Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 31, 1 August 1919 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HE POMAIKAI NUI NO NA KEIKI KAKOU

            Ma kekahi wahi i keia pepa e loaa ai ka ike i ko ke Kuokoa poe heluhelu, no kekhi manao hoakaka waiwai nui i kakauia e Senatoa Charles E. King. maluna o ke Kula Kiekie o Hawaii nei, he kula hoi e ku aku ana, a e hoohanaia iku ana, malalo o ke kanawai a ke ahaolelo aku nei i hala i hooholo ai, e haawi ana i keia Tretore, i ke kahi pono i loaa mua ole ia kakou ma Hawaii nei…

            No keia pomaikai nui a k kakou aholelo kuloko i haawi mai ai i na makaainana o keia Teritore, ua konoia mai makou e kauleo aki ia kakou na Hawaii, e lilo kakou, i poe makee, a i poe iini, e hoonaauao i na keiki a kakou, ahiki i na haawina kiekie loa o ka naauao, no ka mea, pela wale no e loaa ai ka pono nui o ka noho ana aku o ko kakou poe kanaka opio ma keia mua aku, in a aole pela, e emi mau aku ana kakou ilalo, ma na haawina hoonaauao apau, a o na keiki a na lahui e e ke pii ae @ noho mana maluna o keia lahui kanaka, ma na ano apau.

            O keia kila kiekie e ki aku ana, ma ke ano no ia i like aku me na kula kiekie o Amerika Huipuia, na kula a na keiki a ka poe kuonoono, mai a i ko lakou puka ana mailoko mai o kela mau kula, o lakou kekahi poe naauao, me ka paa ana i na kulana oihana kiekie; me ka nunui o ko lakou uku o ka mahina, no ka mea, ua nui ka naauao i loaa ia lakou, a ua hiki hoi ke lawelawe i na hana apau, e like me ko lakou naauao.

            He kakaikahi loa ko kakou poe keiki Hawaii i holo aku no Amerika, no ke komo ana maloko o na kula kiekie, o ke kumu o ka uuku me ke kakaikahi, uo ka nele mai ame ka ilihune o na makua; o ka poe nui no o ka lakou mau loaa, a ua loaa maoli no ka @aauao ia lakou, e like me ia a kakalou e ike aku nei i na keiki Hawaii, i hemo mai mailoko mai o kela mau kula.

            I ka nana ana aku nae i ka nee ana o ke au o ka manawa, he mea ehaeha no ka manao, me ka minamina nui no hoi, i ka ike ana, o na keiki Hawaii ka helu haahaa loa, ma ka hooikaika ana i ka naauao a in a no paha e hele ana na keiki Hawaii ma kwkahi mau kula i ka manawa no eloaa ai kekahi mau kula, i ka manawa no e loaa ia ka hana me he mea la, o ke dala e kuonoono ai ka noho ana, aole nae pela, o ka kakou mea e ike nei, aia ka nele ame ka hune e uhai mau ana mahope o lakou, me ka hookuanui maoli ka hooikaika ana i mea e pono ai ko lakou noho ana.

            He mau pule kakahikahi wale ae nei no i hala, i ka manawa i hookuuia mai ai o na haumana i puka o kekahi mau kula o keia kulanakauhale, he kakahikahi loa na keiki Hawaii iloko o ka poe i loaa ia lakou na palapala joomaikai no ko lakou naauao, o ka hapanui o na keiki, no na lahui e he hoike oiaoia loa keia, no ka hoomema maoli o ko kakou poe keiki i ka naauao, ka makua o keia noho ana aku.

