Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 3, 17 January 1919 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia i na kakahiaka poalima. Ianuari 17, 1919

 

Duke LVII-Helu 3

KE EMI NEI KA. LAHUI HAWAII PONOI ILALO

 

Malalo Iho Nei e Ikeia ai na Mea Oiaia e Pili Ana i ke Kulana o ka Lahui

 

KE PII MAU NEI NA HAPA HAWAII ME KA HIKIWAWE

 

O na Hawaii Hapa ke Pani Aku Ana ma Kahi o na Hawaii Piha ma Keia Mua Aku

 

            Aole he hoohewahewa ana, no ke emi mau ana o ka lahui Hawaii maoli, i kela ame keia makahiki, elike me na mea oiaio e ikeia nei i keia manawa, in a pela mua iho la ke emi ana o keia lahui, alaila e hoea mai aaa i ka wa e nalowale loa aku ai ka lahui Jawaii piha, a o ke pani ma ia makalua, o ia no ka lahui Hawaii hapa o na ano like ole.

            I wahi e loaa ai ka ika ame ka hoomaopopoia hoi kona oiaio, e hoopauia ai na pohihihi apau, maluna o keia ninau ano nui, naua i hoopohili aku i ke noonoo o na kawaina ame na ma.

            O ka heluna o ka lahui Hawaii koko piha, iloko o ka makahiki 1860, ua hiki aku ia ma kahi o ke 67, 084. iloko o ka makahiki 1910, he kaualima makahiki mahope mai, o ka heluna o na Hawaii koko piha maoli, aia ma kahi o ke 35, 547; ua like pu me 31, 537 ke emi iloko o keia mau makahiki he kanalima, i kaahope aku nei.

            O ka huina make o na Hawaii iloko o ka makahiki 1916, he 581; a i ka 1913, ole i na hanau ke hoopiha aku i na makalua, o ka poe i make, elike me ka heluna o na hanau iloko o ka 1916, he 167; i ka 1917, he 581; a i ka 1918, he 628.

            O ka averika o ka make iloko o ka haluoa o 1000, aia ma kahi o ke 38, i kulike ai me ke ana make o 64 makahiki aku nei i hala.

            O ka averika o na hanau no ka 1000, ua like me 26; nolaila o ke emi mau iloko o kela ame keia makahiki no ka 1000 Hawaii, aia ma kahi o ka 12.

            Ina penei iho la ke kumau o ke kulana o keia lahui, elike me ka heluna make malona ae nei, alaila aole loa hewahi kanalua iki, no ka hoea mai ka manawae nalowale ai ka lahui Hawaii koko puha maoli; a ma kekahi olelo ana ae hoi, iloko o na makahiki he 83 1/2 e pau no ka ikeia ana o keia lahui.

            O ka heluna nui o na wahine Hawaii keia manawa i hoomaopopoia, aia ma kahi o ka 12, 602.

            O ka averika hanau, aia ma kahi ke 50 keiki iloko o 1000 ohana, oiai nae o ka averika hanau iloko o 1000 ohana, o na lahui e ae i hoomaopopia, aia ma kahi o ke 95.

            Eia na hapa Hawaii ke pii mau nei ma kahi o ke 59.35 pakeneka iloko o kela ame keia 10 makahiki; a o ka huina nui o na hapa Hawaii i keia manawa he 16, 100.

            Mamuli o keia ana pii mahuahua mau o na hapa Hawaii, i ka wa e nalohia aku ai ke lahui Hawaii koko puha maoli, e hiki aku ana na hapa Hawaii ma kahi o ke 92, 092, koe wale nmo a hoea mai kekahi ma‘i ahulau, ma ia ano paha e hoemia mai ai, ma kahi o ka hookahi pakepeka, iloko o kela ame keia umi makahiki, e hii aku ai na hapa Hawaii i ke 80,000.

 

            TORONTO, Dec. 28. Me kekahi mokuea Handley Page o elima enekini, o ancane 200 lio ka ikaika hoonee, na olelo e ka Lukanela Konela Collishaw o Nanaina, B.C., e hoao aku ama oia e lele ma na la mua o ka mahiou o apelila maluna ne o ka Moana Atelanika a i Europe mai Nupaunelaua aku. Ma kona ai oia maluna o ke kowa nona ka mamao o 1800 mila.

