Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 18, 3 May 1918 — KA WEHI NO KA LAHUI HAWAII I KE AU I O KIKILOA. [ARTICLE]

KA WEHI NO KA LAHUI HAWAII I KE AU I O KIKILOA.

Hoopukaia no ka pomaikai o ka poe heluhelu o ka Nupepa Kuokoa. E Mr. Solomon Hanohano, ke kapena i lawa me na ike apau ame kou mau sela ahonui; Aloha oe:—E oluolu i kou hanohano e hookomo iho iloko o kau momi waiwai nui i ike mai ai na hnauna hou o keia au e nee nei, i ka moolelo i hookumu ia ai keia lahui kanaka mai kinohi mai ahiki i na Kamehameha, "ka papa alii," "ka papa kahuna ame ka papa o na makaainana." Hoakaka Ka wehi o ke kumulipo, he moolelo no ka lahui Hawaii, o kona hokumuia ana, he nui wale na ike i imiia e na kanaka o ka honua nei, aole nae like ka waiwai o keia mau ike. O ka moolelo no ka aina kekahi ike i makemake ia; malaila no e akaka ai ke ola ame ka noho ana o na kanaka ame ka lakou mau hana, ua like ka moolelo me ke aniani la e hoike mai ana i na hana a ke kanaka i hana ai. He mea nui na moolelo i pili i ka paeaina Hawaii, he hana paakiki nae ka imi ana e loaa kona moolelo kahiko loa; oiai o na hananna kahiko o keia lahui j kanaka, ua nele lakou i ka ike kakau palapala e loaa ai na buke i hoopaaia ai; ko lakou mau moolelo kahiko, o ko lakou ike, ma ka paanaau wale no, a i ka nalo ana aku o kela ame keia hanauna kanaka o keia paeaina, ua nalo ; pu aku ka poe ike maoli i na moolelo,' a koe mai ka poe hana ike, a na lakou i lawe ae i na mea i hoomanao ia e lakou, a pela i nui a i lehulehu ai na mo- J olelo ame na mookuauhau i pili i keia paeaina. 1 mea e mau ai keia mau moolelo, a i mea e alakai ia ai na noonoo o ka hanauna hou e hoomanao mau i na moolelo o ko lakou aina hanau ame kona mau hanauna kanaka lehulehu i hala aku, ua huli, imi a hoiliiliia kekahi o ia mau moolelo, a pela hoi me na manao alakai o kekahi poe naauao e pili ana i keia paeaina ame kona lahui kanaka; a hanaia i buke i mea hoomanao a i mea hoonaauao hoi. I na hanauna hou o keia mau la aole i maopopo ia lakou ka inoa ma ka helu ana ma ka olelo Hawaii, a no ka mea ua lilo loa i ka olelo haole, aole nae i ka i'o o ia mea he olelo haole. Mokuna 1--No ka Aina ana ma Hawaii Nei O ka mokupuni o Hawaii paeaina he 12 no ia. eia ma ka Moana Pakipika, ma ka latitu akau 18 deg., 54 min., ahiki i ka 22 deg., 17 min., a ma ka lonitu komohana 154 deg., 54 min. Na manao o ko Hawaii nei poe kahiko ame kekahi poe naauao no ka aina ana ma Hawaii nei. Ma ka mookuauhau o Puanue i olelo ia ai ua hanau maoliia mai na kukulu o ka honua ame na kukulu o ka lani, na Paiakalani ame Kumukanikekaa, kana wahine. Ma ka olelo hoi a kekahi poe, na Kumuhonua ame Kamaieli kana wahine, i hanau mai ka mole o ka honua. Ma ka mookuauhau o Wakea, ua oleloia mai, na Papa i hanau mai keia paemoku, a o Wakea kana kane; a ma ka olelo no a kekahi poe, ua hana maoli ia keia paiaina e ko Wakea mau lima. Ma ka mookuauhau kumulipo, ua oleloia malaila, na ka po i hanau mai na mea apau, a i paa ka lani, ka honua ame ko laua mau mea i piha ai. O ka huaolelo po i ke au kahiko, he huaolelo ia i pili ole i ke au o ka noho ana o kekahi kino ola uhane, elike me ko kakou aka, he au ia o na kino pa-e-e, he mau kino laumanamana: a ma ka olelo maopopo ana ae, he au Akua ia. Ma ka mookuauhau kumulipo i hoike ia mai ai: Ma keia i ikeia ai ka hanau ana o ke Akua i ka honua, penei: "O ke au i kahuli wela ka honua, O ke au i kahuli lole ka lani, O ke au i kukai-aka ka la, E malamalama i ka malama O ke au o Makalii ka po, O ka welawela hookumu honua ia, O ke kumu o ka lipo i lipo ai, O ke kumu o ka po i po ai. O ka lipolipo o ka lipolipo O ka lipo o ka la o ka lipo o ka po, Po wale ho-i-e, Hanau ka po, Hanau Kumulipo i ka po he kane, Hanau poele i ka po he wahine, Hanau ka ukuko'ako'a he ako'ako'a Kaua, Hanau ke koe enuhe eli hoopau honua he ko'e kana, Hanau ka pe'a he pe'ape'ā kana, Hanau ka weli he weliweli kana, Hanau kane ia Waiololi, O ka wahine ia Waiolola, Hanau ka Akaha noho ia kai, Kiaiia e ka Ekahakaha noho ia uka, He po uhee i ka wawa He nuku, he wai ka 'ai a ka laau, O ke Akua ke komo, aole komo kanaka." Ma ka lawe ana mai a noonoo i ka i'o ame ka manao o keia mau huaolelo hookumu honua, he ku maoli no i ka hohonu, i ka laula, a me ke akea, a i oi aku ke anoano ame ilihia mamua o na huaolelo hookumu honua o na hanauna o ka poe Iudaio. Ma ka mokuauhau hookumu honua o ka poe Iudaio, ua hoikeia malaila: I kinohi hana ke Akua i ka lani ame ka honua. He ano ole ka honua, ua olohelohe, a maluna o ka hohonu ka pouli; ka 'ilewa iho la ka uhane o ke Akua maluna o ka pilialo o na wai. Eia ka manao o ka poe naauao. Aole paha aina maanei i ka wa kahiko loa, he moana wale no, manalo lakou ua hoea mai na aina mailoko mai o ka moana, a o na ahi pele ka mea i hoea mai

