Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 50, 13 December 1918 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

L"ci ike m Tazana hc oi aku kona hikiwawe, ina mauka o ka ain.'i «»ia e hele ni. olca inea wale no nae nana i kono mai iaia c hnoinau i ka holo a.ia maluna o ka waa. 110 kona ike wale ih» e hiki ai iaia' ke hoakoakoa i kana mau holoi kalii hookahi. ina n oka lele iuka o ka ain?i. e kauīiilii anaMakou. a hc iiana nui ka hoakoakoa hou ana mai a i hookahi ka hele like ana ma kana huakai huli i kona enemi. t Ma keia mau !a a lakou e hol onei, he elua o lakou manwai }>iii aku ai iuka ō ka aina. no ka hele ana e liuli i mau meaai na lakou. a i ka wa poeleele e hiamoe ana lakou iuka 0 ka aina, a i ke ao hoi, e hoomau ana i ko lakou alahele maloko o ka wai. 0 ka mea apiki ma keia huakai a Tazana ma, i ka wa e hookokoke aku ai ko laKou waa no na kauhale o na Paele, e pau ana kela poe i ka holo, nolaihi he neoneo wale no na kauhale, aole he poe kanaka loaa ia lakou nei, owai no hoi ia mea nele ole o ka loaa o ka maka'u i ka nan.a m.ai 1 kela mau holoholona, me ka weliweli. Ua nui ko Tazana makemake e halawai pu me kekahi poe kanaka Paele, i hiki ai iaia ke hooninau no na mea e ]>ili ana ia Rokofa, a i kekahi poe. kanaka ili keokeo e ae paha. aole nae he loaa iki o kekahi poe iaia, e pau mau ana lakou i ka holo iloko o ka ululaau. No ka piha nauki loa nae o Tazana i-ka loaa ole iaia o na kanaka Paele, e ninau aku ai no ke kanaka ili keokeo ana. c hookolo nei. hooholo iho la oia e haalele i kona puulu me ka waa o lakou, a e lele oia iuka o ka aina, a mauka oia e heie ai, me ka hāawi pu ana mai no hoi i ke kauoha ia \Vagami, e hoomau no lakou i ka holo ana ma ka muliwai. a knmailio pu aku la no hoi oia ia Akuta. e hoolohe loa i na kauoha ame na kuhikuhi ana a Wagami. "E kaawale ana kakou mai keia manawa aku, aka ilokp nae n kekahi mau la kakaikahi wale no ma keia hope aku, e halawai hou ana no kakou. E hele e aku au mamua e ninau ai. pehea la ka hopena o kela ili keokeo ino. a kakou i lohe mai nei mai ia Kawili mai," i kamailio aku ai n Tazana ia Wagami ma. v Ma kekahi pili hou ana aku o ka waa i kapa o ka muliwai va> ka hele ana e huli i mau meaai. ua haalele mai la o Tazana i kona puulu, a hoomaka aku la e hele m'aluna o na kumulaau elike me kana hana mau. a iaia i hoea mai ai ma kekahi mau kauhale. he waiho wale iho no, ua.pau na kanaka i ka holo. he hoike ana mai keia, ua hoea mua aku ka nuhou i kela mau wahi. no ko ia nei hoea aku nie kana mau holoholona, a ua maka'u kela poe, ua liolo e pee no kekahi mau wahi. v laia no nae e hoomau ana i ka hele ana maluna o na kumulaau. a i ka lioea ana i na'lwa o .ke ahiahi. hoea aku la oia ma kekahi kauhale, a e noho ana hoi nialoko o ka-pa i hoopuniia ai kela kauhale, he nui na kanaka Paele, a ua o Tazana i hoomaopopo aku ai, aia ma kahi o na haneri ka nui. Mailuna mai o kekahi kumulaau,. i nana mai ai oia i ka hanaa kela poe kanaka. e hoomakaukau ana 'na wahine i na meaai no ka paina ahiahi, a e noho ana no hoi na kane me ka noke ana i ke leamailio. a i wahi nae e hiki ai iaia nef ke hoea aku iwaena o kela poe, me ka pilikia ole, he ninau nt?i ia ana e noonoo ana, nō ka mea aole ona makemake e hoala aku i ka manao hakaka iwaena o ktla poe, oiai he mi<iona ano nui loa kana e hele nei e hooko, o ia no ka loaa ana mai o na ike iaia e pili ana no Nikola. No kekahi manawa nae kona noho malie ana maluna o ke kumulaau e noonoo ana. no kana hana pono, oili ae la kekahi manao e hana aku oia i kekahi mea e hookahahaia ai ka noonoo o kela poe, nolaila hoomaka ae la oia e kuwo elike