 

E MALAMAIA ANA KA HOIKEIKE FEA TERITORE

 

Ke Liuliu Mai Nei ke Komisina i na Mea e Holomua ai ka Hoikeike Fea

 

MANAOIA E HOOI AE I KA KNANI AME KA MAIKAI

 

Mawaho ae Nei o Kapiolani Paka ka Hoikeike i Manaoia no Keia Makahiki

 

            Mamula o ka ikeia o ka holopono o ka hoikeike Fea Teritore ma ka piakahiki akunei i hala, ua hooholo ae ke Komisina Fea e malama hou i ka fea i keia makahiki, me ka maaoio, e hooi ai i ka nui ame ka maikai o na hoike ike o keia makahiki i ko ka makahiki aku nei i hala.

            Ma kela hooholo ana a ke Komisina Fea o hoomaka ana ka fea ma ka la 9 o ka mahina o Iune a pau ma ka la 14 e komo pu ana iloko o keia manawa hookahi, na hana hoomanao o ka la o Kamehameha, ame ka piha ana he hookani haneri makahiki o ka make ana o ka Na‘i Aupuni Kamehameha I.

            Ua loaa ka manaoio i ke Komisina Fea mamuli o na ike i loaa mai ma na hana aku nei o ka Fea teritore o ka makahiki i hala, e hooi loa ia ae ana ka nui, ke kilakila ame ka nani o ka fea o keia makahiki i ike mua ole ia pela ma Hawaii nei, ma kekahi mau manawa ae nei i hala.

            O ka pilikia i ikeia, a i halawai mai hoi me ka papa komisua, ma ua makahiki aku nei i hala, e lua ke kahua e ku ai na hale, e laa ke kahua o ku ai na hale no o ahana hoikeike, a i hoololoiahiliia ai hoi, no kekahi ma pule, e auhee aku ana ia i keia manawa, ma o ka ikeia ana o Kapiolani Paka kahi kupono a maika loa no na hana hoikeike.

            Aole nae i maopopo loa i keia manawa kahi e malamaia ako ai o na hana hoikeike fea, me he mea la nae, he hookahi wahi kupono loa, o ia no o Kapiolani Paka; in a malaila i‘o ana, alaila o kela ano hale kahiko no i kukuluia ai malaila, o na hale aku akna no ia no keia makahiki.

            O E. H. Paris ka lunanui o ka Hui Kaa o Schuman, ka lunahoomalu o ke Komisina Fea, ma kahi o George H. Angue. O na lala e ae o keia komisina, ola o H. P. Agee o Oahu nei, James Henderson o Hawaii, a me S. A. Baldwin o Maui. O ka inoa hope, he lala hou oia i hookohuia mai e ka kiaaina, ma kahi o Harold Rice ame A. R. Case mamuli o kona komo ana ana aku iloko o ka oihana koa, ua knoia mai oia e waiho aku i kona noho lala ana no kela komisina.

            He hookahi wale no mokupuni i koe, i loaa ole kona komisina, ke waiho hakahaka nei ia i keia manawa, aka nae e hoopihaia aku ana no ida wa pono.

            Aole i maopopo loa ke komo pu mai o ka oihana koa iloko o na hana hoikeike no ka holomua o ka fea i hala, ua lilo ka lakou mau hana apau i mau meo na ke komisina e hauoli loa ai, a e iini, nei hoi e hoea mai he wa no ka lehulehu apau e komo hou aku ai iloko o na hauoli ana.

            Ua haawi e mai nei o Mr. L. A. Henke o ke Kula Kiekie o Hawaii i kona ae no kona lilo i lunahoomaly no ke komite i pili i na holoholona, ke komite no hoi ana i noho lunahoomalu ai i ka makahiki aku nei i hala.

            O na lala o keia komite, i ka nana aku, o ka poe no apau o ka makahiki i hala, me ke kokua pu ana aku o Harold Rice o Maui, Robert Hind o Hawaii, a pela no hoi me Alfred Carter, ka lunanui o ka Aina Hanai Holoholona o Parker ma Hawaii.

