ia oe, he oiaio, ia he me hewa."

            Iho like mai la ua mau opio nei no ka hale malalo kahi e piha ana o na malihini maloko o ke keena hookipa, mawaho no hoi o a lanai, a maloko o ke keena hulahula, i ka wa i ike mai ai i ko laua nei hoea ana aku, aia na maka o na mea apau maluna o laua nei, me he mea la, he mau mea malihini loa ia lakou, i ke ku maoli no i ka nani o ka lole o Oliva e komo ana, a hui pu iho no hou me ka hiehie i ke komo lole, ame ka uʻi o ko laua mau helehelena, aole he hookahi mea i nele i na manao mahalo no laua.

            O ko laua hele aku la ia a komo maloko o ke keena hulahula, o ka manawa no ia i kani mai ai kekahi hana kaulana i hoolimalimaia no kela aha hulahula, alaila lawe aku la ka Haku Kale ia Oliva a hoolauna aku la me ka lede opio, he kauna wahine o ka mare koke ana no i kana kane, he mau la aku mamua a mahope o na kamailio hiki mua o ka hoolauna ana kekahi me kekahi, o ka noi koke aku la no ia o ka Haku Kale i ke kaunawahine, e hulahula laua, o ka niniu poahi aku la no ia, e hoohehelo ana i o a ia nei iloko o kela keena nui, a o ke komo like aku la no ia o ka nui me ka lehulehu iloko oka hulahula ana.

            He nui na wahine u'i iloko o kela anaina o ka poe hulahula ua haule iho nae ko lakou u'i a huapala ia Oliva, kela kaikamahine i noho iloko o ka hoomanawanui, aka i pii ae nae mai ke kulana haahaa mai, ahiki i kona lilo ana he wahine na ke keiki a ka Ela Hikakena.

            He hoa hulahula okoa ko Oliva, he kauna oia, i kamaaina no i ka Haku Kale, a ke kakalu mai la hoi kekahi poe hanohano e ae o ka loaa he manawa no lakou e hulahula pu ai me Oliva. I ka pau ana nae o ka hulahula mua, a hoomaha hoi ke kani ana o ka bana, ua hoi aku la na wahine ma ko lakou mau wahi, a i ke kani hou ana mai o ka bana, ia wa i ku ae ai ka Haku Kale a kii mai la i kana wahine, e hulahula pu lauao me ka minoaka ma kona mau papalina, i kau ae ai o Oliva iluna, o ko laua nei hoomaka aku la no ia e hulahula, aia hoi na mea apau e hakilo pono mai ana maluna o laua nei a ma ka helehelena o Oliva ka minoaka i na manawa apau.

            "Nawai ole no e hoohili ka Haku Kale i kela lede opio, i ka u'i maoli no, e hiki ole ai i ke kupaa o kekahi mea ke ku aku imua on a." i pane ae ai kekahi dukewahine aoo, e noho nono ana mamua o ka makuakane o ka Haku Kale.

            "Mai kamailio nui ae oe, o lohe mai auanei kekahi poe," wahi a ka haku aoo me ka minoaka ana mai i ke dukewahine, no ka mea ua piha loa oia i ka hauoli, no ka mahaloia o kana mau keiki.

            "Ua like no kou pulama i ko hunona me ka Haku Kale, pela na mea i kamailioia mai la'u, owai hoi ia mea pulama ole, a ua laki maoli no oe i kau hunona, a ua makepono hoi na daimana o kou ohana nana e malama,"

            Me he mea la, iloko o kela manawa a Oliva e hulahula pu la me kana kane, aole loa on a makemake e hoopau koke ia ko laua hulahula ana, aka e hoomauia aku ia no kekahi manawa loihi, he hookahi kumu o ka hauoli, o ia no kona hulahula pu ana me ke kanaka hookahi wale no ana i aloha ai.