            Aole nae e hookau wale ia no maluna o na keiki a kakou na ahewaia, aka, maluna pu kekahi o na makua. Ina aia ka makee iloko o na makua o na keiki Hawaii, e loaa ka naauao kiekie ia lakou, e lilo na makua i poe kokua aku, aole wale no, ma ke a'o ana i ka lakou mau keiki, e huli nui ka naauao, aka, ma ka haawi pu ana aku i na kokua ana, ma na ano lehulehu, no ka ae walle aki i na manao o na keiki, aole hoi o ka ae wale aki i na manao o na keiki o na makua ka poe i ike i na mea e pono ai ka lakou mau keiki, a no ka mea,ua lawa ko kakou ike ana, i na inea o ka noho naaupo ana, e kohoia mai ai kakou, e hooikaika ma ka huli ana i ka naauao, ka pohaku paepae, nana e hapai ae i ke kanaka opio mai ke anuuhaahaa, ahiki i ke kau ana ma na kulana kiekie/

            He mau kumu kupono i'o ma ko kokua aoao, e kupale ai no ka hiki ole ana i na keiki Hawaii e loaana hoonaauao kiekiea, elike me na keiki a na haole, ame ka na makua kuonoonu o na laahui e ae, i ka manawa, ma Amerika wale no na kula kiekie e komo aku ai ua hoihoiia mai nae a eia imua o ko kakou alo i keia manawa ; pela iho la no anei kakou, na Hawai e lomaloma ai, me ke ki wale ana, anana aki i na keiki a na lahui e, e ohi ana i keia pomaikai imua ponoi o ko kakou mai alo?

            Ea; ua pau ka noho naaupo ana, ua pau ka noho nanea wale ana, a nana aku i na keiki o na lahui e e noho pu nei me kakou, e pinana ana iluna o na anuu o ka holomua ame pomaikai, aka i i hookahi ke komo like ana iloko o ka heihei kukui o ka naauao, no ka hoea i ka pahu hopu me ana makana pokela loa o ka naauao.

            I keia manawa e ku nei o ke Kula Nui o Hawaii, (ke kula e lilo aku ana i kula kiekie), he mau keiki Hawaii Kakaikahi wale no maloko o kela kula, o na keika na Kepani, na pake, na Korea ame na keiki o kekahi lahui e ae, o lakou ka nui, a eia iho la hoi ihea ka hapanui o na keiki Hawaii mai na keikikane a na Kaikamahine? O oukou no e ka poe heluhelu o ke Kuokoa nei, ka poe kupono loa na lakou e pane i keia ninau ,o okou ka ike i kahi o ka okou poe keiki pnoi i nalowale ai mai na kula nui mai ; aia ma na hana lima e huli ana i na mea no lakou e pono ai; aia ma na pohai o ka poe puni lealea ame na hana apau, i kupono ole loa na lakou e hoopau manawa wale ai no, oiai ko lakou mau hoahanau e huli hoomanawanui ana i ka naauao.

            He mau kumu kupono anei kekahi ma ko kakou aoao, e kunana wale ai i keia pono noi, i haawiia mai la ia kakou ka poe ilihune, no ka hoonaauaoia o na keiki a kakou, ma na lala kiekie apau o ka naaua me ka uuku loa o na hoolilo? E lilo na kanaka noonoo maikai apau iwaena o kakou i poe kokua luna o keia ninau ano nui, e hoeueu ana ia lakou,e kikoo aku imaua, me na manao hiipoi e lilo na keiki Hawaii ma keia mua aku, i poe kanaka naauao, a i poe e paa ana i na kuleana kiekie a ko'iko'i iloko nei ka aina.

 

NAHOPENA POINO O KA LEALEA

            Ahea no la hoi kakou a aokanaka mai, me ka makee i na ano kupono o ke ola ana e hooloihiia ai ko kakou mau la ; i kahoomaopopo maoli ana i ke kulaana oiaio o kekahi mahele nui o kakou, o ka lealea iho la ka mea nui iloko o ko lakou noonoo, o ka hopena nae o ia hana he lealea, o ia no ka make ana o kekahi wahine opio ma Moanalua ae nei ma ka wanaao o ka Poakahi nei, a ma naulia laki wale no i pakele mai ai ke ola o kona mau hoa.

            Aole kela o ka poino mua loa i ikeia ma kela hana o ka holo lealea, ua lehulehu wale na manawa i poino ai kekahi poe, ma na ulia kaa otomobile, malalo no o keia kumu hookahi, aohe nae he wahi mea a maka'uia aku ia mau la nae ia wahine opio i ka hua o ka lealea, a keia pepe e a'o aku nei ia kakou ,e lilo kela poino i mea a'o aku nei ia kakou, o kapae i ka lealea, a e makee i ke ola.

