Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 12, 21 Malaki 1919 — LUALUALEI, ME KONA MAU LUHIEHU. [ARTICLE]

LUALUALEI, ME KONA MAU LUHIEHU.

I ka Lnnahoopouopono o ko Kuokoa, ka Alailina nie kana ipukukui lioomalamalama e • kiel lia-lo a e hoahuwaie nei i ka noeau, ka naauao ame na 110'ahuna ma na home o kela ame keia makaainana, mai Ka jae an mai i ke kai ma> Kiunukahi, a i ka nioku olu 0.-Lehua' ika waihuna a ka paoo. Anoai:—Ma ko oe j)oli no au, poli m» ay. Ae, a.i ae nfai o'£, pono oe, 'pono au, pouo pu ;kaua, pouo pu na hoa o ka iuea o nui aina, e luakahaia ae nei. Xolaila, e kuu Solonion Hanohano īnaikai e, e ae inai oe ia 'u i ohua eepakeke ma ka oneki uui akea o ke:'Kilohana Pookela o ka Lahui, i hookanwa ae ai au i ka 'u makapeni no ke' poomanao e kau ae la inaluua. Eia o Lualualei ma ke kukulu komo-haua-heina o ka niokn o. Oahu-.a:Lua nei, ma ka apana o 'Waiauaē, h he 33 hoi niile laina kaaahi mai ka liale hoolulu mai ma Kuwili, Honolulu, a i 'ke kipo (depot) ma Waianae. Xo aneane' elua iuile mai ke ki]io aku, ma "ke • alanui e moe ana ka hikina akau e loaa no na lioine' hōokuoll oono o Luahialei. He poe llawaii wale no ka poe i lawe, a e noho nei ma keia aina.. Koe o H\ia-a (Gug Gordes) iloko o keia huina. Ke lawe nei keia makapeui a hoopili i ka lioi'ke i loaa niai, niai kekahi lioaloha mai i alakai, a i panana. no kela ame keia i lapalapaia ka umauma e ka niakee, ame ka' hiipoi ana i ka pono ame ke ola o na ohana e noho nei īna keia. hulilau o ka aiua. E na Solona o na hale kau kanawai e, pehea keia? TTe oiaio, aia ma ko oukou linia kekahi o keia hoike, pela pu ko oukou komite. E aha ia ana e lohi alaala mai nei i ka ua a ka Waahila? Aia ina kahi o ke kanahiku na apaua honie hookuonoono, inai ka hookahi a i ka elua apana o 'ka mea hookahi ma ka aina o Lualualei, aka i nei wa, aia mawaena o iwakalua ame kanakolu o keia mau apana e nohoia nei. Ua hooniaopopoia ma kahi o hookahi haneri ame umi galani wai o ka la- e hiki ai e hoolawa pono no na hemahema kuloko 0 kekahi ohana he elima 'ka nui, aine ■ka lioolawa pu ana i na holoholona apau' 1 kuleana ia e kekahi mea home hookuonoono. Ma keia kuinu, o ka liuina nui no ka hoolako ana i ka aina holookoa, e liiki aku ana ia ma ka ewalu tausani galani wai o ka la. Na Kumuwai Ua imiia na kumuwai kupono apau o na w r ai e kalie ana, ame ka hooniaopopo pu ana i na wai malalo o ka honua. Na kahawai: O na kahawai ma Mikilua anie Puhawai, o ia wale no na kahawai ma ke awawa o Lualualei kahi hoi e loaa ai ka wai. He lehulehu na. manawa i anaia ai 'keia mau manowai i hiki ai ke maopopo pouo ka nui o ka wai elike la me ia i hoikeia malalo iho:

Papa hoike o ke anaia ana o ka wai ma ke Aw:nva o Lualuālei, Waianae, Oahu, Manowai ma ka akau, Kahawai o Puhawai, 25 kapuai maloko o ka palena pa ululaau o ke aupuni, a lie .15 hoi kapuai mai ke poo aku q ke paipuwai o L. L. McCanriless, uona ke kiekie he 900 kapuai mai ka ilikai ae. Nui o na galaui wai no ka la, o ia hoi, 21 hora, 84,000, anaia T)ee. «13, 1918. j' Ma ka malama o Feberuavi, la 11, 1 1919, ana hou ia ma ia wahi hookahi 110, loaa he 54,000 galani. Ua lonn mai i keia paewa o na glani wai maluna ae maniuli o ka like. ole .o ke kau o ka aina apuni ka makahiki. Manowai ma ka hema, Puhawai; mauka'aku o kahi pupupuhale e ku uei ma 'ka aina mahi kalo o L. L. McCaii(lless, ikiekie 500 kapuai mai ka ilikai ae; anaI ia Dekcmaha ,1918, 290,000 galani j "wai o ka la. Feberuari 11, 1919, ana I hou ia ina ia Avahi hookahi no loaa lie ' 135,000 galani Avai. j Kahawai nui o Puhawai (kahi i hui mai ai ka wai o na manowai i hoike mua ia ae nei) 450 kapuai mai ka ilij kai ae; anaia T)ekemba 13, 1918, loaa 336,000 galani o ka la. Fobevuavv 11, 1919, ana hou ia ma ia wahi hookahi no, 122,000 galaui. Hookahi hapalia o keia wai e kalie ana ma kekahi auwai maluna o ka aina i onaia e L. L. McCan(Uess, no ka pomaikai o na holoholoua. Kahawai o Mikilua ]\laluna aku o 'ke ]>oo o ko paipuwai a L. L. McCau(lless .aneane hoi e hapaha mile maloko oka pa ululaau oko aupuni, a he 650 kapuai hoi mai k'a ilikai; anaia lulai 10, 1918, 32,000 galani. Ana hou ia Feberuari 11, 1919, 48,000 galani. Akahi hapaha o wai, eia ia maloko o ke paipu hookaīii iniha ame ka hapa a L. L. McCandless e kahe uei. Hookahi tausani kapuai anauka o keia poowai, 800 hoi kapuai mai ka ilikai ae; anaia Feberuari 11, 1919, ua ikeia he 49,000 galani wai e loaa i ka la. Kē lawe nei ka mea kakau a hōopokole mai i ka hoike, a ma na mea ano nui au e hoomaka aku ai 110 ka pahu hopu o ka'u e])isetole. O ka 'hOolilo 110 ka hoomoe ana i paipuwai mai ke kahawai mai o Puhawai ,a i na liome hookuonoono, he $9000 no ia. ]\rai ke kaliawai mai o Mikilua, $12,000. Aia.he wahi manaolana imku no kekahi kumuhana e pili ana i ka hoohanaia ana o ka wai ,ina i nianao'ia lie kupono ka hoomakaulii aua, no ka mea, o ka wai o na kahawai o Puhawai ame Mikilua, ke ku makaukau nei kela ame keia mea kuleana wai, a ku-e aku ina ke kanawai i ka.mea ana i kona, a i ole i lio lak'ou iflau p'ono 'wāi ma keia mau oawa, ma o ke noi la a keia keena, ua waiho mai ka enegiuia hoomaemae o ka Papa Ola i kana hoike no na mea e pili ana i ke kulana o ka wai o na luawai eliia mai ka apana helu 157 mai o D. Kamahu, apana 163, Mrs. Kinolau, npana ISB, M. C. ka apana 181, William Perrv. O keia malalo ih,o na mea i loaa, o ka noiiin ana la. Ci O lea hopena oka noiiia ana oka wai o keia mau luawai, ua ikeia ka nui o na kuaniti puna, nolaila, i ikaika loa ai ka hukakai paakai oka wai. . "He kaumaha loa ka wai, a he oi aku hoi ka nui o na iloilo (baetēria} i ikeia, mamua ,o ka wai o na lua wai eli e ae o ke ano niaikai." Aia la! Aia la!! O ke Apaapaa o Kohala, o ka Naulū o Kawaihae, o ka O-launiu o o ka Eka o Kona, ete., ete. Ae, ae la! Ka holke a Jas. E. Stewart o ke Jveena ana wai o ke aupuni, a i unuhi hapa ia hoi e kou meakakau. Nolaila, e Mr. Lunaliooponopono ame kau'pu lau i kani hoene i na kai ewalu o Ilawaii ka Pare<laiso, Hawaii ke oioina, Hawaii o Keawe, Hawaii puuwai lahalaha a o Hawuii i ka puuwai o na r e īuai icak«le'Jtk!9oa[mu

