Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 24, 13 June 1919 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Nupepa Kuokoa, Honolulu, T.H., Poalima, Iune 13, 1919.

Kii 1- Ka Bana Hawaii i pa'iia ma Kapalakiko i ka 1883. 2- Ka bana ma ke alapii @ o ka Halealii hou a Hale Mana Hooko i keia la i pa'iia i ka `18@1. O na paalole hou o na keiki puhiohe e ikeia iho ana ma keia kii ua hoouna hewaia mai Amerika ae a i Hondoras, Amerika Waena. 3- Ka bana i alaka'iia e Liornio a i hoole i ka lawe ana i ka hoohiki malalo o ke Aupuni P.G. i ka 1893. 4- Ke kii o J.K. Pohina, ke kanaka hookahi wale no i koe o ka 26 ihookumuia ai ka bana he 50 makahiki i hala a e noho nei me ka bana Hawaii. 5- Ka bana ma ka Iquka Gula, o Kapalakiko, ma kekahi papa ahaaina i ka 1895. 6- Ka bana i keia la me ko lakou hale hou ma ke Alanui Waiakamilo, Kalihi. 7- Ka Bana aHwaii e alakai ana i ka huaka‘i a ka Hui Malu Nui Knights Templar ma Kapalakiko, Augate 20, 1883.

 

PIHA HE 50 MAKAHIKI O KE KU ANA O KA BANA HAWAII.

          I ka wa e uoho moi ana o Kamehameha V he kaualima makahiki o halaaku i kukuluia ae ai ka Bana Hawaii e kekahi kumu puhiohe Pelekane o Mr. Northeett ka inoa malalo o ke kauoha o ka Moi. Ma ia la he 26 mau kanaka opio o waeia no ka bana mailoko mai o ke kula hoopololei o Keonaula, a hoomaka koke ia ke a‘o ana i keia ike i loko o lakou. Ua loaa mua i ka mio ka noonoo no keia mea nolaila ua kauoha mua ia kekahi mau ohe keleawe a ua hoea mai i Honolulu nei mamua ae o kona koho aua ia Mr. Northeett i kumu naua e a‘o i na keiki.

          Ma ka la 11 o Iune, 1870, ke kukulu mua ia ana o ka bana, nolaila, ma ka Poakolu iho nei ke piha ana i ka bana ka iubile. Mailoko mai o na keiki he 26 i a‘o mua ia ai ma ka hoomaka ana e ku ka bana hookahi wale no o ia heluna e ila nei, a oia no hoi kekahi iloko o ka bana i keia la, oia o J.K. Pohina, a nona ke kii iwaenakonu o na kii maluna ae.

          Iloko o ka hapa kenekulia i hala aku ua kaulana ka bana Hawaii ma ke ao aunpuni. Iloko o ke au e ola ana na mio ua lawe mau ia ka bana ma na wahi a@an  a na moi e hele ai ma na mokupuni. a ua lilo he mau ohua no ka moi. No na manawa lehulehu ka laweia ana aku i Amerika, a no elua manawa ka auwana ana ma Amerika, a ua noiia mai na kokua i Hawaii nei no ka haawi ana aku i na kokua ia lakou no ka hoihoi ana mai ia lakou i ke onehanau.

          Mahope iho o ke auhulihia ana o ke aupuni o Liliuokalani ua haalele na keiki puhiohe i ka bana, a ua hoole i ka lawe aua i ka hoohiki e noho ma lalo o ke Aupuni P G., a ua kukulu ae la he bana hou ma ke ano kuokoa a i kapaia ka "Bana Hawaii Alii," malalo o ke a‘o ana a ka Prof. Libornio, e kumu puhihe Pilipino. Mahope mai ua nahaha ia bana kuokoa hou a hoi hou aku la na keiki puhiohe me ka bana mua i hookumuia ai i kinohi. Ua nui ka mahaloia o ka bana Hawaii iloko o na manawa lehulehu o ka laweia ana i Amerika na ka maikai ame ka makaukau maoli o na kanaka Hawaii ma ia ike, a hui pu me ka hoene ame ka ui o ko lakou mau leo i ka himeni me na pila a lakou aiwa loa ko lakou hialaai ia, a ua kakauia e Mr. Morscley kekahi moolelo e haawi ana i ka mahalo i ka bana.

