Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 13, 28 March 1919 — HE MA'I LELE I'O ANEI KA MA'I LEPERA? [ARTICLE]

HE MA'I LELE I'O ANEI KA MA'I LEPERA?

' Mr. Solomon Hanohano, oe; — : E oluolu oe e haawi niai i wahi kowa o j ka kaua "KUohaua," no ka waiho ana j aku imua o kou poe heluhelu ame ka : lahui. i ka'u haina ame na wehewehe o keia ninau e 'kau ae la maluna, ka ninau nana e hoouluku nei i ka noonoo I o ka lahui, a o ka oi aku, o makou o na ! makaainana e noho nei ma keia aina 'o j ka ehaeha. j Ua inaopopo ia kakou ka haina a ka poe naauao ame ka poe akeakamai ma- ; luna o keia ninau, o ia hoi, "he ma'i iele ka ma'i lepera," i kaleleia maluna o na loina anie na alahele o ka akeaka- . inai. Aka hoi o ka haina ame ua wei hewehe a'u e waiho aku nei imua 0 ou- , kou e ka lehulohu ua kukuluia ia malu- . na o na nu i a i hana i 'o ia a i ikemalea | ia hoi. I O ka'n haina o ia 110 keia: Aolo ka ' uia'i lepera he ina'i lele elike me ka flu, kamola poki, bubonika ,etc.; he mau I ma'i laleou no lakou na auoano ma 'i j (g('nns) i hlki ke oia niawaho o ke -kin'o I o ke kauaka e puehu hele ana ine ka ! halihali ana a hoolaha ana i ka ma'i me ka hikiwaue ma kona alahele. O ka ma'i Iepera he iloilo kona (ba cillus) i hiki ole 'ke ola mawaho o k< kiuo o ke kauaka ,aia wale no a hanai ia a hoopumehanaia e ke koko ame ka puinehana o ke kino, alaila oia ola. Nolaila aole he puehu hele o ua iloilo e ka ma'i lepera no ka hoolaha ana :i ka ma'i nie ka hikiwawe elike me na nia-i lele e ae. 0 ke alahele wal? no e loaa ai i ka nia 'i lepera, o ia uo ke koino ana o k: wai ina 'i lepera a palahehe paha ilok< o ke kino o ke kanaka ola, ina mamu 1 .: o kekahi eha, a i o)e, maniuli o ka hoo koino inaoli ia ana, j»eiiei: Ina he eh: ma kou liina a lulu pU oe me ke kanake ina'i lepora he eha ma kona lima, a i ka wa e pili ai kona eha me kou i kah : hookahi a komo ka wai ina 'i a palahehe paha, e loaa aua oe i ka ma'i lepera ao!e oe e pakelo. Aka hoi ,ina aole eh; ma kou lima, ua hiki ia oe ke lululiini me na ma'i apau o ka panalaau nei aole loa oe e loaa i ka ma'i. 0 keia ke alahole i loaa ai lea Ma kua. Damiano i ka ma'i lepera, niamuli o koha hooinaoj»opo ole i ua eha -m; kona lima. Me ia mau eha no ma kon: lima ua paa aku oia i na lima palaheht 0 kana inau koiki poiuo, a ina itt haiu' ana ua 'komo inai ko lakou palahehi ma'i iloko o kona eha, nolaila un loar. oia i ka ma ? i lepe,ra. Aole keia he ko ho waie, aka, lve ikemaka. O ke-kahi nlahelē e loaa ai i ka ma' Iej)era, o ia uo kou ai ana a inu an: paha i kekahi mea i nauia, a i ole, ma main e kekahi ma.'i lepera, e loaa ani ia niea i ka ma'i lepera, elike me keia Iua mama ka makuahine ma'i leperi 1 ka ai a i 'a paha, |i pu-a ak'u i ke kei-k? e loaa ana kela, keiki i ka ma'i lepera no ka mea o ka wale mai ka waha aki 0 ka mea. ma'i, o ia ka mea nana i hoo j konio a>ku i ka i}oilo ma'i iloko o ki mea i ma'i ole. j Maanei ē ae mai ia 'u e waiho aku na wehewehe e iko ai kakou 3 ka lel j nme ka lele o'le o ke.ia ma 'i. I ka law< ekolu ia aua mai o na ma'i i Kalawa< j nei, mahope iho o lea hooholoia ana e k«* | ahaolelo e hookaawale ana ia Kalawa* ' noi i panalaau lepera. ua laweia inai kt kane a Hooleina-kani, he ma'i lepera, ; , ■ nona ku laweia mai, na hele pu mai r ! Hoolemakani ma ke ano he kokua n( j kana kane. Ua noho pu, ai pu a mo< ! 1 pu me kana kane ahiki i ka make ana r ' ; ia kane. Mare liou oia he kokua, a "m i elua makahiki ko laua noho pu ana r. | make aku la ia kane, Mare hou oia he | kanaka ma'i lepera, a no ekolu maka- ! hiki ko laua nolip pu ana a make no if kane. Ua noho leane ole mai oia ahiki 1 kona make ana i ka makaliiki 1917 Ahiki i kona make ana aku nei aole ht kiko a hiohiona o ka ma'i lepera i kar aku inaluiia ona, oiai no nae he 49 nr makahiki o kona.noho ana iloko o keif panalaau. O Mrs. Hokela ITolt, ua hele pu ma' oia me kona mau makUa i kona wa h( eiwa no makahiki ; no ka makuakane kr laweia mai ma ke ano he ma'i lepera. ua lie'e pu mai ka makuahine me Hoke la i 'ka makahiki 1872. Ua mare o IIo kela he elua kaiie ma'i lepera, a ui .piha iaia na makahiki he 46 o ka noh( ana iloko o'keia Panalaau. He wahine i ui o Ilokela ahiki i koua make ana aku J nei i ka makahiki i hala, o ia mau nr I kona wahine u'i, aole kiko a hioliiona ! o ka ma 'i Icpera i kau aku maluna ona, ! a oiai no nae ua launa pu, nolio pu, ai | pu a moe pu oia me ka ma'i lepera iloko o keia. makaliiki loihi ho 46. O Pookela (w) ua hele mai oia he kokua no Kuknuahi leana kane, i ka m.akahiki 1879, a ua noho pu laua ahik' i ka make ana o kana kane. Ua mafe liou aia ia Puna, he ma'i lepera, a ua noho pu laua ahiki i k*a make ana o ia » kane. Ile mau ko.kua kana mau kane hope mai. Aliiki i leeia la ua piha iaia na inakahiki he 40 o ka noho pu, ai a moe j)U ana me ka ma'i lepera, aole he I wahi hihiona o ka ma'i lepera i kau aku maluna ona. O Charles Manua, ua komo mai oia iloko o keia panalaau i ka makahiki ( 18S0, i kona wa he umi no makahiki. O ; kona kahuhanai wahine, oia ka mea i i loaa i ka ma'i lepera. He elna ana ' waliine ma'i lepera i mare ai, a na nolio pu, ai pu a moe pu me ka ma'i lepera i na makahiki lie 39, ahiki i ieia la aole he wahi hiona o keia ma'i i hekau iho maluna ona. 0 Henry Ma, ua komo mai ola iloko o keia panalaau, he kokua no kana wa-

