Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 16, 18 ʻApelila 1919 — HE MAU MEA E HOOMANAOIA E KA LAHUI OIAIO. [ARTICLE]

HE MAU MEA E HOOMANAOIA E KA LAHUI OIAIO.

i Kakauia no ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii.) (Hoomauia.) \olaila, elike me ka īiui o ua ea, ]>ola no ka nui o na laau o ka nia'i ea, :iia no a pololei ka laau i ka ea nona ia laau, alaila, ola ia ea, a make, aole e puka hou mai, a o ka laau o ke paaoao nia ke ano he laau kupele no ka wawahi ana a moku ka waiopua ame ka paj.aku o ia ka mole o ke paaoao aine ka t a i oleloia he paulua. I ka nana ana o na kahuna haha paaoao ame ma 'i ea a anaopopo 'ke kulana ame ke ano o ka ea, alaila kii pololei ka laau i pili i kela ea, a i ka hanai ana p ola koke ana ka ma'i o ke keiki, oiai ua pili a pololei ka laau o ka hanai ia ana, a e make ana 'ka ea, oiai ua lifmo aku la ka mole, a kumu e u\,u ai n paa pu ke kinō, a o ia ka wa e lilo ai i papaku a hui ka ume ame ka niau, a o ia ka waiopua i 01010 ia he akepau, a o ia ka naeoaiku, o ia hoi ua paa ka ma 'i kino iloko, a ua hui ka hoa'ka me ka papaku, a ua paa aohe *wahi hakaliaka o ke kino. Nolaila, ina niak,e ka ea, a moku ka niau, moku ka hoāka ame 'ke ke'aku, alaila make ka papaku, ka mole ia ka ma'i paaoao, alaila, hakahaka ke kin,o, alaila kii ka laau paaoao e hanai :ma ke ano he kupele, a o ia iho la'ka hopena o ke kulana o ka ana'i kino e moelolii iH-i iloko o ke kino o ke kanaka mai kona hanauia ana ahiki i ka make ana. He nui ka ike o na kahuna haha paaoao ame ma'i ea o ke au kaliiko i ka nana ame ka haha ana, a ma ka liaha ?nia e maopopo ai ka helehelena ame ka hiohiona o ka ea, a maopopo ke kulana o ka paaoao elike me ka nui o na ea aine ke paaoao iloko o ke kino. He ma 'i make ka ea, ame ka paaoao, ke loaa ole i ka laau i pili i ke ano o ka ea ame ke paaoao, i ka wa e lioomaka mai ai ka ea e putka, oiai he ma'i ia ua hanau pu ia mai mai ka opu mai o ka makuahine. # He ma'i no lioi e ikeia ai ka pololei o ka ike o ka mea nana e lawelawe, a e hanai ka laau, a e maopopo ai hoi ka helehelena' o ka ea anie ke ano o ka laau i ku i 'ke āno o ia ea ahie kie paaoao, elike me na 'kulana paaoao ame nia 'i ea i hoike mua ia ae nei mamua, a oiai, o kekahi no iā o na maliele poo* kela o ka ike i loaa i ko kakou mau kupuna o ke au 'kahi*ko ma o na kahuna haha paaoao ame ma'i ea, a pela no i ulu a laupa 'i ai na hanauua o keia lahui ma keia uiau paemoku, e hiki ole ai ia kakou ke hoopaapaa. a manao au, 0 ia kekahi mahele ano nui o ko ka'kou make nui loa, o -ka paa o keia mau lana ma'i iloko o ke kino o kela kieki anie keia 'keiki, keīa wahine a kane hoi 1 loaa, a e moelolii ia nei e ka ma'i ea ame ke paaoao mai ka hanau ana mai, a mamuli o fea paa ame 'ka hui ana o na kulana o keia ano o ka ma'i kiho iloko o ke kino, i lilo ai i akepau, a ka haole e olelo nei, he mā'i a'kepau, a kukulu ia he buro kinai ma'i akepau e ko kakou mau kauka no ke kinai ana i ka ma'i akepau. T'a olelo ae nei au o ka hui ajia o ka lK<aka aine 'kā jiāpāku, o iii ka paa ana o ka ma'i kino maoli, o ia ka ea nme ke paaoao, o ia ka paulua, a o ia lioi

