Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 45, 8 Nowemapa 1918 — Page 1
| This text was transcribed by: | Linda A. Ishimoto |
| This work is dedicated to: | Disney Aulani |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU
BUKE LVI-HELU 45 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H, POALIMA, NOVEMABA 8, 1918. NA HELU APAU 6321
Welo Kihei a ke Aeloa i ke Keikialii Jonah Kalanianaole
LAWE HAANEO HOU OIA I KA HAE O KA LANAKILA I ELELE NO HAWAII
Poho Wale ka Manaolana o na Demokarata ua Haule o McCandless ma ka Puka a ka Mea Hanohano H. M. Kaniho
No ka eono o na kau holo baloka a ke Keikialii J. Kuhio Kalanianaole i paonioni ai me L. L. McCandless, no ka eono no o na manawa a ko Hawaii nei poe i koho aku ai iaia i elele lahui mai Hawaii aku nei no ka ahaolelo lahui ma Wakinekona, a hoonoho iho ia L. L. McCandless i Hawaii nei.
O na wanana a na kuhikuhipuuone o ka aoao Demokarata, no ka lauakila o L. L. McCandless i keia kau, o na hoakaka moeuhane a na kilokilo ame na kahuna me na makaula, ua hoea mai ia i ka ikeia ana ae i ka lalau me ka pololei ole, a pehea uo e pololei ai, no ka mea, aole loa e ae na anela o ka malamalama e lanakila na kalaiaina o ka epa ame ka hoopunipuni, e noho mana maluna o na mea oiaio ame ka pololei.
O ka lanakila haaheo i loaa i ka Elele Kalanianaole, ma keia kau koho baloka hahana loa, i paioia mawaena ona ame kona hoa paouioui, ua hoike mai ko Hawaii nei poe i ka hiki ole ana i ka mana o ka Peresidena Wilson, e ume aku i ka noonoo o ka hapanui o na mana koho o keia Teritore, e haawi aku i na kakoo ana i ke kauaka, i ku-e maoli aku no iaia, a i hoike maopopo mai hoi, i ke kupono ole e lilo i kauwa ua ka lehulehu.
No Kuhio o Oahu Nei
O na manaolana o na Demokarata, uo ka lankila o L. L. McCandless ma ka Mokupuni o Oahu nei, ma ka Poalua aku la i hala, he manaolana palaualelo wale no ia, no ka mea ua haawi aku keia mokupuui i ka Elele Kalanianaole, he lanakila hiwahiwa, ka mea nana i hookahaha aku i ka manao o na Demokarata ame na Repubalika pu; aka nae he hoike nui keia, no ke kukuni paaia o na mahalo iloko o na makaainana no ka Elele Kalnianaole, a he hoowahawaha hoi ia L. L. McCandless.
O na mahele a L. L. McCandless i lawe haaheo mau ae ai ika lanakila ma na kau koho aku nei i hala, me na apana eha ame elima, ua hiki hou ole i kela mau mahele e haawi aku iaia i ka ikaika a lakou i hana aku ai nona i na wa i hala; ua like pu ka ikaika o ke Keikialii Kalanianaole ma ia mau mahele, a ma na mahele like ole, me he kaihoee la, epulumi pau ana i na mea e loaa aku aua iaia.
Ma ka Mokupuni o Maui ame Molokai, aia mau iloko o ka umauma o na makaainana ka hiipoi aha i ke Keikialii Kalanianaole, ma ka haawi ana mai iaia i ka heluna baloka kiekie, maluna o L. L. McCandless, o ka mahele wale no i loaa ai ia L. L. McCandless ka lanakila, o ia no ka mahele o Wailuku.
Ma Kauai hoi, kahi a na Demokarata i kaena ae ai, e loaa ana ia L. L. McCandless he heluna baloka kiekie loa maluna o ka Elele Kalanianaole, ua lanakila o McCandless ma kela mokupuni, i emi iho nae, malalo o ka haneri baloka, he oi nae o hiki ole ai ke hahani aku mahope o kona hoa paouioui.