' hine, i ka makahiki 1881. Ua nobo pu I laua ahiki i ka make ana o ia -waliine | ma'i lepera no, u ua piha ia llenrv Ma he 38 makaiiki o ka launa pu, noho pu, ai pu a moe pu ana me ka ma 'i lepera, aole he wahi hiona o keia mn 'i i k&u aku maluna ona. 1 O Kinoole (w), ua koiuo mai oia iloko o keia panalaau, he kokua no ikana kane ame ka laua keiki, i ka makahiki 1888. Ua noho pu a malama oia ia laua ahiki i ko laua make ana a mare hou oia he kane ma'i lepera no. Ahiki i keia la ua piha iaia he 30 makahiki a oi 0 ka launa pu, noho pu, ai pu a moe pu ana me ka ma'i lepera, aole nae he wahi hiohiona o ka ma'i lepera maluna ona. O Pahia, ua komo mai oia iloko o keia panalaau i ka makihiki IS7S>, he kokua no ikana kaikaanahine. Ua mareia me Rebeeca he wahiue ina'i lepera. Ua piha iaia he 40 makahiki o ka launa pu, noho pu, ai j>u a moe pu ana uie ma'i lepera. Ua elemakule a palupalu oia i keia manawa, aole no nae he wahi hiona o ka ma 'i i kau aku .naluna ona. : ■ 0 keia ae la na kokua i noho loihi a 1 komo kukonukonu iloko o ka ma'i le(>cra. He nui no na kokua e ae, aiu'ma kahi o ka 15 a emi inai na makahiki o sa noho ana iloko o keia panala'au, aka, :nauao au ua lawa ae la keia no ka hoo.naikeike ana aku imua o onkou e ka ehulehu. Maanei e hoike aku ana au i ka poe komo kukonukonu loa ole, aka ua noho no uae iloko o ka wela o keia iinu-1 thi enaena. Xa Kai-kuahine o ke Aloha (Sisters of Charitv), oia lakou ke īoho pu uei iloko o keia panalaau, e luikau pa ana, launa pu, a noho pu me ;a poe ina'i lepera, e hana ana i koj akou mau palapu aine na mea apau e j )luolu ai ka poe i loaa i keia haawinal v r eliwe]i ,e koino ana iloko o na rumi j i waiho ana ka mea ma'i, i hoopuniia o ia ea kupono ole. Oka mea kahiko loa 1 ) lakou ua piha na makahiki he 35 o ka j īoho ana iwaeua o na ma'i lepera, mai I a pa hooinalu mai ma Kakaako ahiki j ka panalaau nei. Ahiki i keia la aole j .ookaUi o lakou i ioaa i na haawina o :eia ina 'i. | 0 na Kaikunane (Brothers) e noho ei jna ka Balauwiūa Home, ua like pu >a lakou hana me ka na Kaikuahine o e Aloha ,ahiki i keia la ,aole he hiona i keia nia'i i kau oku maluna o lakou. ) ka makou Makimo, ua piha iaiā na nakahiki he 17 o ka noho pu, launa pu, i huikau ana me na ma 'i lepera, e kono ana iloko o na kauhale o ka poe īa'i, no ke kiai a makaala ana i kana nau hipa. I na wa apau e hoikeia aku ā iaia ua uawaliwali kekahi o kana j lau hipa, ina i ke ao a i ka po paha, e ! >ele koke ana oia e ike i ua mea nawa- j iwali ln, a iwaena o na ea kupono ole i • hoopuni ana i ka rum.i o ka mea ma'i, • noho iho ana oia ma ka aoao o ka loe o ka mea ma'i, a hoolohe kona peikenia, haawi i ke sakarema hemolele, Ukiona iaia,, e hoomakaukau ana i 'ana hipa rio kana huaka'i lani; ahiki i .eia la ,aole loa he wahi hiohiona o eia ma'i i kati aku inaluna ona. Maanei, ke waiho. aku nei au i keia aau ninau imua ou e ka mea heluhelu, • imua hoi o oukou e ka leliulehu, a na i ukou no e pane ika oukou haina: J Akahi—lna ua loaa ole i ka lepera! a poe kino ola i launa pu, noho pu, ai i •u a moe pu me ka ma 'i lepura iloko o