me ka leo o ke tiga, he nana like hoi ia o na mea.apau iluna o kahi o ke kumulaau ana e kau ana, me ko lakou ike ole mai nae iaia. oiai ua nolio keia iwaena'o kahi nui o ka lau o na lala laau. 1 kona hoomaopopo ana aku, ua hookauia ka weli n;aluna o ka poe e noho ana maloko o ka pa, ua hooi loa ae la oia i ka nui o kona leo, e hoohalikelike loa ana hoi, ke kuwo ana a ke tiga pololi, alaila la oia e lele ilalo, a holo aku la no kahi o ka puka-pa, me ka noke ana aku i ke kahea i ka poe maloko e wehe iHai i ka puka, i komo aku ai oia iloko. Ua kamaaina loa o Tazana i ke ano o na kanaka Paele, i ko lakou \va e lohe ai i ka leo o ke tiga, e kau ana ka weli ia lakou, a o ka mea e hoao ana e kipaku i ke tiga a kaawale mai ia lakou aku. e lilo ana ia mea i hoaloha no lakou, o keia ka mea a Tazana i makemake ai e ike, i ka manao o ka poe maloko. i wahi nona e hookipaia aku ai me ka maikai. Ke nnke la o Tazana i ke kahea, me ka hilihili ana i ka pauku laau mawaho aku nei o ka puka-pa, aohe n.ae he wahi mea a weheia mai, no ia kumu.ua kahea okoa aku la oia nie ka leo nui. ma ke kamailio ana aku ma kā! olelo a na kanaka Paele: * "Ina he manao kanalua kekahi iloko.o oukou .aole au he hoaloha. alaila e hoike no au i ka mea oiaio loa, ma ko'u hele anae kipaku i kela tiga mailuna aku o ke kuniulaau, i ole ai oia e lele aku maluna o oukou a pepehi aku me ka weliweli loa. Ina aole oukoū e ae mai ana e wehe i ka puka. a hookipa aku ia'u. ina ke ano he hoaloha no oukoi}. e hookuu aku a-na au i kela tiga e noho malie maluna o ke kumulaau. ahiki i kona lele ana mai maluna o oukoii." "No kekahi mau minuke. aole he leo pane mailoko maj. alaila oili mai la he leo no kekahi Paele elemakule i ka pane ana mai: "Ina he kanaka ili keokeo oe. a he hoalqha hoi alaila e ae no makou e hookipa mai ia oe maloko nei, ke hele mua aku nae oe § kipaku i kela tiga i ole ai oia e hoopoino mai ileo makou.mau ola." "Ina pela ua pono. e hele i'o aku au e kipaku i kela tiga. n e ike ana no oukou me ka hgohewahewa ole. i ka holo e kela holoholona mai ia'u aku." ō ka hoi awiwi aku la no ia o Tazana noUma o ke kumulaau mua no ana i kolohe mai ai. a hoonunulu mai la i kona leo, elike me ke ano o ke tiga. e manaoio mai ai na kanajca. he tiga i'o $io ka mea e iho mai ana mailuna mai o ke kumulaau. Hoi ajtrjw : i iho la oia il-alo, a holo aku ana a kahi kaawale hr»onurtulu hou ae la i kona leo ma ke ano o ke tiga. alaila hooioli acjla eli.ke me kona leo niaoli, a n.oke aku la i ke kipaku. e.4iookuke _a«a. i ke tiga," ua liele maoli na kanaka Paele maloko mai o ka na a puni i keia mau hana a Tazana. e ena wale aku n.ei no, i wahi nona e hookipaia aku ai iloko a hiki hoi iaia ke'noke aku i ke niele i kela poe no ka lakou mea i ike ai no Nikola. No kekahi mau minuke kela hoolalau wale no a Ta7.nnn. ia wa i huli hoi hou mai ai oia ahiki i kahi o ka pukapa. kikeke aku la nie kē kahea ana aku: , "Ua kipaku aku.iiei-au i ka holoholona. a tia holo aku nei iloko o ka ululaau, e hoopoino ole mai ai i ko oukou niau

ola; nolaila e mai e wehe i ka puka-pa, a e hookipa aku ia'u nia ke ano he hoaloha no oukon." Aole lje kii ia mai o ka puka-pa e wehe, aka nae ke lohe aku la o Tazana i ka walaau mai o na kanaka maloko, e kukakuka ana paha i ka lakou mea e hana mai ai, a he mau nlinuke wāle no kela ku ana a Tazana e kakali, aia hoi wehe ia mai la ka puk,a-pa, a ku ana no he umi a oi mau kanaka i lako nie na nieākaua, a ia lakou i ike mai ai i ke ku aku o keia kanāka ili keokqo. aole no i hiki ia lakou ke manaoio mai. h£ hoāloha keia, ua noke hou aku la o Tazana i ke kamailio, ahiki i ko lakou ae ana, e