Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 37, 12 Kepakemapa 1919 — KA HAIOLELO A EBEN LOW IMUA O KA AHAHUI KALEPA O ka Poe Ilihune ka Oi aku o ka Pilikia Mamuli o ka Pii Loa o ke Kumukuai o ka I'a O KA LAAU LAPAAU E PAKELE AI I MAKEKE HOU Ua Lawa Loa ka I'a ame na Meaai e Ae e Hoopiha Ai i ka Makeke Hou ke Ku Ae [ARTICLE]

KA HAIOLELO A EBEN LOW IMUA O KA AHAHUI KALEPA

O ka Poe Ilihune ka Oi aku o ka Pilikia Mamuli o ka Pii Loa o ke Kumukuai o ka I'a

O KA LAAU LAPAAU E PAKELE AI I MAKEKE HOU

Ua Lawa Loa ka I'a ame na Meaai e Ae e Hoopiha Ai i ka Makeke Hou ke Ku Ae

M:t!iiuli o ka hilinai i loaa ia Luna.l: Kben Low, aia wale no a ku he 110 ka lehulehu, i wahi a kela ::n' keia mea lawai'a e maauaua ai i V.u l:tkon mau i'a, oia wale no ke ala-l.'-h' e emi mai ai ke kumukuai 0 ka i 'a a pela pu no hoi me na uieaai e ae, .-t hoea aku oia imua o na lala o ke Kalapn Hoeueu o ka pōe kalepa ma kela i'ouiima o ka j>ule aku la i hala a hoike :'k'i la i kona manao iinua o iakpu. • Eia ka poe ilihuue ma ka'e o ka .-■-.hona pilikia i ka ua mea o ka pololi , :ai:nili o kahiki kupono ole ia lakou ke sif»olawa kupōna 1 ko lakou home me na m.-aai e ī&wa kupono ai ka ohana ma!riiili o ka loa o ke kumukuai o na nienai," \vatri ana i haiolelo ae ai imua <> lakou. ' - c "(> ke aku, kekahi o na i'a nana i kokua uni i ka poe ilihuue i na la i hala p. i loaa hoi 1 ka 13 keneka o ka paona i ka «a o ke kaua iho nei, ua lele ae kona kumukuai a i k'eia wa he 20 keneka o ka paona. "l'a hoea mai keia maiiiāli o ke aoo o ka HauaH na ona makeike, he haua hoi i hiVi ole ke papaia akū, a i ole gana aku me la-.,i ma• kofeoths?l ano. i wahi e emi mai ai ke kuai o na! ineaai i makemakeia. OA. Anin, oia ka ona o ka Makeke Oahu. Ua hoolilo 1 aku oia i ua makeke nei ia Chas. Chillingworth (Ka)e Kilinawoki), ma ka hoolimalima a ua hoolimalima hou aku oia i ua makeke nei, a i keia la ua pii ae ka uku hoolimalima o kekahi wahi kowa uuku o ke pakaukau kuai mai ka $15 o ka mahina a i ke $30, he hookahi haneri pakeneka ka pii hou ae, a i wahi e hoi mai ai o na lilo o ka mea pakaukau kuai he mea pono iaia ka hoopii ana ae i ke kumukuai o kana mau wai•wai. Nawai e uku na hoolilo apau? Nau, na'u a na ke kanaka ilihune."

Mamuli o ka malamalama a moakaka ]>ouo o na mea a Eben Low ihoakaka aku ai imua o na lala o ua kalapu nei, ua ku mai o Dilinahama, ka peresidena o ke kalapu, a hawi mai he inau olelo paipai e kakoo ana ia Eben Low me ka hoike okoa ana mai hoi he mea pono ka waiho ana aku i kela ninau i ka papa mana hooko o ke kalapu a nialalo hoi o ka lakou liooponopono ana no ka mea he ninau ia i pili i ke ola o ka lehulehu holookoa. Ua noi aku o Low he mea pono i ke kalapu ka wae ana ae i ekolu o kona mau lala no ka hui ana aku me eko/u o na lala o ke kalapu Botary, i ekolu mai ke Kalapu Hoeueu mai o ka poe hoolaha, a i ekolu mai ke Kalapu Hoeueu inai o ōa Hawaii, a o lakou apau ke lilo i papa mana hooko no ka makeke o ka lehulehu, a malalo hoi o ka lakou hoohana ana e hooliloia ai ka huina o $50,000 e manaoia nei e hoahu. "E kukuluia aku ana keia makeke," ī pane mai ai o Low, "ua pau ke kii i kc kahaia a ua hoolahaia ke koho ana. E ku aku ana keia makeke ma kahi i kamaaina i na kamaaina o ko ke kulanakauhale nei. A i kona wa e ku ai e lilo ana ia i niea na ka lehulehu e ko-, kua nui ai ma o ko lakou komo kule-1 ana ana iloko o ia mea. "I ka la e weheia ai o ua makeke noi ua makemake au i na wahine o na ahahui like ole e wehe hoohamama iaia ma o kekahi mau hana hoolaule'a. E lilo keia makeke i wahi na kela ame keia mea e maauaua ai i kana mau lako ai, i wahi hoi. a:ksJa ame keia kanaka lawai'a e lawe mai ai i kana mau i'a a kuai aku i ka lehulehu. 0 ka auhau no ke pakaukau he 25 keneka a i ole emi mai paha. Aole loa he poe kukala a i ole mea paa hoolimalima paha nana o hokai wale mai elike nie ka mea e ik.-ia nei i keia manawa*. "Ina aole e pau kana mau i'a i ka n)o, alaila ua hiki loa ke hoohana ia ke! a waihona ae la a hookuu aku iaia, f liole hou i ka lawai'a. ' Ina he mau hemanema e ae kekahi, nlaila via hiki loa i 'na limahana o ka m.ikeke o ke Teritore ke haawi mai i ka Inkou mau kokua ana. Ua maopopo loa in'u e hoonui hou ia aku ana ka-ma-l<oke. u Ua makemake au e hele aku ma kela ame keia pe'a o ka aina nei a hooi'aauao aka i kela ame keia mea e kanu ■'iiia i na meaai e iialihali mai i ka lak«'u mau meaai apan i ka makeke o ka '•■hulehu e kuai ai. "E hoea aku ana au imua o na Pukiki ma Puowaina a haiolelo aku imua o lakou. o na Pukiki o lakou kekahi o ka l'Oe kanu i na meaai like ole, na lnia hanai mo». a pela wale Ua makemake au ia lakou e lawe, mai i ka lakou mu meaai apau i ka makeke e knai ai."