Maopopo Loa ka Lanakila
Oiai e ku ana na Demokarata ame na Repubalika mahope o ka lakou mau moho iho, no ka lawe ae i ka lanakila ma keia kau koho baloka, aole nae i maopopo ka hopeua, ahiki i ka wa i oili liilii mai ai ua hoike mai na mahele koho like ole mai, mahope iho o ka hora eono o kela ahiahi Poalua, akahi no a ikeia aku na manao haouli iloko o na Repubalika, me ke kukule hoi ma ka aoao o na Demokarata.
Ma ua mahele i ike mau ia ai ka nawaliwali o ka Elele Kalanianaole, ma na kau aku nei i hala, ua pii ae kona ikaika, a hahani aku malalo o L. L. McCandless, oiai nae, o na mahele ia i kukuni paa ia ai na manaolana o na Demokarata i na wa apau, ahiki wale no I keia kau, o ia mau manaolana nae, na weluwelu liilii i kau a mea o ka hiki ole ke paa aku i ka nee mai o ka makani puahiohio, no ka lauakila o Kanianaole.
Ma na mahele hoi i lawe mau ae ai o Kalanianaole i ka lanakila i na kau koho baloka i hala, maluna o kona hoa paio, ua hooi hou aku lakou i ka haawi ana i ka heluna baloka kiekie nona, a mamua oka pau pono loa ana mai o na hoike, mai na mahele lehulehu mai i ke komo, ua maopopo loa, aole he manaolana no ka moho Demokarata, aka no ka Elele Kalanianaole ka lankila o ka la ma Oahu nei, a i ka loaa ana mai hoi o na hoike mai na mokupuni mai, ma ke kelekalapa uwea ole, ua hoopau loa ia ae la na manao pohihihi.
Ma ka apana eha, kahi i hoomaopopo mua ia, o ka Elele Kalanianaole ke lanakila ana ma ia apana, ua haawi i’o ia mai ia lanakila nona, me ka hoohewahewa ole, a o ka moeuhane mua a na Demokarata ame McCandless, e lawe haahelo ae ana ka moho elele Demokarata i kela apana, ua poho wale ia, no ka mea, ma keia mau apana a elua ua lawe haaheo ae ka Elele Kalanianaole i ka lanakila, he haawina pookela hoi a na mana koho i hookau aku ai maluna ona.
Haawi i na Hoomaikai
Mamua o ka hora ewalu o kela ahiahi, oiai ka lehulehu e naua ana i na hoike baloka, e hooleleia aku ana iluna o kahi i hoomakaukauia, no ka hopena o ke koho baloka ma kela ame keia wahi, i hoike mai ai ka Elele Kalanianaole i kona hoomaikai nui i na mana koho, no na kakoo a lakou i haawi aku ai iaia, a iloko no hoi o ia manawa hookahi, i hoounaia aku ai he kelekalapa i Wahinekona, e hoike aku ana, no ke koho hou ia ana o ka Elele Kalanianaole i elele no Hawaii nei.
Hului Pau na Repubalika
O ka haulehia ana o ka paahae o ka aoao Demokarata L. L. McCandless, ka hoailona mua loa, no ka weluwelu liilii o ka ikaika o na moho Demokarata e ae no ka ahaolelo kuloko, a o ka mea wale no nana i hoopakele ae, o ia ke kohoia ana he elima mau moho lunamakaainana Demokarata ma ka apana elima, a oili hookahi mai o E. K. Fernandez o ka aoao Repubalika.
Ma Hawaii, Maui ame Kauai, ua hului pau ka aoao Repubalika i na noho apau loa, mai ka aha senate mai, a ka hale o na lunamakaainana, a@ oili hookahi mai o J. S. Chandler, he moho lunamakaainana Demokarata no Kauai, a haule hoi o M. J. Perreira.
O na hooikaika kalaiaina o ke ano haahaa loa, a John Kealoha, e pahele ana ika noonoo o na mana koho o Kauai, i wahi nona e kohoia ai a puka, aole ia i maliu ia aku, mamuli o ke koho hou ia ana mai o Chas. A. Rice no ka aha senate i keia kau.