            Aole nae e hiki i ka Haku Kale ke hulahula loihi, a i ka pau ana iho o ke kani ana mai o ka bana, hoopau iho la no laula nei ka laua hiulahula ana, a huli mai la ka Haku Kale a i aku la imua o Oliva:

            "He keu maoli no ka mama o koʻu mau wawae ma ka hulahula pu ana ine oe, a ke makemake nei au, i hookahi: a ke hele ole mai kekahi e koi ia  oe i hoa hulahula nona. No keia manawa nae ea, e hele iki kaua mawaho o ka lanai e hoomaha ai, kahi o na ea hu'ihu'io ke kumu no ia e maluhiluhi ole ai no ka mea ke hopohopo loa nei au aole e pau koke ana ka hulahula ana ahiki i na hora o ke aumoe."

            Alakai aku la ka Haku Kale i kana wahine no waho o ka lanai a maluna o kekahi noho ie loihi, i noho iho ai laua no ka hoomaha ana, aole paha i piha he hookahi minuke o ko laua noho ana iho. ku ana no he kauwa, o ka hele ana ae e huli i ka Haku Kale, a haawi mai la he palapala, a ia heluhelu ana iho o ua haku nei i na mea i kakauia, hooho ae la me ka piha i ke kahaha:

            "Iwaena o na mea hoookahaha apau, o keia ka mea oi loa aku me ka hoohauoli pu ia mai no hoi o ko'u noonoo," wahi ana imua o kana wahine. "He leka keia na kekahi hoaloha kahiko mai nei o'u, i noho no kekahi mau makahiki elua ma na aina mamao. Ua huli hoi mai nei nae oia, a i kona lohe ana eia au ma ke kakela nei, pela oia i hele ma nei aia ke kakali mai la ia'u maloko o ke keena hookina. Heaha no la kona mea komo ole mai iloko o ke keena hulahula, no ka mea ua kamaaina no oia i ke kakela nei. E kii ae au iaia a lawe mai e hoolauna aku ia oe." o ke ku ae la no ia o ka Haku Kale iluna. me ke kauoha ana mai ia Oliva e kakali malie ahiki i kona hoea hou ana mai, o ka huli aku la no ia hele. me ka hahai ana aku mahope o ke kauwa.

            Ma kahi nae o ke kakali ana iho a huli hoi mai kana kane, ua huli hoi aku la o Oliva noloko o ka rumi hulahula, a oiai e hulahula ana no kekahi poe e ae, o ko ia nei noi koke ia mai la no ia, e kekahi keonimana i kakali a loaa he ma-nawa k@awale ia Oliva, o ka lilo aku la no ia, me ka hoopoina loa ana no ka hoaloha o kana kane, he hookahi me nui iloko o ua o Oliva o ia no ka hulahula.

            Oia no nae oia e hulahula ana, alawa mai la oia ma kekahi wahi o kela rumi. akahi no oia a ike mai i ke ku o kana kane, ame kona hoaloha, aia nae ke kua o kela kanaka malihini iaia nei, nolaila aole on a ike aku i ka helehelena, a ke ike pu mai la no oia i ka hele ana aku o kekahi poe no ka ike ana i kela malihini.

MOKUNA XXV

            He wahi manawa uuku wale no nae kela o ko Oliva nana ana aku ikahi o kana kane e ku mai ana me kona hoaloha. ua lilo aku la no kona noonoo i ka hulahula, a i ka wa @ kuu iho ai ka leo o na meakani, ia wa i ninau mai ai kona hoa hulahula, in a paha ua makemake oia e hoomaha, o ka Oliva i pane aku ai iaia, he makemake kona e hele e hui pu me kona makuahunowai, o ko laua hele pu mai la no ia no kahi o ka haku aoo.

            Ia laua nae i hele mai ai a kokoke. o ka manawa ia o ke keonimana malihini i haawi ae ai i kona aloha i ka haku aoo. aia no hoi o Kale ke ku kokoke mai la mahope o laua. me ka nui o kekahi poe e ae, e hoolohe mai ana i ka lakou kamailio.

