Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 8, 21 February 1919 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

'.'.Wu iho anie W agami, ua aneane loa elike ko maua mau ano me ko lakou, aka nou ame keia poe kanaka, ua kaokoa ko oukou ano, a ma ka'u koho aku nae, o ke kumu o ko lakou makemake ole e nohō pu hou mai hie a'u, mamuli oti, aia lea noonoo iloko o. kela mau hoioholona, ina e mau ihō apa &<p la"koū noho'ana mai, maiia mai ana ka la e hiki ho'u v ole ai ia lakou e noho malie aku, aka e ai okoa mai ana lakou i na kanaka, mamuli o kela māa i ka ai ana i na io kanaka me na holoholona." Ma kela mau olelo a Tazana, noke okoa ae la o Tene i ka akaaka, a i mai la: "Ma ko'u manao, he maka'u maoli ko kela mau holoholona ia oe. Ma ka'u ikfe, e huliu mau aiia oe i kela mau holoholona, ma kekahi mau mea a lakou e! manao ai e hooko mai, Yne ke kumu maikai ole. Elike hoi me na keiki liilii, i ko lakou m'anawa e ike ai, ua ma- j laelae ke alahele no lakou e pakele ai, e holo ana lakou. mai ka mea a lakou i kau mai ai ka weli, elik'e me oe k.kuu aloha. ina nae e hoi hou mai āna kela mau holohōlona, ol ka'u wale no e manaolana nei, i ka wa ao lakou e hele mai l ai. aole i ka wa poeleele." 1 ka manawa i lele aku ai o Tazāna nie kona mau hoā iuka o ka aina, ua noho mai la lakou, nana i ka hana a ke ahi maluna o ka mokuahi, a no na hora elua okoa kela o ko lakou nana ana, aia hoi, ua pa-hu hou a'e la kekahi mea, a mahope mai, emi malie iho la ka nl'oku iloko o ke kai, a pau aku la kona ikeia ana, no ka ma'nawa hope loa. O ke kumu o kela mea pa-hu hope loa a lakou nei o ka lohe ana aku, o ka malaihamoku ka meft nana i hoakaka ae, mai ka ipuhao mahu mai kela pa-hu ana, i ka mānawa i piha aku ai oloko o ka moku i ke kāi. a i ka wa i pa akū ai i ka ipuhao mahu, i hele a enaena. pela iho la i pā-hu ai. a uweke ae la i na aoao o ka moku, ka mea nana i hoopiholo hikiwawe iho iaia iloko o ka hohonu o ka moana. MOKUXA XX. ! Noho Hou Ma ka Mokupuni Ululaau. . Aole he hana e ao, ma kela hoea anā aku iluna o ka aina, o ka noonoo wale no i wahi kupono 110 lakoii e noho āi, a o ka hana mua loa, o ia no ka imi ana i wahi e loaa.ai ka wai. Oiai nae, ua kamaaina 'o Tazana i ka noho ana o kela mokupuni. a ua ike hoi oia i kahi o ka wai. nolaila alakai pololei aku la oia i kona puulu, no kahi o k'a wai. a kukuiu ae la i mau papa'ihale no lakou e noho ai, no ka| mea aole i maopopo ia lakou, ka loihi o ka manawa e noho j ai maluna o kela mokupnni, he mahina paha, ai ole he mau mahina paha, a he mau makahiki paha, mamua o ka loaa ana mai i kekahi mau mioku hoopakele. Uoko o na la mu.a o ko lakou noho ana aku ma kelā wahi, ua haalele iho o Tazana, i ke-kukulu ana i na papa'ihale o lakou i na kanalea o ka mokuahi, me kona hoonōho pu iina iho ia Wagami. e kiai ia jene ame kā wahine Paele, aole ona wahi hilinai iki, e loaa ka palekana i .kana* wahine, me na kanaka ana o ka lawe pu ana aJku oluna o kā moku, a o ka Tazana hana 110 hoi, o ia ka hele āna i ka hahai hololiolona, i loaa ai ka lal<ou ai. Iwaena nae o kela poe aj)au. o Jcne Kelekona ka mea oi nku o ke kaumaha ame ka ehaeha o kona noonoo, e noho la, mamuli o ke polio wale o kona mau manaolana. iio ka ike hou i na maka o kana keiki. Ina āole e hoea mai ana kekahi mokuahi, no ka hoopaleele ana aku ia lakou, alaiJa he keu aku a ka mea ehaeha o ka naali, ka hopmanao ana ae. aia paha kana hehe, malalo o ka malu o kekahi poe kanaka lokoino, e hiki ole ai ke hoopākeleiā ae, mai na hana hoomainoino mai e hookauia ana maluna ona. Xo na pule mau elua. ua mahelehele like ia na lianā ā kela ame keia e lawe.lawe ai, me ka hoonohoia o