Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 17, 26 ʻApelila 1918 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
HAIOLELO A HON. D. KALAKAUA
MA KAWALAHAO, OCT. 29, 1871.
E na Makamaka:
Kumu I, Ua kanalua kuu manao i ko'u noi ia ana mai e haiolelo no ka "Hoole Waiona"; i ka hiki ia'a ke we- hewehe pono ke ano o keia kumuma- nao uni.
No ka mea, ua lehulehu ka poe i ka-mailio mamua o'u no keia kumu, a i kuu nana iho, ua lawa loa na mea la,. aole a'u mea e kameilio ai, aka, i ka nana ana, he mea pomaikai no ka lahu: ka- naka holookoa; nolaila, ua ae au e hoo- puka aku i ko'u wahi manao uuku uo kakou no keia mea.
Kumu 2. Ma ka hiki ana mai o ke- kahi põe hui i papaia he põe "Good Templars," ua hoea nui ae ka manao o kekahi põe e hoole i na waiona.
He pomaikai nui keia no ka hiki ana mai o keia hui maanei, a nana no i hoo- ulu ae i keia manao i waena o kakou nei.
Kumu 3. No ka hoole waioua; ma ko'u ana okino iho, aole o'u ae i ka ho-ole loa, no ka mea, o ka hoole loa i na mea apau a ke Akua i haawi mai ai, ua kulike ole me kona manao.
Kumu 4. O ke ano "Hoole Waiona," o ke kahua no ia o ke ano a kakou e ka-@ ai i keia po. O ke kulaua i pili aku ai keia hauolelo, noloko mai no ia o ka hui "Good Templars" o keia kula- nakauhale; ma ka kakou olelo, "Ka Poe Hui Maikai o ka luakini." O ko lakou kumukanawai, o ka hoole i na waiona apau, koe nae ka lawe ana i ka waina ma ke auo hoonana ,a iloko o na wa ma'i.
Ua ulu ae keia hui mai kahi anoano uuku mai ahiki i kona mahuahua ana, a laulaha i mea nui loa. I ka nana aku i ke ano o ka poe kanaka maikai, he poe kuoo me ke akamai e hooko pono aua i na loi @ na rula o ke kahua.
O keia haua ana,_ ua maikai, no ka manao ana e kinai i kekahi o na ino hui loa, nana e hooponalo i ka noho maikai ana o ua lahui kauka o ka honua nei, ka ohana a me ka lehulehu.
He hui maikai keia no ua mea apau e makemake ana e hooko i koua mau loi-na ame kona mau kanawai apau. Aka; eia ka niau, E hiki auei i na mea apau ke unalama ia mea hookahi? Ua like anei na ila ame na ake ana o kela ame keia? Ina ua like ,alaila, aohe he kumu e loaa ai ia kakou ke kamailio i keia po. Aka, no ka like ole nolaila, e pono e hoike kela ame keia mea i maopopo ke ano o ka pono ame ka pono ole o ia ha-na. Ke komo kekahi poe iloko o ia hui a komo ole hoi kekahi. Nolaila, e wae kakou i ke kupono ame kupono ana o ka hoole ana i na waioua.
Kumu 5, O ka hoole ana i ka wai ona, he pili no ia i ka hoole ana i na wai aoau i hana ia a mala a i puhi ia.
Kumu 6. O ka waina e inu ia nei no ka lealea, ua komo he mau hakini o ua wai i puhiia iloko a nolaila mai kona kenakena. Aole uo i nui loa, aka; ua nui no @, e lilo ai i mea hooponiuniu k ke poo ame ka hōomalule ana i ke kino, a oka poe apau e hoopa ana i a mea, a e lawe ana a oi aku maniua o kona palena ma ke ano lealea, aole lakou e olelo mai ana, he ino ia mea. No ka mea, o ko lakou lealea apau aia iloko olaila. O ke ake e hoopoluluhi mau ia e ua wai ikaika.