hookomo aku iaia iloko. I ke komo ana aku o Tazana iloko, ua pani hou ia mai la ka puka a paa, a hoi pono mai la no hoi na nAnao 0010-ku 0 na kanaka, a i ka wai lana malie, a oiai o Tazana e hele aku ana no kahi i noho ai o ke alii, aia na kanaka, na waiiine ame na keiki ke hahai la mahope ona, me na manao kahaha no ke ano o keia kanaka o ka hoea ana aku i ko 'akou wahi i ka wa poeleele. - Mai ke alii niai oAela lahui Paele i loaa mai ai ka lohe ia Tazana, ua hala aku o Nikola nouka o ka niuliwai, he hookahi pule mamua aku, a ua .nolio hoi ma kela wahi no hookahi mahina okoa. Ma na mea ana i hoohalikelike mai ai i ko Nikola ano, ua like oia me kekahi kanaka i ulu ia e na kiwi he nui ma kona poo, a e ukaliia ana hoi oia e kekahi poe i like aku no ke ano me kona. Oiai ua kaokoa loa na mea a alii o na Paele i kama,ilio aku ai«iaia mai k5 Kawili mau mea i kamailio mai ai, iole no ia i lilo i mea e hookahahaia ai kona manao, no ka meahe Hke ole no ke ano o ka hoakaka ana a na kanaka j Paele, o ka mea wale no nae nana i hoohauoli mai 'i kona nanao. o ia kona.hoeā ana ma ka.moali pololei e hoea aku ai i kahi-e loaa ai o Nikola iaia. Ma na mea i hoikeia mai iaia, aole loa ona kanalua, no ka hala ana aku o Nikola noloko loa o ka aina, a ua hik'i hoi iaia ke ukali aku ahiki i kona loaa ana, a hookau aku i ka hoopa'i kupono maluna ona. Mahope nae o ka noke. ana aku o ua o Tazana i ka niele pono. ina paha he pilul.U hou ae kekalii mawaho o kela kanaka ili keokeo ame kona poe, hoike mai la ke alii o kela 'ahui Paele, e ae no kekahi, ua hala aku nae ia puulu mamua, he maii la ko lakou kaawale, a hoea aku ai o Nikola me kona puulu, a..0 ka poe me kela puulu mua, he hookahi kanaka ili keokeo, me hopkahi wahine ili keokeo, he keiki uuku, a he kaliaka Paele,Tie eha wale no ko lakou nui. Hoakaka no hoi o Tazana ma kekahi la ae e hoea aku ai kona poe maluna o ko.lakpu waa, a oia hookahi wale no ka i hele e aku mamua, a ina no ka hoea mai o kona lakou e maka'u. no ka niea aia maluna o kela waa he hookahi kanaka Paele, a inamuli o kana hoomalu ana; aole loa he poino e loaa mai kona poe aku. "Ua hele au a maluhiluhi īoa, e ae mai oe e hianioe au malalo o kekahi o na kumulaau, me ka hoao ole o kekahi e hoon|oni ia'u r i ko'u w& e hiamoe anā," wahi a Tazana i hooki iho ai i kana mau olelo i ke alii o kela lahui kanaka. Ua haawl mai no ke alii i hale kaokpa no Tazana e hiamoe ai, uaTioole āku »»ae oia, mamuli no o kona kamaaina i ke ano o-na kauhale o na Paele, i ka piha i ka uku, anie na holoholona kolo e ae. e hiki ole ai iaia ke hiāmoe, me ka oluolu niaikai, o ke kumU oiaio rio nae o kpna makenlake ana e hiamoe iwaho o kahi akea. i niea e holopono ai kekahi papahaha ana i hoolala mua ai, a no ka paakiki loa liiai o ke alii o na Paele. hoike okoa aku la oia, he meā pono iaia ke makaala. nialia o hoi hou mai ke tiga, me ka manao e hoopilikia niai i na kanaka, ua makaukau hōi oia, no ke kipaku ana aku, no kela mau olelo, akahi no a maliu nīāi ke āli,i a ae mai la e hiamoe o Tazana malalo o ke kumulaaū.' () ke kumu maoli o ko T,azana makemake ana e mofc'malalo o ke kumulaau. no kekahi hana ano nui no ia. o ia kona hookaliaha anaaku i ka manāo o kela lahui kanaka, e kuhihewa mai $i lakou, aia he mana kupaianaha iloko pni, e hookipa mau aku ai lakou iaia nei, he hoaloha no lakqu ,i kela ame keia manawa, ana e kipa aku ai. Ina hoi no kjofoa noho pu me lakou, a haalele aku oia ialoko o ka pa, ms|Ka puka, e nana mai ana no kela lahui kanaka iaia nei, elike nie ka lakou i nana aku ai i na lahui kanaka e ae; nolaila i ka manawa i hoi akii ai na kanaka apau ē hiamoe