kekahi' mea e kiai. no kaf maalo ae o kekahi moku. e hopmaka ana mai ka puka ana o ka la. i ke kakahiaka ahiki i ka napoo ana o ka la i ke ahiahi, i ka wa e ikeia ai ka niaalo ae o Kekahi moku. a ua kukuluia no hoi he pahuhāe. me ke kauiā 0 ka paleili ulaula o ka malamanioku, ma ke ano he hoailona, e hoike aku ana, aia he poe olulo maluna o kela mokupuni. Iloko o ka paa mau o ka mea kiai i kela ame keia la. a<»l e 1 1C wahi mea a ikeia aku o kekahi wahi kiko eleele i ka moana, ke nee mau nei na la imua, a ua ku a uluhua maoli na mea apau i ke kakali ana, a malia paha aole no e hoea mai ana kekahi moku, ma kela wahi o ka nioaua, nolaila i kekahi la, hoakaka okoa mai la ō Tazana i kona •nanao, o ia no ke kapili okoa ana i kekahi moku no lakou no ka hoihoi Ik»u ana aku no kela awa kumoku, a lākoii 1 haalele aku ai, malaila lakou e kakali ai, malia o hoea *nai he moku i ka wa pono. o ko lakou kau no ia malu'na olaila. a liuli hoi aku no Larlana. Tazana hookahi wale no ka mea i ike i ke ano-e loaa ai ka lakou mau meahana no ke kapili ana i ka moku, me kelā mau meahana, i hoomaka nui aku ai- ua poe kanaka nei. e kua i na laau, a e kapili hoi i kekahi moku, aole nae, me ka hikiwawe. aka me ka lohi no, Ōiai.he 'hana iitii kela, inā palia no ka lako i na meahana kupono. e lilo ana no ia hana «iui. i mea ole. . . V Ua ma'u no kela kapi.li ana akil a lakoū nei i kekahi inoku. a oiai aohe wahi manaolanā iki no kā pāā koke o kela moku i ka manawa pokole, ua ku a hoōnaukiuki okoa'kekahi i)oe kanaka. no hoi kekahi poe. i ka nui i! Ka'.liaaleW'okoa ana'aku o kekahi poe i ke kapiri* ! fl'nS T kela nioku o lakou. Aia mau nō ka liianao hopohopo iloko o Tazana no ka palekana o kana wahine, me na kanaka okipuu o ka mokiiahi poino, o ka nana ae hoi, aohe mea nana e hele e huli i mau meaai na lakou, ua waiho mai la no oia ia Jene malalo <> ke kiai makaala ana a Wagami. T kekahi manawa, e koi okoa aku ana kela kanaka Paele iaia. oia o laua ka meā nana e hele e huli i niau meaai na lakou. aole nae he ae iki o Tazana. mamuli no o kona ike. ācitt : r 6i 3 ākū kā maalahi o ka pepehi aha i īla holoholona ahiu t nic t |ca , ame ka ihe, mamua o kana kipuka kaula. no kā ni'ea aolē l'oa he hookahi la ajja e hele ai i ka uhaiholoholona, e hoi wale mai' ai -oia me ka nele. aka e kaumaha ana oia ke hoi mai i kekahi manawa, he hookahi' puaa nui. he elia no hoi, a i kekahi manāwa % he elua a ekolu mau ]>uaa. pela no hoi me ke diā, a mau holoho|ona e ae. Xo ka uluhua o na kanaka īiā lakou e kapili ana i ka moku. i ka nui maoli o kela hana. haalele,okoa ākū lā kekahi noe o lakou i ka hana, a maauliele w r alē aku la no iloko o ; ka ululaau, ma'ka pu-lua i kekahi mānawa, a mā ka pa-kolu n6 hoi, o kālii iiae o ka laki, aole he oili mai o ke tiga me na mapu, aka ua halawai pu no 0 Tazana me lakou i kekahi mau inanāwa lelfulehu, ana e hele ana i ka hahai holoho'om « Oiai hoi keiā pōe kānaka, e hoopalalelia ana i ka lakou mau hana, me ke ala p'ū an'a mai o na manao niaikai ole

| no kō lakou haku, ua pae ae la kekahi puulu okoa aku, 1 ! me ko lakou moku, ma kekahi aoao mai o ka mokupuni. j : Ma kekahi kaik*uono lana malie o ke kai, niaiala i hoea ! ae ai he mokukuna, ma.ka aoao akau o ua mokupuni nei, i'nona ka inoa o kela moku o Kowe, he mokukuna hoi, nona ! ka ōneki, i hookaheia me na koko o kona mau aliimoku, lie mau la kaK-aiw,>H wql. ; a ku no i hala. mamua o kona kipa ana aje no kela wahi. ! Aole wale nae o na aliimoku ka i pau i ka pepehiia, aka o na luiiia pu kekahi i holo mahope o lakou, no ka mea iloko o kela mau la. aia iwaena o na luina. o kela am.;, keia moku, he poe kanaka, i alana ia lakou iho