O ke kulana o ka ahaolelo kuloko, enoho mai ana i keia makahiki ae, e mahele ana ia elike me keia: No ke senate, he umi-kumamaha Repubalika, a he hookahi Demokarata. No ka hale hoi o na lunamakaainana, he iwakaluakumamaha Repubalika, me eono Demokarata.
KANONO KA HOOPA’I O KA POE HANA SUAIPA
He $25 me na koina o ka aha ka hoopa’i pakahi a ka aha federala o ke kau ana mai maluna o Sam Iaea ame Pablo Alicia ma ka Poakahi iho nei no ka hewa hana suaipa. No ka hiki ole ia Alicia ke uku i kona hoopa’i ua hoounaia aku oia i ka halepaahao kalana no kanakolu la.
No Harriet Ka-la ame Kanoi Nakapahio, he mau wahine Hawaii, ua ae laua i ko laua hewa no ia hewa like, a ma ka Poalua nei i kauia aku ai ko laua hoopa.i Ahea no hoi hoopau ae i nei hana bia ana me ia ike no i ke ko’iko’i ona hoopa’i e kauia aku nei i ka poe i hoopa’i muaia@ E ao kanaka ae.
HOOMAIKAI KA ELELE KALANIANAOLE I NA MANA KOHO.
I ka loaa ana mai o na hoike piha, no ka aha’i hou ana o ka Elele Kalanianaole i ka lanakila i keia kau koho baloka, i elele na Hawaii i Wakinekona, ua hiki ole iaia ke kaohi iho i ka nui o kona mahalo ame ka hoomaikai i kona lahui ponoi, ame na lahui e ae, i haawi aku iaia i na hilinai ana i keia kau, a o ia kana i hoike ae ai imua o ka nupepa Advertiser, ma kela po Poalua, i keia mau olelo:
“He hookahi wale no mea nui loa nana i hooohauoli mai ia’u, o ia no ke kakoo ana mai o ko’u lahui kanaka ponoi ia’u, i kakoo pu ia mai hoi e na haole. Iloko o na hooikaika uluahewa i wahi e alakoia aku ai lakou ma ke ku-e ana mai ia’u, ua ku mai lakou me a’u, me ka nana ole i ka aoao kalaiaina, a ke haaheo loa nei au, no ka mea a kuu lahui i hana mai ai no’u.
“E hoike mai ana keia, o lakou kekahi i komohia loa aku ka hoomaopopo ana iloko o ko lakou puuwai, ua ku mau au, ma ko’u ano he kanaka Hawaii mahope o ko’u lahui ma ka home nei, a ma Wakinekona.
“He koho ana keia o ka hilinai i hoike mai ai na haole me na Hawaii i ko lakou hilinai ia’u.
“Ua kikoo aku ko’u mau hoa paonioni ilalo o ka hohonu o na hana e alakai hewa ana i na mana koho, o ka oi loa aku nae i na Hawaii, e hoinoino ia’u, ka’u mau hana ame ko’u moolelo.
“Ua ku au maluna o ka moolelo o ka’u mau hana, no na mea i loaa mai ka ahaolelo lahui mai iloko o na makahiki he umi-kumamaono a’u i hana aku ai no na kanaka o Hawaii nei.
“Alole a’u mea e hilahila ai. Aole i manaoio na mana koho i na hoopunipuni i pu-a ia aku iloko o lakou e ko’u mau hoa paonioni. Ua hele aku au imua o na mana koho, ma ke ano he Amerika o 100 pakeneka, a ua koho na Amerika o 100 pakeneka ia’u, e hoi hou aku i ka ahaolelo lahui.
“Aole i manaoio na mana koho i ke ano kalaiaina hoopunipuni i kipehiia aku imua o lakou, mai na haiolelo kihi alanui aku a na Demokarata.
“Ua maopopo no i na mana koho, ua kupale au i ko lakou mau pono ma Wakinekona, a ua hoike mai ka lakou koho ana, ua ku-e aku lakou i ka hooikaika ana a na Demokarata e hua’i ae i ko lakou mau kuhihewa ame ka lakou mau hoohiki olohaka, maluna o’u.