          Iloko o ka hapa kenekulia i hala o ke ku ana o ka bana Hawaii, Ua lehulehu na kumu puhiohe na lakou i a‘o i na Hawaii; i ka 1872 ua paniia ko Mr. Northeet hakahaka e Mr. Frank Medina. I ka 1873 i hoea mai ai o Mr. Berger i Hawaii nei mai Kelemania mai a nana i a‘o i na kanaka puhiohe ahiki i ka 1915, a hoomahaia aku oia me ka loaa iaia o ka uku hoomau elike me ka hooholo ana a  ka ahaolelo o ke Teritore.

          Mahope iho o ko Mr. berger waiho ana mau, ua holo aku oia no Kelemania a ua kaa malalo o Mr. Schmidt ke alakai ana mahope o kona waiho ana mai i ka hana a ua kohoia o Peter Kalani i alakai, a i ka 1917 ua paniia kona hakahaka e Robert H. Baker, ke kumu nana e alakai nei i keia la.

          I ke au o ka Moi Kalakaua, ua lawe mai ia ka bana ma na wahi apau ana e hele ai ma na mokupuni a pela no i ke au mai o ka Moiwahine Liliuokalani, a i ka manawa i auhulihia ai kona aupuni ua haalele na keiki puhiohe mua a ua hoopihaia mau ko lakou makalua e ka poe malihini mai na aina e mai.  O kekahi poe o na kanaka mua aohe i hoi hou ae i ka bana, ua mako aku no hoi kekahi poe, a he elua wale no mau kanaka kahiko loa o ka bana e ola nei, o Kamakaia ame Pohina, no Kamakaia nae u@ waiho mai oia i ka hana o J.K. Pohina wale no ka mea kahiko loa i koe e noho nei me ka bana i keia la mai ka hookumuia ana mai.

          He 30 ka nui o na kanaka iloko o ka bana i keia la, a no ka piha ana o ka iubile o ke ku ana o ka bana ua haawi makana ae ka Meia J.J. Fern ma ka Poakolu nei, Iune 11, i ka bana i kekahi palaau koa i kuniia na have Amerika ame Hawaii maluna me na olelo kupono i ka kakauia malalo iho o ja have Hawaii, "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono."

 

HE PUOLO WAIKAMA NA KE ALOHA.

          Mr. Solomon Hanohano, Aloa maikai kaua:- Ke nonoi aku nei keia makapeni i kou lokomaikai no ka makou puolo waimaka o ke aloha.

          Ma ka Poakahi nei, Mei 12, hora 3:30 p.m. oiai ka makana e pa lauwili mai ana mai ke kukulu hikina mai, puko ae la i ka pikowaena o Maikai, pa kolo nahe mai la me ka ikiiki i ka houpo, oia hoi ua niau iho la ka han@ ola o ko makou aunty aloha mai keia ola honua ana, waiho iho la i ke kina wailua na kana moopuna ame ka ohana e u aku nona ma keia ao malulelulh.

          Oiai ka manamana kuhikuhi e oni maile ae ana i ka hora i ha‘iia ae n@ i pili iho ai na maka me ka maikai, oiai kana moopuna aloha Mrs. A. G. M. Robertson e hii ana i kona kupunawa hine iloko o kona poli ame kona waimaka e kihe'ahe'a ana ma kona papalina aloha, aia hoi kana kaikamahine ame a‘u ma kona aoao kahi i noho ai e kahoahoa ana i na mana lani e hookipa aku i ka uhane aloha o kana kauwa wahine ma kona lima akau, peia ihola makou ia minuke o ka luuluu e hookahe ana hoi i na waimaka he nui nona, no ka mea, ua hala ka uhane ka lamaku o ke kino.

          a hanauia o Mrs. Ceeilia Kaahanui Keawekekahialiiokamoku Apua ma Kaupo, Maui, mai ka puhaka mai o Kaaeokalani ame Pakuokalani i ka makahiki 1845, Okatoba 3, a ua piha hoi iaia na makahiki he 73, 7 mahina me na la keu he 9, o kona hanu ana i na ea hu‘ihu‘i o keia ili honua.