no na liana okipuū, ke hoea mai i ka wa a lakou e ike aku ai i kekahi mau pomaikai, aole e waiho iho ana ko lakou mau lima, i ma ka hopu ana i ka pahi, a lawe ae i ke ola o ko lakou mau hoa kanaka. Iwaena o kela poe kanaka okipuu. maluna o.ka mokukuna Kpwe, o Goki, Momula, ame Kaikana na alakai, a he umi poe hou ae mawaho o lakop, he puulu w j ale no i lokahi na manao. ma ka hana pepehikanaka me ka pakaha. j O keia poe kanaka ekolu, a o na alakai hoi o na kanaka okipuu. na lakou i hoeueu aku i ka manao iloko o ka poe e ae he umi, no ka pepehi ana i na aliimoku, ame na luina e holo ana mahop.e o lakou, o ke kumu, mamuli mai ia, o ka nianao alunu, e pau aku na waiwai makamae maluna o, kela moku, ia lakou, a e mahele like hoi māwaeua o. ka| poe apau i. komo pu ma kela hana. I 0 Kaikāna, kft. mea nanā i pepehi i ke kapena o ke Kowe j a make. oiai e pa'hia loa ana i ka hiamoe. a o Momula hoi, | he kanaka Maori. oia ka mea nana i alakai aku i ko laua puulu, īio ka lele haka.ka ana aku me na aliimoku. a o Goki hoi, ka 'mea nana e kuhikuhi pono aku ana i ke ano o ka lawe ana i ke ola. He kanaka o Goki i like ole aku kona mau.āo me ko na alakai e ae, aka nae i wahi e pakele ai kona ola, pelā wa.le no,oia, i komo aku ai e kokua i ka haiia a kela poe. T ke kaa ana nae o ka lanakila ma ka aoao o keia noe okipuu, a kaa mai la hoi ka mana o kela mokukuna malalo 0 lakou, ua lilo i kumu hoopaapaa na lako s u, e kamailio ai. 1 ke kanāka e hoonohoia i kapena nana e hookele i ko lakou moku. Ua pau loa aku la na aliimoku i ka.pepehiia a make. a 0 Goki hookahi wale no koe iwaena o keia poe kanaka. he ike kona i ka hookele ana i ka moku, no ka nupi ae. he poe keiki wale no no Kawaihae. No kela ike hookele moku i loaa iaia, i lawe ae ai o Goki i ke kulana■ kapeua, nie ke komo ana mai i na lole o ke kapena i make, ame na hoohanohano, ua lilo nae keia i mea e hoalaia mai ai-.ka manao lili iloko o Kaikana; no ka mea he kanaka oia, i makemake o.le e noho mana ae kekaln mea maluna ona. aole nae e hiki, aole ona wahi makaukau iki ma ka hooholo ana i ka moku. ' - Mai kela manawa lilo mai ai kela mokukūna īnalalo o ka malu o kelā poe kanaika okipuu. aole. loa he lokahi iwaena o lakou. e 0010-ku mau ana, no ke ake o kekahi e lilo i mea ni:i maluna o kekahi, pela \vale iho la no ko lako.it aii,o, ahiki i ke kipa ana ae o ua mokūkūna nei. ma kela kaikuono ma ka akau o ka mokuouni ululaāu. He hookahi nae la, mamua aku o ka ikeia ana o kela mokupuni, ua ike pu aku la na inea ap£ii, i ka uahi o kekahi mōkukaua, a no ko lakou hopohopō o loaa pono mai auanei ko lakou mpku, pela i holō okoa mai āi ua poe kanaka nei, ma kela kaikuono, no ka pee ana i kekalii mau la, a kaawale loa aku la ka mokukaua, e. hopohppo ole ai, ke manao lakou e holo hou aku no ka moana akea. no ke kuai hoolilo ana aku i ka lako.u n\au waiwaipio. • 1 ua poe kaiiaka nei nae i īele aku ai iuka o ke]a moku-. puni, ua hoike oikoa ae o Goki i kona makemake ōle„ e hoomau ho.u aku i ka hoJo ana maluna o kela mokukuna, me ka hoike aua aku iinua o kona mau hoa, ua hele oja a pilia 1 ka maka'u. no kā loaa pono mai i kekahi mokukaua, no ka mea wahi āna, o ka moku n.ona k'a uahi a lakou i ikē aku ai, he moku ia e huli hele ana i ko lako» moku; aka nāe e rtoke mau aku ana o Kaikana i k.a.p.aakiki, i ke koi ia Goki, aole he pololei o kona noonoo, oiai aole he nieā i maopopo aku i kela mokukaua, no tia mēa a lakou i hana ai, o, lakou wale iho no, he mea ole no nae ia, aohē wāhi mea a maliu iki aku o Goki. Aia nae iloko o Goki kekahi manao epa e lapuu la, in.