Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 34, 23 August 1918 — KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA [ARTICLE]

KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA

i ] Ma keia manawa ua piha ka aina i ka momona; ua hoohua nui ia niai na meakanu a na kamaaina o ka mokupuni, a oia ka ke kaj)ena ame na kanaka o ka moku o ka olelo ana ae "ua like me ke khiapai .o Edena"..ka Mokupuni Pitakaina. H§ ipoplelp, j paiia|^ nialoko o na nupepa e pili ana no ke/a kipa āna mai o ka mokukaua Charybdis i i'ūakaina, ka i hoounaia āku i Norfolk, a ua lilo ia mooleīo i mea lioouluku aku i na noonoo o na ohana e noho ana malaila a loaa koke ka mea nana e uneune i kekahi mau ohana e lioi hou mai no Pitakaina. ile elima makahiki ka loihi o ka manawa o ka noho ana o na ohana aku i koe ma Norfolk, a i ka manawa i loaa aku ai o keia lono no ko lakou honie kahiko, ua heluhelu lakou a lieluhelu hou, a hoi hou aku no ka heluhelu ana, me na waimaka e hiolo aiia, no ka,mta, ala.mai la iloko o lakou na hoomanao aloha ana.no kp lakou one hanau a no na mea aloha hoi a lakou e moe ana malaila. .. L MOKUNA XV. • \ Ka Hoi llou Ana o Kekahi Mau Ohan.4. I ka hala ana o kekahi mau makahiki no ke aloha no i ke one hanau, a no ka.ike ana paha lioi kekahi i ka hoolaha no ka pii ino o ka waiwai ma Pkakaina, ua liuliu iho la kekahi ] niau ohana e lioi hou.no. Pitakaina. ■! Eha mau ohana i hooholo e hoi liou. O ka ohana mua oia ko T. (). Kristiana, kana wahine, na keiki ame ka luahine o Kristiana, no ka makemake o ka makualiine e ike hou i kana keiki ia Mehiu lana, i hoi mua ai me na. ohana mua. x , O keia luahine oia o Elizabeth Mila, ke kaikamahine kamakalii a Keoni Mila,-o ka Bounty, a o ke keiki ana e makemake ana e ike oia o Mehiu lana ua kapaia kona inoa mamuli o ke Kapena Mehiu Eologa, ka mea nana i ike mua i ka panālaau o Pitakaina he 55 makahiki maniua aku, a no ka hoomanao me ke aloha o keia wahine nona, pela oia i kapa ai i ka inoa o kana. keiki ma kona inoa. < <) kekahi mau ohana e aē oia ko Robaka Bafeta me kana wahine Samuel Warena me kana wahine. pia ke kaikajV»ahine a T. <). Kristiana. O keia mau inoa hope ua mareia laua ,mā ke ahiahi mamua iho o ko lakou haalele ana aku ia Norfolk. , Mawaho ae 9 keia mau' ohana ae la o Simona lana. kona makuahine o (Hana Akaniu). kana wahine ame ewalu keik\. 0 ka huina apau o keia mau ohana he iwakalua-kumamhiku. . U. kaua ikāika loa ko lakou mau hoaloha ia lakou aole e hoi hou, a ua hoao niai no .hoi lakou ma iki ano apau e kaohi ia lakou aohe nae he hooloheiā aku. O keia ohanā hoi>e loa i hoikeia ae la ka mua loa i hooholo e hoi hou i Pitakaina, a o lakou no hoi ka i hoomakaukau--110 ka hoi'hou. aka. no ka hiki ole ke uku i ko laMu ukum.oku me kana dala ponoi pela oia i hooholo ai e hoouluuhi wahi dala hou ahiki i ka lawa ana 110 lakou apau me kona ohana. No kāhi ike uuku i loaa iaia ma ke a'o Jcula ana, mawaho ae o kona lilp ana he kumu kula .Sabati no kekahi mau makahiki lehulehu. a no.kona makemake loa e a'oia aku na keiki a ka poe i hoi mua ai, a hui. pu 110 hoi'me kona aloha i ke onehanau. ua lilo ia i inau mea koi jkaika loa iaia e hoi. Me na waimaka nā hoaloha o ke kaohi ana mai i na makua o.keia mau ohana e nolio. no ko lakou nana nui mai i ka pono o na keiki no ia mua aku, no ka hoonaauao ana ia lakou no ka mea. 0 kalii ia i knpono no lakou e hoonaauaoia ai, eia nae aohe hooloheia aku o ia niau olelo. no ka mea ua paa losi ka manao o nei poe no ka hoi hou. o kekahi ua hai mua ia k? moku a ua pau na ukiimoku i ka ukuia. C) na hoaloha-.ko'iko'i kekahi i hooikaika mai i ke kaua e nolio. Maloko o kekahi leka i hoounaia mai i ka