maloko' o ko lakou niau kauhale, a noho-alii niai la hoi ka maluhia, ( o ko Tazana pinana aku la no ia a'kau iluna o ke kumulaau, hoomaka aku la e hele no kekahi wahi kup.ono, e hooluolu ai mai na maluhiluhi mai o kela la. v ♦ No kekahi mau hora paha ka hia.nioe ana«o Tazana, a no ka noonoo nu( no e ukali aku mahope o kona enemi, ala ae la oia Pwaenakonu o ka po, a hoomau aku 1a i ka hele ana maluna"o na lala laau, aole nae ma na lala haahaa ilalo, aka iluna loa o ka wekiu, ua ike oia o kela kahi malaelae, e maopopo ai kana wahi e hele aku ai me ka pilikia ole. I ka wehewehe ana ae o ke alaula o ka malamalama ma kekahi la mai, hele ; aku la oia e hūli i .niau meaai nana, p ka loaa koke ole n'o hoi o kekahi holoholona, ua hala nui kekahi manawa iaia, ma ka auwana ana, a.i ka hora umikumamalua o kela la, akahi 110 oia a hoomau aku i ka hele āna, ma kana huakai huli ia Nikola. , Ma kela la, he eUĪeT;ntanawa i hoea aku ai oia no na kauhale o na kanaka a,me ka hana nui hoi oia i noke ai i ka hoakaka imua o lakou no kona ano iho, ame ke ano 0 kana misiona, a mahope o ke kamailio ana no kekahi manawa loihi nie lakou, ua akakuu mai la ke pioloke iloko o kela poe kanaka, a g auhee aku la_ no hoi ka maka'u mai ia j lakou aku;.a mai kela poe kanaka inai i loaa hou mai ai ! ka ike, aia oia .ma ke alahele pololei, e ukali la ia Nikola. He elua la māhppe mai, ua lipea aku la oia np kekahi 1 kauhaie nui, a hpokipaia aku la keia me ka niāikai e-kekahi al|i o ka lahui ai kanaka. Ua ,hele, niaoli ua o Tazana a maluhiluhi, a i wahi e loaa ai ka ikaika kupoiio i kona kīno, no ka hooniau ana aku ma kona alahele e hoea aku ai i kahi e loaa pono ai o Nikola iaia. he mea ponp e lpaa he mau hpra ewalu, a eiwa paha npna e hpolulu a.i, nia ka hianipe ana, me ka hoopilikia ole ia aku. , - Mai ke alii aku o kela lahui"kanaka i loaa aku ai ka lo.he j ;a Tazana, o ka .hafla ana aku no ia o ke kanaka ili keokep 'ne ka umiuini puhuluhulu, ma ka la iiku mamua'e īoaa kok'e iku ai no i ua o Tazana. ina no kona manao e he!'e koke aku 3'.huli. No ka lua ō na puulu kaiyika .aole i ike kela poe, a | i ole. lohe paha mai kekahi poe mai e pili ana no lakou. Oiai o Tazana e l kamailio pu ana me kela alii, aia kekahi mau ano, inaluna o keia Paele, ana i makemake ōle ai, ma 'eana hoomaopopo mai, ua maa keia alii, i'ka haawiia aku 1 na e na kanaka ili keokeo e hoea aku ana iniua ~) kona alo, a oiai he hookahi wale no o Tazana, o ka hoea ana aku, ua nele hpi kekahi makana e haawi aku ai nanā aole oia i hoohewahewa aku i ka hoihoi ole o keia alii iaia. Oiai nae ua luhi maoli no oia. a ua pololi pu' hoi, ua lawe niai la.no oia i na meaai ~e haawiia ana. aia ka ppuo p ka piha aku o ka houpolewalewa, he oki Ipa hpi ka hele auwana aku ilpko o ka ululaau e huli ai i ai nana, nle ka nui o ka hana. . .. c liakalia no a maona ua o Tazana, kauoha koke aku la no ia.o ke alii i kekahi mau kanaka elua e helē mai imua ona. a hawanawana aku la ,ma ko laua maū peoeiao. a iloko o ka manawa, pokole. aia lauā ke. holo la ma kapa o ka muliwai ,ma kekahi misiona ano nui! T wahi e holoppno ai ka papahana a ke alii i hoolala ai, kanoha aku la.oia i na kanaka apau. e hamau loa, aole e hula a e himeni paha. no kona hopohopo, o lilo auanei ka hauwalaau o na.kanaka i kumu no kana maiihini e puoho koke niai ai mai kona hiamoe mai. No na hora ekolu mahope;o kela haule ana aku o Tazana