ā no ke kaawale aku o na kānaka alakai o lakou, iloko o ka ululaau no ka hahai holoholona ana, alaila ,e hoao ana oia e ieoi i kekahi poe kanaka kakaikahi, e holo lākpu ā'kaū nialuna o ka mokukuna, a e haalele no i kela poe okipuu' iuka o ka aina, no ka mea aia ko Goki noonoo nūi loā ina kahi o na waiwai makamae. Iloko o kela mau la kakaikahi a lakou e noho ana, ūa hoolala ae la o Goki, e hele lakou i ka uhai holoholona] iloko o ka ululaau, a e noho no hoi kekahi poe e kiai i ko; lakou moku. pela mau lakou e hana ai i kela ame keia la: | o ka mea apiki nae v ia Goki e hoolala nei i kona manao, aia i pu nao Kaikana ke hoolala mai la i kekahi alahele, e hookol o.le ia.ai ka iini ame ka makemake o GokjUa hooholo like na mea apau, i kela manao e hele i ka hahai holoholona maloko o ka ululaau, o ka mea apiki .nāe, aolē he haaleie iki ,o Kaikana i kela wahi, aia ā o Goki kekalii e hele, o kona manawa ia e hele akū ai mahope p'na, no ka mea ke hoohuoi mau la no oia ina oiā e hele ana a haalele hookahi ia Goki, e holo ana kelā kanaka noluna o ka moku, a haalele ia. lakou iuka o ka aina. I ke.kahi La nae. i ka manawa a Kaikana e noho pu āna me M'omula, ua hoike okoa aku la oia i kona manao, no ka hoohuoi ia Goki. a ua lokahi pū o Momula ma ia nianāo hookahi, me ka hooia koke ana mai o kela kanaka Maon, ua makaukau loa oia, e hou mai i kana pahi i ka puuwai o Goki,. no kona ake ana, e apuhi mai i ko lakou pōno. Inā he kanaka hou ae kekahi i ike i ka hooke.l.e ana i ka moku, iiia aole o Kaikana e hoohakalia iho, i ka āe koleē ana aku i kela manao.o Mōmula, e pepehi ia Goki ā lūāke, 'a'ka mahope o ko laua kukakuka anā no. kekahi. loihi, hooholo iho la ua'm'au kanaka nēi, laua ia Goki, inaliā ; pēla ihō la e maliu'mai ai ko lakōū kapena. e haaleje iho ko lakou mōkū i ke.la' mokūp.uni', malalo o kan hookele anā. ■ , - , I ko laua nei lokahi ana me kela manao. a i ka loāā a'iia hoi ia Momula he manawa kupono e hūi pu aku ai mē Goki. kamailio okoa aku la oia i kona mānao, no ka hplo 0 ko lakou moku, ua lawa ko lakou no'ho ana ma kelā wahi. ua mau mai la no o Goki i ana, me keja kūmu kaliiko no. o ia kona maka'u o paa mai auanēi ko lakou mokū 1 ka hopuia, no ka mea ma kona manaolāna, aia no kela! mokukaua ke hoomakakiu mai Ia ia lakou. ' , ! Aole iia.e he wahi mea a puni iki aku o Momula. i k'elā hoolalau a ko lakou kaoena, me kona olelo ana akii, aole he poe ma\vaho ae o lakou i ike i na mea i hailāia. āku maluna o na aliimoku anie kekahi poe luinā, nolaila hē noonoō lalāu loa, ke koho aha aku, aia kel'a' mokukau? ke hooiitakakiu mai la i ko lakou moku. '"Ke ike aku nei au. i kou kuhihewa maoli e Mom'ūla. a ua pomaikai oukou i ko'u lilo ana i alakai. a he kānakā hoi i loaa na hoonaauaoia āna." i pane āku ai o Goki. iio ka hoopohala ana i«ka nianao o kona hoa olelo. "Heaha auanei oe e Momula. he Niea wale no. he mea inaopopo ole i kē kelēkalapa uw.ea ole." / No, kela kapaia ana aku o Momula i ka Niga, ku ino ae la oiā iluiia, me ka hopu ana iho nia ke kuau o kana pahi. a pane āku la me ka pih'a maoli i ka huhu : "Ua ike no oe. āolē au h'e Niga. a ina i hookahi au manawa i koe. e kapa mai ai ia'u i ka Nigā. ike pono oe i ke kapahilu aku /ai ka oi o kuu pahi i ko puuwai." j <f I kamailio hoopaani wale aku la. no au, eia ka e piena