            O ke komite hoolaha o ka poe no apau i kohoia ma ka makahiki aku nei i hala, i noho lunahoomalu ia e Mr. Charles R. Frazier, a ke liuliu hoomakaukau nei keia komite, me ka hoeueu ana i ka lehulehu; e hoomaka koke ka hoomakaukau ana i ka lakou mau hana hoikeike i keia manawa: nolaila o na kanaka mahiai, na kanaka hanai holoholona me ua kanaka kalepa, me keia manawa no hoomakukau e, no ka mea he mau mahina nui okoa e lawelaweia ai kekahi mau mea i pili aku i ka lakou mau hana hoikeike.

 

NUHOU LIKE OLE O NA AINA E

 

Apono ka Hale i ke Noi a ka Peresidena no ke Kokua

 

            Ua hooholoia e ka hale o na luuamakasinaua niahope o ka loaa ana mai o ke noi a ka Peresidena ka bila kanawai e hookaawale ana i $100,000,000 no na lako meaai no ke kokua ana aku i na lahui pololi ma Europa. Ahiki i keia manawa aohe mea a ke senate i hooholo.

            Maloko o na lono kelekalapa i hoouna ia mai i ke Senatea Martin ame ka Leunamakaainana Sherley, ka lunahoomalu o ke komite o na bila haawina o ka ahaolelo i nehinei, ua noi mai ka Peresidena Wilson e hooikaika ia kela noi ma na ano apau e hiki ana i mea e loaa koke ai kekahi hana e hooholo kokeia ai ka bila. Wahi a ka Peresidena ua makemake loa ia na kokua no na lahui pololi ma Europa. Wahi a kana hoakaka, e nee malie loa ae la no ka hapa komohana o Kelemania ke lilo mai la i hana hoopoino ia Kelemania e hiki ole ai ke hoopioia me na pualikoa, aka, e hiki ana nae ke hoopioia me na lako meaai. Wahi hou a ka Peresidena o na kokua wale no me na lako meaai ke ki o na baunaele ame na popilikia ma Europa e pau ai a o ka ipuka hoi e oaa ai ka maluhia.

 

Kauohaia na Kala i Laweia ai e na Kelemania e Hoihoi Hou ia Mai

            PARIS, Jan. 14.-E pono ia Kelemania e hoihoi hou mai i na dala ana i lawe ai mai na okana aina aku o Palani ma ka hapa akau a mai Belegiuma aku, na wahi i hooneoueoia ai, e pono oia e hoihoi mai i na pu kuniahi apau, na materia ame na mikini i laweia, e hoihoi koke ia moi na kaahi a e ae mai i ua hooponopono hoemi lilo ana ma ke ano e hoea aku ai na lako meaai i na lahui poloi maloko o na aina i hahana ka wi maloko o Europa.

            O keia ae la ke kumu aelike a maluna olaila e hiki ai i na Aupuni Hui ke ae aku e hana hou ia ka aelike hoomaha i ke kaua, ma ka la 17 o Ianuari, na kumu aelike hoi a Kelemania i noi mai ai. Ua hooholoia ia mau kumu aelike ma na manawa a ka ahakuka kiekie maluhia o ka noho ana i keia la maloko o ke keena o ke kuhina oko na aina e Palani.

            Ma ke kau a ka aha kuka i noho ai ma keia kakahiaka i hooholoia ai na kumu aelike a ma ke kau o ka noho ana ma ka auwina la i hooholo hope loa ia ai. O ka Visakauna Chinda ame Keishiro Matsui na eleleKepani pu kekahi i akoakoa pu ma ia halawai.

 

Ma ka la 10 o Ianuari ka ahaolelo

            Ma ka Poakolu e malamaia ai ka manawa e noho hou ai ka ahaolelo kiekie a e weheia ana ke kau piha mua a ka ahaolelo maluhia ma ka hora 2:30 p.m. o ka la 18 o Ianuari maloko o ke kena oihana o ke kuhina o ko na aina e.

            Ua hapaiia ae e ka ahaelele kiekie i nehinei ka ninau no ka hooholomua ana i ka hana ma keia mau noho ana aku a ka ahaelele kiekie o ka oi aku oia ka heluna o na elele e aeia ana e akokoa pu mai.