Kumu 7. o ke ano ko lakou lawe ana, pnei no ia:
@. I ke kiaha @.- E kau auanei ke ano, o ia ka wa e hoomaka mai ai ka ano e o na wahi apau o ke kino. Mai ke poo ahiki i na waewar ua loaa ia ia kou ka manene i loaa ole ai ia mea. A e olelo iho ai ua poe nei, o ka akahi ia o ka lani.
@ ka lua.- Hoomaka ka pii hou o ka lealea, mamua o ka lealea mua. Ina he kahaka a wahine hilahila paha ia i ke kamailio ana imua o ka aha kanaka, ma keia kiaha, ua hoomaka koke oia e kamailio a e mahaoi. Ua kapaia keia kiaha e ka poe inu i ua wai ikaika, o ka lua o na lani.
3 I ke kolu- O ke kiaha, ua pii hou ne ua lealea hou a ua hiki ka mea inu i na wa ikaika i ka lealea ma ka panepoo o kona hauoli. I keia kiaha e hoomaka ai ua oli ana ame na hula ana. Ke aloha wale aku no, ame ka makemake e lauua me kela mae keia. O ke kolu keia o na lani i ka poe inu lama.
4. I ka ha o ke kiaha.- Ua halana pu ka lealea ,a hoomaka mai la na hana hu a na ine'o ana, me ka hana wale aku no i kekahi poe i makemake ole ai. Ua kapaia keia e ka poe inu lama o ka eha o na lani.
5. I ka lima o ke kiaha.- Ua makemake ka poe lealea, e noke wale aku no, no ka mea, ua hiki mai ka manawa e mahie ai na kiaha mua. A e kau hou ua mau makani i holo ka waa. O ka lima keia o na lani, wahi a ka poe inu lama.
6. I ka ono o ke kiaha.- Hoomaka mai na haawi lealea. Lua he wahi lole maikai e pili ana i ka ili, he wahi puapua mpa paha i mano ai e hoohehelo. "E Lawe ana a maikai wale." Ma keia kiaha ua lilo. Ina he mau waiwai ma-kamae ma ka hale kahi i waiho ai, ua lilo in a he mau puaa nunui, e hauai a hookama ia ana, na moa koo, na puaahiwa, ma keia kiaha ua lilo. Na mea makamae apau e manao ole ia ana e lilo ana, ua lilo i keia manawa. O ke ono keia o na lani, a ua kapaia ka lani o ka lokomaikai.
7. I ka hiku o ke kiaha.- Paa ka palena o na helu lani ana, a hele aku ka mea i ona i ke au a ka hewahewa. Niniu mai la ke poo ahiki ole iaia ke paa ma kona kulana iho, a o ke kulou iho la no ia ilalo. Nana i kulou, o ka malule mai la no ia o na wahi apau o ke kino o ke kanaka, a hina aku la ihope a make aku la. Ke inoe la ka mea i on a i ka waina, a ke lealea la ka poe lealea, a ke moe la ka mea on a i ka moe a make i ka waina.
8. Ina he mau waiwai makamaka a he dala paha ma ka pakeke, ua lilo!
9.Ina he ipo, ua lilo aku la i ka mea e, ua ike iho i kou on a, ua makemake ole mai la i kou ano, a haalele ia iho oe.
10. O ka oihana hanohano a hana kupono paha i loaa ia oe ma ka noho maikai ana, ua lilo
11. O ka inoa maikai i laulaha iwaena o na ohana, ua lilo iho la i mea haumia, a haulehia iho la ia.
Kumu 8. Ala ae la ka mea i on a, a o na ma'i mua e loaa iaia.
1. O ka nalulu o ke poo.
2. Ka ea nui o ka waha.
3. Ua pelapela a ua hohono ka ili mai o a o o kona kino. O ka lua o ka ma'i e loaa ana i ka mea on a. 1. He ilihune; 2, ke ai ole; 3, he nele no knoa ohana; 4, he haulehia nona i ka poino.