            Hele pololei aku la o Oliva a ku iho la ma ka aoao o kana kane. ia wa i hoopa aku ai ka Haku Kale ma ka poohiwi o ka hoaloha malihini a i aku la:

            “Eia kaʻu wahine.” wahi ana me ka haaheo iloko ona no kana wahine u’i.

Huli mai la ka malihini ihope, no ka nana ana i ka wahine a ka Haku Kale. a i ka halawai ana ae o ka ike a ko laua mau maka me Oliva eia ka o keia hoaloha o kana kane, oia no o M. Derika, kela kanaka ana o ka hoopakele ana mai ka make mai, i ka laau make a Radona i hoomakaukau ai nona, au no e ka makamaka heluhelu e hoomanao nei ma na mokuna mua o keia moolelo.

 I ka manawa a Oliva i ke aku ai ia Mr. Derika. ua auhee koke aku la kela nanaina ulumahiehie mailuna aku o kona helehelena. a kau okoa mai la na hoomanao ana no kekahi hiona kahiko. nana i hoopilikia mau i kona noonoo. o ia no kela manawa a Radona e moe malie ana maluna o ke pakaukau. malalo o ka mana o ka laau hoohiamoe.

            Me ka hoomanawanui no nae ua o Oliva e ku la a hakoko me na manao like ole iloko ona. a i ka wa hoi i ike mai ai. he mea okoa. o Oliva no ka ia. kela wahine opio a ua kanaka nei, o ke koi paakiki ana aku e holo malu me ia. mai ka mana aku o Radona. ke kanaka nana i pulapu a i pahele i ko Oliva noonoo, malalo o kana mau hana kolohe.

            "He hoaloha kahiko keia no'u, o Mr. Derika kona inoa. o kona huli hoi ana mai nei no ia mai Inia mai. a ua olelo aku nei au 'iaia i ka maikai o kona hele ana mai nei e ike ia'u. `a ia kaua hoi," ihoomau hou mai ai ka Haku Kale i ke kamailio ana ia Oliva.

            "Ke hauoli loa nei maua no keia halawai ana o kakou," wahi a Oliva me ka haawi ana mai i kona lima. no ke aloha ana me Mr. Derika. alaila huli aku la oia kamailio i kona makuahunowai. no kekahi mau hana i pili i kela ahiahi.

            :Ua hauoli i'o au i ka ike hou ana ia oe e Mr. Derika. pela no hoi me kuu makuakane. no ka mea ua maopopo no ia oe, kona makemake mau i na manawa apau e ike ia oe."

            "Aole no he kumu e ae o ko'u hoihoi ole i ka noho ana mai no Enelani nei. mamuli no ia o ko'u hoihoi ole i ka noho ana ma Inia, kela wahi i kupono ole loa no na kanaka elike me ko kaua ano e noho ai."

            "Iloko o keia mau makahiki o kou kaawale ana aku i kahi mamao. aole makou i hoopoina nou, a e kamailio mau mai ana no kuu makuakane no na mea e pili ana oia oe, a pehea . ua loaa anei he mau loli ano nui maanei nei i kou wa i huli hoi mai nei?"

            "Aole, o na mea no apau a'u i haalele iho ai. o ka'u no a i ike hou mai nei o ka loli ano nui wale noa'u i ike, o ia kou lawe ana mai i kokoolua nou, a o oe kekahi o na kanaka hauoli loa e kuu haku." me ka noke ana ae o Mr. Derika i ka akaaka.

            Ua koi aku la ka Haku Kale ia Mr. Derika e komo iloko o na hana hulahula ma kela po, ua hoole mai la nae kona hoaloha, me ka olelo ana mai. ua lawa no kona nana ana ku i ka hulahula mai o ka lehulehu, o ka hele aku la no ia o ka Haku Kale e hulahula, me ka haalele ana iho ia Mr. Derika Haku Kale e hulahula, me ka haalele ana iho ia Mr. Derika e kamailio me kona makuakane ame Oliva.