“Ke haawi aku nei au i ko’u mahalo i na Hawaii ame na haole pu, no ka lakou paio ikaika ana i haawi aku ai i ko’u mau hoa paonioni.”
KA HOPENA O KE KOHO BALOKA O NA MOKUPUNI
Hului Pau na Repubalika i na Noho Oloko o ka Ahaolelo o Hawaii nei
HOOKAHI DEMOKARATA O KAUAI I LANAKILA
Kupaa ka Lehulehu Mahope o na Moho o ka Aoao Repubalika ma Keia Kau
Mawaho ae o ka Mokupuni o Oahu nei, ua like pu ka lanakila i loaa i na moho Repubalika, i keia kau koho baloka, me he kaihoee la, ke hele la a he hookahi wale no moho Demokarata i pakele mai ma ka apua, oia o J. S. Chandler o Kauai, o na moho Demokarata e ae apau loa, mai Hawaii a Kauai, ua pau loa lakou i ka haule, he hoike ana mai keia i ka hiki ole i na ano kalaiaina o ke ano lepo, ke pulapu hou i ka noonoo o na kauaka i keia wa, ua hala na la o Waawaaiki Naaupo.
Ua haawi mai ka Mokupuni o Kauai he heluna baloka oi ia L. L. McCandless mamua o Kuhio, eia nae, ua haule loa iho, malalo o kana i helu aku ai elike me na hoike makani a na Demokarata i haawi mai ai iaia, a na luna oihana kiekie no hoi o keia Teritore i kau aku ai i ko lakou manaolana.
O ka lanakila hoi a John Kealoha i manaolana ai e hiki ana i kona moolelo he paahao, no ke apuhi ana i na dala o ka lehulehu, oiai oia e noho ana he hoa no ka papa lunakiai o ke Kalana o Hawaii, ua poho wale na manaolana, no ka mea aole i makemake ko Kauai poe, e hoouna i kekahi hipa eleele i ka aha senate, e hapala wale ai i ka inoa maikai o na mana koho o ka mokupuni i kapaia, ma ka inoa “Maikai Kauai Hemolele i ka malie.”
Haule ae hoi i ka Mokupuni o Hawaii, o keia no kekahi o na mokupuni i kaena ae ai na alakai Demokarata, no ka aha’i o na moho Demokarata i keia kau, na ka Poalua nei nae i hoike mai he mau kohokoho makani wale no ia. mamuli o ka oili okoa ana ae o na mea oiaio, no ka hului pau ana o na Repubalika, i na noho apau, mai ke kulana elele lahui mai a hoea aku i na hoa o ka ahaolelo kuloko.
Ma ka Mokupuni hoi o Maui, aohe he makemake o na mana koho olaila i na Demokarata, no ka mea ua koho aku lakou i na Repubalika wale no, mailuna mai o ke poo ahiki i ka hi’u, he hoike ana mai keia, aole i lilo ka noho mana ana o na Demokarata maluna o na oihana aupuni o keia Teritore, i kumu e hoopepe wale aku ai lakou, ma ke koho ana i na Demokarata.
Penei iho kea no nui o na hoike, e pili ana i ke koho baloka ma na mokupuni mawaho aku nei o Oahu.
Ma ka Mokupuni o Hawaii, ua loaa i ka Elele Kalanianaole, na baloka he 1403, McCandless 1358.
No ke senate, ua koho hou ia o S. L. Desha, ame kona hoa me J. W. Russell, a haule aku hoi o Makekau ame Notley, ka moho elele lahui kahiko a ka aoaoa Home Rula.
O na baloka i kohoia no na senatoa, penei no ia: J. W. Russell, 1448; Desha, 1293; he mau Repubalika keia. Makekau, 1252; Notley, 1095.
No na moho lunamakaainana hoi, aole i loaa mai ka huina baloka ma ke kelekalapa i Honolulu nei, ma kela ahiahi Poalua, aka nae ua kohoia na Repubalika apau ma Hawaii Hikina ame Hawaii Komohana.
O Maui no ka Oi
Me ka loaa ole mai o ka hoike mai Pukoo mai, Kalaupapa ame Kaupo, o keia iho ka huina o na baloka i loaa ia Kalanianaole ame McCndless: Kalanianaole, 1082; McCandless, 676.
