Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 29, 19 July 1918 — KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA. [ARTICLE]

KA BOUNTY AME NA LUINA KIPI Ame Ka Moolelo o Ka MOKUPUNI PITAKAINA.

Elike me ka laliui Iseraela i ke au e noho mana ana na lunakanawai," uā hana kela ame keia kanaka i ka mea ana i ike ai ua pono i kona māu * aka," pela iho la ka noho ana o na kanaka o ka mokupuni ia- manawa. No ka mea, mai ka manawa mai o ka noho mana ana" 1 o Keoni Akamu a hoomalu ma ke ano he kiaaina no ka' mokupuni, aole mea hookahi i hoopiha mai, elike mē k4r ' iia hana ana, i ka hakahaka ana i paa loihi ai me ka hilp- | nai nui ia, a pela no hoi nie ka pili aloha o na kanaka apau iaia. ' . Ua hoalaia ae na manao kahaha iwaena o na kanaka o ka mokupuni; iloko oka ikaika o kana alakai hooikaika, mau ana e hoihoiia mai ke ano o ka noho maluhia ana o ria, kanaka, elike me ka wa ia Keoni Akamu, eia nae, ua ae j mau aku na alakai i ka ipuhao puhi okolehao a Makoe) ame Kuinitala e hoomauia aku no ia hana, i mea e hoo- 1 nui ia aku ai na hana ekaeka, ka ona, ka haunaele ame ka pepehikanaka ame na hana hiaumia e ae. - I Pela iho la ke ano o ka noho ana 'o na kanaka ia ma-/j nawa; ma ka manawa a losua Hila i hiki mai āi, e hoomayia ana no ka hana ana i ka okoleho a e mau ana no hoi ka ' ona ana o na kanaka; lehulehu o na kanaka i pipili lōa I ka naau ma ia hewa koikoi, pau pu me na alakai,, oia o Nobb'ame Keoni Bafeta i ka haule ia auwaha hookahi. Mai ka manawa mai o ka laweia aku o na kanaka i Tahiti aole hookahi o ia poe i malama i ka pon.o i kanuia iloko olakou, elike me ia i ikeia ma kekahi mau hana elua, o na kanaka apau o ka mokupuni ia manawa he hanā pono loa ka hoihoi hou ana ae ia lakou i ko laleou kaulana maemae mua. Ia losua Hila i hoea mai ai ua lawe koke ae la oia i ka hooponopono ana i na hana o ka mokupuni holool>oa iloko o kona lima. O kana hana mua loa oia no ka -hookuhu ana aku i kekahi mau kanaka eha no ke kokua ana mai 'iaia, a maluna o lakou i kau aku ai o:a i ka inoa na luna"kahiko, malalo mai o lakou ekolu niau hope-lunakahiko āme eha mau haumana, o keia ae Ia kana mau hana i ao aku ai i ka oihana kahunapule ma ka hoomaka ana. I kinohi ua hoolohe na kanaka a pāu iaia, a ina i kuljike kona naauao ame kona kulana hoopppo ma kana hookele ana i ke aupuni me ka ikaika o konā nianao p&la e hookoia ai na kanawai, aohe hoopāapaa ana, 110 ka mea e lilō ana kana mau aō ana apau i mea paa loa ilplft) o ka naau o na kanaka, a e hoomau loa ia aku ana ia ma,u ano maikai elike me ka loihi o ka ikeia he moolelo rio lakou. ilookahi mea oiaio nana e hoike mai ua hanaia keia, me ka nui no o na hewa ame na hemahema ana i haiia ai iloko o ka manawa pokole loa o kona noho ana mā ke ano he alakai. No kona hanohano nae e pono e hoomanaoi& a e hoopaaia hoi ma ka moolelo m.amuli o.kana hooikaika ana mē ka manaka ole ua pau loa ka hanaia ana o ka lama māluna 0 ka mokupuni, ua pau ka ona ana o na kanaka, o ka ipuhao puhi okolehao ua pau i'ka wawahiia, a ma ia hope mau u.a maluhia ka noho ana o na kanaka apau. Ma ka Hila olelo na ke aupuni o Enelani maoli no oia 1 hoouna mai, be olelo ana, ina aole he hoopunipuni, i kaoalua ole ia ai. Ua nana aku oia i na kanaka Pelekane e ae maluna o ka mokupuni mē he mea la'h.e poe e loaa lakou, a ua komo loa kana a'o āiia aku iloko o ka noonoo 0 na kanaka,e k'u-e aku ia poe, oiai nae, o lakou l'elekalie like ana no ia. 0 Kaīe Krisitiana, he keikikane na Feleka Krisil;hiia, lie kanaka opio nona na ano maikai lehulehu a i lilp ai hoi 1 mea punahele i na mea apau, oia ka hoalolia pili.pa.i luji ole o Nobbs, Keoni Bafeta ame Ēvans. 