ai. Eia ka mea i manao ai lakou pela, ua ike ia kekahi mau aina i hoea mai, a ua like ke ano o ia mau aina me Hawaii nei. Ma ka hoomaopopo ana, he aina pele wale no keia paemoku, a pela no hoi na moku apau ma keia moana. O na pohaku apau, he mau pohaku i hoohehee wale ia no, aole i like me na pohaku o na Ainapuniole Nui; ua maopopo ka hanau ana o ke Akua i ka honua ma keia mokuna, e hoole ana, aole e komo ke kanaka; o ke Akua ke komo iloko o kekahi akua, pela i hanau ai ka honua. Mokuna II--No na Hanauna Kanaka Kahiko o keia Paeaina O na moolelo i pili i ke kumu mua o ko Hawaii nei lahuikanaka, he mau mea ia i omau a i makiaia a paa iloko o na hoomanao ana o na hanauna kanaka kahiko o keia paeaina: ua hanau maoli ia mai ko Hawaii nei kanaka mua e ka po. Elike me ka wa mua ehiku i mahele ia a i ke au o ka honua ma ka mookuauhau kumulipo, he po wale no a i noho ia e ke Akua; iloko o ia mau wa, ka noho hoolaupa'i ana o ka po i ka po, ma o ka noho kane a wahine ana i puka mai ai a lehulehu na Akua, a i kamailio pinepine ia e ko Hawaii nei "Kini o ke Akua, Mano o ke Akua, Lehu o ke Akua," a i ka walu o ka la, ua loli ae la ka hanau ana a loaa he kino kanaka maoli, o ia o Lailai ame ka poe apau i hanau pu me ia. Ua oleloia no Lailai, ua hanauia mai oia he wahine kino pahaohao, ua noho oia ma ka honua nei ma kona kino maoli, a hoi aku a noho ma Nuumealani (lani), ka aina a ke "Aoa" i noho ai ma kona kino lau; a malaila oia i noho mai ai, pi'o ia kona hope, a na laua i hoohue mai i na keiki a lehulehu wale, a na ka laua mau keiki i hoolaupa'i i na hanauna kanaka o keia paeaina. E hoomauia aku ana. ' -♦♦♦- |