ka waiopua, 'ke ku i ua kane, he kohepopo ke ku i na wahine a he niau ke ku i na 'keiki. Mailoko mai o keia kulana ma'i kino e moelolii nei iloko o ke k'mo i pūka mai ai ka hokii, ka ka hano, ka opuohao, ka pehu, ka mimipaa, ka waiki, ka 1010, ka pupule, ke kuhewa, ka uhahemo. ka haikaila, ('kikalahaneenee), ka puha, ka ihuole ame ka ma-, kahelei ame ka makapo. O keia mau kulana ma 'i, o ia na kulana ame na helehelena maopopo maoli 0 ka ma'i ea ame ke paaoao, a o ia iho la na kulana ma'i e hoea mai ana i na keiki a hoea i na kanaka makua ahiki 1 ka poe 00. Aka, ina e jpau ka ea a make, a pela ke paaoao, alailā e ola maikai ana kela .keiki'kane a kaikamahine, a pela no e ulu ae ai me ke ola kino ikaika a maikai ahiki i ka elemakule ana, a kakaikahi wale no ka poe e loaa o ia ano i keia wa o ko kakou ola lahui ana i keia au holomua o ka naauao, me ka uui o ka poe ike kauka mai na aina e mai ma ka mahele o na kauka lapaau, a ua ike kakou ma na lawelawe lapaau ana a ua kaufca no ka hoola ana i na ma'i o ke kino kanaka, malālo o na lawelawe naauao ana o keia au. Eiā nae, āole no he loaa apau o kela kulana ma'i e -mo6lo]ii nei, a.e waiho huna nei iloko o 'ke kino kanaka, a māmuli o ka paU ole o na pilikia o ke kino, ua oki na kauka akamai loa ma ke oki a la ua laweia ua mea i ikeia he kumu ia i ulu māi ai o ka ma 'i iloko o 'ke kino, a ma ia oki ana, i loaa ai >ke ola i kekahi poe> a make no hoi kekahi poe. Ma keia e ike iho ai ka poe heluhelu o ke Kilohana i keia mau hoikeike helehelena o na ma'i ea ame ma'i paaoao, a e hoomaopopo pu iho hoi i ka. noeau o na kūpuiia o J kakOu. o na la i hala ma o ka loa» ana o keia ike pookela i ka 'poe i ōleīoia ua. kahuna liaha paaoao, piha ike ma ka haha ana me nanianamanalima wale no, a ha'i mai i ke ano o ka ma'i paaoao; eli'ke me ke leulana o ke paaoao, he paaoao muhee paha, he paaoao lehua pahā, he pulewa paia. Pela no 'ka ea, he ea huna paha, a i ole ia 'he ea pakii paha, a i ole ia he ea oa-upena paha, a pela aku, a ma ia mau hoikeike e maopopo le 'a.ai ke ano ame ke kulana o ka ea iloko o ke (keiki ame >ke kana'ka makua. < Nolaila. i ka hookaulike ana i ke kulana o 'ke ola o ka lahui mamua aku o ka hoea ana mai o keia au hou o ko ka lahui nee ana, ame na hooponopono aupuni ana, ua ikeia ke emi mau nei ke kulana ola ame ka heluna o ka lahui Hawaii maoli. T7a nui na wehewehe manao naauao ī kamailio ia no na kahua ame nā kuinu o ke emi ana o ka lahui Hawaii, a ē make mau nei o keia lahui, a ua hele aku na wehewehe ana a kokoke loa i na mea pili i ka pono o ke ola ana ma kela ao ame keia noho honua ana. Aole au e olelo aua ma keia kakau ana, e ku-e aku i na wehewehe manaō a kela ame keia makamaka, e wehewehe ana i na mea pili i ke kumu ame ka mole o ke-emi aha o keia lahui Hawaii ame ha knmn o Tta make nui ana o keia lahui kanaka Hawaii, oiai aole ia o ka mahele ano nui ma keia 'kakau ana. Malia nae paha o loaā kekahi mau