1 ka wa i hiliia ai o Bafeta me ka laau imua o ka i lehu mamuli o ke kauoh'a a losua Hi,fa,Ni ka wa i lohe ai o Kale Krisitiāna,'ka hoal.oha oiāio o Bafeta, no ka hoppai hoomainoinoia o kon.a hoāloha, ua hōlo aw,iwi la oia e kokua, a mamuli o 'kona maka'u ple i a'i o Bafet,a mai kā lima' mai. o ke kanaka makona a' hoō'pai; liooniāi'noiiio. ' He lioopai keia i h.ookoia a i lilo i mea mana mahope o ka hoohol.oia 'ana o 'na kanawai a Hila i kau' ai a i kumuia 'ai hoi nol'una o ka mokupiini. Malalo o kana ao ana me ka ikaika ua holopono na mea apau i hanaia ma ka hoomaka anā A'ka mamuli o kona manao ikaika e hoōmaemāeia ke ano o ka noho ana o na kanaka e like me ia'i ke au ia Keoni Akamu i alakaiia ai kona noonoo e hana i ka mea a ke kanaka' noohop akahele 'e pono ai e kēakea mai. , O keia malalo nei ke kumu hoohalike kupono: Elua mau waliine i lawe liele i na olelo hoahewa ma o a, maanei e pili ana no Hila, a i kona wa i lohe ai ua nui lōa kona huhu, a ua hana kokeia kekahi hana no ka hoopai āna aku i na mea hana hewa. Ua hoakaka ia mai la na mea apau e Hila, na luna kahiko eha, na hope lunakahiko ame na hāumana eha na lunakanawai no ka hoolohe ana i ka hihia o na wahine, a e hoopuka i ka lakōu olelo hooholo no ka hookuu a hoopai āna paha ia lakou. Iloko o ka wa e noho ana ka halawai ua kukuli na mea apau no kekahi mau min'uke oiai o Hila e pule ana. Mawaena o na kumuhoopii lēhulehu imua o ke Akua ana 0 ka hoōpuka ana ae o keia ,n?au olelo malalo nei kekal^i 1 kona maiiawa e pule ana.' "Ina e make āna keia mau wahine elilee me ke ano i kamaaina mau ia mawaena o na kanaka a pau, alaila aole ka Haku i hoouna mai ia'u ianei. I ka hooki ana iho ona i kana pule ana aohe leo hookahi i lohe ia aku. Aohe hookahi mea mawaena o ka .poe e akoakoa ana i hooho l!ke mai "Amene," elike me v iā i maa mau ia ina wa pule a pau. Aole hookahi iwaena o na kanaka e akoakoa ana i manaoio aku e hoahewa mai ana kekahi o lakou i na wahine r oiāi iie mau pilikoko laua no kekahi o lakou. Ua piha loa o .Hila i ka inaina no keia hana a na kanaka. No<ka hoole ana o na kanaka i ke komo pu e me ia ua piha loa o losua Hila i ka huhi? a oi loa aku i k'> ka wa mamua, a oiai oia e ku ana mamua mai o kona mau ukali. me ka hoike aku i kona ano oiaio maoli 1 anaka luihu oia i kupono ole e lilo i alakai, mai ia maūa- ' v*a mai i hoopau loa ai na kanaka o ka mokupuni i ko lal'eu hilinai maluna ona, o na olelo ao a pau ana i ao aku : ' a i iloko o na noonoo o na kanaka ua hoopoha.la. a hoowahawaha loa ia e kekahi poe o lakou no ka mānawa ' a lakou ua hilinai kuhihewa lakou i kin.ohi -he haipule io o HjiLa, he i ke Akua ame Kana ir»ati kanawai, eia ka he kanaka hōokamani he kanaka huhu a i piha me na manao ino.