hiamoe, aia hoi ikeia aku la ka oili ana mai o kekahi„mau waa ekolu maiuka mai o ka muliwai. me ka hele oluna *a piha i na Paele, ia manawa i ku ae ai ke alii a hele aku la no kapa o ka muliwai, me ke kau pono ana i kana ihe mamua o kona lae, he hoailona i maa iwaena o na Paele, no kekahi hana ano nu? i makemakeia. Aia mamua oka ihu o na waa elua na elele i hoounaia ai no ke kii ana i ka poe maluna o kela mau waa e huli hoi mai, a o kela lioailona hoi a ka moi e hoike mai ana ma o kana ihe la, e hoakaka mai ana ia, aia 110 ke kanaka ili keokeo, ke hiamoe mai la me ka maikai maloko o ka hale. "Eia.ihea kanaka ili keokeo, a kou mau elele o ka hele ana ae a hoikē ia'u, i kipa mai no kou wahi nei "Haalele aku au iaia e hiamoe ana, a oiai u& kauoha aku au i ko'u poe kanaka, aole e walaau, me he mea la aole lie mea nana e hoopilikia aku iaia. Aole i maopopo ia'u, o kela ke kanaka i makemake e hoopilikia aku ia oe, aka 110 kona noke loa mai i ka niele i na mea e pili ana nou, ahui pu iho no hoi me ke kulike loa o %cela kanaka, me ke kanaka au i hoakaka mai ai, aia oia maloko o ka ululaau, hooholo iho la au i ko'u manao, aole kela he kanaka okoa aku, aka o'A:o enenii no, pela iho la au i hoouna aku ai i kuu mau elele, e. hoike aku i keia nuhou ia oe. "Ina aole oe i kamailio mai no keia kanaka ame kona ano, ina āole e maopopo kekahi mea ia'u, e pili ana nona, o ko'u noho nanea no paha ia, a hookuu aku iaia e hele ma kana huakai. o kou make 110 ia ke ike oia ia oe. Ina oia he hoaloha, aole hoi he enemi, alaila aole he pilikia, aka hoi ina he enemi keia kanaka, alaila ke makemake nei au e loaa ia'u kekahi pu raifela me ke kaei poka." "Ke haawi aku nei au i na hoomaikai ana he nui no kau mea i aku ai. 110 kela kanaka ili keokeo, a pela hoi kou hoouna ana ae i kou mau kanaka e hoike mai i keia mea ia'u. No kou makemake i ka pu raifela me ke kaei poka, e loaa aku ana ia mau mea apau ia oe, ke hoohiki mai nae oe imua o'u. aole oe e kumakaia mai ia'u," wahi a ke kanaka umiumi nui. "Ke hooiaio aku nei au imuā ou, ma kau mau mea |pau i makemake ai e hanaia, e hooko no au, nolaila e hahai mai Q£ mahope o'u, 110 ka hele ana ae e nana i kela kanaka, lie manawa maikai loa keia, oiai oia e nanea ana i ka hiamoe." Hakalia rio a pau ke kamailio ana mai a ke alii o kela lahui Paele, o kona kaha aku la no ia hele no alakai ann i ke kanaka ili keokeo no ka hale e hiamoe mai la o Tazana, me ka manao ole ae. eia kona enemi ua kokoke loa aku iaia. O keia, kanaka e liele pu nei me ke alii o na ka makamaka heluhelu o Nikola Rokofa 110 ia, ame kona puulu, nolaila ua hoea hou mai kaua ika ike ana, eia na enemi kahiko loa o ( kekahi i kekahi, a e nana aku hoi kaua i ka hana a keia poe, maluna o Tazana. 0 ko lakou hei hele aku la ia, a koko.ke i ka puka o ka hale, a Tazana e moe ana, kau ae la ke alii o na Paele i kekahi manamanalima ma kona waha, he hoailona hoi e hoike e hoike mai ana i ka poe apau e ukali aku ana mahope ona, e nihi malie ka lakou hele ana, i ole ai e ala mai ka hiamoe ana o ke kanaka a laieou e ake nei e ike. No Nikola nae, i kona kokoke loa ana aku ma ka puka, ike aku la oia me ka hoohewahewa ole i ka hiamoe mai o Tazana. alaila pahola ae la ka minoaka ma kona mau papalina, no kona ike, aia kela enemi ino loa ona iloko o ka poho 0 kona lima, e hiki hou ole ai ke pakele mai iaia aku. 1 ka huli ana mai hoi o ke alii o na Paele ihope, a ike i ka minoaka ma na papalina o Nikola, haawi mai la oia i kekahi hoailona. me he mea la e ninau mai ana ina paha o keia kana kanaka i makemake loa ai, ia wa i kunokunou aku ai ke poo o Nikola, me ka haawi ana ae i ke kauoha i kona poe kanaka, ame na Paele, e komo aluka aku lakou iloko e hopu ai ia Tazana, a e hAuhoa hoi i kona mau lima ame na wawae i ke kaula, a e lawe mai iaia i pio na lakou. Iloko, o ka nane.a o Tazana ika hiamoe, ua