wahinp a Simona lana i hoakaka mai ai 0 Mrs. Selwyn. ka wahine a kā Bihopa, aoleioia wale no aka o ka Bihopa Selwyn amē ka Bihopa Pate?onai pu kekahi, ma ka mea pili i ke a'o ana 1 ka olelo. a ke Akua ame na kanawai apau i pili r ka hana hoomana. . .' . ; ()iai e kamailioia ana no '"na nuhou ano nui" i hoea aku lakou ma Nu Kilani." aole au e huna iho ana i ko'u manao u?i kaumaha loa au 110 ko oukou haalele ana niai la ia Norfolk V wahi a Mrs. Selwyn ma kana leka. "Ua lilo ko- oukou hoi h.ou aku i ka Mokupuni Pitakaina i haawe kaumaha ii kau iho īnaUma. p'u, a'. -pela, t ine ko„ Biliopa. O ka hana.a Simona lana i hana ai oia hoi ka lawe ana aku i.kona ohaiia a kaawale loa mai kahi b.iki ole ke loaa aku na hoopomaikai a ka Haku i koho mai ai ia kakoy i mau kauwa nana he liana kupono ole ia i ko'u manao." O ka Bihopa Patesona kekahi i kakau mai ia Simona lana: "Ke hopohopo nei au aole 1 loaa ia oe k?i ana no ka waiwaii'o o keia inea a'u e noi ikaika aku ,nei ia oe, oia hoi, ka mea waiNyai hookahi j oi ae maluna o na mea apau . oia ka oihana kahunāpule āme na oihana laa. "Aole palia oe i manao o ka oihana kaluinapule a ka Bihopa Selwyn a i ole a'u, a i ole a Mr. Nobb i a'o aku ai ua komp aku iloko ou. "O Kristo ponoi, ma 0 Kona mau kahunapule la i hookohu ponoia ka i haawi aku 1 Kona poe kanaka i, Kana mau hoopolnaikai ponoi. Ina ma kou makemake ponoi iho a ma kau hana ponoi hoi e hooneleia ai oe ame kou ohana, pehea e loaa ai iā oe na hoopoinaikai mai laia mai? "Ua haawi niai o Kristo ia mau pomaikai ma ke ano ana i ike ai ua kupono i kona, makemake, iieaha kpu j<uleana a i ole kekahi mea « ;waīe ai i Kana hana. a e manao iho ai e-loaa māi ; ana. no na pomaikai? "A ini aole oe e hana i ka ponp oiaio a e hele ana i kah' e mai ia niaii pono aku, e jke maopopo no.oe aole oe e liana aku ana i ka maikai no hā'i. E a'o hewa aku ana paha oe la i na kanaka ma ke pono ole. E a'o.aku oe 1113 ka mea i a'oia aku ia oe'i ole ka poe e aku e auwana akO r.na māi na pomaikai aku: o ka olelo o ke ola i loaa ia oe mn ka Mokupuni Norfolk, a e loaā ole ana hoi ma ka Moku puni Nortolk, 110 ka mea he vvahi mamao loa ia mai kahi e hiki ai na -a'o ana aku." * He nui aku -na jnēa e. ae a ka Bihopa Patesona i kakau ma' ai iaia ma iia mea pili uhane. ua koikoi na manao o ka Bi hopa e kjaohi mai ana i ko lakou hoi hpu i Pitākaina, eiji nae 110 ka nianao o keia poe aole no e lilo ana i meā no lakou e haalele a e hooppinā ai i iia mea i a'oia māi ia lakou, ua ho' aku la no lakou. me ko lakou manao ole o ka hana a v lakon e haalele iho ana ma ka Mokupuni Norfolk he hana hewa ia. No ko lakou kahunapule ponoi hoi o Mr. Nobbs ua ku-e ikaika 103 oia i ka hoi hou o na ohana mua elua i Koi mua ai i Pitakaina. no keia mau ohana nae hoi eha ua makemake oia ia lakou e Uoi īiou aku i Pitakaina me ka nana ole i ka au'a mai o ka Bihopa Patesona. Ua makemake loa oia >a manawa e loaa kekahi kahunapule e haawi mai ana i koiia ae e hele pu me nei poe. no ka l'oonaauao ana aku i na opio .e ulu ae .ana ia manawa ke kumu o kona manao ana p.ela, no ka mea, he mamao loa ka

v nf3i leā'lii e" loāā aku -ai iā'lākotV na pōn'o no ka hoonaāuao ana. Ua hoea emoole mai ka la e hoehaeha hou ia ai na -naau no ka hookaawaleia ana p ko lakou pili aria no na makahiki leliuleliu, elike no me ka la o ke kaawaīe āna aku o na phana mua elua. Ma keia huaka'i hoi hope elua aole i like ka manao o na opio me ko na makua, elike me ko na keiki a na ohāna mua i hoi ai. Aole i lilo ka Mokupuni Pitakama : i niea uiieune nui i ko lakou mau noonoo e hpi, no ka .niea/im keia manawa ua oi aku ka pipili o na noonoo o na opio i'ko lakou home hou 110 ka mea; he nui