ana oe e Momula. He mau hoaloha kahiko loa kaua. he mea makehewa wale no ka hoala ana mai i kekahi mau •nea ano ole, i wahi e wehe ai ka piko ona hoaloha. Ua maopopo ioa ia oe e Momula, ka.manao maoli o Kaikana,' o ia no ka hoao ana e aihue i na pohakn momi apau nana, me ka hoohoka mai ia kakou apau, o ke kuinu wale no_ i ko ole ai ia manao ona. o ka mea ole nana e hpokele i ka moku; a o kela manao ona, e haalele iho kakou i keia | mokupuni. malalo o ka'u hookele ana, he okoa loa kona ma- j kemake maoli> no ka imi ana aku no ia i na alahele e holo; aku ai na pomaikai apau iaia, a ku iho kakou i ka hoka, me I i:a hoaa/' | I ka nana akii, ua ano hilinai aku la o Monuila, i kelaj mau hoakaka a Goki, aka nae no na mea e pili ana i ke ke-' lekalapa uwea ple, hooninau hou mai la oia: 4 *No keia meai au i kamailio mai nei no ke kelekalajpa, heaha iho ia kona pili, no ko kakou noho ana ma keia mokupUni?" { "Ae. e hoike aku ana au ia oe,'' wahi a Goku t .mc ka' wa'uwa'u ana ae i kona poo, no ka noonoo ana. ina paha| ua noho naaupo i'o o Momula, i na mea e pili ana i ke; kelekalapa uwea ole, ana i hoopunipuni mai ai: "Ina aolej 'he mea i inaopopo iki ia oe no ke kielekalap.a uwea ole eaJ alaila e hoike aku aiia au i ka mea oiāio loa. uil hōolakoia na mokukaua apau me ke i hiki ai ia lakou ke kamailio i na apau 'mai kahi. m'amao mai, he mau haneri mile, ke kaawale o kekalu mai kekahi mai, aole malaila wale iho la no paii kā waiwai o na kelekalapa uw<sa ole, aka he hiki loa i'ka-poe maluna o na iuokukaiia ke hoolohe. i na mea e kamailioia. anā, a e lianaia- aiia paha nialuna o kekaiii nlau moku e akii, e. holo anā maluna o ka inoana.j "Nolaila e ike mai oe, me- kela mau kelekalapa .ūwea ole. ma kela mahawa a oukou e noke ana i ke ki i ka oukou mau pu, maluna o ka Oneki o ke Kowe, a.e noke ana i ,ke kahea me ka walaau ana me ka nunui maoli o ko ouko" mau leo. aole o'u kanalua iki< no ka lohe pono o kela mokukāūa i na mea apau i hanāia. He hana paakiki paha: ka loaa ana o ka iii'oa pololei a oiaio o ka moku, nona na kanaka i haunaele, aka ua pau loa iiae ka oukou mau, olelo i ka lpheia, e mā'opopo loa ai, lie haunaele nui īiia- '■ luna o ka moku, a ua hookaheia hoi kē koko o na aliimoku, maUma o ka oneki. j "Me keia mau mea oiaio loa a'u e hoakaka aku nei imua ou, aole a. kaua hoohewahewa ana iho, no ka makaukaul 0 kekaiii maū mokukaua, ma ka hema aku nei o kakou, e hahai mai i iia moku apau e ikeia ana ma ka moana, a e' huli pono aku i īia mea oiaio, a lakou i lohe ai, ma ke ke-| lekalapa." s . i 1 kā ,hooki āna iho o kela kainailio ana a G:oki ia Momula, I ku ae la oia iluiia, a hookupo iho la i kona anO, i wahi e ike āku ai konā hoa, aole kana he mau olelo palāu wale 110. aka he oiaio maoli no 'ma na ano apau a ke kulou la ho'i ke poo 0 Momula ilalo e noonoo ana, ā i kekahi manawa. e aea okoa ae aiia kona pt»o iluna, a nana aku ana ma na niaka o Goki, ūa 'hala paha ka elua minuke, o kela noho malie ana o Momulā, ia wa i poha aku ai konā .leo, i ka i ana aku iā Goki: "Hc keu aku maoli no oe 'e Goki a k.e kanaka hoōpuni|)uni loa: ā ina aole oe e ae ana e hooholō i kela mokukūna ina ka 1a apopo, aole loa e loaa hou, ana he manawa hou nōū e hoopunipuni mai āi, no ka 'mea, ua lohe pono aū i ka ohumūhumu ana o kekahi mau . kānaka elua o kakou, ( ua īnakemake loa lauā e ho.u mai i ka pah'i ilokō oleo pūuwāi, ina penei iho la kaū hana e hoololohi wale ai no i ko lakou noho ana ma keia wahi i oi aku ke inb, niāmūa o ka make." _ ... ' " I wahi noū e manaoio mai a\ i ka'ū maū olelo ea, e helei ' koke oe e ike ia Kaikāna i keia manāwā, a e ni'nāu aku iaiā,; |iūa āōle ia mea he kelekālapa uwea ole i hoolakoia mālunaj 1 0 na mokukuna, a maluna hoi o rta mokuahi lāweohua nunui, i E hoike niai āna oia ia oe, he mea i'p 110 ke kelekālapa I uwea' ōle, i hoolakoia mālūna o nā mokūkaua, a ua hiki hoi 1 i kekahi ifioktji ke kamailio pu me keieahi, ma kahi he ' inaii hanen'mile ka iiiamao : a e hoike pli akū i .iia kanakā elua, i ohumūhumu e hookau ma'i i ka māke tnalimā.o ! u, j ina ūā paā ko lauā mānao e hana pel.a> ālaila aole loā lāua e ōla akū aiia, a ike i ko laua hPolilo; aiiā akū i ko lāuā niahelk b ka waiwāipio, no k'a meā owau hookahi wale 110 ke kanaka, nana e pailākā aku ia ōukou āpāū, no kāhi ō ka palekana." ■* Hele i'o aku la o Momiula, e ike ia Kāikaiiā,,a nmau aku Ja, ina he mea kekalii elike me ke kelēkalapa uwea ole i lioolakoia maluna o na moku. a ua hiki hoi i na kanaka' nialūna 0 ua mau mokii nei, ke kamailio mai kahi mamāo m.ai, ūa hooia mai 1a o Kaikana, he oiaio na mea apau a Goki, i kamailio mai ai iaia. _ . 