Ma kela haiolelo a Eben Low ua! hoiko mai oia he loaa wale no iaia ke- 1 kahi ano i 'a ma ka makeke i ka 25 ke «eka o kn paona ,oiai ka e kuai ia ana ia ano i 'a i ka yoe ilihune ma ka 45 keneka o ka ])«iona. "Ihoa ana e loaa ai kau i'a e Eben I.ow no kela makeke?" wahi a. ka ninan i waihoia aku ai imua ona. I kela wa no i hoike mai ai oia, eia he nui ona poe lawai'a kuokoa .i loaa hoi na waapa; ma kana hoike, i ka Tva e loaa ai nka i'a a keia poe aole e hiki ia lakou ke lawe mai i ka makeke e knni ai no ka mea-aohe he makemake ia o ka lakou i'a e na hui kuai i'a o ka makeke, a malalo oia kumu eia lakou ke kuai nei i ka lakou aku i ka hui Kinii'a. ma ka 5 keneka o ka paona Ēia ke loaa nei i kela mau hui he 150 tona aku o ka mahina jio kela kumukuai, a i kekahi wa i hala ae nei he 3000 aku i inoino i kahaone ma Kahana, no ka mea aohe mea nana e kuai." ."Maloko o na niakeke i keia la eia ke kuaiia nei keia i'a no ka 17 a ,-20 keneka o ka paona. Mamuli o keia inau mea a'u e ike nei i keia wa, ua maoli na poe ilihune a pilikia- maoli; aole keia he mau olelo haanui wale iho no, aka, he mau mea oiaio maoli keia i loaa mai ia'u ma o.ko'u ike niaka ana maloko o kekahi mau home. Aole e hiki ia īakou ke kuai i lole no ka lakou mau keiki no ka mea ua pau loa aku la no ka liU<ou mau wahi kenikeni i ka hooliloia no na meaai. "Heaha ka laau lapaau no ia mea? O ka makeke o ka lehulehu wale no. "I na la i aui hope aku 'nei, ua lulu ae kela ame keia he $125,000 no ka Y. M. C. A., he -$50,00 no ka moku Hawaii; he $15,000 no kekahi halewaapa; nokeaha mai ke kunlul No ka holke ana ae hoi i ko lakou hoihoi e kakoo mahope o na hana hooioihōi ō ka leliuhuel. A ina e liilu ana kela ame keia a loaa ka huina o $50,000 he lulu ana ia no ka poUo ; laula o kela ame keia. Ua hoike mai hc holuna nui o na Hawaii ua .makaUkāū loa lako'u e lulu ma ka hookahi dala i wahi e loaa mai ai o kela-wiUhoAa. "Eia au ke paio hookahi nei malnnā 0 keia ninau, aka, o ka paio hookahi ana aole ia he meja e lanakila ai. He meā pono e loaa i hui lloaa sii ka ikftika ame ka holopono o na hana, a o ka holopono ana o ke aupuni no ia. . "I7a manaoio loa au ma o ko'u lik ana i luna aupuni, he hana pono, nk'ti ka lawelawe ana i keia hana. tīa,raa kem'ake mua au e hana i keia Wna makahiki i hala ae nei, aka, ina au i hana i keia hana ia wa, ina ua kapa mai ka lehulehu, no ko'u makemake e li|o 1 lunakiai, a i ole ia, i meiā paha, bia ke kumu o ko 'u hana ana ia hana i loaa ai ona maunu kii baloka. Nolaila au"! kali 'ai. I keia wa, owau kekahi lana , aupuni, a ndlaila au e hana nei i keia i hana, aole ma ke ano paani politifcd."