a lehulehu na hoaloha ame na makamaka e haaleleia iho ana mah(spe; aole oiā wale no, ma Norfolk he nui na mea hoonaauao ,ia lakou me ka lehulehu pu o na mea ano hou i loaa ole ma Pitakainā. . ' , Mookahi hoao ehaeha loa i loaa ia Simona lana ame kana wahine āme kona ohana oia ko lakou hookaawalēia mai ke keikikane hiapo mai. he opio nona.na makahiki he umi-kuma-inawalu ,ia manawa, oia : keik.i ame ka Nbbbs .keikikane ka i haaleleia. iho me ka Bihopa Patesona. no k.e a'oia aki}.o ia mau keiki ma na hana. o.ka misiona wa, ia mua aku, Mamuli ka, inakemake ponoi o ,keia mau keiki i hoonolioia aku ai me ka. Bihopa Patesona.Ua nui ka ehaeha ame ke aioha no.keia kaaw.ale ana o, }<a makua me ke keiki, dka oiai nae ua kaa. aku la ke keiki.aia iloko a mala.lo .jioi o ka hoomalu ana a ka. Hihopa, ua hoomamaia āt na poonoo nia kekah.i ano ; o )iaMTia}cua. Ma kg ; leka a.ka Bihopa Patesona o ke kakau ana mai aole e hookaumaha o. Simona lana. ame ka ohana i kp lakou noonoo, no ka mea, e lilo ana oia ame Mrs. Se\wyn i mau makua no ke keiki. ... ■ Ua lilo ke keikikane a Mr. Nobbs i hoaloha pili paa no nei keiki a Simona Jana, a ua nana aku a nana.mai ia 'laua iho ma ke.aiio he.mau hoahanau na.ke ki ame ka pahu hookahi. Iloko o ke anaina nui i akpakpa ae no ka manawa hope., no ka haawi ana i na nianao paij)ai a hoalōhālolia, aole hookalii maka i nele ke kiheahea me tia \yaimaka. .O nai kaikuiiane ame na.kaikuahine ,a pela hoi me; ng iilākua ha keiki i ike ole i.ka ehaeha ,o ia meā he hopkaawale ana». o keia ko lakou manawa.i ike-ai i ka lihalilui o ia mea. Iwaena o keia poe o na makuahine i oi aku o ka ehaeha no keia hookaawale, ana oia p Elizabeth lana ame Ilana lana, oiai laua e haalele' ilio ana. i ka laua mau. mea alolia he mau keiki mahoiie a e hoi aku i ka aina niamao loa kalii o laua i hanauia ai a i holoholo ai hoi i ko laua wa kām^lii. O ka j)o mahope iho o kela halawai i malamaia he po ia i hoohalaia e na ohana. apau nia ke ala ana. no ka inea, ma kekahi la ae e wehe ai ka pili a ka makua me ke kleiki me ka maopopo ole o lea manawa e hui hou.ai. ' , Q na kanaka apau o kā mokupuni, komo pu mle na ohana e ae apau o ka hoea hou ana mai a noho mawaeina o lakou ma kekahi manawa i hala koke aku ka i kā'ihuāka'i like a hoea i ka uwapo. E loheia aku ana na ha'uha'u uwe ina o a maanei iwaena o lakou, e hiolo ana na waimaka me he mau pakaila eloelp la o ka hooilo, ia manawa i ikeia ai ka ikaika o ka .hoao au<i a nei mea he eh.a no fca ke weheia pili aloha, kaawale k<i makua mai ke keiki aku, no ka mea, e okiia āna'e ke kai £ . . • . , .' Ma ka huaka'i inoana e hoi anā no Pitakaina hookahi mea 0 keia mau .oliana i make m.a kli moana. o kā pae aku hcrho,i koe i ka aina, o iā ka bebe muli loa a T. O. Kristiana, ua loaa niua no Oia i ka ina'i he mau la mamua āku o ka;haalele ana 1 ka Mokupuni Norfolk. - ; Mamuli o ke noi a ka makuahine ua ae oluolu loa ke kapena e ; lawe pu ia' aku iā kiho niake a pa<e i ka aina, i kanu pu ia aku mē kekahi o kana mau keiki i inake inua a i kanui<i maloko o ka pa iiina ma Pilakaina. ! : 1 i ! r Ua hookomoia ke kino iloko o kekahi pāhu barela a hqihoiia a mamua .loa o ka moku, a e hele mau ana ka- makuahine malaila e uwe. ai i ke aumoe. . 