paa aku la kona ame na wawae i ka hauhoaia i ke me ka hikiwawe loa e hiki ole ai iaia ke hoao ae e pakele mai keia poe kanaka aku. ke hoao la oia e hoonioni ae i kona fflau lima .aole he hiki, pela hoi me na wawae, ua paa loa i ke kaula,'a ua huli ae la hoi kona alo iluna. Oiai nae oia e au hele ana kana nana ana mao a maanei. ike aku la oia i ke ku p.ono mai o Nikola ma kahi he' mau I kapuai wale no ke kaawale mai iaia aku, a me ka leo o ke kanaka i piha i ka hookano, ka haakei ame ka lapuwale maoli, pane mai la o Nikola i ka i ana mai: "E ka plāaa, aole anei ua hoonoho aku au ia oe ma kahi oi ae q ka palekana 110 kou ola, me kou lioao ole e haalele aku 1 kela aina. Pehea la oe »i aa ai, e hookolo mai mahope o ka meheu o Nikōla, no ka mea aole loa oe e lanakila maluna o'u. me ka nana ole 'i ka njii o kau mau hooikaika ana e hoopohio mai ia'u?" alaila peku okoa mai la oia i ka pooliiwi o Tazana me ka i hou ana .mai: "O ko'u aloha keia e haawi aku nei ia oe, ma ko kaua ano, he mau kanaka i kamaaina kekahi t kekahi; aia a hoea mai i keia.po, mamua o'kou ai ia ana aku e ko'u inau hoaloha nei, e hoike aku no au ia oe,. ; i ka hopena o ko keiki ame ko wahine, a pela hoi me ka'u mau mea i hoolala ai no ko laua ano o ke ola ana aku." MOKUNA VIII. , Pakele o Tazana Mai ka Make Mai. Pela iki iho kaua e ka makamaka heluhelu, e kakali ai 110 ka hopena e hookauia aku ana maluna o Tazana e Nikola t ame kela poe kanaka-Paele, e hoi iki ae kaua ihope, e nana ! ai i na hoahele o Tazana, ana i haajele aku ai maluna o ko lakou waa. . » Mamuli o kela kaawale loa o Tazana no kekahi mau la, ua hiki ole i ke tiga ke 'hoomau aku i kona noho pu ana me kona mau hoa, oiai o kela. pili mau o Tazana me ia, i na manawa apau, ua lilo ik i mea nui loa, a i ka ha'o ana o kona ike ana mai i kona haku, ua ake nui loa oia e ike, elik t e me ke ano o na ilio a kakou i kamaaina ai. He e\ua la mahope iho o kela haalele ana aku a Tazana i kona poe maluna o ka waa, a i hakalia no alpili ka waa ma ► kapa o ka muliwai, no ka hele ana aku o ka poe maluna o ua waa nei e huli i mau mea ai na lakou o ka lele aku la no ia 0 ke tiga iuka, a nalowale aku la iloko o ka ululau. No kela la holookoa, aole oia i huli hoi hou aku no kahi 0 ko lakou waa, aole no hoi oia i hoomaha iki, aka ke hookolo la oia mahope o kona haku, a i ka uhi ana mai o ka pp, e hiamoe-ana oia ma kekahi wahi maikai, a i ke ao ana ae no ma kekahi la mai, hoomau aku la i ka hele ana imua, me ka hoopilipili mau ma kapa o ka muliwai. Ma ka lua o ka la. no kona pololi loa, akahi 110 a hele aku ke tiga e huli i meaai nana, a o kahi no hoi o ka laki, loaa aku la iaia he puaa, a pau i ka ai iaia nei. Ma ka manawa i uhi mai ai ka pouli o ka-lua o ka po, hoea aku la ke tiga mawaho pono o ka pa, i hpopaaia ai o Tazana he pio na Nikola, ame o na Paele. Aia ka Ihu o ke tiga ilalo kahi i hanuhanu ai. me ke kaapuni ana 1 ka.pa, a i ka hoea ana ma kekahi wahi, ku malie iho la ia i kahi hookahi, me ka li-o ana ae o na pepeiao, me he mea la e hoolohe ana. He mea oiaio, ua lohe ke tiga i kekahi mea, i malihini loa i na pepeiao o na kanaka. aka na*e i na pepeiao 6 kela holoholona, he mea ano nui kana o ka lohe ana aku, a iloko o ka manawa pokole loa, o kela ano kuk'ule. a nanea o ke tiga. ua li-o ae ki ia, aia hoi na aahuki apau o kona kino Ke hana la. me ka' hele o na maka a hulili, e alawa wale ana 110 i o a ia nei. No na sekona elima ke ku malie ana iho a ke tiga ma kela wahi, ia wa i lele aku ai a kau ana iluna o ka pa laau, a