 

Ma ka Poakahi e Noho ai ka Ahaolelo Hana Maluhia

            PARIS, Jan. 12.- I kulike me na hana e hoolalaia nei, i keia manawa, ma ka Poakahi e malamaia ai ka halawai mua loa o ka ahaolelo hana maluhia mawaena o na Aupuni Hui. E noho ana ka ahakuka kiekie kaua i keia la in a nae e hoea mai ana ke kuhina nui Pelekane Lloyd George, oiai oia ma ke alahele e holo mai nei i Parisa nei mai Ladana mai i ka manawa kupono e komo pu mai ai.

            O ke Kuhina Nui Clemeuceau ka i ko heia i keia la i peresidina e kaana olelo maluhia ua lilo aku iaia ka hanohano o ka noho ana ma ke ano he hoailona o ka manao maikai a mahalo i ke kuhina nui o ke aupuni kahi o ka aha olelo e malamaia ai.

 

Noiia ae ke Aupuni e Komo Aku e Hoopau i ka Hakaka Ana

            Hahana na hakaka kuloko makolo o ke kapitala Kelemania a ma ia mau manawa i hakaka ai ua lehulehu ka poe i make a i hoehaia, elike me ka hokaka a ka moolelo malalo nei:

            PARIS, Jan. 12.-Ma na lono hope loa i hoikeia mai ianei mai Berlin mai ua hoopio holookoaia ua Spartiacides. O na kanaka hana poka, ku poe i manaoia he mau ukali mao ka  e Karl Liebknecht, ke alakai o ka aoao Spartacus, ka i noi ae i ke aupuni e hoopau i ka hookahekoko ana. He mau haneri ola i make mai ka manawa mai o ke kaua kuloko ana.

            Ua hoikeia ma ika lilo ana aku la i na koa o ke aupuni o na auwaha maloko o ka apana Tiergarten, kahi o na Spartacides i hoauaheeia ai mailaila aku. Ua lilo pu hou anai ia lakou aku ka hale hoolulu kaaahi Hallensee, a ke hoomalu mai la i nei manawa i kokahi o na laina kaaahi e holo ana no Potsdam.

            E hoakaka ana na lono i hoea mai elima mau, hakaka i ala ae ma ka Poalima, a ilojo o ia mau manawa o ka hakaka ana ua lehulehu ka poe i make a i hoehaia ma na aoao elua ma ka po o ka Poaha, ua hoao na koa kipi Spartacides e hoomoana mamua o ka halealii o ke kuhikuhi puuone, aka nae mamuli o ke ki ana mai a na koa o ke aupuni e paa ana ia wahi me ka ikaika loa ua auhee aku lakou mahope iho o ka make ana he 20 o lakou ame ka hoehaia ana he 40.

 

Pio na Spartiacides ma ke Kaua i Hooukaia ma ka Hale Kaaahi

 

            LONDON, Jan. 12.-I kulike me ka hoakaka a ka lono kelekalapa uweaole o ka loaa ana mai ianei he mau haneri lehulehu o na Spartacides i make a i hoehaia iloko o ke kaua i hooukaia me na koa o ke aupuni ma ka hale hoolulu kaaahi Spartacides. Lehulehu wale na kino make i loaa aku e waiho mai nana maloko o ka hale kaaahi mahope o ka pau ana o ke kaua.

            He mau hora ka loihi o ka hakaka ana maloko o na halepaʻi nupepa, kahi a na Spartacides i paa ai i kekahi mau halepa i nupepa lehulehu. Ke kanawalu poe i make maloko o ia mau hale a he lehulehu loa i hoehaia.

            Ua oleloia ma na lono hope loa i loaa mai ianei aia malalo o na koa o ke aupuni ka Under den Linden, ke alanui nui maloko o ke kapitala Kelemania.

            E hoakaka ana ka lono i loaa ae i ka Nupepa Exchange Telegraph mai Copenhagena mai, ua make ka o Karl Liebknecht, ke alakai o ka poe Spartacides, ma ke kaua i hooukaia maloko o Berlin ma ka Poaha. Aohe i hooiaioia mai ia lono.

            Ua hoike pu ia mai ke kaa ana aku malalo o na koa o ke aupuni ka hoomalu ana ahiki i ke kikowaena o ke kulanakauhale, aka nae ua laweia aku me ka lima ikaika e na Spartacides na hale hana gas, uwila ame ka wai.