1 . •. ' 6 ; Hc mau la kakaikahi ina ia hope mai ua ku aku la.ka nioku i ka ainā; 0 na mapao ikiiki loa no ka ppe i hāaleleia aku ma Norfolk \vā ane mahia loa āe i nei manāwa 'no-ka ike ana akv i ka aina. eia nāe, oia mau no ka hoomanao āme ka hoohanini ana o kekahi poe i'ko lakou mau waimaka'no ke aloha no i ka poe i haaleleia aku i Norfolk. ' . O na wahine luahine aku no ka oi o ka uwe; akoakoa ae la iaua a ma kahi hookahi a na na waimaka no e hiolo np ka īaua mau keikikane a mau kaikamahine a laua i manao ai aole e ike iiou aku ana ia lakpu. i MOKUNA XVI. I<A HnOKIPAIA Ana Aku. Ma-ka la 2 o Feberuari o ka 1864 i ku aku ai ka Mokukuna St. Kikla nana i halihali aku i ka lua o-kā poe i hoi hou ai ,i Pitakaina nialiope o ka haalele ana i ka Mokupuni Noi'folk ma ka la 18 o Dekemaba o ka-1863. - 1 . , Ma kā pb ke ku ana o kahi moku uuku i ke awa mahope o ka hāla ana o ka mahina hookahi a oi, a mai piha paha k<i elua mahina ma -ka moana ina he nui kā ino, aka he nialie ma ka bāpafmi o ka manawa v a mamuli o ia malie aole i nu ka ma'i o kā liāpānui.o keia 'poe. ... , 11 e po nani, kalāe a nialamalama ia ma ka manawa i hookuuia iho ai ka.heleuma o kā mpku i ke awa. a o na kanaka ■ 5 ioaa niua ole mai kekahi hoike 'ia lakou e hoi mai ana ne: poe a e hoomakaukaii nui āna'e hoi aku e hooluolu, me kti moeuhane mua ole ē ike dku āna lakou i na helehelena o k0 lakou mau ohana a mau hoaloha ma kekahi kakahiaka ae. \v hoopihoihoiia ko lākou m.aii noonoo i ka'wa i lohe aku ai 'j ke kani mai o 'na pu mai ka moana mai. - O ka pōe maluna o kalii mokukuna ua pihoihoi pu lakoi. me ka piha i *ka haiioli. e ki ana kekahi poe i na pu ki mam a lakou, o kekah.i ua hoolele niai la i ka malamālama o nr kukui iiika o ka aina, a e u\va mai ana kekahi poe me ke ka. hea okoa mai i na-inoa o kā poe ouka o ka aina. Ua lilo kela kāni mai 0 na pu, ka lele mai o ka malama lama amē ka hauwalaau mailuna mai o ka moku i mea ha'o i ha'o na ka poe e ala ana, a i ko lakou puka ana mai iwahō ; ike aku la i ke ku mai o kekaki moku a ē kani mai ana na pi lia hoopihaia nā kanaka o uka o ka ainā i ka maka'u me ja I lakou nianao koho wale he nioku powa ia a lakou o ka ike | ma aku. a i holo mai e hoopoino i ko lakou mau ola ame n: i vaiwai- ; ! No keia mea hoopnhaohao loa ia lakou ua haalele iho 1: 'akou i ko lakou mau home a holokiki aku la ma kahi kieku i .) ka mokupuni e kiei iho ai i ke Kaikuono Bounty, kahi o ki noku e hekau anā, no ko lakou makemake e loaa mai kekah •ke ia lakou .no ke kumu o ka hauwalaau a lakou o ka lohe 1 ma aku. ' Aohe ike i loaa mai ia lakou e pili ana no ka lakou mai ! 'nea i lohe ai a e ike aku ai, koe wale no ke kan.i mau mai e | ia leo o-ka pu ame ka hooleleia mai o ka malamalama am< <a uwauwa v o ka poe mailuna mai o ka moku.. 1 Ua liiakaala loa ka poe ohma. o ka moku i hookuu ; ia kamalii e holoholo mahma p ka.oneki o ikeia aku ua hunai; j \e lakpu mahope o na kumulaau ame na opu nahelehele, n( ka maka'uia o leie mai kekahi poka mai ka inoku mai a kr | ! 'akou; no ko lakou ike ole aku he pauela wale no ka mea ! iiookomoia iloko o ka pu e kiia mai ana mai ka moku mai ke kump o keia. Aohe mau leo pane i loaa aku i ka poe oluna o ka moku mai ka aina aku ma ia po, no Wa inanao o ka poe o ka aina e aoho hainau lakou me ke kali a hiki i ke kakahiaka ae. i I loaa ia lakou ke kumu o ke kiia ana mai o ka pu i ka po. I Ma kekahi kakahiaka nui ae o na kanaka o ka mokuInuni i holo aku maluha o ka \vaa no kahi o ka moku e ku mai Ina, a ia laua i aneane aku ai e pili i ka moku ua hoopuiwa ■■loa ia-ko laua mau noonoo i ka ike ana'o ka poe a lakou'i

