Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 22, 31 Mei 1918 — MALAMA NA HOA AHAOLELO HE ANAINA NO LILIU Piha ka Luakini o Kawaiahao i na Solona me ka Lehulehu ma ke Sabati Nei LOHEIA NA HAIOLELO KULIU NO KA MOIWAHINE Hoakakaia Kona Mau Ano Maikai he Nui e Mau ai na Hoomanao Ana a Kona Lahui [ARTICLE]

MALAMA NA HOA AHAOLELO HE ANAINA NO LILIU

Piha ka Luakini o Kawaiahao i na Solona me ka Lehulehu ma ke Sabati Nei

LOHEIA NA HAIOLELO KULIU NO KA MOIWAHINE

Hoakakaia Kona Mau Ano Maikai he Nui e Mau ai na Hoomanao Ana a Kona Lahui

I kulike ui me ka hookaawnle ana o ka nhnolelo kuloko o Ilawaii nei, ma o kona kau kuikawa la, o ka'noho ana iloko o kpia mahina, i malamaia a«rai he anaina haipule hoomaiiao no ka Moiwahine Liliuokalani Miala, no ka* w% mua loa, ma ke kakahiaka o ke Sabati aku nei ; muloko o kn Luakini o Kawniahao. O keia kekahi o na anaina haipulo hoomanao poinn ole ana no ka Moiwaliine Liliuokalani iloko o kti noonoo o kona mau makaainana, ua kau okoa niai hoi kana mau hana npnu imua o lakon, 0 ia no oe i nehinei aku la uo i hanaia ai. Ma anaimi ae' na lioa hauohano oloko o ka ahaolelo, na aliikoa o ka oihana koa aine ka oihaua kaua, na luna aupuni ko ke Teritore ame ko ke kalana, na inakaainana ko'iko'i a kiekie o Honolulu-nei< na luna oihana kiekie o na aupuni e, a ma kekahi olelo ana ae hoi, ua piha maoli kela anaina . 1 ka lehulehu, mai kn poe kiekie a ka i poe haahaa, mai ka poe oo hoi a ka poe opioj»io, a ua liooloheia nku hoi na hai- j olelo o ka la, ine ka manao ohohia. Oiai nae, aia ke kino lepo o ka Moiwahine Liliuokalani ma ka home o na 'lii mauka o Nuuauu kahi i waiho ai i ka moe kau, moe hooilo, o kona kii nui ! Ifa i laweia' ae a kukuluia ma ka awai , ma ia kakahiaka, me lie mea la e ku • okoa mai ann no oin imua o kona. mau J makaainana, elike me ia i hoea mai ai l imua o lakou maloko o kona halealii, | maioko o ka hale aupuni a inaloko no ; hoi o ka Luakini o Kawaiahao, oiai nae j he kii wale no ia, ua hala ka naui, a ua ! mae hoi ka pua, a ua hamau ka leo j iloko o ka moiwahine hojie loa o Ilawaii I nei. KekaM Poe Koikoi Maluna o ka awai haiolelo e noho kokoke ana/i leahi o ke kii, ka Peresidena | Chilling\vorth o ka aha senate; H. L. Holstein, ka lunahoomalu o ka hale o j na lunamakaainana; # ka Rev. Akaiko Akana, ke kahunapule o ke senate; Se- j natoa S. L. Desha, Lunainakaainana L. Andrews, Rev.-«T. P. Erdman, o ka Papa ilawaii ame ka Rev. *H. H. Parker, ke ' kahu mua o Kawaiahao, ka mea i nolio • kahn no kela ekaleaia mai'ke au mai o na Kamehamelia IV, V, Lunalilo, Kalakaua ame Liliuokalani. I