            He mau hakaka hahana ka i hooukaia ma ka Poalima maloko o Dresen, Hamburg, Augsburg, ame Dusseldorf, wahi hou a ka hoakaka a kekahi lono kelekalapa mai Coenhagen mai. Ua oi aku ka ka hahana o ke kua ma Hamburg, a ke homau mai la po i keia manawa.

 

HAKIHAKI KA EHEU O KA MOKULELE

 

            Ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala i halawai ae ai kekahi mokulele o ka oihana kaua o Amerika Huipula me ka ulia poino, i ka manawa i hookuu iho ai ilalo o ka honua, a hakihaki na eheu i ka wa i hookuʻi ai me ke kumulaau, eia nae aole he mea i poino, me ka mau no o ka maikai o na meahana apau, e hiki ai no i kela mokulele ke hoohana hou ia aku i ka wa e paa ai i mau eheu hou nona.

            Ma Leilehua kahi i lele ai o kela mokulele iluna o ka lewa, me ka holopono elike me ka mau, aka nae i ka wa i hookuuia iho ai ilalo o ka honua, ua holo aku la ia a hookuʻi i kekahi kumulaau, mamua o ka paa ana o kona holo, pela i loaa ai kela poino.

            Ma ka oleloia, he hookahi kumu o kela ulia, o ia no ka nuku loa o ke kahua, kahi i hookuma iho ai ka mokulele ilalo, aole i lawa kona akea, no ka mokulele e holo ai, ahiki i ka paa ana, no kela uuku loa o ke kahua ua hookuʻi e aku la ka mokulele i ke kumulaau.

            Ma ka hoakaka a ka Mekia Knerr, ka mea ma ke poo o ka hana mokulele ma Hawaii nei, he uuku loa na ulia i ikeia no na mokulele ma Hawaii nei, he mea i ike mau ole ia, ma ua wahi e ae, a ke lele mau nei na mokulele i kela ame keia la, me ku holopono.

 

PAKELE MAHUNEHUNE KE OLA O KEKAHI MAU KOA ELUA.

           

            Pakele mahunehune na ola e kokahi mau koa elua ma ke kakahiaka Poakahi nei, ma ke kihi o na alanui Moiwahine ame Mission ma ka hora 7 o ke kakahiaka mahope o ka puiwa ana o ka lio e kauo ana i ke kaalio e laua e kau ana.

            Ua hemo ke kolo mai ke kaa aku a holo ka lio, ua kahuli ke kaalio a laua e kau ana e haule na koa iluna o ke alanui. Ua eha like kela mau koa ma ko laua mau lima, hookahi nae o laua i kukonukonu loa ka eha; ua ala like ae laua a hoi aku no ka Papa Limaikaika me ka poino nui ole o kekahi whai o ko laua mau kipo.

            Ma ke alanui Moiwahine ko laua holo ana mai a i ka hoea ana ma keia wahi na puiwa ano e wale ae la no ka lio me ke kuemi hope mau ana, a ua hoomahuahua loa ia aky kona puiwa i ka manawa i kahuli ai ke kaa ame ka hemo ana o ke kolo a hoomaka aku la ka holo pupule ana maluna o ke alanui Moiwahine.

 

            WASHINGTION, Jan. 14.-Ua kakooia e ka aha kiekie ka hoole ana a naona moku e hoihoi hou aku i ke lala i uku mua ia mai no na ukana a i ole na ukana i hookauia iluna o na moky aole i halihaliia aku i ua wahi i manaoia mamuli o ke kauoha a ke aupuni iloko o ka 1917 e hookapu ana i na mokupeʻa aole e holo ma na kai kapu a ke kaua.

 

HE O IA MAU KE OHOHIA NUI O KE KALAPU HAWAII

 

Hoakaka ka Lunakanawai Ashford e Hoomau na Hawaii ma ke Kulana Kanaka Makua

 

LOHEIA KA HOIKE NO NA HANA PILIWAIWAI KI-PA

 

Nui na Hawaii e Pulapuia Nei e na Banako Ki-pa me ka nui o ko Lakou Poho

 

            Eia mau na paina awakea a ke Kalapu Makaainana Hawaii ke malamaia nei me ka piha ohohia i kela ame keia awakea Poaima apau, mai kona manawa mai i kukuluia ai he mau pule aku nei i hala, me ka hoea ae o na lala kahiko o ke kalapu ame na lala hou, no ka hoolohe ana i na haiolelo mai ka poe mai i konoia.

