Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 44, 1 November 1918 — ULU-PA KA ELELE KUHIO I NA KUMU PAHELE BALOKA Kupale Oia no na Ahewa i Hookauia Aku Waluna Ona no ka Mea i Hana Ole ia PAU KUHIHEWA O KA POE I LOHE I KANA WAU OLELO Hiki Ole i Kona Mau Enemi Kalaiaina ke Waiho i Mau Ninau Imua o ka Elele [ARTICLE]

ULU-PA KA ELELE KUHIO I NA KUMU PAHELE BALOKA

Kupale Oia no na Ahewa i Hookauia Aku Waluna Ona no ka Mea i Hana Ole ia

PAU KUHIHEWA O KA POE I LOHE I KANA WAU OLELO

Hiki Ole i Kona Mau Enemi Kalaiaina ke Waiho i Mau Ninau Imua o ka Elele

Ma na wahi apau a na Demokarata e lulu nei i na anoano mimino o ka lakou mau maunu |)ahele, kii ba]oka imua o na mana koho, eia ka Elele Kuhio ame konli mau puulu o na moho Repuhalika, ke Ulu-pa nei ia mau kumu a weluwelu liilii, me ka hookaakaa pono ia o na maka o kekahi maliele nui 0 na mana koho Hawaii, no ko lakou a'o hewa ia; a ma na wahi apau a ka Etele Kuhio, i hhiolelo ai, ua lohe okoa ia aku na leo hooho mai ka lehulehu 'mai, e olelo ana i ka pololei, atne ka oiaio o na olelo mai kona waha niai, ame ke kahua ole hoi o na olelō hoino e hailukuia nei ona. Ma na haiōlēlo a k£ Eltle ituhio imua o na mana-koho o kela ame i.eia wihi, ana i ku ai imua o lakou, aole i nele kona waiho ana iaia iho imna 0 ka lehulehu no ka ninau ank mai iaia, i kan<f miku mea i handf'ai, i 1110 ai ia mau hana, i mau niea* hoopilikia y mai i na makaAltiana; o ka niea nae i ikeia ,aoie # Ihlli a poii he mau kumu ku-e ka Jalkou ia!ft, e *āiho mei i na ninau, no kft mea ua ik'e no lakou, o na maunu haloka h l&kou e pahele uei 1 na mana koho, hē ftlliu hana ia a lukou maoli no i ike iho tti i ka epa ame ke kolohe. Eia ka Elele Kuhio ke h'oinolnoiā nei ma na ano apau, aole wale ma ka waha 0 na alakai Demokarata, na kanaka Demokarata i niakēmake e loaa ka lauakila ia Likaua Eliwai, aka maloko pu kekahi o na nupepa Demokarata, o ia mau kumu hoinoino nae apau, aole loa he hookahi mea oiaio,- elike ine ia a ka Elele Lahui Kalanianaole e "kupale nei iaia iho me ka hopo ole, ame ka maka'u ole imua o ke akea; a na Demokarata hoi i aa ole ai e waiho aku 1 na ninau imua onai. Ka Ninau Hoopa* Llm&hana *'Xo ka ninau hoopae limahana, e hookomo mai i ka huina o 30,000 Pake i Hawaii nei," wahi a ka Elele Kalanianaole, no ka hooiliia aku o na ahewa ana, no ke kanawai hoopae Pake ana i hookomo aku ai iloko o ka ahaolelo lahui, "aoJe loa he wahi kohu o ko ouku ahewa wale ana mai i ka msa a'u i hana ole aku ai, mamuli o ko'u manao iho. "Xa oukou ponoi, ma o ka ahaolelo la, i hdbholo a i apono i kekahi olelo hooholo, e noiia aku ke aupuui %derala' e ae mai ma o kekahi hooponopono ahā'olelo la, e hookomoia rhai na Pake he .10,000 i Hawaii nei no na oihana mahiai; ua hoounaia ae k?!a olelo hooholo , ia 'u, a ma ko'u ano h® ēlele mai -Hā-] waii aku nei •! W4Mtlii»kona, ua ili ihp j inaluna o'u, ke ko Hkp 'i, & hookOml) j una aku i kela olelo hooholo iloko o ka j hale ona iunamakaainant(. No kuu okomo ana aku la i kela plfefo hoohōlo a oukou no i kauōha maoli mai ai ia'u is hana aku, ke hoinoia nei nae au, alaila o ka oi aku ka paha o ka pono, e hookomo ole ia e a 'u, aole aua no e nele ko oukou hahewa ana mai. "Ihea no hoi oukou i ka manawa e noho ana ka ahaolelo kuloko, hele ae iioko olaila e ku-e ai? Pehea e hiki ai ia 'u ke ike i ko oukou mau fnauao ku-e > keia olelo hooholo, ina o ka noho malie w ale iho ka oukou, aole he kakauinoa iho i kekahi palapala ku-e, a hoouna ae ia'u ma Wakinekonaf "He keu aku no paha oukou, o v ka inea no ka a oukou i haawi mai ai ma •'"u nei, e hana aku, o nā mea uo ia e hooiliia mai ai nā āhewā ana māluna fJ ii. ka mea a 'u ole ai mamuli o 'u mauao ponoi iho! fKa Ninan Hookapu Waiona "Xo ka ninaU hookapu Wāioua, he "ioa oiaio, owau ponoi kk mea nana i iiookomo aku ia bila ā ke haāheo nei au no ka mea a'U i hana aku ai,