"kuhihewa ai īūa"'ka'po niāiimā iho' he'MViāū/ eiienli, "cia"k'S 'o na pilikana. na hoaloha anie na makamaka no o lakou, ua hoi hou mai e noho maloko o ko lakou mau home nuia. He manawa ia no ka hauoli a l)e mau waimaka lehulehu 'ka i hoohaniniia maluna oka oneki o ka'moku ia manawa. 1 ka pau ana o ka lakou ike aua ua hookuuia iho la elua waapa ilalo a hoomaka ke aloalo ana i na ohua ame na ukana apaii a lakou no uka 9 ka aina. K , O na kaikamahine liilii e kuku mai ana mauka i ka wa i ike mai ai i keia poe e hookokoke aku ana j ka aina ua pau aku la lakou i ka naholo noloko o na nahelehele no ka ka'u, e i wale iho 110 ka pau ana o ko. lakou mak«f u ,a lioi liilii mai la no ka)]i ā na makua e ku ana, a .i .ka ana mai 0 ka poe i pae aku ai aole lakou he poe ,e aku,.aka >< o.'na kini makaniaka 110 o lakou, ua hoi hou mai la e noho me lakou no ka manawa mau loa, ua hoopauia ae ko lakou maka'u. Me ka hana nui no na makuahine i kahea aku ai i na kamalii e hele mai e ike i na maiihini ahiki i ko lakou hoi liilii ana ma, a i ka ike po'no ana he mau ohana wale no ka 110 lakou ua hoopau loa ia ae la ko lakou maka'u, a hoomaka na kamailio ana a kela ame keia i ka lakou mau moolelo mai !;a manawa mai p ke kaawale ana ahiki ia hui hou ana. Aohe loli ano nui i. hanaia maluna o ka Hiokupuni i ka nana aku a ka poe malihini a. i noho mua ai malaila, koe wale 110 na kihapai mahiai maemae mamua iia paa i.ka nphelehele 1 keia manavya, a o. ka hapanui no hoi p na .hale, ua nahaha, aka nae, 0 pa kum.ulaau i kanuia ai oia mau no ka ijlu. ua.oi ae nae ky nui i nei manawa me ka lu.uluu pu ; i na luia. No na kamalii nae, 110 ko lakou maa loa i ka ike ana i ka maikai 0 na halenoho ma Norfolk, pela me na hajekuke, halepule, na hale aupuni, na alanui. a pel.a aku, ua ,koikoj ko lakou i home hou o lakou, no }<a mea| ke nana ae he pili maiiu iho oiiina o .kaupoku. i'iahaiia no hoi iia hale, ololi na alanui a aiio kuaaina maoji no kā, npho ana| (J. kekalii mea hoowahawaha a lakou oia ka o na mea ai iloko oka imu. Oke ano oka hoomo'a ana jloko 0 ka lua i .eliia ilalp o ka lepo, hana ka wahie a nui alaila lu-iho ka ; pbhaku, ,cUaila ho-a ae ke 9hi_,.,a i ka wa e ; enaenq ai ka alaila kau iho na mea i niakemakeia e-hoo T mo'a/e laa ka uala, ke kalo, ka ulu, ka uhi,. aku, alaila ulii iho a paa .me ka la-i i pe'aia a o ka lepo iho maluna, a na ka mahu e hoomo'a.ae ina meaai. 0 ka nana ana aku.no i.ke ano o ka aina kekahi mea hoowahawaha a lakou, aole. elike me ka home a lakou o ka noho hope he mohala ke nana aku, eia nae, iloko o ia:like.ole he. nani no.keia wahi mokupuni uuku. niamuli o ka uliuLi 1 na laan ame na mea kanu, a ua nui no hoi a lawa loa na meaai e oluolu ai.ke.ola ana, o ka memele mau o na.hua 2.lani ma)una o na : kumulaau kekahi kii hoohauoli loa i na noonoo o na*tspio, piai ; aphe lakou i ike mua i kekahi mau l)uaai e momoni ai ka haae, man?ua aku. . . , <! Ma- kahi kokoke mai i 'na kumulaau alani ua hiki pu ke ikeia aku na kumu ulu me ko lakou mau hua e lewalew? mai ana, a ma. kekahi aoao aku he ulu'nia-ia kukaepele i paia e ka.poe Tahiti he fei;'o ke ano oka hua ana : o nei niaia aole elike nie k£kahi mau ano e ae, o ka ;hua ana o nei anP maia he ku pololei ka ahui iluna a oloko he plenalena ka' i'o elike me ke kukaepele. • - : , Ma kekahi wahi mamao iki aku he ulu.niu nui me ko lakou. mau lau e holu nape ana i ka welau makani-, a e iho ana hoi ma kela a ma keia aoao o ke kumu na huihui* h£ inau mea. hopmāhuahua mai : i ka- nani o ka nanaina e hōOr hil)i koke ai 110 ka malihini. . . 1 Ma kahi mamao loa mai keia ululaau huaai aku a he oi ae hoi ikona kiekie mamua 0 na laau e ae apau, c ku kekahi kumulaau nui i kapaia ka hanyan. lle kumulāau iii%i keia me kona mau-lala e manana ana i o a iauei, a ua lilp kona mau lala i mau mea hoowalewale mau mai i na keiki*kane anie<na kaikamahine e hele aku malaila e ; lele kowali aj. Ma kekahi loaa no na ulia i na kamalii i ka lele kowali ai maluna o ha lau o. na kumulaau banyan, ei? nae, aole hookahi manawa i eha kukonukonu loa- ai e hoep iku ai ka hopena i ka make, hookahi wale uo keiki i hakihak ; i na a'u a ua ola hou no nae mahope 0 