mea e luki ai ke hooniaopopo maoli ia ma na mea e ike maoli ia ana e ka ma ka ,aole hoi ma ka lohe, a i ole ia, uia ka lia'i ia niai paha e kekahi kaula a 'kilokilo ano lipoinananiana ninau uliane elike me na mea i ikeia e kakou iwaena o na lahui o ka lionua īiei. 0 kekahi o na lioike ike ma'ka le'a maopnno a kakou e ; ke aku nei, oia 110 kn, ma 'i a kahaole e olelo nei he akepau, a ua olelo na kauka naauao o ia 'kekahi o na ma'i nana e luku nui nei i ka lahui, a nolaila, ua kukuluia he buro kinai ma'i akepau, no ke kinai ana i ka laha ana o keia ma'i i ikeia he ma'i pepehi i ka lahui,. mai ke kei'ki uuku a hoea i ke kanaka makua. Maanei, e loaa ai na hooia ame na hoike e ike maoli ia-ni ka mole ame ka i'o kahi i hoea mai ai o ka ma'i ake,pau, a e ulu nei iwaena o ka lahui a lilo i ma'i maka'u ia elike me ka ana'i lepera e -weliweli nui ia nei e na mea lapau. Ina e ninau kakou i keia ninau: Maihea niai ka ma'i akepau i ulu mai ai? E pane ana ka mea e kakau nei, mailako mai o ka ea,ame ke paaoao i ulu mai ai, o ia hoi ka hui ana o ka ea ame ke paaoao, eli'ke me na 'kulana ame na mahele o ka ea ame ke paaoao i olelo mua ia ae. nei mamua, o iā hoi ka paulua i oleloia, a no ka hui ana o ka ea ame 'lee paaoao, ua paa ka papaku a ]ilo i waiopua, a hoomaka ka ume, ka nae, naeōaHai, ka 'ho, kapalili ka houpo, pau ke aho, a kahe ka liou a pauphuaho ke hele a ke pii ma kahi hoopiina, a pela aku. Ua maopopo keia i na mea apau i loaa i k6ia mau mahele ano o ka ma 'i kino maoli, e moelolii nei iloko o 'ke kino kanaka, a o ka niahele ano nui a pookela hoi i lōaa i ko kakou mau kiipuna mao na 'kahuna halia ma'i paaoao ame ma'i ea o na la i liala. •, 'He ma'i kaumaha a paakiki wa waiopua, a o ka mole ame ke kumu o ka puka āna mai ona ma'i kino maoli iloko o ke >kino, a he ma'i no hoi e pahu'a ai 'ka ike o ke 'kahuna ke maopopo pono ole ke kulana ame na lielehelena maoli o ka ma'i kino i hoea mai āi. Maa.nei e hoakakaia aku ana na laau ea, a o ia ikekahi mahele ano nui loa a pookela o ka ike i loaa i na kahuna haha paaoao me ea o na la i hala. Nā Laau Ea -1. Ka limu ma'kolemakopii, oia ke•kahi o n» laau pookela loa o na laau ea. 2. Ka opuu o ka mai'a iholena me ka pohuli. 3. Kā pohuli maia popoulu me ka opuu. 4. Ka pohuli maia lele me kona opuu. 5. Ka wai o <ka wauke malolo. 6. Ka papaa aiea me ka niu hiwa. 7. Ka papaa ohia 'kumakua me ka liko. 8. ' Ka papaa kukui, kohu kukui me ka pua. 9. Ka ana, me ke kauo huamoa. 10. Ka liko lehua makanoe a lehua apane. 11. Ka liko me ka papaa oliia apane. 12. Ka popolo, ka mu'o, ka lau ame ka ili o"'ka mole olalo.' f l.'n Ka mole uhaloa ame ka pua. ' 14. Ka aJia, ka. papaa honu ea, ka niu ame ka iwi haukeuke. 15. Ka pua auhuhu.

16. Ka pua aloalo. 18. Ka lau akia. 17. Ka pua oka hau. 19. Ka lau awa ame ka niho ina. 20. Ka lehu oka ohia kuma'kua me ke kamahanau o ke 'keiki. 21. Ka naunau, Jte kino ame ka lau. 22. Ka lihilihi o ka lehua makanoe, lehua apane am'e lehua kumakua. 2S. Ka pohepohe o kahawai me ka pua pukamole. 24. Ka papaa.'kokio ame ka pua. 25. Ka papaa aiea, ulei, ulu, oliia ame ka nui hiwa, piihi a lehu a hui me ka waiu a hanai aku. 26. Ka heu o ka loulu, ka ana, ka niu kaa, ka iwi uku, puhi a lehu me kamahanau o ke keiki, a hanai aku. 27. I£a pua ilima ame ka ili o ka ■mole olalol 28. Ka pua kookoolau ame ka papaa o ka mole olalo. ' v 29. Ka mu'o kukaepuaa ke kalo pulehu. HO. Ka puakolii laukahi. 31. Ka wahine nohokula kona lau. 32. Ka pauohiiaka. 33. Ka pamākani lau nui a liiīii. 34. Ka muliee o ka inpana ame ka honu ea malani. 35. Ka pulewa oke kai. 36. Ka limukala ame ka limukoliu. 37. Ke nena ame ka palaholo. 3s. Ka pūnaki'kioho m'e ka lau ilioha. (Aole i pau.) •• • ' '