me ko'u hilahila ole, ina a» c linnhewa j wale ia mai nna, no ka mea a'u i ike j ai he pololei. I Honolulu nei no au i ka manawa i liooholoia ai ka bila kanawai a Sheppānl inaloko o ke Senate, a i ka nianawa i loāa : mai ai ke kele-aj kalapa ia'u, no ka liolo ana o kela hHa,-; ua hoouna koke aku au i ka'u pane i Amerika, e hoomanawanui ka noonōoia ana o kela bila iloko o ka hale o na lunamakaainana a hoea aku au. "I ko'u hoea ana ma Wakinekona, a nana i ka bila kanawai a Sheppard, he . bila hoi e hookapu loa ana i ka no ka manawa pau ole, ua kuhikuhi aku au i na hoa o ka ahaolelo, i na kahuahāna o na aoāo Bepūbalika ame Demokarata e apono aiia i ka Home Rula, a o kola hila ua ku e loa iā i na kahuahana o ua āoao kalaiaina.

"Aole e hiki ia'u ke ku e aku i ka hookapuia o ka waiona, oiai e pahola ana ka hookepu waiona ina Amerika mamuli o. keia kaua; aole i md[kemakeia e loaā ka waiona i »a koa, isilailft uU Hōnoi ā,ku au, e unuhi hou bilt ā Sheppard, a e hookomo ka 'u bila#kanawai iloko o ka ha]e,'o ,jia lunamakaainana, nia ka'u bila, e ho&kapu wāle ia i ka waiona iid|ka o ke, kaua, a hē elua makakiki mahope aku, ina ua niakemake oi|J|im e hoōnoa hou ia ka'waiona, np-oil|ou ia kūleana. 'Mwa i ka imi anaāklM w^i' ! 'fiō oukou 6 koho baloka ai waiona, a i ole, o ka hookapu loa -iS no paha o ka waiona ka maikai? I Honolulu nei nt> au, hoea mai ke kuahtta£,#\ka Peresidena Wil-

son, e hookapu ana i ke kuaiia o ka wa.iona ma Ōahu nei ,ojai he kahua hoomoana keia no na koa; ua ku-e loa alru au i keia ano -hookapu waiona, no ka niea, ua hiki ]oa i ka poe waiwai ke kuai i waiona no lakou F a hookonio mai iloko uei 0 ka aitia,' na lea niea he nui ka lakou (lala, a nou e ke leanaka ilihune aole e hiki ia oe ke kauoha i waiona, aole anei, ua hana aku au i ka mea no oukou e pono ai, ma ka hoonele like ana i ka poe waiwai rae ou-. kou i ka loaa ana. mai o kar waiona?, Nohea ka ka Lalau? ,:< Ke hele nei 0 Likana Eliwai e haiolelo, nana ka ke kanawai he 25. inoa, o ka poe noi aina hookuon6ono, alaila weheia na ains'aupuni no ka liopkuonoono'alia. Ma na ano apau loa, heaha ke kuleana. i .loaa i& Likana e Uaiia ai

i kekahi kanawai, owau wale 110, ka mea i kohoia i elele na oukou, owau ke kuleana e hana i kanawai o keia ano. ''lna hoi ha na likana keia kanawai, alaila i ahA ai kona holo ejele ana, ua hiki 110 iaia ke hele i Wakiiiekona, e hana ai i kanawai? Na ko kakou ahnolelo i hooholo i ke kanawai hookuonoono, a waihoia ae na'u e hookomo i|oko 0. ka ahaolelo lahui, eia nae maloko 0 kela.hila kanawai, aole he mau inoa maloko olaila, no ke noi ana i kekahi aiua aupuni, alaila weheia no ka hookuonoono ana. Ua hoea ae o Likana Eliwai rio Wakinekona, pela me Kiaaina Frear ame Kauka Thompāon 0 Kau. I ka'manawa i waihoia ai ka- bila iloko 0 ka lima 0 ke komite, ua hoakaka 0 Likana i_kona manao, aia a he kanalima maw inoa, a haneri paha, ina lakou