            Ma ke awakea o ka Poalima aku nei i hala, o ka Lunakanawai Ashford ame ka Mea Hanohuo A. D. Castro na mea i knoia aku e hoea ae ma ka paiuaawakea o ia la, a ua hooloheia aku ka laua mau haiolelo me ke ohohia nui, a ua lohe pu ia hoi na hoike a ua komite lehulehu no ka lakou mau hana, ma ua mea apau i pili aku i ke kulana o na Hawaii.

            O ka Mea Hanohano A. D. Castro ka mua i konoia e haawi mai i kekahi haiolelo maluna o ke kulana o na Pukuku a wahi ana, i ka manawa i hoea mua mai ai na Pukuki i Hawaii nei, he poe hemahema loa lakou, aole he ike i na alahele e holomua ai, aka nae, mahope o ka hala ana o kekahi manawa, me ka loaa ana o ka hoonaauaoia ia lakou, ua lilo na Pukiki i keia la i lahui holomua loa, o ke kumu nui mai no nae, no ko lakou huki like, hana like me ka lokahi.

            Ua hoakaka mai oia, in a no e ku lihu ana ua kanaka Hawaii a hana like e loaa ana no ia lakou ke kulana holomua, elike me ia i ikeia no na Pukuki.

            No ua mea hoi e pili ana i ke emi mau o na Hawaii Ualo, ma ko lakou heluna, ua manaoio oia mamuli o na mea oiaio i ikeia, no ke kumu holomuku o kela lahui kanaka ilalo, mamuli no ia o ko lakou noho huikau maloko o na hale hoolimalima loloa; a o ia kaua o ka hoeueu ana mai i kela ahahui, e kokua aku i na Hawaii, ma ka hoopau ana i na kulana maikai ole e ikeia nei, na mea hoi e kaohi ana i ka ula ana o ka lahui.

            Ua ike maoli ia aku ka oiaio ame ka pololei o na olelo a Mr. Castro, a ua haawiia na mahalo ana iaia, mai na hoamai o ke kalapu.

            Oiai ua pau nui ka manawa iaia, i ka wa i ku mai ai ka Lunakauawai Ashford, he pokole wale no kana haiolelo, eia nae, he mau olelo e hoolaua anyu i ka manao o na lala o kela kalapu, he may olelo hoi e kono aku ana i ka manae o na lala o kela kalapu, he mau olelo hoi e kono aku ana ia lakou e ku me ke kanaka makua, ahiki i ka oili ana mai o kekahi mau hopena maikai.

            Wahi ana, ma kona kamaaina i na kanaka Hawaiim he poe ohohia wale lakou ma na hana apau e hoalaia ae ana, o ka mea apiki nae, he poe hikiwawe no lakou i ke kuemi hope, aole ha hoomau ahiki i ke oo ana o kekahi hana.

            He mea nae nana e hauoli loa ai, a e mahalo nui ai no hoi, ka hoalaia ana ae o ke Kalapu Makaainan Hawaiii no ka imi ana aku i na alahele e hooiia ae ai ke ano maikai o ke kulana ame ke ola ana o na Hawaii, me kona manaoio, e ku aku ana kela ahahui, me ka ikeia aku o kekahi mau hua ohaha e oili mai ana ma keia mua aku.

Na Hoike Komite

            Na Joseph Leala, ke komite ao na hana piliwaiwai, i hoike mai i ka holomoku o na kanaka Hawaii iloko o na hana piliwaiwai kapa. Ua pulapu ia aku lakou e ka poe na lakou e kukulu nei i na banako kipa; no ka mea, wahi ana, o ka meahuna, ma kela hana piliwaiwai,o ia no ka nana mua ana i ka hua uuku loa o ke dala, i kikoia aku e ka lehulehu o ka hua iho la ia e huki mai ai, no ka mea, ua puha na banako kipa me ke akamai ame ka maalea ma kela hana piiwaiwai, e kaa aku ai ka poino ma ka aoao o ka poe kikohua a o ka pomaikai me ka pokeokeo ma ka aoao o ka poe na lakou ka banako.