| Mai ia manawa mai i hoomaka ai'me ka. hana mau ia lo ka paio, ka hoopaapaa ame ka hoopukaia o na olelo | hoino ma na aoao elua, ka poe ma ko losua Hila aoao tame kaj)oe ma ka aoao o Keoni Bafeta ame kon'a puulu. . A oiai oko iosua Hila ame kona pviulu ka aoao ikaika, [e hanaino nlau ia ana na kanaka Pelekane e ae i kela 'ame j keia la me ka hoopaiia me ka menemene ole. O Bafeta ika mea oi loa aku o ka hanaino mau ia mamuli o kana | hewa i hana ai iloko o Elima a eono makahiki i hala aku J mamua o ka hiki ana mai o losua Hila. I ka manawa i hoikeia aku ai ia Hila ka hewa a Keoni Befeta i hana ai, noonoo iho la o Hila he hana ia nana joia hoi ka hookau ana aku i ka hpopai koikoi maluna o Bafeta ia mua aku aole e hana hou. Mai kau pu ia aku ia hoopai like maluna o Nol)bs ina aole ōia i loaa i ka ma'i a e waiho ana maluna o kahi moē; mamuli wale no oia kumu i pakele ai o N.obbs i ka hoo pai. He kanaka hakumele kaulana o Nobbs; m,a kekahi mele ana i haku ai no Hila, a ma na lalani hope loa i hoa kaka ai oia no ke kukuluia o na amana likanaka. "Mt Hila e lewalewa ana iluna o ka olokea. E hoohoil,ioi mai ana ia i ka nanaina," no ka liana ino ,'mau ia o na kanaka Pelekane ekolu a hiki ole ke hooma- | nawanui hou ia, nolaila ua hoohplo lakou e haalele iho i ika moikupuni Pitakaina, e aho īakou e hookaawaleia ma kekahi wahi okoa mamua o ka noho mau ana iho me ka iilo i'poe manao ino mau ia e Hila. Ua hookaawaleia lakou mai ko lakou mau oliana aku a ua laweia aku maluna o kekahi makukuna. no Tahiti; ua jhoahewa |oa ke kapena o ia moku .iavHiia.no kana haiia llokoino a aloha ole ma o ka hookuke ana i.a lakou me ko |tlila hoike mau i manao ino ia lakou. Ua laweia aku lakou a hoonohoia i Tahiti, eia nae aole ilakou i noho loihi loa malaila, ua loaa hou he nianawa 'kupono no lakou e hoi hou mai ai no ka Mokupuni PitaIkaina, ko lakou home hookama. | Ia lakou i hoea hoū ae ai ,i ka Mokupuni Pitakaina ua I lawe pu aku lā lakou i ko lakou mau ohana a pau a holo laku la no ka mokupuniGamebia; o Nobbs ame Evans ame ko laua 'mau ohana kai holo aku no ka Mokupuhi Ga'mebia, a no Bafeta hoi ame kona ohana ua holo aku la"kou no Tahiti. . ' I ka -wa i hookoia ai keia hookuke ana mamuli o ka manaōino o Hila, o ko Nobbs, E\fans ame ko Bafeta holo ana me ka hoolohe a ninaninau oleia o ko lakou hewa e kipakuia ai mamuli o ke kauoha a losua Hila, akahi no lakou a hoomao])opo i ko lakou komo pu ana me ka poe e ae iīoko o ka hoāliewa likei». . Ua hanaia mai na hana ino ame na hoopai kakauha māliina o' ko lakou mau hoaloha oiaio imua o ko lakou mau maka me ka hookuke pU ia oiai lakou: e noho ana # malalo o ka hoohialu ana a ko lakou haku lokoino. O ka hilahila ame ka pilihua ria mea iloko o ko lakou mau nōonoo pakahi, a ua' kakali wale aku ho lakou o ka hoēa mai o ka hianawa kūpōno no ko lakou kipakuia mai. Uā hoea mai ia maniawa aole no i loihi ioa ima ia hoj>e mai. Ua hoikeia* aku i ke kapena o ka moku OHvia na f mea oiaio apau e pili ana i keia pilikia, no ia mea ua hoohiki mai la oia me ka oiaio e holo aku ana oia 110 na Mokupuni Gamelya a hoihoi mai ia Nobbs ame Evans no ko laua home. Ua hOoiko oia ia hoohiki ua kii a hoihoi hou mai laua, a ua akoakoa pa h.oū lakoū apau maluna o ka Mokupuni Pitakaina. oiai iia hoea mua īiiai o P>afeta ame kona ohanā mai Tahi ( trrnai maluna mai o'ka moku Glive Branch (Lala Oliwa)' he 'manawa pokole mamua aku. O Bafeta ame kona ohana i holo ai i Tahiti he'maikai ko lakou mau ola kino ia hoi nui ana mai, ak£' no Nobbs ame Evans me ko laua mau ohana ua hele likōu a w'iwi, poopoo na maka a hohoiea ke nana aku mamuli o ke kupono ole o ka ai a lakou o ka ai ana ma na moku'puni Gamebia. « Ūa nui o ko lakou mau hoaloha no ko lakou hoi hou ana! mai', a ua hookipaia mai no hoi lakoū m£" na lima 'hamama ; na na w.aimaka e hiolo ana i hoike ae i 'ka īiui o ko lakōu alolia ame ko lakou hauoli, he hoike oi aku no ke aloha oiaio mamua o na huaolelo. Ina kanaka i kipakuia i hoi hou mai ua ike iho la lakou oia 'mau'no ka mokuahana o ka noho ana o na kanakā. Ua ku kaawale ka noho ana mawaena ona kanaka aohe 'hooloheia o ka Hila olelo, ua hiki ole i ka mana hoomalu o Hila ke komo aku iloko o na noōnoo ame' na hana a na ' kanaka. O kēla mana ona inamua ua lilo i mea ole i ka manao o na kan'aka i'nei maiiawa. Xla ala ae he hoopaapaa haliana loa mawaēna o Hila ame kekahi o na lunakahiko ana e 'aiieane e lilo i hana pepēhikanaka maoli, e ole wa- • le no ka uwaoia ana ina he kanaka niake kekahi o laua. No kekahi kaikamahiiie opio a ka lunakaliiko i hoo- ' pauia ke kumu, o ka hewa, ua ia kaikamahine : imua o losua Hila no W aihue ana i ka uhi a kekahi po.: a ua hooiaioia ka pil.i ana o ka hewa iaia. No kekahi'hewa ua kauoha ia mai la ka makuakhne e . hele aku imua o Hila no 'ka h'oolohe ana ii ka hoopai e kaiiia mai ana maluna o kana kaikamahine.