Ma ka noho inauka o, ka paia, na aliikoa kiekie o ka oihana kaua,ame ka oihana koa o Amerika ma OahA nei, ke Kiaaina ame kona ukali. Mamua pono mai hoi o ka awai, ke Kiaaina i kolioia C. J. McCarthy me Mrs. McCarthy; S. B. Dole, ka peresi(lena mua o >ka Repubalika <S Hawaiii nei, a kiaaina hoi o ke Teritore mahope mai; W. F. Frear, ke kiaaina maihua aku o Kiaaina Pinkliam, Konela C. P iaukea, ke kakauolelo o Hawaii, a hoi a ka Moiwahine Liliuokalani, na hoa o ka ahaolelo, na kiekie o ka puali kiai lahui ame na kanikela o na «ina e. \ # lTa haliiia ke kahua i kukuluia ai ke kii o ka Moiwahine Liliuōkalani me ka ahuula, a ma na aoao a elua, e ku ana 'he elua mau kahili, oiai iioi o George ! Koalohapauole ame David | lloapili (fr., | e ku ana ma ke auo he maū kiai me na | ahuula maluna o ko laua mau poohiwi. ■ Hoomaka ke Anaina Hoomanao \* Ua hele oloko o ka Luakini o Kawaiahao a piha i ka lehulehn, elike me na anaina ano nui e malama mau ia ana maloko o ka luakini, a i ka hiki pon<f ana ae o ka manawa i ka hora umi, ia wa i paani ae ai ka Bana Hawaii i ka himeni "Ka Makua Mau Loa," alaila i ke kuu ana iho o kela himeni, i meleia ai ke mele lahui o Hawaii nei, '' Hawaii Ponoi,'' me ke ku ana oke anaina holookoa iluna, he hookahi ka himeui like ana.