No ke senate hoi, ua haule o Lyons ia Arthur Rice. A. Rice, 1038; Lyons, 731.
No na moho lunamakaainana hoi, penei iho ka heluna baloka i kohoia no lakou:
John Brown, Jr., 1167; Levi L. Joseph, 1153; B. L. Kaumeheiwa, 1020; M. G. Paschol, 1094; A. F. Tavare, 1104;
(E nana ma ka Aoao 2)
HE KAIHUAKAI NUI KO KA LA APOPO MAANEI
E Huliamahi ae Ana na Mea Apau no ka Hoeueu Imi Dala no na Keiki Koa
MAKEMAKEIA NA KANAKA E HANA ME KA LOKAHI
E Komo pu Mai Ana ke Kiaaina me na Luna Oihana Kiekie ma Keia Huakai
Ma ka la apopo e ike hou ai ko Honolulu uei poe i kekahi ka ‘ihuaka’i nui e hookahakaha ana ma na aloanui o keia kulauakauhale, he ka ‘ihuaka’i hoi, no ka hoeueu ana, i na alahele e hoahuia ai ke dala, no ka pono o na koa e hoouka mai la i ke kaua lanakila ma Palani.
Ua ike ko Honolulu nei poe i ke ka’ihuaka’i nui a kilakila loa, o ka puali o ke Ke’a Ulaula, pela hoi me ka puali o ke Poo Kaua, a me he mea la, ke makamaka hou la no na hoomanao ana iloko o ka noonoo o na mea apau, no kela mau ka’iuhaka’i, nolaila o na hiona i ikeia no kela mau huaka’i, na hiona iho la no ia, e ikeia ana ma keia Poaono ae.
He huaka’i keia i hookaawaleia no ka hora ekahi o ka auwina la, aole hoi ma na hora o ke kakahiak elike ma na ka’ihuaka’i mua aku nei i hala, a elike aku ana n onae ka nui ame ka loihi me ia mau huaka’i, no ka mea, he ka’ihuaka’i keia i makemake maoli ia ai, e hoala aku i na manao ohohia iloko o ka noonoo o na mea apau, e haawi i na kokua ana, no na koa, e kaua mai la me Kelemania, a i aneane loa hoi i ka manawa a na enemi e haawipio mai ai.
Ke kiaaina ma ke Poo
Ma keia ka’ihuaka’i, o ke Kiaaina kekahi e komo pu mai ana, me kona mau ukali, nolaila he ka’ihuaka’i ano nui keia, e oi aku ai no paha kona mau hoonohonoho ana, i ko na huaka’i aku nei i hala.
E haalele aku ana ka huaka’i i kahi e hoomaka ai, ma ka hora ekahi ponoi o kela auwina la; malalo o ke ala-
Nana Ma ka Aoao Ekolu
HOOHUOIIA KA MAKE ANA O IA MEA I KE KAAHI
Pii na Huila o ke Kaahi i ke Kino o ia Kanaka o ka Oihana Kaua
HOPUIA NAE KEKAHI O NA HOALOHA O KA MEA I MAKE
Manaoia ua Make Mua o Char a Waihoia i ke Alahao ma Moanalua ae Nei
Ma ka hora umi-kumamakahi a oi o ka po o ka Poaha, o ka pule aku nei i hala, i piiia aku ai ke kino o kekahi o na kauaka o ka oihana kaua o Amerika, e noho hana nei ma Puuloa, nona ka inoa o Frederick Char, e na huila o ke kaaahi, o Ewa, e huli hoi ana mai Honolulu aku nei ma kela po, a he ku i ka manaonao ke ano o kona kino i loaa aku ai, me ke ala ana mai nae o na kumu hoohuoi i pepehi maoli ia kela luina o ka oihana kaua, a waihoia ma kahi o ke alahao.
Ma Moanalua ae nei, kahi i piiia ai kela kanaka e ke kaaahi, a oiai, ua hoohuoi nui ia ke ano o kona make ana, ua hopuia ae o Antone Paresa, e ka Makaikiu McDuffie, oiai oia e makaukau ana, e holo aku no Maui.