O ka hoopai o ke kaikamahine a Hila i kukala ae ai hcmake a i e hahauia oia a eha no kona aihue ana i k:: Ua ku-e loa mai ka makuakane Tio keia hoopai koi kōi loa i kauia a,ku maluna o ke kaikamahine me ka olek pu aleu o ka' hewa i h'anaia he liilii loa o ka hoopai nae ,ua koikoi loa, nolaila ua boo'le aku. la oia i ka makemake o ke kanaka aloha ole. No ka pifia loa o losua Hila i ka huhu no ke ku-eia ana aku o kona makemake ua holokiki aku la oia iloko 0 kona rum.i moe, a ia oili ana mai me ka pahikaua e paa ana i kon'a lima me ka oniu apa .ae ma- ke ano hooma ka'uka'u e ol*i mai i kona hoapaio, me ke kahea pu mai, "E mihi mua mai oe i kou hewa i nei manawa no ka ipea he ka,riaka make ?iku ana oe." Me na olelo kalakala wale no oia o ka hoopuka ana mai 1 keia mau huaolelo jie la a no kona hoapaio hoi ua manao oia o kona li6ra hope loa paha ia ma keia ao. elike j :me kana i hoike ae ai mahope mai. | ' He pakaukau ke kū ana mawaena o losua Hila ame! ia, a oiai ia mana\ya ua hoa-aia ae la ka inaina wela ilo ko o Kuinitāla opio mamuli o na hana hoomaka'uka'u mai a losua Hila, a oiai hoi na maka o Hila e hulili pono mai ana kohu ahi ia manawa o ke kulai aku la no ia o opio i pakaukau a hina ilalo, a i ke kaawale ana, a mamua o ka hiki ana ī'ā losua Hila ke makaala nona iho, ua paa aku la kona mau poohiwi i kona enemi i kulaiia aku la a hina iluna o ka lepo. y Aohe mea e ae ana e hana ai-o ka pāa wale no ia losua Hila e waiho ana iluna o ka lepo a e huli ae ana ke alo iluna, ā iara i makaala ole ai i ka hehi- iho i ka lima o I losua Hila, ua ku. ae la oia i ka pahi ma ka umauniā, a ina paha no ka mamao loa mai o Kuinitala ina la ua inu ka winiwini o ka pahikaua i ke koko o kona puuwai. Ina no ka waiho malie ia o na mea hakaka pelā pehea la ka loihi' a laua e liakaka ai hiki i ka pau ana, he mea maopopo ol'e ia i ka olelo ae. O kekahi o na kanaka ,opio ka i maalo ae malaila ia manawa, oia ka i ike pono mai i, na mea a pau i hanaia mawaena o na mea hakaka. I kona manawa i ike ai ua holokiki aku la oia iloko o kona hale, a a ia oili ana mai me ka pu ki manu i ka lima, ua kukala ae la oia me ka leo nui e holo mai ana oia e ki ia losua Hila me ka pu a make. lohe ana mai o kekahi poe e ae iaia ua holo mai

la lakou e nana no ke kumu a ko kahiia ana ak,u. I ko lakou hoea ana mai ma kahi o' lea hakaka, o J:a ljakoū hana mua loa oia ke kaili ana aku i ka paliiikaua niai ka lima aku o losua H'ila. Ia manawa i uwaoia ae ai laua a hookuuia aku, la o losita Hila e hoi noloko o kona hale. Aohe mea i hai?a hou ia aku nona, aohe i hoihoi hou ia aku ka pahikaua ana iaia, ahiki i ka la hope loa ana i haalele iho ai i ka mokupuni me ka nele i na hoaloha, me kona hoowahawahaia a hookuke ino ia, no ka wa mau loa. Mahope mai he mau palapala hoopii ka i hoounaia aku i Valaparaiso no ka ana o Bafeta, Nobos ame Evans, e noi ana e hoounaia mai kekahi mea ana ke haawi mai i kokua a e hoopakeleia ae ai lakou mai ka maiia mai o losua Hila. I pane no ka lakou noi haahaa o ka mokukaua kai hoounaia mai no ka mokupuni i ka 1836. He moki) kaua ia e hoomaluia ana e Hakū Eduada Rusela. Mahope koke iho o ka, hoea ana mai o ka Haku Ry;ela ua kahea kokeia kekahi halawai makaainana o