 

HANAIA HE POWA HILAHILA OLE E KEKAHI MAU KOA

 

Hauhoaia he Kepani Kiakaa Otomobile i ke Kumulaau a Haoia Kana Mau Dala Apau

 

PAA NA KOA I KA HOPUIA MA KA HIKIWAWA LOA

 

Malalo ae Nei o Puuloa i Powaia ai Kela Kiakaa me ka Kauia o ka Pu Imua On a

 

            O kekahi o na hana powa koa a ku no hoi i ka hoonana me ka hilahila ole, ma ka po aku nei ia o ke Sabati i hala, e kekahi mau koa elua olalo o Puuloa, maluna o kekahi Kepani kiakaa otomobile nona ka inoa o Aoki.

            O kahi nae o ka laki loa, o ia no ka paa koke ana o kela mau koa i ka hopuia, me ko laua ne okoa ana ae i ko laua hewa, pela hoi ke kau ole ana aku o ka poino maluna o ke Kepani kiakaa, eia nae, o kana mau ilala ewalu ka i lilo i ka aihueia, pela mo kana uwaki.

            I kulike ai me ka moolelo o kela hana powa, ua olelo ae ka Makaikiu MeDuflie, ma na hora o ke numoe o ka po abati nei ua hoea aku la kela mau haole koa elua, no kahi hoolulu kaa hoolimalima A. B. C.,me na paleili huluhulu manoanoa, he mau lolowaewae ahinahina hoi ko laua e komo ana, ma aho iho o ko laua mua lole koa, a hoolima lima uku ia ia aoki, kekahi o ua kiakea otomobile, e lawe ia laua no na kuaaina.

            No ka manao nei o kela Kepani he pono kela, e loaa ana he mau lala mauahua ma kela po, ua ae aku la oia i ke koi a na koa elua, a holo mua aku ia ke kaa no Puuloa.

            I ka ka hoeu ana nolalo o Puuloa, ua lele iho la kela mau haola ilala, me ke komo ana aku maloko o kekahi hale, a ia laua nae i oili hou mai ai iwalo, olelo mai la i ke Kepani kiakaa, aole ka mea a laua i makemake ai e ike maloko o ka hale, me ke kauoha hou ana aku i kela Kepani, e hoihoi mai ia laua ia Honolulu nei.

            Aole he hoohuoi iki iloko o kela Kepani, aia he manoo kolohe iloko o kela mau koa, nolaila ua hoihoi hou mai la oia i kana mau ohua, a i ka hoea ana o ke kaa ma kahi pouli, ua kauohaia aku o ka pu panapana imua on a.

            Aohe mea hiki i kela Kepani ke hana aku, o ka hooka wale no i ua kauoha a ua koa elua. Kanohaia mai la oia e lele aku ilalo o ke kaa, a oiai e kau ana kekahi koa i ka waha o ka pu pana pana imua on a, ua huli mai lu ka lua e ke kou i na pakeke o ka lolewawae e laweia aku la kana mau dala ewalu mekana uwaki.

            Aole uae malaila iho la pau ka h ana a kela mau koa, ako, ua lawia aku la oia a kekahi kumulaau, hoopaaia aku la oia i ke kaula me ka manao o kela mau koa, pela wale no e nalo ai ka laua koraima i hana aku ai.

            I ka paa ana aku o kela Kepani i ka hahoaia i ke kumulaau, hoi mai la oe mau koa nei no kahi i waiho ai ke ka: me ka manao e lawe laua i kela kaa no ko taona nei, mamuli nao o ko laua he mahema i ka hoohana ana i kela noo kaa, ua haalele laua a hoomaka mai la e hele no Honolulu nei, me ka manao ole ae he pilikia kekahi.

            O kela mau lole a laua i komo iho ai mawaho o ko laua mau lole koa, ua waheia, a kiolaia aku i kahi e loa, ua loaa aku no nae ua mau lole nei i ka wa i huliia aku ai mahope mai.

            Oiai hoi kela Kepani e paa ana i ka kumulaau, aole oia i noho wale, aka, ua weheia, a kiolaia aku i kahi e loa, ua loaa aku no nae ua mau lole nei i ka wa i huliia aku ai mahope mai.

            I ka maopopo ana i ka Makaikiu MeDuffie, ua powaia ke Kepani kikaa e na koa elua ma Puuloa, haawi aku la oia i ke kauoha ia David Hao ame Joe Belmont e hookolo aku mahope o ka meheu o na koa powa.