Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 24, 14 Iune 1918 — KO HON. ALBERT HORNER MANAO [ARTICLE]

KO HON. ALBERT HORNER MANAO

He mea kapono loa i na aina aupuni ma keia mua aku, e hooponopono i?., hoonohonoho ara ma na papa, ea ano ame ke kulana. E hoolaha ana i na kanaka Ptakimkau i ka lawe'lawe ana i ka aina aupuni 0 Hawaii ma ka hoonohonoho ana ma na j.apa, na ano, -».ne ke kulana. i ku^ono 1 ke ola ka holomua uj> ua aiiiu hom» hdokuonoono o ko Mr. Albert Horner, Sr., akea keia, uia kana e kamailio nei i ka lehulehu a i ka 'naie ahaolelo kau kanawai maloko o kn Nupepa Buletini, e nonoi ana e- hooi komißina no keia hana. Ke kuhikuhi nei oia e koho ka ahaole!o v i komisina ina ekolu a oi aku ua iala o keia papa, i poe kanaka naauao kupono a kaulike ko lakou mau noo noo a i makaukau no keia hana nui, o na luna, na hoolilo no ka lakou mau hana e pau iloko o na mahina ekohi. O ka hoao ana i "pale lole huluhulu home hookuonoono" maluna o na loina aelike ia i lawa pono ole e ku nei i keia manawa, ke olelo nei oia, he kono ana aku ia i ka poino ame ka pilikia e h'.ki mai. Eia kana e olelo nei: E hoomaopopo ia iloko o keia wa e kaua nei ua hoopilikia nui ia aku na meaai o na ano apau —he mea poijo nae e malama a hoolako pouo ia me ka nui kupono a e ika ithoomaopopo ia, aia he mau tausani na eka aiua kauuko i, hoolimalimaia o ke aupuni, he mau aina i manao mua ia e mahi. a e hoohua mai ana ma ka hu r na nui i ke kopaa i aneane e pau ka nuinawa a i ole ia; e pau ana paha i keia makahiki, a nialalo o na kanawai home hookuonoono o ke Teritore ame ka makemake o ke aupuni maluna o na nonoi kupouo i hanaia mai, e koi ikaika ana e weheia keia mau aina, no na hom3 hookuonoono, a i ike a hoomaopopo po no ia no kahi mau makahiki lehulehu i hala ae, i ka wa o ua mau aina la e noonooia ana, me ka manao paa e lawe hou ia ana i mau home hookuonoono, o ia ka manawa i koi hou ia ai no ke ana ana i ua mau apana aina la, i mau ili kupono ua mau home hokuonoono la, e manaoia aku nei, hoomoe na alanui, hoolaha no ke kuai aku, haawi na apana aina i maheleheleia; a .paa ma * ka lima o na a hoi a noho maluna 0 na apana aina i kujx»no i ke lakou noho home ana, a i lako pono ine na makaukau uo ka lawe hou ana mai i ua mau apana aina la, no ka mahi ana akii a hooponopono ma na aelike kupono me 4ca mahiko ka wili p kokoke mai ana, no ka wili ana i ka lakou kō a lilo ae i kopaa, aole paha e emi iho malalo o na makahiki 'elua ma na ano apau, aka, 0 ka mea maamau mawaena no ia o na inakahiki ekoln, a i na makahiki elima, e lawe hou ia mai ana no keia mau aina i ke kulana no ka mahi ana .a hooulu hou aua i ke ko elike ana uo ua mau aina la, me ka mauawa malalo o na hoolimalima ia. t'a hoouna au i ko'u mau manao i ka nuj>epa o Henolulu, i na la mua o ka muhina 0 Maraki, 0 keia makahiki, maloko olaila e kukulu ana au a hoike ke 1 ko'u mau manao i kupono e kapae-iki ia ke kanawai home hookuonoono no kahi manawa, ina paha eono niakahiki, a i ole ia, o ka manawa 0 keia kaua, a i ole ia no kahi manawa kupono a hiki mai i ka wa e hoolahaia mai ai ka maluhia 0 ka 1 aina alaila loaa hou aku no ua aiha no ka hooulu ana i ke 00 ko no ka manawa i hala. O ia hana ana he hooHiau ana aku ia e loaa uui mai ai ka pomaikai o ke kopaa elike me keia wa pilikia, me ka loaa ole 0 na keakea i ka aiua. He kope 0 ko'u leukulu manao ka'u i hoouna mua i na poo aupuni ma Wakinekona, a 0 ka lakou pane mai e kuhikuhi ana i ka hale ahaolelo kahi kupono e hoouna ai na manao ano nui 0 