ka mokupuni i noho lunahoomaluia eia. Ma ia halawai ua ae ia kela ame keia e kamailio e like me kana niea i ūkeia ai mai mua mai, a ua hauoli na mea a pau no ka loaa ana o ia kuleana ia lakou. He hahana ka i ulu ae ia niailawa, a oiai 0 Hila e kupale ana nona iho, e kiko-ho mau mai ana kekahi o na kanaka i piha ukiuki ia Hila," he hoopunipuni kela mau olelo a Hila, e ka Haku Rusela, aohe oiaio iloko o ka Hila mau olelo i hoike aku la iniua ou. He mau olelo wale no kela e pale ana nona iho." ' Iloko o ka manawa e hooloheia ana o na olelo a keja ame keia, o ka oi aku no nae oia ka Hila. e noke'mau :ie ana na kane āme na wahine i ka akaaka. E -pili ana keia i kekahi mau hoakaka a Hila no kekalii buke' a Hana lana, aia ma kekahi aoao ae o na huaolelo makia "Dieu~et mon droi.t,'' ma ka aoao o ka inoa o ka bulp ua kakauia keia mau lalani malalo iho nei. "O ke Akua ame ko'u pono pinepine ko kakou ike i ka laula o ka hookaulanaia o ka poe e heluhelu ana i keia makia e pili aku lakou me lesu aipe ke Akua." Malalo iho o keia mau lalani ua kakauia e Nobbs leona inoa, "G. H. Nobbs, P. S. M,." malalo iho o keia ua kakauia e Hila kekahi mau olelo i laweia mailpko mai o ka Baibala: "Auwe, e ke kumu; no ka mea ua naiia aku oia no kekahi mea a ua hoihoi hou ia aku. I ka manawa i noi aku ai. ka Rusela ia Hila no kana hoakaka mai i ke ano o na huapalapala i hoōhuiia me ka inoa o Nobbs eia kana pane, u o ka manao o Nobfys no ia mau huapalapala. P—Pastor (Kahunapule) S—Spiritual (Uhane) M— Master (Kumu). aka nae/iloko o kana- koho ana he okoa loa ka manao pololei. Ua kuhi mai a kuhi aku ka poe e akoakoa ana i ka aot*o 1 pili keia mau huaolelp ae la; ma ka aoao o Nobbs rria ua kapa mai lakou o losjia Hila ka mea kupono a pili loa e kauia mai ai mau hua olelo, a ma ka hoi o liila ua kakoo aku lakou 'no ka pili pono .loa o ia mau huaolelo ia Nobbs ame kona mau ukali. No ka hahana loa o na hoopaapaa mawaena o na aoao elua ua hoopanee okoa ka Haku Rusela i ka halawai a kekahi-la mai. Ma ka nolio ana o ka halawai ma ka lua mai o ka la, o ka olelo hooholo a ka Haku Rusela o Hila ke hookaawaleia mai ka mokupuni aku e pono ai, nolaila ma kekahi makahiki mai o ka mokuahi Imogen ka i hoea mai no ka hookd ana i nei manao o ka Haku Rusela. 0 ka ninau mua loa a ke kapena i ka wa i kau mai a i ka aīna," Eia no anei o losua Hila iluna o keia mōkypuni? Ua hoounaia mai nei au e kii mai iaia a lawe mai nei aku." "Ae; eia no oia ke noho nei," i pane aku ai kekahi e na kanaka. Ma kekahi kakahiaka nui ae, o ko ua o losua Hila laweia aku la no ia nie kona mau lako apau, noluna o ka moku Imogena, kahi o na kanaka me na maka kukona a hoihoLole e kakali mai ana nona. Me ka nele i na hoaloha, oia hookahi wale no mawaena 0 ka poe malihini loa iaia, i ku iho ai ua elemakule la mal«na o ka oneki ō ka moku nana e lewa aku ana iaia 1 ka ainae, a nana aku la i ka mokupuni ana o ka noho aila no kekahi mau 'makahiki i hala aku. Me kona maui hewa apau, he mau hewa koikoi ana i hoomaopopo ole ai, he mea hiki ole ke komo iho ke aloha nona iloko o kona liora o ke kaumaha, mamuli o kona alakai liewaia e kona manao kuhihewa a haakei i lilo oia i'mea kiekie, a na ia manao kikie ona i hoolilo iaia i ene