I kulike ai me na mea i hoomaopopoia, ua pii like mai o F. Char me Antone Paresa mai Puuloa mai no Honolulu nei, me ka auwina la o ka Poaha, oiai ua hoopauia mai ka noho hana ana o Paresa ma Puuloa, a i pii pu mai o Char me ia, no ka hoihoi hou ana aku i ka lole o ka oihana kaua no Puuloa.
Ua komo mua o Antone Paresa maloko o ka pa kapilimoku kaua o Amerika ma Brooklyn, aka ua hoopauia mai nae oia mai kela wahi mai, a hoihoi ia mai no Puuloa, mamuli o kona aie ana i kekahi poe lehulehu, a o kona noho hana ana ma Puuloa, no ka uku ana aku no ia i kana poe apau i aie ai, a mahope iho o ka ukuia ana o kona mau aie, pela iho la i hookuu loa ia mai ai oia ma kela Poaha, me ka haawi pu ia mai iaia he iwakalua-kumamalima dala.
Ma ka manaoio o ka oihana makai, aole i make o Char, mamuli o kona
Nana Ma ka Aoao Ekolu
REPUBALIKA. DEMOKARATA.
ELELE LAHUI.
Jonah Kuhio Kalanianaole….6905 McCandless………………5653
NO KE SENATE.
OAHU
C. F. Chillingworth…………3634 Jack Milton………………2743
Charles E. King……………4085 W. W. Tayer……………..2830
John H. Wise……………..3338 John H. Wilson…………….3135
HAWAII
Stephen L. Desha…………..1293 R. H. Makekau…………….1254
J. W. Russel……… ………1448 Chas. K. Notley……………1098
MAUI
Harold W. Rice…………….1038 T. B. Lyons………………. 731
KAUAI
Harold A. Rice……………. 505 John A. Kealoha…………… 477
HALE O NA LUNAMAKAAINANA.
OAHU-APANA EHA.
Frank Andrade…………….1933 Arhur E. Carter…………..1324
Lorrin Andrews……………2120 C. C. Cunha……………….1341
Harold K. L. Castle………..2072 J. W. Keiki………………. 990
James K. Jarrett…………..2141 E. H. Lewis……………….1086
A. Lewis, Jr………………2171 C. W. Macfarlane…………..1293
William T. Rawlins…………2042 A. S. Robertson…………….1697
OAHU—APANA ELIMA.
Eli J. Crawford…………….1611 Robert Ahuna……………..1668
Eddie Fernanadez…………..1733 E. K. Hanapi………………1536
James H. Hakuole………….1527 G. H. Holt, Jr……………..1789
David K. Kama……………1327 Jack S. Kalakiela…………..1660
M.K. Makekau…………….1524 Jonah Kumalae ……………1726
Henry Vieira……………….1341 David M. Kupihea………….1667
HAWAII—APANA EKAHI.
John K. Kai John P. Hale
Henry J. Lyman Solomon C. Burke
Otto W. Rose John Leal
Evan da Silva A. K. Nawahi
HAWAII—APANA ELUA.
H. L. Holstein J. Kaaeamoku
E. K. Kaaua J. K. Kekaula
D. K. Kaupiko
H. L. Kawewehi
MAUI—APANA EKOLU
John Brown, Jr…………….1176 Jerry Burns ……………… 426
Levi L. Joseph…………….1153 J. K. Hihio……………….. 423
B. L. Kaumeheiwa………….1020 Samuel K. Kekoowai ………. 437
M. G. Paschoal…………….1094 Samuel Kuula ……………. 513
A. F. Tavares……………..1104 Manuel C. Picanco…………. 483
Ed Waiaholo ………………1197 T. K. Wahihako…………… 420
KAUAI –APANMA EONO.
Manuel R. Aguiar, Jr………. 582 J. S. Chandler…………….. 614
Samuel K. Kaahu………….. 632 Kaimiloa Hali ……………. 277
M. J. Pereira……………… 340 M. S. Henriques…………… 322
James Werner……………. 533