« «oi ana i ke kiaaina e weheia kekafai aipa no ka hookuonoono ana, alaila aeia aku. O ka manao hoi o Kauka l>Jlom])son, ma ka aoad o ka ahahui hookuonoono o Kau, Hawaii, ua paakiki 6iai ka unii-kumamalima inoa e uoi j|i i ke kiaaina, alaila weheia ka ainft āūpuni e hookuonoonoia e ua makaainana. f * I ka wa I pau ai na hoakaka manao ana imua o ke komite, ua hoike au i ko'u manao, ma ka hookomo ana i paleu'i i ka bila kanawai e hookomoia i 25 inoa o ka poe noi, alaila weheia kek&hi aina no ka hookuonoonoia, a ua hoqholoia ka hoololi, pela iho la la i hānaia ai kela kanawai, aole paha na Eliwai e hoopunipuni neif

Ke Kanawai Hookuonoono "Ke hooili wale ia nei na hoahewa eina, owau ka roea nana i hookomo aku i ka bila kanawai iloko o ka ahaolelo lahui, e hoopau ana i na inoa he 25, o ka poe e noi ana e weheia na aina aupnni e hookuonoono. I wahi e pau ai ko onkou kuhihewa, he bila kela i hoomakaukania e Kiaaina Pinkhain, ke Komisina Aina Bivenburgh anH) ke Kakauolelo Lane oke keena kalaiaina. 0 keia ka ljiJa kanawai i holo okoa ae ai 0 Mr. Rivenburgh i Wakinekona, a i wahi e loheia ai kona mau manao hoakaka imua o ka ahaolelo lahui, ua noi ia mai la au e Lane e hookomo i kela bila 7 aole manjuli o'ko'u manao ponoi iho, aka mamuli o ke noiia ana inai, he mea niaa iio ia ma na hana ahaolelo, no ka msa he kuleana ko ke kiaaina anie ke Kakauoiplo Lape e hana ai i na mea o keLa ano, nōlaila e :ke mai oukou, he bila keia i hookomoia aku mamuli o .ke ūoiia ana mai (by Tequeat), a e ili aku ua ahewa ana maluna o na Deinokara.ta e pono ai, aole hoi 'u. . f Ka Ninan Wae Koa <4 Ke hoinoia nei au. no ko'u li}o ana *a i moa kokuu aku i ke komo ana o na keikj a oukon iloko o' ka oihana iio ia man hoinoia niai nae, na makausau au e auamo i na ko'iko'i apau, no ka mea he mau poohiwi akea ko'u. Heaha auanei ko'u kuleaua ma ka ninau wae koaf He Amerika kakou apau loa, « i ka manawa i kukala. ae ai. o Amerika e komo i ke kaua me Kelemauia, ua hooholoia iho lo he kanawai, e kauoha Ana i..na__inakaainana kane, apau, mai ka iwakalu-kpmainakahi makahiki ahiki i ke kanakoflu-kumamakahi, e komo iloko o ,ka oihaua koa, nolai}a o ke '»>auawai, ka mea .naua i koi mai i na Amerika apau e komo iloko o ke kaua. "I ka manawa e noonooia kela Lila, ua.kn au maluoa o ka papahele o ka hale o na lunaniakaainana a haiolelo nku imua o kekahi anaina nui, e pili nua i ko kakou moolelo, ko ua kanaka llawaii, e hoike ana. ho lahui .kanaka kakou i man ia mea )ie kaua, mai ke au mai o na Kamehameha, he mea hoi a oukou e haaheo ai, no ke kaulana o keia lahui kanaka i ke kaua.'' Kana Kokua i na Poola 2no ka ]>ane ana i kekahi ninpu i jvaihoia aku imua ona. no kana jnau ko?ua 1 na poola, i ka wa i olohani ai, ma Honolulu nei 7 penei kaua mau hoakaka, ka mea hoi i hoauhee aku i na uianao nonohua iloko o kekahi poe no-, ua, a i haawi aku i na mahalo ana i ka lilele Kuhio: "Ua hoea kino ae o Holoua imua o'u me kekahi poe kanaka, a noi mai e liana aku ,āu i kekahi inea e pouo ai lakou. "Ha.hoea kino aku au imua o Mr. Ken:ie<ly, ka peresidena o