Mahope iho o ka pau ana o kela mele Jah«i, i kalokalo ae a] ka Rev. Akaiko ' Aiiana ī kekahi mau hua pule, ē nōnoi ana i na ioana lani e palapala ia.na hana maikai apau a ka MoiWahine Liliuokalani i hana ai, ma na papa pohaku, ma kela ao. j He himeni ku pa-ha ka i meleia mai e kekahi poe haole eha, iloko o ke ano- j anp eehia, alaila ua haawiia ka manawa i ka Lunamakaainana Amlrews no ka hoakaka ana mai i kekahi mau mea i pili loa aku i ka hana i akoakoa ae ai kela anaiua no ka .hooloh.e ana. Ka Haiolelo a Lorrin Andr«ws ' Ua hoakaka mai ka Lunamakaain'ana Lorrin Amlrews i ka moolel'o o kd Moiwahine Liliūokalani, mai kona wa ||ai-i kamaliine opio mai, ahiki wale i kona kau ana maluna o ka nohoālu o Hawaii nei, alaila mailuna mai hoi o ka noho- i alii a i ke kulana makaainana, malalo 0 ke aupuui hookama, e ho6ko ana i na kanawai o ka aina, mo ka waiho anaiae 1 n'a nianao maikai ole apau mai idia aku, he hookahi mea' nui, o ia no ke kakali ana aku o kona hoea ana mai i , ka hopena ma keia ao.\ . '' Ke halawai pu nei kakou maloko o ■ keia keena i piha me nā mea hoomanao J he nui o na wa a|u la i hala. Ua lilo keia mau paia i mau hoike no na kauna makahiki ekolu i kaahope aku nei, i ka manawa a na nioi ame ua kaukaualii o Hawaii nei, e malama ana i na hooma- i nao ana no ka Moi Nui o ke Ao nei; a ho hana kyppiio loa, no kal ou, ka halawai pti ana maanei i keia la, no ka hoomanao ana ola ana o kekahi waliine, a no ka make ana hoi o ka Moiwahi•ne; no ko kakou'*hoomanao ana i ka moi hope loa o Hawaii, maloko nei o keia hale hoano. , . "Me ka malie e nee nerka la ma kona alahele. Me korta kulaiia kilākila, ē nalohi'a ako ana no ia. Me ka uhi ana mai o ka po, o ka uhi mai la no ia 0 ka pouli, o ka nani kilakila o ke ao, ua auhee loa aku iai. , Pela iho la no ke ola āna o ka kakou poe i alohā ai. "I ka huli ana āku ihope a n.tta i ha uioali alānui o ka manawa, e ike āku āna no kakou iaiā iloko 6 kdna mau )a kamalii ihā ke āno he kaikaiiiahihe liele kula.''' 1 f'Me he mea la kē ike aku la no rfikou iaia i ka pii ana ae hfe Kamaiiiwahine, e pakaia ana kona kulāiiā, e imi 'ikaika ana i na alahele e liiki' ai iaia ke hoōmalu i kona lahiii kanakā, ihā j iio ko'na kaheaia maf 'e lilo i aīq,kai nei lakou. Ua ike kakou i kona hāku aija i 'kekahi mele nāiii loa, e huai pau ana | i.ke āloha o kona aina kulāiwi, ke'k.i j hoi e hoikie okoa mai anā i kona ftiau j flno oi"aid loā. . ".' J K& me ka Makaalnana " 4<! Uā ike aku kakou iaia he Moiwahi; ne, i kphoia e kona lalniikanaka e Hoho hbomaru mai ia lak'oū', e ku ana hoi iihua o lākou me kona kulana kilakila kapukapu o kona oiwi kino. Ua ike kakou iaia i na minuke o kona hooliaahāāiā, ia i k6na wa i kulou aku ai imua"b kekahi mana oi ae ihaīuna, ua ■wailio aku oia i kona nOhoa"lir—nia k,e t āno ka mea kiekie, he mdiwahine, me he'mea la āia no iloko 6 na la o kona nani. Ua ike ak\i kakbu iaiā ma ke kulanakauhale ma Wakiuekona, ē uwa]o ana no ka pono o kona poe kanaka, he le'ile oiaio, oi'ai nāe ke Moiwahine 'oia ma kona mau auo' apau. "Ua ike aku kakou iāia, he makaainana aīōlia a kupaa no ka Jteptibalika liui, iaia i waihoia aku ai' konā ain.a t> ka la olino ame na pua. Ua ike aku kakou iaia e nolio aua iwaena o kakou, e malamā āna i ka mea hfcJe a ilihune, e ztdh'd' ana iwāeua o konā maū hoaloha kahiko ame lioūa mau kahū. "Ua ik'e akū'kakou'iaia, iloko o na loli lehulehu o na hionā i pili aku .i kona ola ana, h« wahine oluolu, wai-pa-he me ke aloha, he 'wahine i aīoha aku i kona poe'kauaka ame kona lahui; ka wahine ihaikai hookahi o Hawaii, i kauka'i ole aku aia oia a kau iluna o kā nohoalii, alaila oia lilo i inea nui iloko o kā puuwai o kela ame keiā Ha■waii oiaio; ka mea hiki ole i kekahi mana ke holoi' ae i kona lilo aha i moiwahine no lakou ahiki i kōna hooluolu anā. • Kona Mau La Hope "Ua ike aku'kākou i kekahi mau hiona poina ole he ekolu makāhiki t\e nei i hala, ina ka hoomānao piha makahiki, no ka loaa ana o kā Moana Pakipika, ua malainaia kekahi hoikēilee ma na alanui o Honolulu nei, me ke komo pu ana o na kaikamahin'e o na aina e pili kokoke ana i ka Moana Pakiinkā, a.e noho ana lioi ma Hawaii nei, e mele ana i na mele lahui-. o ko. lakou' ai.na, ia lakou- e pii ana ma .na anuu. o lea Hale Kapitala a waiho aku la i ko lakou njau imua. o liliuokalani. Ma kela manawa;, "oia hpokahi, wale no ka ; nioiwahine oiaio p ka-Paleipika. U& ike kakou, oiai o Hawaii I*onoi e nieieia ana, ua ka'i malie tku la, na kaikāpiahino o ka.laliui Hawaii, a kukuli aku, la; mamua ona, me ka ana akū i ka hae o ke Aupuni o Hawaii i kā "!Mea Kiekie. Ua ike aku kakou iaia i ke kulou ana iho, « puili mai la i ka alii iloko o kona mo mea la, ua alājnai la kona mau, hoo» ana np na la i hala, ā me ka minoaka ma kpna mau papaljna, r uq. āpp inai iā oia 1 k{i hāe... USI maopopo .no ia kakoū, aia iloko o kona me he * jnea la e puaua okoa ae ana:

"Ua loli na mea kahiko, e haawi ana i . wahi no ka mea hou; Ua ke Akua iaia ihp ma na a,no he nui. "O ka hope loa, ua ike aku.kakou iaia e waiho oni ole ana maloko o keia mau paia, na paia hoi e apo aku ana i ka mea i make, a i kuleana ai o:a e' hanaia aku pela. Ua iohē kākou i na ! mele olioli. Ua ike kakdu i na kahili, : e ahi malie ana. A iloko oke kaumaha nlii, me ka hauoli, ua ia kakou ke , hooho ae: | " 'E ka niake! Auhea kou huelo awa, E ka lua-po, auhea kou lanakila ana.' . "He; hana maa, a he niea hauoli no hoi i na hoa o kela ame keia kau ahaolelo, mai na la mua'inai i Jilo. ae ai.o Hawaii i Teritore, ke kipa mau ana aku. I» ike i ka Moiwahine Liliuokalani'/ ine ana aku i ka lakou hoomaikai l&ia*—-aole wālē no, ma ke ano he moi hope loa no Hawaii, aka ina ke t«no ; he anakaainana mua loa no keia Teritore; he eiwa manawa o ia ano i hala hops aku la. : Ma ka • makahiki aku hei i hala, ua liōoko aku keia ahaolelo ia | hana, a i keia wa"'nk ke akoakoā hpu nei 4 'ia : mA kēkahi kau kuikawa, q ka . m'ea ā makpu' i 'ike, o ia no ka nalohia ani aku-6 kekalii hiea maa maloko nei 0 'ko ikakou•• Teritore no ka mana'w|». mau ,loa, ua hala aku ka hioiwahine rfo k.ekahi wahi kiekie ae, 'a me keia hoomanao hope ana, ua lioea mai la kakou 1 ka pauina o na hana o keia ano ina ka moolelo o Hawaii nei. -- i '"Owai o kakou i kanalua no kona noho ana ma kalii kiekie, me kekahi ! mau kaukaua.lii kiekie e ae ame na moi I o ilawail nei, e kiai ma'i: ana i konal aina aloha ame koua poe kanakā? Ow::i 'O kakou ka i kanalua no ka nui o/ko'na, aiolia no na kanaka llawaii, ka inea naqa i koi aku iaia e hoopoiiia i kona mau ano alii iio ka pono o kona poe kanakā, a- e pii aku hoi kana inau leo pule a koKoke ma ka nohoalii o ka Mea Kiekie Loā? No ia mau ano maikai lehul.ehu he nui iloko ona, e liiki e.le ai ia kakou ke hoopoina iloko o ko kuk«m mau puuwai, elike ine ka loihi o ko ka- . koū ola 'ana ma ka honua'nei." . | Mahope iho o ka hāiolelo ana mai'a ka Lunamakaaināna Andrews i kekahi niau mea i pili.i ke ola ana o ka Moi-! wahine Liliuokalani, ua ku mai la ke Benatoa S. L. Deaha, a kamailio inai la . 'niā ka' oielo Hawaii, he haiolelo hoi i hoalaia mai nā iiianao alohā iloko o na Hawaii ame na: haole kamaaina pu, i j hoomaopopo i ka oiaio o kana mau apau i kamailio mai ai. W. S. 8. —