ke kau ia iuia i ka laatj, a mahope hoi o ka hala-ana o kekahi manawa loilii. - } Ua lilo na mea lapaū maluua O' ka mokupuni ame ke ano 0 ka hoomo'a ana i na niea.ai, ame ke ola hauoli ana, i mau | niea makemake nui loa na na opio. r ! Aole lakou i lohe mamua ike kani mai ana moakane ma K'a wanaao, a i ole i ka ioiojnai a ! na moa keiki, piai lakou £ !iahai ana mahope o ko lakou mau makuahine. I Oka han.a- hauoli loa ana keikikane anie na kaikamahine i oia np-ka hele ana iloko o ka nahelehele e liuli ai i na hua 3 1 ia moa wahine 0 ka hanau ana ma kela a ma keia .wahi, he' nui a lehulelui na auna nioa i keia manawa inaluna o k|i ■ ihpkupuni,vno ka niea, iloko o na makahiki lehulehu i hala'i haaleieia iho ai lakou. ua nūi ka-hanau o na moavyahine a, ma keia manawa e ikeia aku aua ma na >vahi āp.ui o ! uokupuni. He nui a lehulehu na nioolelo i hoolohe a i. ka> naiiioia mawaena o ka" poe i hoi mua mai ai a<ne k.eia poe v i 'ioi hou mai la. O kekahi o na moolelo. hialaai nui akeia moc i hoi liou mai la pia- k?l mea e. pili ana j i kekahi mokji o ke ku ana mai i-ka Mokuputti Pitāl<aina,,me. ka piha 1 na lahui hihiu mai ka Mokupuni Kastervmai i ka makahiki namua aku, 1863; : 1 ke kokokē ana mai 0 ka moku i ka mokupuni ua hookuut 'a iho la iloko o ke kai, ma ke kauoha a ike. kapena, vaapa. a lele iho'la ke kapena ilima o ka waapa a holo'niai-. a no ka aina no ka huli ana i awa e pae mai' ai. .1 I ka. ike anā aku 0 hā kanaka e~ku 'aku ana mnuka. elua o ,'akou i holo aku maluna o ka waa no ka lialawai am mp ■■W nialihini. I ke kokoke ana.mai o ka waapa ninau mai la :e kapena, "he hiki no ;nae paha ia oukou ke kamailio nxs <a olelo luielani?" , [ I ka paneia ana aku o karra ninau eae aku ana. alaila, i 1 nai la, "e %)lo akti ana au iuka no ke kii aku i ko aki na kekalii poe kauwa kuapaa.a'u he nui wale maluna o ka moku,'' l e hoihoi aku'ana ka oia ia lakou i ko lakou niaih wahi. Inia i kau'mai.ai i ka aitia.ua hoao mai la oia ē koi a e ala•ai i na noonoo 0 na kanaka o ka mokupuni, o na ohana e hele pu me ia iUma 0 ka moku, kahi o lakou e malamaia ai me ka mail<ai lo.a. ' . ' ,1 'Hpokahi nae ana kumu o ka makemake ole ana e lawe pu a lakou no ko lakou ike i ka olelo haole, a no ka eleele ole ■» kp lakou, mau ili. elike me ka eleele o 11 a ili. 0 na kauwa' kua T iaa ana mahnia o ka iuoku elike ni'e kana i manao wale ai 'ie poe, ili eleele',la hoi ke loāā mai anā iaia maluua o 'i? nokupuni. > K , ' r '^y' Maniuli o ko ke kapena koi ikaika. loa e lawe ia laktopj o ka nioku nie hoomalimali lehulehu e hoa r aka mai ana i kona oluoīu, koua malama maikai ia lakou, ā' īela aku. ūa'lilo ia i mea hooulu ae i na mgnao hoohuoi' ilokp > na kanaka ame na wahine, a no ia kumu ua īioole paakiki! oa aku la lakou i kana koi. , O na kanaka elua i holo ai maluna o-ka waa a i halawai iku ai me.ka waapa a ke kapena i holo mai āi, ua holo lo? aua no kahi o ka moku e ku mai ana, a ia laua i kau āku ā? luna o ka moku ūa ikemaka laua i kekahi niaū hiohiona ku -i :a men?.niene ame ke aloha e h'iki ole ai ia laua ke'h'oopoina. r .eluilehu wale o nn kanaka ili eleele hihiu 0 na makahik,i ike ol'e maluna o ka moku. na kane, na wahine. anie leama-* 'ii: ua elemakule loa kekahi poe, .he oloheloh© ka hāpanūi o ; 'akou. a ua hoakoakoaia no hoi a ma kekahi wahi haiki o 'ua ukana o ka nioku. _ - O ka noe he mau wahi aahu liilii ko lakōu e komo ana he uau wahi apana lole ko lakou e uhi iho ana maluna o ke' ':ua a olohelohe no olalo. i paa ae i na wahi pa-u launiu. He mau helehelena kaumaha ko lakou apau i ka na«a aku: me ka nele i na manaolana no ka; pilikia nui e hanaia mai ana malima P; lakou a lakou i maopopo ole aku ai.