nalowale aku la ma kahi pouliuli, mawaena o ka pa la.m ame na kauhale e kuku mai ataa. Ma na alanui o na kauhale, aia na wahine ke hoomakau kau mai la i ka lakou mau ipuhao, ma ka hoopilia «ui k.i wai, a ke ho-a mai la lioi kekahi uoe i ka lakou mau ah,. kekihi paina ano nui a lakou 6 A» ank «ku ana ma ,a 110 ka mea e loaa ana he meaai maikai loa la lakou, k.i nn i i ike mau ole ia i na wa aku mamua. Aia hoi lie pou laau nui i kukuluia iwaenakonu o na k;,uliale ama na wahi e kokoke mai ana 1 kela P ou - e a ,l "' 1 ah a e hoopuni ana hoi na kanaka kaua, . kahiko la lak™ il ō'me na pena. o na wailiooluu l.ke ole. a he mau liulu manu n.a ko lakou mau poo, a ma ko akou mau puhaka. elike me ke ano mau o kela lahui kanaka, ma ka manawa e hoomakaukauia ana kekahi ahaama nui no lakou. O ka mea oiaio maoli, aia na mea apau ke liuhu la me ka hoomakaukau ana no kekahi meaai maika. loa a lakou e ai aku ai me ka hoonuu ana. elike paha me na kanaka Hawaii. i 'ka wa e hoomakaukauia ana e kalua ka puaa, i ka «a ahaaina. Oiai lioi kela mau hana e hooniakaiikauia mai la. aia 110 o Tazana ka lakou pio, ke noho mai la inaloko o ke kahi o na hale, me ka paa o kona mau lima ame na wawae i ka hauhoaia i ke kaula. Ua imi 110 na manawa a .Tazana i hoao a. e hool.ana , ka ikaika o kona mau lima, ma ka j|oao ana e mokumoku , na kaula .aole nae he hemo iki. o kel'umu no ka hele.a a,. mai e l.auhoa i mau kaula liou, mawaho ae o na kaula n.ua maniuli o ke a'o ikaika a Nikola . na kanaka Paele no ko„, hopohopo .10. o pakele auanei kona eneim. Mahina o ka helehelena o Tazana. aole ia mea he niaka'u no ka make. no ka ®ea iloko o kona ola ana, īa.a ī k„ aku ai iniua o na holohol'na ahiu. . papa u*a papakolu ak„ ko lakou ikaika imua o kona, ua nana aku o.a la akou, 'm ka minoaka ma kona niau papalina. pela no kona ano ī keia manawa. a ka make e hookokoke mau mai nei i.iu i kela ame keia manuke. _ O ka mea wale no nana i hookaumaha mai i kona noonoo, oiano ka hoomanao ana ae no kana mau mea aU,.,. oka wahine ma kekahi aoao, a0 ke keik. ho. ma kekah, , aoao, alua ana mau mea nui e noonoo a. no koJaua pon.,. ina e make ana oia iloko oka lnna o keia poe kanaka aele, ame Nikola. # . No kana wahine nae. elike me kana i manaoio mau ai, aia no oia ma Laelana ,aole ona hopohopo 110 kona palekana. aia he mau hoaloha lehulehu. na lakou e hoomama ae i kona manao. a e hana aku hoi i na mea e hooauheeia aku ai na haawina maikai ole mai iaia ku, lie hookahi wale m. ana mea noonoo nui loa, no kana keiki no īa. Ke kupaka la ua o Tazana i o a ia nei, aole īa he mea noiia e hele lanakila ai, ua oi ae ka paa o na kaula i hoopaaia ai kona mau lima, mamua o kona ikaika. O ka manaolana no ka hiki iaia ke hoopakele i kana keiki mai ka mana mai 0 Nikola, o kekahi ia o na manaolana poho. eia ka, oia o ki; kanaka ika'ka hookahi malokō o ka ululaau a i paio aku hoi me ka make apau i hoea mai imua o kona alo, ke kanaka h.>« e hookolo nei ma ka meheu o Nikola, no ka hoopakele ana ae i kana keiki, e hiki ole ana iaia, ka hana ana i hoolnki ai e hoopakele ae i kana keiki, a ina no kona make aku. o ka pau ana a o ka nianaolana no ka ponb 'o kana keiki. He mau manawa lehulehu ko Nikola o ka hoea ana aku imua o Tazana ma ka auwina Ia o kela la, a noke aku i ko kamailio i na ano olelo hoonaukiuki he.nui. na olelo ku 1 ka hoonaaikola, e hoehaeha ana i ka noonoo o lazana ma na ano apau, aole loa he hookahi huaolelo a 1 azana 1 pane aku, a i ole hoike aku paha i kekahi wahi luona, no ka ehaeha o kona manao. No ke ko ole o ka makemake o Nikola. e ike aku oia i ka nui o ka ehaeha q kona enemi. hooholo iho la īa e kakah a hoea mai i na.minuke hope o ko 1 azaua gla ana, a mamua hoi o ka hou ana aku o na kanaka Paele. 