keia ano, ina ua hooholo ia me ke kupono. Aole no i Holopono Loa He mea maikai e hoonohonoho pono ia na mea oiaio i hookoia me na wahi ku-e kakaikahi ka poe hookuleana o na aina aupuni, aole i poe makaukau a kupono ole, e manaolana ai no ka holopono. He nui wale na kumu a mahele no keia mea, 0 kahi o ia mau kumu o ia iho keia malalo nei: 1. E okioki ia na aina Haa. na apana me na alanui e hoomoe ana me ka nana ole i ke kii" 0 ka aina e hoopuni ana. 0 na apana aina ma na ano lehulehu ua Kiki maalahi wale 110. me na haawe a pua ma ke kua 0 ka holoholona, me na hooliU» no ka halihali' ana mai, i na huaai ame na meaulu o ka aina i paf»a ole ia. 2. Na aina home hookuonoono i kuj>ono oie loa. (a) Ka momona ole loa 0 ka lej)0. (b) Ka maikai a kupono ole 0 ke ea o ia wahi. Na i laweia e na kanaka i kamaaina ole loa i ka inah'ai ana i ka aiua, ma kela a ma keia walii. 4. O ka nele a hemahema i ka wāihona (flala) e hiki ai e hoohana ia ka aina me ke kupono. 5. O ka nele a loaa ole 6 ka makeke kupono e hiki ai e hoolilo akii ka lakou mau meaulu, na huaai, a pela akn.' v Ma ua ano lehulehu wale ma na wahi e ulu ana ke ko, na aina i hookaawaleia, he mea maikai a kupono lōa ka hoomakaukau ana a hoolako i na ano hou. 0 ka hikiwawe o ka halihali ana o ka hiki mua na hoolilo, he mea x mau ka oi aku 0 ke kumulilo 00 na wahi ko uuku e lawelaweia aaa. O ka ninau no ka hoololi a kapae ana 1 ke kanawai home hookuonoono, he mea nui ia e nanaia e na kanawai o ka lehulehu e kē Kiaaina, e na nupepa ame kela ame keia, k«kahi poe .e apōno ana,

kekahi poe e ku-e ana, aka he like wale no ka waiwai e ioaa mai ana, o ia hoi, he nui na ana. no na meaai no ka nele. 0 ka ninau, peKea e loaa ai ka makaukau ka hopena e loaa ai o ka poe kupono loa, maka'u a mahaloia, i poe akea o ka noonoo, aole wale iloko nei o ke Teritore, aka, o na luna oihana aupuni ma Wakinekona kekahi e wehewehe pu mai no keia ninau. He oiaio, o ka manao nui o Kakauolelo Lane. he mea kupono a hanohano ka hoouna ana mai i &lele kiekie a kuikawa o ke aupuni mai kona keena oihana aupuni mai, a* i ko kakou teritore nei, no ka imi, ninaninau, a hoolohe pono aua. a hoike aku iaia, i kana mau mea apau i ike ame kona manao i na mea ano nui a pololei e pili ana i keia nanehai. 1 ka hiki ana mai o Kakauolelo Lane a o kona elele paha, heaha la na loina kupono a maikai e loaa ana ma ka hoo j>onopono ana me ka ahaolelo kau kanawai o Ainerika Huipuia? K olelo mua mai ana paha lakou la, ?like me ka oielo a -ke Kenerala Foch, i kona ma nawa i ni.nauia aku ai i alakai no ua pualikoa o Farani, a e han? hoi i ke kahi hana i pili i ke kaua, j>ane mai la oia: He makemake mua au e ike ehia ka nui,. a pehea ke ano ame ke kulana 0 na pualikoa i loaa a i makaukau: ehia ka nui a heaha ke ano o na mea kaua i makaukau me na pu nunui. a heaha l:t ka nui o na lako no ke kaua.' Ua M&kemakeia ka Ike i na Mea Apau Makemake o Kakanoleio Lane e ike 1 na mea aj>au e piii ana i ka Up<> ame ke ka-u. ke ano o ka aina, e hoopunl ana ma kahi mau mahele aina: heaha ke ano o na hua, na meaulu o ka aina. e hoonluia ana, a makeke ia. ina pnha he mea kupono k v a haule ua ana iho. a i ole ia. he mea kupono paha e hooka hekahe wai ia na hua o na nieaulu. O ka manao h'ope no 'keia, e makemak • ana oia p ike ina paha e loaa ka wai, i ke aupuni paha, a i ole ia i kekahi poe kakaikahi paha, na hoolilo no ka imi ana i ka wai, o ka lawe ana mai i ka wai iluna o ka aina, e nui a lehulehu ana ka poe ninau ana, a nawai ka mahelehele ana aku i ka wai, na hooli o ana, a pehea ka loihi no ka hoohana ana a loaa mai ? Ina aohe wai a ke aupuni. 