mi ino no ka poe ana i manao ai e loaa mai. ana ka po maikai iaia mai a lakou mai. Ma kei ; a ano iho la i kaawale aku ai o losua Hila mav 'oko aku o Pitakaina, ka mea noha kā moo'elo e 'mau la iio ka ipakamaka hou iloko o na hoomana,o a ka poe i ike iaia ame kana mau hana. Ma kahi o kona kupono e hui pu. mai me ka poe hoopoiio, ka poe o'uolu a akahai, e imi mau ana i ka maluhia, i no lakou na moolelo ae la i paanaau iloko o na hoomalao ana a ka poe hoopono, eia'nae, ua hui pu aku la oia me ka aoao o ka poe haakei, a o ka hopena' o ka poe haākei a pau ua kru mai maluna ona, o ka hopena e loaa ana i k a poe poiio ana i ii.ni ai'ua ike oia aole e loaa ana mamuli o kana mau'hewa ana i hana ai. MOKUNA VIII Ka Hae o Enelani Kahiko. Mahope o ko losua Hila hookaawaleia ana mai ka mokupuni aku, ua lawe hou ae la o Nobbs i ka hana ma ke ano he kahunapule a he kumukula, mamuli o ke apono :ma a ka hapanui o na kanaka o ka mokupuni. Malalo o kana lioomalu a alakai ana me ka naauao ame ka hoomanawanui ua nohoalii hou ka maluhia o ka aina mai o a o, e like me ko ka inanawa mamua aku o ka hoqa ana mai o losua Hi!a. O ke ano noho hoahanau a launa aloha ana mawaen.a o na ohana i hookumu muaia ai e Keoni Akamu i kinohi loa ua hoi hou mai ia a like me ko ka m.anawa mamua. Oiai o Mr. Nobbs e haawi ana i kona manawa ame kona noonoo maluna o na haiia e pau ai n'a hemahema o ka' lahui, hui pu me kana mau hana" e ae ma ke ano h ; e kahuna lapaau, ua hoomaka hou iho la o Bafeta e lawe'awe i kāna oihana.hana lima, oia ka'hana ana i na lako hoonani hale, e laa na pahuku, na pahu'lole, na noho na pakaukau a pela aku o na ano a pau, nunui a liilii, O ka papa ame na kua i hanaia mailoko mai o ke kumulaau Mero (Milo'i ka Hawaii) he laau ulu nui malun'a 0 ia mokupuni, me ia i loaa ai na materia no ka hana ana 1 na lako hale nani, na pola ame na pa laau a pela aku. He laau maikai loa keia o ka io, he paakiki me ka uliuli pu, ina e oo pono ka laau e īoli ana kona io māi ka ula a i ka uliuli; o ka io keokeo o ka laau ina e o-aia mie ka eleele he nui ka nani ke paa kekahi mea i ka hanaiā a hoohinuhinuia. Ua a'o'pu aku o Bafeta i na kanaka opio e iini mai ana e loaa ka ike ma ia hana, o ka poe aapo a i iini nui e loaa ka ike ua hauoli loa o Bafeta i ka ike aku ua loaa kona mau lima kokua mamuli o ke akamai 6 kekahi poe o la'kou elike me kona akamai. O Keoni Evans pu kekahi i komo pu mai me na ka-j naka opio e ae no ka mākemake e loaa ka ike a ua hofo- j inua loa oia ma ia liana.- " ] Oiai o Nobbs e a'o ana i na kamalii liilii maloko o kal

'rumi kula, uā hooholo iho la-o Ba£et,a e maloko u | ; , klb no na leanaka opioī, nd k« a/o ana la lakou i like'liolomoku ame na nieahiUi kiekie, e Anmai k :; I,'pailoM'helu, ka mole apo, hoW.iia, a ae „ i„ ,;, 'la naawina e ae mailoko mai e leekahi. niau inike , Ihe kakaikahi wale 110 nae i lloaa mai ia manawa,I o na kanaka opio i akewui e hoomahuahiia.a aku ' , lakou ike, ua hoohui ae la Jalkou īa lakou iho, me lia lV ta .ko lakou poo, a kapa iho lan ka moa o k ? lakou luu -k :( Ahahui lokahi no na hana hhii.' Oiai la ahahui eku; ■ , ua nui na kanaka opio i ko'mo mai, a o ka hapanui <> ! , kou, ina aofe i pau loa, ua Jaaa ia lakou ka