CTke ca & kāliia kahi'a lakou'e noho ana, hē kuimn.. ke hpjii akii, $o J?a loaa ole o kekahi ea e komo akn ai lQko"qlaila, ,a he pui no ,hoi na kiuwa kuapaa i loaa i k. t : n 4ce kunu mai a-no ka ikaika loa ua aneane e pau kc i' kekahi poe me ka haalulu pu.,o ko lakou mau kino. Ma ka olelo aku a ke- kapena ia lakou e lawe an:i lakou i ka Mokupuni Ciambier, ma kona alahele e ht.ih. : a# .i r|a kauwa kuapaa 119 ko.lakou mau home, eia mi\ a>>: o ka mea oiaio, e lawe ana oia e kuai aku ia poe kanw.i poe daJa, i ,ti]au kauwa na lakou. Aole i'loaa mai ka moolelo oiaio 110 keia moku ahiki hala ana o kekahi mau makahiki leluilehu mahope ui! , pianawa i hoikeia ae ai ka hana a nei īnoku .0 ,ke ki|> niai. oia hoi, he kuai kau\va kuapaa kana hana i uiau h : . hana na ka wai\yai. . Ua laweia nei poe kauwa kuapaa no ke kapakai n , maiaila i hooliloia aku ai i mau kauwa hana, a ma keki •3 ke kapena i.koi ikaika ai i na ohana elua e noho an;. - ;iuna o ka mokupuni, e hoao ana oia e nui na limahana a kaūwa hoi ana e lāwe pu aku ai no Peiu, Ameiika lli/m.i lle manawa loihi loa ma ia hope mai ua hoi aku la k t ! o 11 a kauwa kuapaa i laweia ai nialuna o ka.moku 1\ " • , ko lakou aupuni, ka Mokuinmi Kast«r, a na, ia poe i ae ina mea apau. e pili ana iko lakou laweia a»ia. a 11,1 i.l . H no hoi i halihaīi pu aku i kekahi aoo ma'i i ike nle ia 111 . ; ena o na kanaka o ia mokupuni ahiki'ia manawa, nolail ko lakou lioi ana aku i mea hookaumaha aole hoi 1 , iioohauoli aku. I keia mau ohana elua e uoho ana nie ke ola hauoli In.i luna o ka mokupuni, maikai na ola kino a nui na meaai. . nae. ua hookaumaha nui ia ko lakou mau noonoo ma ki u.,1 ; nno mamuli oka pau ana mai o na walii aahu i ka nali.u , O na wahi lole uuku e loaa mai ai ia lakou uunluna nm , 0 na moku okohola e ku aku ana ilaila 110 ka hoopiha .: i : ka moku me na meaai makamaka liou loa. • •Ma kekahi manawa a kekahi moku okohola o ke kn , ~ aku 110 ka hoopiha ana ika nioku me na meaai, houkaln , neri ame umi-kumamawalu mau moa ana o ka lawe an.i. ' iwakalua puaa, he aueane umi-kumamawalu mau p.iliu !i, ( i< , iiaia ame uhi, me-kekahi heluna nui o na huaai o na ; t t:.. like ole i loaa maluna o ka mokupuni, a no ka hooliikili.M ana aku ia mau mea no kahi o ke awa aneane he pule N okoa i hala, a o ua kane. na wahine ame na keiki e hiki ,n:. ke lawe i nei mau mea ua liQohanaia lakou apau. no ke Uk,u aku i ka halihali ana i ka uwapo. O ka lole ka mea pilikia loa o nei mau ohana, eia i .h ~ ka mea i loaa mai ia lakou no ia luau waiwai he umi kn.i t maono wale no mau waki i-a kalakoa, ekolu mau pahu k«.).;t liilii, hiki loa i kamalii liilii ke halihali, a 0 ke koena akn pokaa kaula ame elua mau kapu iaan nunui kahiko, a <» I.a haua a nei mau kapu o ka hpohanaia ana i mea e hoopilu a t īawe ae ai i ka lepo mai lalo ae o ka luawai kahiko o k i mokupuni i hoomaemae ole ia no kekahi inanawa loihi. "I-Ie wa nui keia o ka pilikia ame ka ilihune," wahi a k, ke kapena kumupale ma ka manawa ana o ka haawi ana m i 1 keia mau mea ae la i aneane ole e loaa ka hapa-lima 0 kr kiimukuai. kupono, o na waiwai apau i haawiia aku l.i i.n.» ina 110 ke kuaiia aku ia lia'i nia ke dala. -la manawa ua kimana na ohana a elua no ka uuku U>;\ n;> mea i loaa niai no na waiwai i haawiia aku. aka aohe a lak< w hoole a hoohalahala ana aku i koe, no ka vnea, ua pau loa ka ukana aia iluna o ka liioku. Ua mihi na ohana elua in inanawa, mai oi aku ka mea ioa.i ia lakou ; mamua o na niea i loaa mai la, ina lakou i kuai niaoli aku ma ke dala. aka, hē mihi makehewa wale no nae ia. n.i ka ihea, ua pau aku la i ka lilo> nolaila e oluolu lakou i ka rtiea i loaa mai. Ōiai lakou e kamailio