          He umikumamaha ka nui o na keiki mai ko lakou mau makua mai, aka, uahala e aku ka hapanui ma kela ao o ka mea hope loa i haalele mai iaia iloko o na makahiki he umi i hala ae nei, oia o na kaikuaana o Maile Laina Holo, mailoko mai o kona kaikuaana i puka mai ai na keiki he ekolu, elua kaikamahine hookahi keikikane, mai kana hiapo mai i oili mai ka laua moopuna aloha, oia o Mrs. A. G. M. Robertson,me ia no hoi oia kahi i noho ai o na makahiki he 7 ahiki i kona haalele ana mai la iaia, ma ke alanui Makiki ame Dominis, a ma ka Poalua, la 13, hora @, i malamaia ai ka haipule ma ka halepule Kakolika o Malieokamalu, a o ka panina hope loa ma ka ilina o Nuuanu, ka home hoi o na mea apau, peia iho la i ko ai ka olelo a ko kakou Haku, mai ka lepo mai no oe a e hoi no ka lepo i ka lepo.

          E kaupo e, aia paha me oe o Kaahanui kahi i walea ai@ Kaue wale mai la no ia‘u na halia ana, no Maui no ka aina i kaulana i ka pua Roselani; ae, ua kapu ia nau no ka wa mau loa. E ka ua kukalahale o Kakuhihewa e kuhihewa au eia me oe kuu aunty aloha, eia ka ua lilo me Niolopua wahine kamahao o na kualono. Ke hoolono nei au i na meheu wawae o kuu aunty @n meha, ua anuanu ka home kahi a‘u e kipa aku ai.

          Me keia mau wahi lalani aloha no ko makou aunty, ke haawi aku nei makou i ka mahalo a nui i na makamaka ame na hoaloha no ka oukou mau akana pua, a na ke Akua e kiai a e malama ia kakou iloko o Kona lokomaikai palena ole.

          O makou iho no me ke aloha

                   MRS. LUCY WAHINEAEA

                   MRS. JULIA K. KUA.

1942 South King St.; Honolulu.

 

PAINA MAKALUHI.

          Mr. Solomon hanohano, Lunahooponopono ahonui o ka lei hiialo a ka lahui, oia hoi ka Nupepa Kuokoa, Aloha nui kaua me ka pumehana: Ina e oluoluia aua e kou hanohano no kela mau lalani olelo e kau ae la @alena e hookomo iho ma kekahi @umi kaawale o ua lei hiialo nei a ka lehulehu, ke loaa hoi kahi rumi o ia iho keia paina makaluhi.

          Ua haawi ae kekahi poe ma na home hookuonoono o Lualualei i keia paina no ka hoomanao ana me ka hoomanawanui i ka wela o ka la o ia hoi ua kanu lakou iluna o ko lakou mau home i na hua kulina, ua pakahi ke kanu ia ana, eia nae i ka ulu ana a hua  mai a no he mau tuna ka loaa i na mea apau o lakou keia mau home hookuonoono eia ko lakou mau inoa: Mr. Kanoho kawelo ame kana Mrs. M. Nuipu'ipu'i: Mr. Lui Kaikala me kana Mrs; Mr. Palau@me kana Mrs, Mr Kaanaana, a na lakou keia paina makaluhi, he nui no hoi na hoaloha i konoia. Eia ko lakou mau inoa: Luka Keliikipi, ka onamiliona o Maili ame kana Mrs., Mrs. Luka Kinolau, ka u‘i pua lalana o na home hookuonoono; Mrs. david Kahuhu ame ke kiu wahine o ka hema, ka mea nana e kakau nei keia mau mea imi pomaikai, e hauoli ai ka noho ana o keia ao, a he nui aku na hoaloha i koe aole i loaa ko lakou inoa i kou kiu nei.

          Eia ke ano o na mea ai i hoomakaukauia e keia poe puuwai hamama, iluna o kekahi pakaukau; poi kalo kaohipuu o ka ua liilii o Manoa; puaa kalua kela na amaama loko momona, ua awa aua halale o ke kai i ko lehelehe, limu lipoa aala o Neneu, limu kohu mie ala o Maili, liu lipeepee, meaono, waimomona, a he nui aku na mea i koe aile e hiki i kou kiu ahnu meahou ke helu papa aku, ua ai a lawa me ka ono koukou ana i ka pu@@.

          No oukou e na haku aina home hookuonoono ka poe na lakou i hoomakaukau keia paina makaluhi, na ke akua mana loa e hoomau aku i ka oukou mau hana me ka holomua a me na pomaikai maluna o oukou ame ka oukou ohana keiki ame kakou apau loa, ma kona inoa laahia, O Iehova o na Kaua ko kakou kokua.