            I ka nana aku, ua kulike loa o Oliva me kekahi lawehala. e kakali aku ana o ka hoopukaia mai o ka hoopa'i maluna on a, no ka mea ke hoolohe loa la oia i na olelo e kamailio ana mawaena o Mr. Derika ame kona makuahunowai, in a no ke kamailio ae o Mr. Derika i kana mau mea i ke ai e pili ana no ua o Oliva. O ke auhee koke no ia o  ka hauoli mai iaia aku. a e kau aku ana hoi kekahi haawina hookaumaha loa maluna o kana kane.

            No kekahi manawa nae kela noho malia ana o Oliva. e noonoo ana no oia i kana mea e hana aku ai. alaila huli mai la imua o Mr. Derika a ninau mai la:

            "E huli hoi hou aku ana no nae pahea oe no Inia ea?"

            "Aole o'u manao e hoi hou aku no kela aina a'u i hoihoi ole ai," wahi ana me ka nana pono. ana mai ma na maka o Oliva. "I kinohi ua manao au e hoohala i kekahi mau la kakaikahi maanei nei, alaila huli hoi hou aku no Inia. aka nae i kela ame keia la a'u e hoohala ai maanei nei. ua oi loa mai ko'u hoohihi e noho paa loa iho maanei, aole e hoi no Inia."

            Aole i lilo kela pane i mea hohauoli aku ia Oliva. no ka mea o kona hauoli, o ia no ke kaawale aku o keia kanaka i kahi mamao loa. i ole ai oia e kumakaia ae i kekahi la. i kana mau mea apu i ike ai nona ame Radona: aka nae pane wale aku la no oia, me ka hoihoi: "Ina ua paa kou manao e noho loa iho ma Enelani nei, alaila he oi aku ia o ka maikai."

            I kela manawa nae i kani mai ai na meakani, a ku ana no ka hoa hulahula, o ko Oliva ku ae la no hoi ia a hele aku la me kona hoa. oiai hoi o Mr. Derika i ku ae ai iluna. a hele holoholo aku la. me ka lululima pu ana me kana poe i kamaaina mua ai, me ke ku ana iho e kamailio me kekahi poe o lakou, a nana aku no hoi i ka poe hulahula.

            No kekahi mau minuke loihi kela hele holoholo ana o Mr. Derika maloko o ke keena hulahula, oili aku la oia no waho o ka lanai, me ka noonoo nui ana no na mea ana i ike ai o ka wa i hal, ame ko keia manawa.

            He elua makahiki i kaahope aku, oia kekahi o na kanaka i umeia aku na manao hoohihi no Oliva, mamuli o ka hoopakele ana o keia wahine opio i kona ola ame kana mau dala mai na hana apuhi aku a Radona, a o ka mea oiaio loa. o Oliva hookahi ka wahine ana i ike maoli iho ai no i kona hoohihi. No ka moolelo e pili ana ia Oliva, ua maopopo loa ia mea iaia, eia ka ma keia hoea hou ana mai ana no Enelani. a halawai me ka wahine ana i hoohihi ai, aole ia malalo o ka malu o Radona, kela kanaka piliwaiwai, aka he wahine na ka Haku Kale. a he wahine hanohano loa iwaena o na wahine ma Ladana.

            Hoala mai la oia i kekahi ninau iloko o kona noonoo, in a paha he hauoli i'o ka i loaa aku i ka Haku Kale. ke maopopo iaia. na mea e pili ana ia Oliva. o ia hoi he kaikamahine humuhumu lole wale iho no keia. aole nae malaila wale iho la no pau kana mau mea i ike ai. aka he kane mua kana o ka noho pu ana oia o Radona.

(Aole i pau.)