pomaikai ui;a* loa oia ka ike mai ia manawa mai. Oiai o Nobbs ame Biafeta>e hooikaika aua ma keia in;,ii Uana, e hoopomaikaiia ai na iopio, na na. wahine ani, kēiki a laleou e mahi i na aina mahiai a lakou i m<iln )( •heleia ai," a pe.la me ka poe © ae e makemake ana e mai i kā lakbu mau kokua ja lakou, eia naie he wahi lia|,a uuku wale 110 oka ha x ni ka i hanaia e lakou. No Evans, no ka nui o k«na makemake 1 ka maluai ua hoolilo n.ui oia i kona manaWa me ke kokuaia e kana wahine, ma ka hana mahiai. i , , I Ma keia manawa o ka pihfei aua la o na makalnki 1 ko kanaha-kumamahiku mai ipai o ka mokupurii i 'nohoia aku 'iii £ na lloko* 0 keia manawa a'. pau aohe mau kanawai i lkauia b 'hooponopoim a e hoomal.u i ka noho ana o roa kanaka. O.iea lunaikehala maikai no e alakai ana i kela ame keia oia iho la m. ke ia manawa. nāe ua aneane e hiki mai i ka nianawa e hoopauia ai ia aiio o ka hoomaluia ana o na ikanaka. . . I ka makahiki 1838, ua kipa mai la ka moku 1 elek nn Fly i ka mokupuni, a no ka, manawa mua loa, a he nana hoi i hauoli nui ai na kanalea a pau o ka mokupuni. aa kauia ae la ka Hae Kahiko o Enelani maluna o ka M..kupuni Pitakaina, e ke kapena Eliota. "Eia oukou i'keia manawa malalo oka hoomalu 1 -a ka Hae Pelekane/' wahi a I4e Kapena Eliota. Mai ki !a mana.wa mai ahiki i ka mauawa i laweia aku «ai na k'nu ,ka a pau o ka mōkupuni i ka Mokupuni Norkj|k e ki,.« mau mai ana hookahi a elua mokukaua Pelekane i ka iMokupuni Pi.takaina, no ka makai ana mai i ke aiv> •> ka noho ana o na kanaka a no l?a hoolako pu au.i m.ii ii.t hoi i na kanaka me kekalji ma« m?a e pono ai lakou. Ma ia manawa hookahi i a'o ikaika mai ai ks Kapem Eliota i'na kanaka no ka pono e loaa ia lalfou i r .»1 nawai i kakauia, ma ia inau, kanawai e hiki ai e lakou, a e kolio lakou i : kekahi; rt|ea kupono maw.ien.i ih«> o lakou i lunakanawai nana e hooko i ke katia.\vai.. O Hila pu kekahi lawelawe ia eia nae, o k.e kamailio waie iho no kana aohe mea i' hanaia ahiki. i hookaawaleia ana aku 110 kahi e. Ūa apono koke na kanaka i ka manao o/fce Ka Eliota, ua makaukau. lakou e l)ooko a e haua Uku i kekahi hana e hoolalaia aku ana a lakou ike ai' lw" irfēa maikai loa ia no lakou e pdno ē hanaia. Ua hooHolo lakou me ka lokahi p t£&imtala opio k.. lakou luiiakanawai, mamuli. o ko lakou'"il{e oia ke kanaka ikupono loa no ia kulana. Ma ka manawa mua loa o ka l)(iea ana mai o losua Hila i ka mokupuni o Kuinilalp lsna kanaka opio nnia loa i lulinai ai, a 110 ia kumu i ai o i lu nakahiko poo «-i i kokua hoi alfu ona. Mai ia manawa mai ko Kuiniiala pili mau ana me losua ■ Hila ahiki i ka. hopena; ua lilp, <iia he hoaloha pili I>aa uc> losu.a Hila, i ka wa i. haalel£ mai ai na poe e ae ia Mr. Hila o Kuinitala hookahi wale 110 kona hoaloha ahiki i kona hookaawaleia aiia ak\i i ka mokupuni e. Iloko o na makahiki lfchulehu mahope mai, o ka mare m.a mawaena o kana īnau keiki ame ka Nol>bs a pela hoi me ka Evans he n#ut hooiaio maopopo loa ia i ka loaa ōle o na manaoino iloko o lakou e like nie ia iloko o ko |akou mau makua. Elike me ko Hil:a ano, i ka wa e piha ai i ka huhū, e hana ana oia i hana lokoino a aloha ole, pela no me ko Kuinitala, elake me ia I ikeia aiia ma ka moolelo malalo