mai ana no ia moolelo i ka poe h<»u 1 hoi mai-ai. ua nui ko lakou akaakaia 110 ka liaua am me Ha;naaupd, ua ike lakou i ko lakou hemahema, a ma!i>. pe n\a.i aohe rhea o ia aiio i ike a i hana hou ia me ka nuaup" MOKUNA XVII. Ke Kipa Ana Mai o ka Mokukaua Pelekane Sutlej. ,lle mau pule nui o ka hana na ka poe i hoi liope hou m;i ua pule elua a ekolu mahope mai o ko lakou hoea ana 1 n;.:. Ua noho aku lakou maloko o na hale elua o ka poe mna : hoi mai. ai elike me ka hiki ia lakou ke malama ia lakon ili •. me ka pihaku'i nae o ia mau hale, a oiai lakou e nnho ;n.i malaila ua hanaia me ka awiwi kekahi hale no ka manawa vio kela ame keia o na ohana o ka poe hoū i hni mai ai. 1 oiai lakou e noho ana. maioko o ia mau liale ua honman.i \vanui ; ko lakou noho ana mālaila aliiki ika paa ana <> k lakpu mau; hale hou. Oiai na kaue ame na keikikane e liana like ana nn k i liooikaika ame ka hoomanawanui aia ka pono o ka paa »> k 1 liale. he mauawa ole ua paa ae la na hale ilokn o ehia |>n ! < wale no ame hāpa,, no ka mea ua komo pu mai ka poe imu i noho ai ma ka mokupuni ma ke kokua ana e kukulu. Iloko o keia niau pule e hooikaika ana o na mea apan !' ka paa.ae b na.hale ua kipa mai la ka moku lawehae >> k i Adimarala Sa Keoni i ka mokupuni oia ke Sni!< ma ka la 9 o Maraki o ka 1864. Ile la malie loa .ia aolie makani nana e hoaleale ka 111 a a, malino ke kai a kalae ka lani aohe kau wahi ao. Ua hlka ikeia aku o na waapa e holo mai ana a e hoi aku ana i 1- a moku i mea hauoli na na kanaka o ka mokupuni 110 ka h > a ana mai o ia moku. Lehulehu na kanaka o ka moku i lele mai iuka o ka ain mai na aliihioku a i na luina,,a i ka nana aku ua hau<>li !■ 'akou 110 ka hooleleia ana mai. a i ko lakou hnea ana niai ; 'eauhale, ua hookipaia mai lakou me na manao ulumahi. i' ■ a ohaoha, a ua haa.wiia aku na mea maikai apau o ka m- i 5 ' puni ia lakou, he mau mea a lakou i hauoli nui ,ai i k.i tk<ana mai i na liuaai, na meaai ulu maluna o ka aina. a ;•< • me na holoholona. O ka mea hialaai nui lna a ka Adimarala oia ka nn<. . meaai i hoomoaia iloko oka iniu. Mai ka manawa i hx ,; :kaia ae ai e liaka i ka imu ahiki i ka enaena ana o ka )> 'ku.-a umiia ka piiaa, a unuunuia ahiki i ke kaluaia ana kahi kokoke mau malaila oia kahi i noho ai a nana aku haiieiia mai, no ka mea, pela iho la ka hoomo'a ana .; kanaka o ka mokupuni i ka lakou mau meaai. elike m< ano i maa i ka poe Tahiti ,mai mua mai. He mea hou loa.ia i ka adimarala ame na kanaka <■ 1 moku ko lakou ike ana i kela ano oka hoonio'a ana i na n. ; » ai iloko o ka imu, a ua hoomahuahuaia aku ko laknii i • kahahaia ana i ka manawa i noho ai e ai maluna o kek.u.; papa ahaaina nui i hoomakaukāuia 110 ko lakou hanohaa•>• i ; P a meaai i hooma'aia, he oi aku ka ono, wahi a kik>>u. Aol* i;pōina,iiika adimarala anje na kānaka apau oka m•• kukaua<Sutlej na meaai, a pela nie ka hanohano i haa\\i < āku ia lakou e na kanaka o, ka Mokupuni• Pitakaiua. \;ftiau makahiki lehulehu ma ia ihope mai. e .kamailin u aiia lakou 110 ia inau mea ,ma Enelani. s k- Ma ka auwina la o ia la e pau loa na kanaka <> ! ' mokupuni i ka laweia iluna o ka mokukaua e hoomakaik > a uai e lakou kekahi manawa nui nialuna <• !• moku me ka hauoli me ka laweia e hoomakaikai nia wahi apau o ka moku, a ma ka hoolohe ana lioi i ka '• Ihone o 'ka. hana o ka moku. o na kanaka opio o ka mokupuni ka mea kam ilio mau i kona pomaikai no keia kipa.a|i4rtviai o ka m<<kt kāua, He eha kukonvikonjū,loa kona ma kona kuli akau i' i manao ai e āna ia i.kumu nona e make ai», aka mainu •ō ,ke ku ana niai o, kā n)Qk;U,kai]a ua nanaia kona eha e 1 kauka o ka moku a kauia i ka laau kupono ahiki i ke«ola a ; (Aole i pau).