110 kekah) apana aina o lawelawe a e hoohana ia ana e ka mahiko e hookahekahe ia ana i ka Wai ponoi mai a kekahi mea. e makemake ana no oia e ike ina paha he wai kupono keia no na home hookuonoono a ina pela, heaha na hoolilo no ka lawe ana mai i ka wai iluua o ka aina, a ma ka wai kuhikuhi a alakai ana e mahelehele ia ai ka pono waif Eia keia, ma kahi i loaa a i pili i na home hookuonoono, o ke dala i loaa ia lakou, ko lakou kahua mua o ka paa ana, a ina aole ia, ina ke I>umu hea la e loaa mai ai? 0 keia iho la a lehuleliu wale na ninau e ninau ia mai ana, a he mea pono e pane ia aku, a owai la iloko "6 ke Teritore nei i hiki me kona ike ke kuhikuhi mai i kela ame keia apana aina e pane mai me ka haina kupouo a ku i ka makemake ia? Aole hookah : . no ka mea, o na loina i aelikeia aole ia 0 na mea maopopo. . .. ( He mau hoolimalima ka ke aupuni i pau koke iho nei, he mau aina aole nee 1 hookuonoono ia a he mau aina hor limalima kekahi i pau i keia makahiKi ame keia makahiki ae, he mau aina kupono a i makaukau no ke kanu i ke ko. he mau aina aupuni, a o ka mea nui o Ua malama pono ma ka lawelawe koke ana ma na ano kupono apau e loaa mai ana, i hoakakaia ma kahi wahi e. me na ke'ake'a a hoopilikia ole ia me ka nui o na hua i hoouluia ame na meaai kupono. 6 ka makemake o na mea apau, i pomaikai a kuonoono ka noho ana, iloko o keia teritore ma kā noho ana ma na ainfl aupuni apau i kupono i ka hooponopono a hoonoho ana i aina hou e noho ia ana e na makaainana a kupa Amerika koikoi a hanohano, aka, e hiki anei keia mau aina nunui e hooponopon'oia me ka lawa knpono ole o na ano ma ka ike akea i hiki ke loaa ma na ano hooponopono aina, e loaa auanei he manawa kupono a ano maikai me ka hana mua ole i na mea liilīi he.'lehulehu, e kokua ana i ka hooponopono a 'hoonoho ana i aina hou me ke kanalua no nae. Koi a Hoonohonoho Aua ma na Papa.. 1 ka noonoo akahele ana i kekahi mau ano a loina o ia na mea e hoopuniana i keia mau apana aina penei: Ke ano maikai o* ka lepo, ke ano o ka ea 0 ka aina, wahi o ka noho ana, a pe!a ' aku. Aole o'u manaoio o ka home hookuonoono paa lole huluhulu, na kanawai malalo 0 kela aina he mea pono loa e weheia keia mau aina i kupono i ke ano panai a hookuonoono ma kekahi ano. No ka panai ma ke ano njau he mpa kupono toa i ke aupuni e hooluolu aku 1 kā poe e manao ana e hookuleana aina ma ke ano maikai. i ka manawa e hoonohoia ai lakou māluna o ka aina, e loaa ana ma ke ano maikai ae a kupō : no loa, o kekahi e kaa mai ana malalo o ka loina o ka noho ana, a o na aina apau, he mea pono e noonoo akahele ia me na kumu e mahaloia mai ai, a ke manao nei au oiaī ke noho mai nei ka hale ahaolelo e hana i kanawai, na olelo hooholo, a ma kekahi mau ano e ae, e loaa inai i waihona uo keia hana, a na ke kiaaina e koho i komiaina o ekoln mau lala. he poe noonoo kaulike, hoopono, i poe ike makaikau i ka lawelawe ana i ka hana mahiai iloko o ke'a teritore me ka manao eleu a awiwi, hoihoi, me ka hele makaikai ana i na

aina, akahelo, ikoniaka i kela ame keia a]»aua aina. a liuihoi mai i ka lakou ike piha me ka hikiwawe, niai kela ame ' keia kanaka e noho ana inaluna o ua Uian aiha la, a o ke komisina o na aina I anpuni e kuhikuhi pono ia oia elike \ me na palapala e hoike ana i na ka aha-1 olelo e lawe i keia mana. Ina aole, ala | ilu, e hanaia i palapala hoopii i ka aha- j olelo makua, a i ka peresiil£na nana e : lawelawe a hana mai. j w. s 3.