            I kulike ai me na mea i hoomaopopoia no kea huaka'i holo lealea mawaena o kekahi poe Pukiki eha ame na wahine Hawaii eha, ua hapaiia ae ia hana, mamuli o ka nohoalii ana mai o ka Moi Alekohola, o ka hopena mea he lealea, he poino, he kaumaha a he kanikau ana.

            Nui wale a lehulehu ko kakou poe opiopio i hoohala i ko lakou manawa o ka po ame ke ao, ma ka holo lealea ana maluna o na kaa otomobile, ma ke ano uhauha, me he mea la, he mea maalahi wale no ka loaa ana o ke ola i ke kanaka, o ka poe e hoomau ana ia ano lealea, ua hookokoke mau aku lakou, ia lakou iho ma ka'e o ka make i na manawa apau, no ka mea, e hapai ana na manao uilani o ka poe puni lealea, a kapaeia ae la na alahele palekana apau, e hooloihiia aku ai na la o ke ole ana.

 

Samuel K. Kamakaia.

I ka Luna hooponopono o ka Nupepa Kyokoa, Aloha a ui:-- E oluolu hoi e hookomo iho ma kekahi o na kolamuu kaawale o ka ahailono mama i ka moolelo walohia a lihaliha malalo nei o ka'u mea aloha he kane, ka hoapili, hoakuka a hoaalo inea o keia ola ana i haalele mai la ia'u ame ka nui ame ka lehulehu o na hoaloha ame na makamak, i ike mai ai hoi na hoaloha ame na kini makamaka mai ka lae huli makani nana i ka ua onini pua ia i ka moana ma Kumukahi a ka poo ana a ka la i ka mole o Lehua, o Samuel Kamakea Kamakaia ua hala aku la ma ke ala koikua a Kane, ua pau ka ike hou ana i kona helohelena, ua pau ka lohe hou ana i kona lea, ua moe aku la i ka moe kau a moe hooilo, a nona au e u ae nei me ka waimaka ame ka minamina na ole, me ka hoomanao pu ae i kekahi o kana olelo hiki ole ia'u ke hoopoina.

"O kuu iii e make au i ka make ana o ka poe pono i like ko'u hopena me ko lakou."

Ua hanauia oia ma Waikakea, Hilo, Hawaii, ma ka la 17 o Sapatemaba, 1853, ma ka po o Lono, mailoko ae o ka puhaka o elikapeka Kahuakainui Kanihomauole, kona luaui makuahine, a o Kamakea Kamakaia kona luaui makuakane. Ma kana moolelo o ka hoike ana mai ia'u o Kaawalaulena kona kupunawahine no Kau, hawaii, a o Kanihomauole kona kupunakane, no Kona, a mailoko mai o laua i puka mai ai o Kahuakainui Kanihomauole, kona makuahine, a noho o Kamakea Kamakaia, he kanaka no Moloka, ia Kahuakainui kanihomauole, loaa mai oia ame kona kaikuana; elua wale no laua i loaa mailoko mai o ko laua mau makua a ua hala mua aku nae kona hanaumua ma kela aoao he mau makahiki mamao loa i kaahope aku.

Iloko o kona wa bebe loa i laweia mai ai oia e kona mau makua hanai i Oahu nei mamuli o ke kauoha a ka Moi Liholiho, Kamehameha IV, a ma Apua ae nei ko lakou wahi o ka noho ana, a i ka nui kupono ana no ka hele aku i ke kula ma ke Kula Alii o Kahehuna, a ma ia kula oia i hoonaauaoia ai ahiki i kona hemo ana mai a komo aku i ka oihana koa i ke au ia Liholiho. I ka umi-kumamaono o kona mau makahiki ua komo aku oia i ka bana, a maia hana o ia i lawelawe mau ai, me ka alo nae o kekahi mau makahiki kakaikahi, a elua makahiki a oi aku i hala kona kaawale loa ana mai ia hana mai, a oiai oia e noho ana me ka bana a ka moi, ua noho kumu oia no ka bana no kekahi manawa i ke au ia kalakaua ka moi, a ma ia manawa i haawiia mai ai kekahi medala hoohanohano iaia ame kekahi poe kakaikahi e ae. he kanaka piha makaukau oia ma ka ike puhi ohe a o na kini o ka ua kukalahale na hoike oiaio o ia mea.