'Me keia ae aku no nae o Kaikana, he i o kekahi maluna ona moku, aole no ia he -mea hoopāuia ae ai ka pohihihi iloko o Momula, o ke kumu no, o kona naaupō, a o kekahi 110 hoi, ua hele kona makemake a nui, 1 e kaawale mai '.kela niokupuni aku, a e hōea hoi no kekahi. wahi, e hiki ai e hooliloia aku nawaiwai 0 ko lakou moku, a e ma.heleia hōi na pomaikai mawaena o lakou iho. Ata 110 ka maka'u iloko ona, no ka paa mai i ka hopuia e ka poe oluna o na mokukaua. malia ])aha, ina ria ulia lāki, e| pakeie ana 110 lakou. nolaila he oi ae kona kau ana akū maluna o ka moku a haalele iho i kēla mokupūni, mamua 0 ka hoōmau ana aku i ka noho ana mālaila, e ku a makanahelehel'e inaoli ai lakou. . "He pilikia nui maoli keia i loaa ia kakou, i ku hoi pāha ka hopialau a .kela kaaaka no kōnā ike. oia hookahi wale 110 ka mea hiki ke hookele i ka nioku; ina e loaa aku ana kekahi mea, ina ka ulia pomaikai, i kāpena no ko. kakou moku, o ka make koke no 'ia o keia kaiiāka, akahi kona hookolohe māu i ka noho ana nia keia aina waoakua,' i hoaleaka niai ai o Kaikana i kōna manao, me- ke kūaki mapli elike no hoi me Monmla. _ . . ' . ' Ma kela auwina la, haālele iho la; o Moniula. »■ ko lakou kahūa' hopmo'ana,* a hele aku ' la_- i\ic kekalii. māū- kanaka Māori ekbhi a:e ōiiā.. n'o ikā hāiiai llplōlihlpna. ana, aole i kaāwāle āku ka lākpū wāhi o ka hele lohe nui āku' la'. i ke^āiii. niaū. leo hāu\vāiaaū. ;tnc4:o. lākōū 'piha loa 1 ke .le'āli^Ka/'.nO'' ka; • mi?ā:r'O-. • keia kā mua lo.a, a lakōū i hohmkopop'o ai, Ire k.anakā hou ae np'loe'kahi malūnā o k.ela mokupūni. ' Ua niāopo'po loā i kela poe Iyinaka. aiā no kō lakou nui 110 ko lakou kahua hoomoana kahi i noho ai, a o lakou wale no ka i hele mai ilōko o ka ululaau, a i ka lolie ana aku 'i kela māu leo hauwalaau. o ka noonoo mūa loa o ka 0111 ana ae. lie mau leo keLa 110 nā uhane. o na kanalea o!una : o keJKowe, a lakou o ka pepehi ana a make, he hookahi wal.e no, hana ma ko lakou aoao o ka hoto. Ō ka holō, a o ka noho, ke paio māu la. kela mau noonoo | ilokō o Momula, ahiki i ko>ra hooholp ana ilip, e hoao oia | e hoomanawaūūi, ma ke kaomi ana i kona manap maka'u. ] mali'a hē haūwalaau paha kela no kekahi poe kanaka mapli. | nolaila kaūōha akū la i kona mau hoa, ē hoomanawanui 1110 lakou ikā noho ana. aole hoi e holo. I wahi nae no lakou nei e ike maopopo ai -i ka noe no lākou kela maū leo hauwalaau, kukuli okoa ihp la o Momula ilalo. o na wawae me na īima. pel.a no hoi kona mau hoa | Miōohalike mai ai, a kokolp aku la ka lakou hele aiia ine ka malie loā, iio kāhi o ka leo. walaau ā lākon e lōhe'akū ana. "Ua ma'u tio kela hele ana ku a .lakou me ka malie lōa. a i ko lakou kokoke ana aku i kekahi wahi popaha iwaena 0 nā kumulaaū. ku iho la 9 Momula i kahi hoōkahi, mahie ae lā hoi ka maka'u ame ka hopohopo mai kona nōonoo aku, maniuli n ka ike ponP ana nkii o ko«Va rhāū māka. e noho mai ana he ēlua mau kanaka ili keokeo, e u noke ana 110 hoi i ke kamailio. •