ka hui mokuahi holonili aina, ame Mr,.Dr.ew, o Castle & C<roke, a kauoha aku la ia laua e hoihoi hou i na kanaka Hawaii i ka hana iya iia uwapo, ua hooleia mai uae ia npi a 'u. Ma kekahi la liou ae no, mahope iho o ko'u hui pu ana me kn Loio Breckons, ua hoea aku la au iniua o .liela mau keonimana a koL aku la e hoihoi i na j)oola i ka hana, o ka 'pane i haawiia mai ia'u, e noonoo laua i ka inea pono e hana aku ai. p "I kela manawa, ua hoike aku au imua o laua, ina aole e hoihoi hou ia ana na poola i ka hana ma na uwapo, alaila e hoopau loa ana au i ko 'u holo elele ana ma ka aoao Kepubalika, n e holo elele ana au ma ka aoao o ka lahui. Me ka nana ole i ka laua pane, holo aku la au i Molokai, a i kuu hpi "hou ana mai, ike iho la au, ua ae mai ]ifla mau haole, a ua hoi hou na poola i ka hana. O keia iho la ka 'u mea la i īiana aku ai no na poola? Aole auei ua lawa iho la keia mau ana no ka ninaul'' Ua nui ka pa 'ipa 'i ona poola •me ka lehulehu, no kela pane a ka Klele Kuhio. , No Oukou ka Mahaloia Auhea oukou ejia Hawaii, maloko o ka ahaolelo lahni,- i ka manawa e ha}>aiia mai ai kekahi ninnu ano nui no ka pajoia ana, e.aa aoao Demokarata ame Repuba]ika. e konoia ana na iuna p.upuni kiekie a hanohano e hele %nai i ka ahaolelo, pela me'na kanaka o na iiulaua like ole apau, o ia lakpu e nana naai ana, i na hoa kaukanawai o ka hale o na lunamakaainana, e ike mai ana lakou*i kekahi kanaka anO e loa iwaena o na lunamakiainana he eha haneri a oi, me ke komo ana tho o ka ninau iloko o lakou, ' Heaha la hoi kela kanaka eleele? 1 'He kanaka Hawaii kela.' 'Anwe, he like no ka komo ana.a na Hawaii i ko lakou lole nie ko leakon.' 'He hiki oo ka paha iaia ke kamailio ika olelo Beritania? He akamai no ka paha oia i I& hana kanawai!' "O ka elele a oukou i hoouna ai i "Wakinekona iloko o na makahiki ho umi-kuinama<Ao, oin ia e kuhikuhiia xnai la. a o Ha mea a lakou i ike mai ai Bia o'u nei, he maholo kiekie ia i loaa aku ia oukou q na Hawaii apau, he mea hoi na keV» ame keia Hawaii'e haaheo ai, no ko lakou lahui. ."Ua hoea au imu;\ o.na.luna oihana iiekie, me ka'u wahiue, ua hpikeike aku i ko maua kulana piha paa iula ma nā ano apau, a ma o maua Ia i loaa 1 na kanalea o : Anierika, |ie lahui naauao, a paa rula na kaaaka Ha*aii, a ua hanohano hoi oukou e ka lahoi. "Ke olelo nei o Likana, oia ka ka mea nana i imi i ka pono kolio baloka no onioH e na Ha*ran, he keu aku a

ka hoopunipuni. O ka lehulehu ka fnea< na lakou i lulu i ke dala, no Wilikoki p holo ai i Wakinekona, a 0 Wilikoki ka mea nana i hooikaika i ka pono koho !baloka, o ua .Hawaii, aole paha o Likana, heaha kana? "0 ka hana aloha a pukou e na Hawāii, no Wiīikoki, ke kanaka uana i imPl ka pouo koho baloka no oukou, 0 ia no ka hāua ana i mau palapala 'lioopii, a hookomo iloko 0 ka ahaolelo, 1 haawlna >lala no ke kukulu ana i kiauona, a ina aole 111 a i?t ano, āka e kapa aku i ka iupa 0 kekahi alanui, paka a hale aupuni paha nia ka inoa o Wilikoki, 0 ka hana aloha ia, aole 0 ka.iiki wale na Eliwai i imi i keiaJ)ono t auie nā hana hoopuuipuui e ae."