O Lidia Piikoi kanawahine mare mua a no kekahi mau makahiki ko laua noho pu ana, a mahope mai ua oki laua a mare hou o Kamakaia me Mrs. Ipuhao Kalua. No kekahi mau makahiki no ko laua noho pu ana a mamuli o kekahi kumu ua oki laua, a mahope o ke kaawale ana ua mare hou mai oia ia'u ma ka la 28 o Iulai, 1905, a na Sam Kaloa i hoohui ia maua ma ka berita maemae o ka mare, a me a'u iho la no oia i pili ai a na ka make i hookoo mai la ia pili aloha ana. O, auwe kuu aloha, kuu minamina pau ole iaia, no ka mea, he makua aloha oia, he oluolu, he lokomaikai, aole i loaa kekahi paee hahana ia maua a moe wale aku la oia me ka loaa hua ole na maua.

No kekahi makahiki a oi iki kona loohia ana i ka ma'i pehu a ke Kauka Hanchett i hoike mai aia iaia he ma'i puuwai kona. Ua haawiia na laau iaia aohe nae he lanakila, o ka mea i ikeia e hoomahuahua mau aku ana ka pii ana a ka ma'i, ua oi aku ka ikaika o ka ma'i mamua o ko ka laau, a i ka manawa hope loa ua hoihoiia aku oia noloko o ka Halema'i Moiwahine a malaila i hookuu mai ai i kona aho hope loa.

He hoa hanau oia no ka Ekalasia Makua o kawaiahao no kekahi mau makahiki a mahope mai ua komo i ka Hoomana Naauao a ka Rev. J. K. Maia, a oia kekahi o na kahuna pule i leviia ma ia hoomana ahiki i kona moe ana aku la. He kanaka hooikaiika o kamakaia ma na hana pono, he alakai himeni no ka ekalesia, a ke waiho mai nei ho paha ia maloko o ka halepule o Kealaula o ka Malamalama kekahi o kana mau himeni i haku ai me ka noeau.

He Repubalika kona aoao lakalaiaina mai kinohi mai o kona hoomaopop ana ia mea he kalaiaina, a ma ia aoao no oia i ku ai me ka luli ole ahiki i kona hala ana aku la ma kela aoao o ka Muliwai Eleele o ka make. Ua komohia aku oia iloko o ka hahana o na mokomoko kalaiaina mai ka manawa i ku ae ai ke Aupuni Repubalika ahiki i ka hui ana aku o Hawaii me Amerika a mai ia manawa mai hoi ahiki i ka pau ana o kana hooikaika ana no ia aoao no ka nawaliwali.

Ua moe aku la o Kamakaia me ka loaa ole ona hua nana e pani aku ai ma kona hakahaka, he kaikamahine hanauna kana e ola nei oia o Mrs. Kalani kiekie Henriquws, a mamuli o ke aloha makua o ia kaikamahine ua @ ae oia i na ko'iko'i apau no na hoolilo hoolewa ame ka huna ana aku i ke kino lepo o kona makuakane.

Ua pau ka ike hou ame ka lohe hou ana i ka helehelena ame ka leo o Kamakaia, no ka mea, ua hala, ua moe aku la kona kino lepo ma ka ilina a ke kaikamahine, Mrs. Kalanikiekie Hentiques, i hoomakaukau ai nona ma ka ilina o Puea, kalihi aka o na hoomanao aloha ana ae nae nona, aole ke hiki mai, e hua'i mau ae ana ia i ka ukana a ke aloha he waimaka, aka, he hope loaa aku kona i ka ukaliia, no ka mea, he mauu mae wale ke kanaka o ka hopena aku ana ia o na mea ola apau. E hoomaikaiia ke Akua ma na lani kiekie loa, no ka mea, Nona ke kino ame ka uhane. Nona na mea apau, Nona ka mana hoola a Nona ka mana pepehi, aohe mea pakele mai Kon lima mai.