          Owau iho no me ka haahaa.

 

KIU WAHINE O KA HEMA

          E haehae ka manu a Kanealohi, Ke ale mai nei ka wai.

 

NA OLELO KIKE

          I ka halwai ana ae o kekahi mau kanaka ma Kuliouou, ua haawi ae la na lululima aloha ana, a ninau aku la o Jack ia Wile:

          "Pehea oe e Wile?"

          "He maikai no au, a pehea hoi oe e ka Meia o Kuliouou?"

          "O, he maikai no au; fine!"

          "Heaha ka @teahou e Jack?"

          "Heaha auanei ka meahou o kuaaina, hookahi no paha meahou o nei mau la o ka nunua kalaiaina; mea ae no na aoao kalaiaina; neia iho no na kalaiaina; mea ae no o Che fa Wile; o ka olelo lohe nui wale ia aku no ma ka waha o kela ame keia, oia ka hooikaika i ka lakou mau moho."

          "Ahe, a owai na moho lunakai kamailio mui ia e na kanaka lawai‘a o kou wahi i kau lohelohe aku"

          "O Fogate, o Anola, o Kalo Lona, o Ebena Lo, o Lokana, Petrie ame Makelelana."

          "A pehea kou manao no lakou"

          "He mau noho maikai wale no lakou apau, aka-"

          "Aka, heaha iho la hoi"

          "No ka mea, he Repubalika ko‘u aoao kalaiaina, nolaila, aole o‘u makemake e komo mai kekahi mau hipa eleele e hokai i ka poe ma ka paa baloka o na Repubalika."

          "I mai nei hoi oe he mau moho maikai wale no na inoa ae nei apau ehiku mamua."

          "Pela no, aka, no ko laua Demokarata ana, aole au e koho ana ia laua, o na moho lunakiai wale no apau o ka aoao Repubalika ka‘u e koho ana, aohe waiwai o ke koho kikoo ana i o a ianei, mahope holopono ole na hana iloko o ka papa, mahope hakaka a lokahi ole na manao no ka hoolomua ana aku i kekahi hana."

          Ahe, a pehea ka Meia, owai kau e koho ana."

          "O Papa‘i, ka mea nona ke mele, ʻHaha poele ka Papa‘i o Honolulu.ʻ"

          "A pehea hoi ka loio kalana?"

          "Ma ia wahi la ea, e hoike aku no

          Eia na kahunapule, na elele ame na lala ka Ahahiu Kula Salati me C. E. o ka Aha Paeaina maloko nei o ke kulauakauhale i keia mau la, no na hana o na aha ekolu e malamaia ana ma keia pule ae.

          He pauahi ma ka Akinson Paka ma ka hora 2:30 o ka wannao o nehinei, a no ia ahi i kaheaia ae ai ka oihana @i naiahi a hoopio koke ia no.

          No ka holopono o ua hana i laweiaweia, a no ke komo pu ana aku o ka lehulehu e kokua a ua ikeia ia mea ma ka hopena o na hana o ka la o Kamehameha u ahaawi mai ka lunah ohana nui C. E. King i kona mahalo i na mea apau i komo aku e kokua i na hana.

          au i ko‘u manao ia oe, he nui kuu makemake ia Lunakanawai Hee@, no ka mea he hapa Hawaii oia i piha i ka makaukau ame ka makee i ka pono o na Hawaii. Ma ia pinau au e waiho mai oe na‘u e koho no‘u iho me ko‘u hoike ole aku i ko‘u mamao maopopo ia oe. O kahi mea iki wale no a‘a e hoike aku, manao au, e koho ana au o Chefa Wile, aka---"

          "Ina pela, hele loa aku la oe i ka lalau, no ka mea, e haule ana o Chefa Wile ame Balaunu ia Heen."

          Sure kela! Every time!

          Ko i‘o no ka olelo a Wile ia Jack.

 

          HE MEA HIKI KE HILINAIIA

          He ike mau ia ka pahola o ka ma‘i hi iloko o keia manawa. E hoomakaukau e no ia mea. He hikiwawae me ka pahu‘a ole ka hana a keia laau @@hu o ka opu ame hoopaa hi a Chamberlain. Eia ke kuuiia nei e ka poe k@ai laau apau, o Benson Smith &Co., na akena no Hawaii.--Hoolaha.