Ke ike mai la oe e ka makamaka heluhelu, o kela kanaka elua a Moniula i ike aku la, o na kanaka ia r ka hoea pu ana mai me Tazana no kela mokupuni, a i haaU-U* aku hoi i ka lakou liana o ke kapiii moku, a hoohaia ma: 11 i ko laua manawa maloko o ka ululaau. no ka, hoolala /īa i kekahi hana, e kaawale aku ai laua ame Ka laua iv.au li>»a. mai ka noho hana ana āku malalo o Tazsns. 0 kekahi o kela mau kanaka, oia no ka malamamok;.. .1 Tazana i hoonoho aku ai i kapena 110 ka mokuahi i pa-iui-ia ai i ka moana, a o kona kokoolua iho. o kekahi :u ia 0 na luina. "Manao au, aole no keia He liana paakiki ia ka'. mi ke hooko," i kamailio ae ai ka malamamoku i kona kol- m» lua. "Ue hana maalahi ioJ ka hana ana i kekahi waa uti kupono, e kau ai na kanakā ekolu. me kela waa e hiki .1: ia kakou ke hoe, a hui pu iho hoi me ke kokua ana m.-.i a kekahi makani maikai, o ko kakou pae no ia 110 kahi i iuu.;ia e na kanaka me ka inaalahi loa. "He hana luhi maoli ke kapili ana i kekahi moku. ru ; . no ka halihali* ana ia kakou apau. e haalele aku no kak.o 1 kela poe ē noho ma keia luokupuni, a o kaua ne». ;m ■ keV a i 1 i j loa i lo u ae ma<vaho o kaua, ka r kakou e nana no k kakou palekana. "L"a ike.no kaua, ua luhi maoli na kanaka i ka hana m:ii ke kakahiaka mai ahiki i ka po ana. o kela ame keia la. ua koliu kauwa kuapaa maoli kakou i ka hooikaika i ka hana, nie ka loaa ole mai he hookahi wahi keneka 110 l< ■ kakou luhi. lleaha kā kakou iiana aku i kela kanaka IV lekane.'nāna 110 e īiana i kona pono ilio," alaila hooki ilv« la kana kamailio ana nwi, me ka nana ana aku mahma <> kona hoa, ina paha ua lilo kana mau olelo o ke kamaili » ana mai. i mea maikai i kona manao. "Ina e lok&hi like x\na ko. kakou manao apau, a i ka ~-' v Ih>| e oaa ai ka wna o kakou. alaila aole kakou e haa lele i kela wāhine opio, e lawe pu iaia, he hana naaup » loa ko kakou haalele ana aku 1* ka mea a ka maka i ike ai." "Heaha 110 ka hoi kou kumu kamailio kahiko ole p.iai i kou mai?ao, waiho oe a hala okoa keia mau la loihi. «i kou wa iho la ia e hoike mai ai i keia mea, a ina 110 kn'u kokua aku i kena manao ou, e lawe pu i kela wahine opio. heaha ka mea loaa mai ia'u?" ''He nui ka uku e loaa aku ana ia oe, a ia kakou pu n-> hoi apau! He wahine nui kela oke dala ma Laeiana. a n■> ko kakou hoopakele ana iaia, e konoia aku ana oia e n'e.i mai i kekahi huina elala mahuahua 110 ko kakou luhi. X<> laila e lohe oe i ko'u manao' hope, oia keia: Ona kanak .i elua e komo pu mai ana me a'u ma keia manao, e mahel'* hapalua.no au i na ppmaikai e loaa mai an mawaena «»'u ame laua. I hookahi hanalua ia'u, a i hookahi hapalua ia laua. O ot kekahi o kela mau kanaka, a nau e huli aku i ko kakou kolu. No'u iho, aole loa o'u makemake e ho.» mau iho i ka noho ana ma keia mokupuni, e moeuhaiie mau ana au e kaawale mai keia wahi aku, nolaila pehea b»u manao e kuu hoa?" "Heaha auanei ka'u o oe wale 110 iwaena o kakou ka mea t ike.i ka hookel'e ana i ka waa. a i ka moku p; ha. nolaila ina ua paa loa kou manno 110 ko kakou haalele i keia mokupuni. aohe a'u mea e hana aku ai. o ka ae wa!< no i kb.na mau ho«ikaka au. mq na ano apau." , Kc lohe pono 'loa aku la o Momula, i na huaolelo apau a kela mau kanaka e kaniailio mai la, a ke lelele la no hoi kb"a oili. me ka piha i ka hoihoi, no ka mea ua hoea mai i ka hookoia ana o kekahi manao ano nui loa, ua lona kekahi kanalea. akamai i ka hookele ana i ka nioku, ne.li la aole he kauka'i hou ana aku maluna o (ioki. ka mea a lakou 1 hoonoho aku ai i kapena maluna o ke Kowe. Me kela manao pihoihoi no iloko ona. hiki hou ole aku la ia Momula ke noho malie ma kana wahi e pee aku m-i, 0 kona ku opoa ae Ia no ia iluna, a hele mai la imua. a 11:1 hoopuiwa loa ia aku hoi na kanaka elua i ka ike ana mai ia Momula i kela. oili ana aku, me he akua lapu la. o !.a hemo koke