I ka hooki ana ae i keia mau hoakaka ano nui no ka'u mea aloha Samuela Kamakea Kamakaia, e haawi aku ana au i ka'u hoomaikai i ka poe apau i u pa me a'u; i kuu Ahahui Kalama, ka hui i komo pu mai e kumakena a e kokua hoi ia'u i kuu wa kane ole, a i na hoaloha ame makamaka no apau i kanikau pu me a'u iloko o kuu au hora o ka luuluu, a o ka hope loa, e haawi aku ana au i ka'u hoomaikai i ka Lunaponopono o ke Kuokoa ame kona mau kokua o ka papapa'i.

Na makou me ka luuluu, MRS. KALANIKIEKIE HENRIQUES, MRS. LAHELA KAMAKAIA, Honolulu, Iulai 29, 1919.

 

NA LEKA KII OLE IA MAI AHIKI

I IULAI 19,1919

 

Aipia, Patrick  Kanehuna, I

Ioane, Miss Helena Kapua, Mr. Joe

Kaau moana, Chas K Kanaihi, Mele

           Kaawa, David  Keliikali,  Mrs

Kaini, Miss Lousiana Becky

Kaili, Mrs. Emma Keawe, Miss Lu

Kaipoua, Mrs.John  eelle

Kaomata, L S Geo Lonohiwa, Mrs. Vio-

Kahokamahu, jos. let

Kaluhiokalani, Da- Makako, Mrs C J

vid Kupa K

Kalaonokai, Mr Mahoe, Miss Mar

Kamahele, Solomon tha

Kamli Mrs. Chas Palau, Miss Eliza

Kamaka, Mr.  beth

Kamanau Miss Lily Paa, Miss Edua

Kamanao, J Pilipo, Kia

Kanui, Kaiwi Papu, Mrs Susan

 

NA LEKA KII OLE IA MAI AHIKI I IULAI 26,1919

 

Hookana, Miss Ki- Kimokco, Mrs M

nau Kimokeo, Mrs.

Kaainoa, G B Kiliona, Milia

Kaiehu, Mrs Annie  Koahou, Mrs Souza

Kaiwe, H M Koma, Henry

Kahalawai, Sam Solomon, Mrs. Liz

Kalele, Sam zie

Kamauoha, H k Kukahiwa, Gabriel

Kanika, Apakai (2i Lilo, Mrs

Kanekoa, Mrs Mary Maluo, George

Keawe, Mrs Mary mau, Henry

Keawekane, Miss Palama, John K

Esther  Pawaahi, Mrs Eliza

Kealaula, David beth E

Kealoha, Enoka Wahineaukai, Mele

Timoteo, Mrs. Rosa Waipio, John

k

 

O CAIN KA LUNANANA HALE, A O.E. J. GAY KA LUNA WAIU.

 

Ua hookohu hou ia aku o Louis F. Cain, ka lunanana hale mua i lunanana hale, ua hoikeia mai ia hookohu hou ia ana aku on a e ka Meia Fern ma ka ha lawai a ka papa lunakiai o ka noho ana ma ka po Poalua nei.

O. E. J. ka i hookohuia mai i lunanana waiu ma kahi o H. Myhre e hoopauia ana ma keia la.

No ka hookohu e ae e hana kokeia mai ana ia iloko o kekahi manawa kokoke loa, wahi a ka Meia Fern. O na kulana hana e paaia nei i keia manawa oia ka aluna kinaiahi nui, ka luna nui ka oihana uwila, ka lunanana i'o holoholona, ke komisina kulanakauhale ame na kauka no na apana mawaho ka ka Meia Fern o ka hoike ana ae e hoopihaia aku ana ko lakou mau hakahaka e na kanaka hou, owai la ia poe nohe maopopo i keia manawa, o ka meia Fern n oka mea i ike; malia o kekahi no o kana mau punahele e peepoli mai nei.

No kekahi mau halawai lehulehu i hala ae nei ke kali hoomanawanui ana o kekahi poe no ke akenui e lohe aku i na inoa o na kanaka a ka Meia. Fern e hookohu mai ana, a hakalia no ka a hoikeia mai na innoa o na kanaka i hookohuia ai la no na oihana elua i hoike ia ae la, o ka hoomaka no ia o ka ahe kanaka e oili iwaho mailoko aku o ka rumi halawai o ka papa.