.a makahiki he 17 ka haahaa a he 49 :e kiekie, he ma'i lele anei ka ma'i epera? Elua—lna ua loaa ole i ka ma'i le>cra ka poe kino ola maikai, i launa pu, ii pu, moe pu me ka'ma'i lepera, pehea īoi i loaa ai ka poe i lauua pu ole, noho pu ole, ai'pu ole, a moe pu ole me a ma'i lepera? He 30 a oi makahiki i hala ae nei, ua loouua mai o Keleanania ia Prof. Arung, he kauka Kelemania, e huli a e loii pono i ke ano o ka ma'i lepera e aha nei i Ilawaii nei. I kona hiki ana »ai ua lawe ae oia i kona kahua hana ua ka pa hoomalu ma'i ma Kakaako, nalaiia oia i hana ai i kana haua ku ka meneinene ole nuiluna o na ma'i epera. Iwaena o kana mau holoholola i o ai a hookomo i ka palahehe ma'i epera, he elua keko ame elua puaa wahine. Hookahi 'keko i hoike mai ua oaa i ka ma'i lepera, o ia hoi, ua kutuku a puupuu ka pepeiao, a o ka hele»elena ua alualu a kobu eleinakule ka ] hiko loa. HookAhi puaa ua lielelei kona hulu a paa koua ikino i ka meeau, a o ka ike a ka holona ua loaa keia inau holoholona i ka ina'i lepera. Aole maanei pau ka haua a keia haole, aka, makemake oia o hoao iluna o ke kino o ke kanaka. Xa'aila i kona wa i lohe ai ua ahewaia o Keanu e inake maluna o ka amana li kanaka, no ka hewa pepehikailaka,'"ua uonoi koke aku la oia i ke aupuni e hoolaia o Keanu, ina e ae oia e hookomoia ka palahehe ma'i lepera iloko ona. Ua ae o Keanu ,a nolaila ua pakele oia-j Tiai ka amana li kanaka aku. Ua laweia mai ka pa ma'i aku o Kakaako no Kawa kekahi kaikamahine o | Smale ka inoa, ua palahe kona mau li-1 ma ame kona lielehelena. TJa o ia o j Keaou ma ka lima a hookomoia ka palahehe o keia kajkamāhinē. Ua ; loqa j oia i ka ma 'i lepera a lawēia mai i Ka-1 lawao nei i ka makahiki 1888, a make no ia makahiki. ! Nolaila ina ua loaa ole i ka lepera ka poe kino ola maikai i launa pu, noho pu, ai pu a moe pu me ka ma'i lepera, a loaa hoi o Keanu mamuli o ka hoo- j komoia ana i ka palahehe, alaila he hooiaio ana keia i ka haina a'u i hoike

ne nei maluna, o ia hoi aole keia hc ma 'i lele; aka aia wale no a komo a i ole hookomoia ka palahehe ma 'i iloko o kekahi kino ola maikai, alaila loaa oia i ka ma'i lepera. Ke ole au e kuhihewa o T.)r. Jenner no ka mea nana i hoakaka ae i ke ano o keia mea he o, penoi: He mea maikai ka o, ke hana pono ia, aka, he mea weliweli ke hanaia me ka pono ole. "Nolaila iua iho la me ia ke ano o keia inea he o ,aole anei he mea pono e lioloiia ke kanawai hookikina o, e paa nei iloko o ko kakou buke kanawai 110 ka pono ame ka palekana o ka lahui? Ke haawi aku nei au i ko'li mahalo ia oe e Mr. Lunahooponopono ame kou mau keiki ulele liua metala. MA'Ī LE^EKA. Kalaupapa, i[ar. 19, 1919.