ae la no ia o ka pu panapana a ka malamamoku. a paa ana i'loko o. konā lima, me ka m.anao.e ki mai i keia kaim.ka malihini, na kau e ae la nae o Momula i kona niau lima iluna : e hoike aku ana, aole he mau hoonilikia nna ma kona aoao e maka'u mai ai kela inau kanaka iaia. :ne kona>pane pu ana aku no hoi: "He lioāloha au, aōle he enemi. Ua lohe mai nei au 1 kā olua matl mea an&u e kamailio ana, me ko olua ho[ «>- liopo ole, 110 ko'll lilo i mea kumakaia ia olua. l'a h'ki loa ia'u ke haawi aku i na kokua ana, ma na mea a o'.ua i kamailio iho nei pela hoi olua e haawi pu mai ai i na kokua aiia ia'u. L'a lohe au i kou kamailin ana ae nei, 110 ka liiki ia o.e ke hookele i ka moku," ine ka huli p<»no ana maj o ka Momula kamailio ana imua o ka malaniamoku," oka pilikia nae, aole 011 moku »e hookele ai. He moku ko mākōu, o ka p'ilikia nae, aole he mea nana e ho«»kelc : a ina e ae mai ana oe e hele pu me makou. me kmi ninaii ole mai i kekalii mau mea, alaila e kaa aku n<» ka hnokele ana o kela moku malalo o kou malu, a ua hiki ia oe ke lawe iaia ma.kaa niau wahi apau i makemake ai. mah.M)e iho o kou hoolele ana aku ia makou 110 kekahi awakum.Au. a makou e hoike aku ai i kona inoa. l'a hiki ia oe ki- lawe pu mai i ka wahine opio a olua i kamailio iho m*i. me <a hopohopo ole 110 ko makou niele aku i kou kumu o ka hana ana pela, a pehea, aole anei o keia kekahi o na manao kaulike?" n Aole no i haawi koke aku ka malamamoku i kona ae. ma ke ano pupuahuhi, aka noke aku la oia i ka niele pon»». i ke ano o ka hoea ana mai o kela poe me ko lakou moku ma ka aoao akau o ka mokupuni, a hoakaka mai la 110 hoi 0 Momiila, elike me kana i ike ai he pono, me ke koi ptt ana mai i kela mau kanaka o Tazana. e hele |>u aku lakou a hui me Kaikana. me kela kanaka e kamailioia ai na mea aku i koe, no kā holopono. o ke kaa mai o ke K<»wc. malalo o ka heiokele ana a keia kapena hou. . Ua maikai kela i ka noonoo o ka malamamoku. nolaila hĀhai aleu la laua ia. Momnla ame kona mau hoa. a i ke kahua hoomoana. a na'karraka o ke Kowe, e noho mai ana, iiuna ? alui la o Moniula, i kona mau hoaloha 11011. a hele akū 'e hoik'ē ia KaikaM, i kana nuhou o kela la. . Aolii no i .loihi kela nalo-ana aku o Momula. hoea liou niai. la oia me !Caika#fy o kona hoakaka ana ;,ku 1 ka loaa ana iaia o kelealii maū lioatona'' eluā.' ana i ike ht hookahi o laua i loaa ka makaukau e hookele i ko lakou moku. 1 ka hoea ana mai o Kaikana, a ike i keia mau kannka mgjihi.ni, ua hoopiha loa ia aku oia me ka manao haiu>'i a mahope o kona hoolaunaia ana mai e Momula. o ka hoomaka koke mai la no ia o Kaikana e kamailio me ka malamamoku, a i ka hala ana paha o ka hapalua hora o kela l:a--mailio pu ana o laua. akahi no a maopopo loa i ua o Kaikana, ua kulike 110 ke ano o keia kanaka malHiini me !:o lakeu, ma ke ano he poe oki pu wale no apa'ii. >'i ua maken<Bke np hoi keia kanaka, e haalele iho i 'mokuni.iM, elike me ka hikiwawe e hiki ana. Ma kela kukakuka pu ana a lakou nei. ua hoohoio ih » la lakou ap<ut, e waiho aku i ka hookele ana i ko lakou moknkunri. mslalo o ka malnmamoku, a ua maopopo 1.0 i>oi i ua o Kaikana, hre hana maalahi loa nana ( . ka hooiiuliiAili ana aku i ka noohoo o na kanaka, ahiki i ka hooko ana māi. elike me kana mau mea apau i makemake ai, a i ir.anaō aiipaiik. Nolana, i ka wa i 'haalele aku .ai,o ka malamamoku :»mc kona' kokohlua ia Kaikana ame Momula, me he mea lu. he nia'u kanaka ano hou laua, no ka mea ua piha maoli nr ua maū/kanaka nei me ka hauoli, aole hoi elike me na la ku i hala, ke poho o 'na manaolana, me ka maopo'>o ole ke alahele, e kaawale ai mai kela mokununi aku me ka f Tahi. 1 (Aole 1 pau.)