nei. /' Ma kekahi Ta ua ala ae he hoopaapaa manawaena ona atnc Keoni Evatis ahiki i ka pau ana o ko* laua mau noonon konimana e hoōmalu ai ia laua- iho, a hoomaka na olūlu hailiilii kekahi i kekahi. Ua hahana loa ka hoopaapaa ana ahiki i ko laua lawe'awe lima okoa ana, a oiai he kanaka kino nui a ikaika 0 Kuii>itala a he wahi kino palanaiki wale no ko Keoni Evans, ua hopuia mai o Evans a hapaiia ae la me he walii 'eepe ala a kiolaia aku la iloko o ka pa puaa a ua lilo ia 1 kumu eha no Evans ahiki i kona make ana. * Ua hoopaāia keia hana limakoko a Kuinitala iloko o ka huke moolelo, no ka mea he hana ia i maa mallia ia mau la oia ka hoopaa ana i na mea a pau e hanaia ana 'loko o ka huke moolelo o ka mokupuni, o na hewa k<>ikoi loa e hiki ole ana e hooholoia me ka lokahi e na huia la lakou e hoomalu an'a i ka mokupuni, e waiho loa ia aku ana ia imua o ke kapena o keleahi mokukaua e ku nai ana a o kana olelo ihooholo ua manaoia oia ka olf )o looholo mana hope loa. Pela ka mea i hanaia no keia hihia, i ka wa i ku mai li o kekahi mokukaua ua waihoia aku keia hihia iniua :> ke kapena . aka nā£, oiai b Keoni Evans e waiho aua iluna o kahi moe me ka hawaliwali loa, a o kona ma'i im ' a i waiho ai* ahiki i ka make ana aohe olelo hoohoh» a 'ioopai hoi i kauia aku maluna ona a maluna hoi o Kuiniala. ; Oka moolelo oi ae oka hauoli mamua oka mea i hoiki - a ae la oia ka hoea ana mai 0 ka nioku misiōnari mua >°a i ka mokupuni. O ka moku Camden ia i hoounaia mai ai e ka A|iahui Misionari ma Ladana. Ma ka manawa a ia moku i holo mai ai me na kunui niikanele maluna ona oia o Mr. Heath, a no kekaWi mau siōnari ma na mokupuni lehulehu like ole ma ka Pakif»ik;i. ja kipa mai ia i ka Mokupuni Pitakaina, hookalu kuiuu mikanele maluna ona oia o >Mr. Heath, a na kekahi mai» la pokole \vale no kona īioho ana, he eha wale no mau i«Iloko o ia manawa he elua mau haiolelo akea i h«iavviia e Mr. Heath, a maloko o ka hale o Mrr. Nobbs ehulehu i malamaia ai. P. . ka P? na Moakana oke Camden kekahi m«a i i ;i:l wi i kekahi haiolelo i hialaai nui ia, o kana pouui' 10 U K kuu keiki, e haawi mal ia'u i'kou naau." He nui a lehulehu wale na buke hoonaawao i haaleleja iho maluna o ka mokupuni mai keia mdJtu inai. <■ !<a hapanui nae oia na buke Baibala, a ua hoolako liki- 11 na ohana a pau me ia mau buke. * Ua hoouiiaia niai ke' Kapena Moakana mai Enela:. ;uai me kekahi pahu i piha me na buke pili hoomana» na l'i'ke kula, na papa pohaku ame na peni pohaku no nii k.:!.. a ua nui ka mahalo o na kanaka o ka Mpkupuiiii Pitak iiua no ka loaa ana mai o keia mau makana i«'irrakcmake ''iii no lea hoolako ana i ka nele maoli : 'ia^-n^Āiwa. M. a .K a makahiki 1841, i make āi ka[- Wahu^ekaiu'iu ako a Kinstiana. O Isabela kona in.oa e kaheā triau ia a f ' na kanaka Pelekane, a iwaepa iho nae o kon/i ohaua kanea mau ia ana oia o Bela a i ole o Maitjolsist mau ) ka Kiristiana kapa mau aku iaia ma iā in®iv Ua luahine loa oia ma konā ipanaw make ai. a 1 1 o kona inau ia hapauea loa, a oiai no hoi e njau ana ik>k<> o konā noonoo ame kana hoomanao ana ka moolel<> " Kapena Kuke kipa ana aku 1 na Mokupuni/ S®city, e kumailio mau aku ana oia ia moolelo i ka poe e hooloiu' u» 1 ' 'ana laia. ; (Aole i pau.)