i- ka'u inakapeni nia ke kumuolelo o nei i wiliaiao. Mai ka weheia ana o ka aiua o Lualualei 110 ka liookuouoono, ma ka makahiki 1911 ahiki i nei la, o ka mii o na ilala i ohiia mai ka poe hookuonoono nini lie $15,S>49.67. Hoolilo, lulni 1, 3917, a i Iulai 31, 191S, $2,4K{.7(>, koena aia ma ka puka. a Kaniho. Nolaila, ke iiohoia nei ka aina home hookuonoono o Lualualei me ka hoomanawauui i ka nele a ka wai, ame ke alanui kupono no na makahiki eiwa i hala ae nei. Aka, ma ka hoike mannia ae nei e ikeia ai, aia lie nui ka wai ma ke kahawai o Puhawai, he wai hoi leeia e kahe ana inai ke kuahiwi mai, l?oino ma ka aina o L. L. MeCanilless a nalowale iho no keia wai i ke kula, hookahi paha milo a oi mai na home hookuonoono ak\i. O ka hoolilo i maiiaoia no ka hoomoe ana i paipuwai mai keia kahawai mai, he $9000 hiki i na home hookuonoouo. O ka wai o ke kahawai o Mikilua, aia ia malalo pouo iho o ka hanahanai pali o Kolekole e 'nana Ja ia kai - o Waianae. O ka hoolilo i manaoia no ka hoomoe ana i kaipuwai mai keia kahawai mai, he $12,000 iio ia. ; O ke paipuwai o hookahi iniha me ksf hapa o L. L. MeCaii(Uess e moe nei ma keia kahawai o Mikilua, he aneane liapalua mile no ia mai ka palena aku o\ka pa ululaau o ke aupuni. Ua hiki loa ke kiiia keia wai me ka maalahi, lioomoe mai i ke paipu ma ke k'umuwai o ke aupuni, moe ma ke alanui aupuni a i na home hookuonoono.

Oiai, he 49,000 galani wai o ka la 'ina keia kahawai, a o ka nui o ka wai i manaoia no na home hookuonoono he SOOO no ka la, nolaila, ua lawa loa a oi aku ka. nui o ka wai, me ka pau ole i ke paipuwai a McCandless ke lawe. Ma ka la iima i weheia ai na liana a keia kau ahaolielo, ua hookomo aku ka Mea Hanohano Edwin K. Fernamlez i ka hila kanawai, o ia no ka helu elima o na bila i hookomoia ma ia la, no na mea e pili ana i ka ponowai o Lualualei. He mau la mahope mai, hookomo o Lunamakaainana Geo. H. HoH, Jr., he bila kanawai i ano like me ka ;Fernandez, a aia keia mau bila a i elua ma ka lima o ke komite waiv.'ai o ka Hale i noho lunahoomaluia c A. Lewis o ka- Apana Eha. Ua ku a keokeo keia mau b\la ma ka lima o ke komite. Aole wahi mea a lohe hou ia. Ua loaa na wai i no Kamaoa, Kau, Ha\vaii, poe hookuonoono, he '15 mile ka mamao i hoomoeia mai ai ke paipu. O I.ualualei hoi, eia koke iho no i kn pukaihu kahi i_kau ai, heelima wale no mile o ka loaa no ia o ka wai. O ua luawai eli ma Lualualei, aole i kupono no ka inu ana ,alaila, i aha ana la ka wai o nei ohana Hawaii lie kanakolu ka nui? r . Ke hekau aku nei ka manaolana i na s6lona. E kapae ka pauaka. Mai hooholo olikou e ha hoa o ka hale, nlaila holo aku i ke senate e pekapeka ai me ka i aku: E, a i komo mai auanei ka bila wai o. Lualualei. kaomi, kaomi malie iho oukou, a -hala ae ka ua ka mea maka'u. <l O ka pono ke hanaia a haule mai na lani." Kou me ka hanhaa, * MALULANI.