1 ka lakou ihe. la wa.oia e hoike, aku ai i ka mea oiaio e pili ana i na mea 1 hanaia.aku makina o kana wahine, malia he mea īa e hoehaehaia aku ai oka noonoo 6 Tazana. Oka hele hoi īa ahiki 1 ka uhi ana mai o ka malu o ke ahiahi lohe aku la o 1 azana i ka hoomakaukau' mai o na kanaka, no ka make i hoolalaia nona. a oiai ua kamaaina loa oia i ke ano o na lahui paele, i ka wa e hoomakaukauia ana kekahi mea e pepelu, me he mea la, ua hiki iaia ke naua aku iamua, o ia no ka noke na o na Paele, i ka hula me ka haa ana apuni kahi 0 ke pio i hoopaaia ai. pela hoi na liana hoomainoino e hookauia aku fina maluna ona. ,Ua kamaaina loeuoia i ke ano o ka make ana o na kanaka 1 lilo i niau pio na na lahui Paele, o ia no ka hoomainoinoia maiea okiokiia ana o ke kino me ka pahi, i ka manawa e haa ana na kanaka. me ke kaapuni ana i ke pio. he mau hana kelā i ku i ka hoomainoino, eia nae iloko o kona noonoo. aole ona wahi maka'u no ia mea, e hoao ana oia, e kau mau aku i na manaolana no kona pakele, aia wale no a hoea mai i ka manawa nona e make maoli aku ai, ia wa oia e mana<> iho af, ua auhee aku kona lanakila, a he pio hoi oia na kona mau enemi. Aole i noho wale ko Tazana noonoo, oiai oia e moe malie la. maloko o kona halepaahao, ke hoolala la oia i na alaliele apau no kona palekana. a iloko o'kona nanea. honi ana n<> oia i ka hohono holoholoha, he hohono hoi i kamaaina lo.i iaia, ia wa ala koke ae la oia a noho iluna. li-o ae la hoi kona mau maka. a hoolōno aku la kona mau pepeiao, o ka lohe i ka nakeke o kekahi mea mawaho o kona hale. Oiai no nae oia e hoolono ana, lohe aku la oia i kekahi leo. i kamaaina iaia, mahope pono mai o kahi o kona hale i ku ai. 'ia wa i hoolele aku ai oia i kona leo, ma ke ano he pane, ana i ike iho ai ,aole e nele ka lohe mai o kona hoopa- i kele, he oiaio, iīoko o na sekona helu wale no, komo ana ke poo oke tiga, mahope mai o ka hale, a palu ana no i ka a-i o Tazana. , He mea maopopo loa, u|l loaa aku ka ike i kela holoholona, ua paa kona hakū i ka hauhoaia i ke kaula, a aia ho: kona haku iloko o ka pilikia, "eia nae aole he hiki ia Tazana ka ike aku i ka noonoo o lvela holoholona. koe wale no kona hoomaikai, no ka hoea ana aku o ke tiga, malia o hiki i kela holoholona ke hoopakele mai iaia mai ka make ae. No ka weh*ewehe ana ae i na kaula i hoopaaia ai kona mau lima, ame na wawae, waiho aku la oiA i kona mau lima. imua o tiga. me ka haawi ana aku ika hoailona e nahunahu iho ahiki i ka mokumoku ana o ke kaula, aole nae he loaa o ka noonoo i ke tiga. i ka mea a kona haku i make make ai, koe wale no ka palu ana i na lima o Tazana, iv mea, ua piha maoli ua o Tazana me ke kaumaha no ka hiki ole i kana figa ke kokua mai iaia. Oiai no nae o Tazana e noho pu ana me kana_ti£a, loh aku la oia i ka nehe mai o kekahi mea niawaho o ka hal« e hele pololei mai ana*ma kahi o ka puka. ia \va i hoonunulu ae ai ke tiga, nie ka nee ana aku, a mā kekahi kih' nouliuli oloko o ka hale, i ka nana aku, aole i loheia mm kela leo nunulu, aole i kuemi hope aku ke kanaka e \ule mai ana, ak.a ua hoomau loa mai la no ieana hele ana, h ku ka puka. lle kanaka loihi keia,4ie pukaua kaulana, a e paa ana ma kona lima aj<au he ihe. a no ka hoehaeha ah.a no ia 1 azana hou.mai la i kana ihe ma ka aoao o ke pio, ia wa i mu-k; ae ai o T.azana, he hoailona e hoike aku ana i ke tiga. kona wa ia o ke kokua. a ka lele mai la no ia o ke tiga, nia /luna o ke kanaka Paele, a huli aku la ke alo iluna, me ka» . paa koke ana aku o kona kania-i i ke nahuia, oiai hoi ti\d maiuu lolo.a o ua hoīoholona nei, e noke la i ka haehae i H J kino! (Aole i pau.)