Kumu 9. O keia mau mea apau na hua o ka waiua ke hauaia me ka palena kupono ole. A ku iho la ke kanaka me ka olohelohe, me he mea la, o kona puka ana mai no ia mai ka puhaka mai o koua makuawahine.
Kumu 10. O ka waina hoi ame na wai ikaika o kela ano, keia ano, ma kona ano ke lawe liilii ia he mea maikai loa. Na kekahi hoahanau o kakou i olelo i kona manawa i haiolelo ai, (na kapena). Iua aole na wai ikaika aole e pono na laau lapaau ame na mea liilii e ae e pono ai ke kanaha awe keia noho ana. Pela i'o no, a o ka oi hiwahiwa o keia mau mea apau e pili aua i na wai ikaika, o ka olelo ana o ko kakou Haku o Iesu Kristo, o ka waina o Kona kino no ia. Ma ka laeia ana o ka waina a haawi liilii ia, me ka lawe pakahi o kela haumana keia haumana, c inu ma ke ano koko,e hoohui pu ia aku ai me ia ma ka hoomanao ana, e hoomaopopoia ai, aole i hana ia mai ka waina i mea lawe nui ia, aka, i mea lawe liilii, me he, mea la i koua wa i olelo aku ai i kana mau haumana: "E imu oukou i keia me ka hoomanao mai i a'u," no ke kumu mauao no ia a kakpu e kamailio nei i keia po, o ia hoi, e inu na mea apau i keia po, o ia hoi, e inu mea apau i ke kiaha waina me ka lawe liilii i na wa apau, ma ka ai ana ome, ka inu ana, ma ka hele ana ame ka noho ana me kana i kuhikuhi mai ai.i
Kumu 11. E nana iho kakou i keia mau mea aapu, a e uoouoo iho o keaha la ke kumu a'o maikai a kakou e hoopili aku ai? Eia, o ka lawe liilii.
Kumu 12. He nui ka poe i makemake ole, e ike i ka la mua, o ko lakou hoomaka ana e inu i ke kiaha mua. He nui no hoi ka poe i makemake e haalele i na wai ikaika, mamua o ka loaa ana mai o na ma'i i ke kino ia lakou. Aka, ua hala ka manawa.
O ka hua i kanu ia @, ua oo, a ua kanono ma ke ano ma'i, iloko o ke kino o ke kanaka, ma kahi e hiki ole ai na laau lapaau ke kii aku, a o ka hopena o ia poe, o ka loaa ana i na ma'i e hookamau mau ana i ke kino; elike me na ma'i ma ka puuwai, ame ua aa moku, ka reumatika ame na mea apau e omilo mau ana ia lakou i kela la i keia la ahiki mai ka wa o ko ikou hopena.
Kumu 13. Aia iloko o ia manawa e loaa ai ia lakou ka mihi nui ana, ke kaumaha me ka uiha me ka hoinoino i ka la ame ka manawa i hookuu ai ke kanaka iaia e lu-a i ka lealea i ka ai ame ka hookina ana i na mai ikaika.
Kumu 14. Nolaila, he mea kupono ia kakou apau ke waiho aku i na wai ikaika, in a he hiki ole ia kakou ke lawe me ke kupono, a o le poe e hiki ana ke me ke kupono, a o ka poe e hiki ana ke me ke kupono, a o ka poe e hiki ana ke lawe kupono e lawe no lakou ekile me ia. I ka we mamua, ua kukulu lakou i mau puali inu wai, a ua kaulana ka ekalasia o Kawaiahao nei ame ke ekalesia o Kaumakapili, i keia po nae e uinau ae au,, aole anei e hiki ke kukulu ia na Ahahui Puali Inu Wai hou na kakou!
Na kekahi makamaka o kakou i olelo ma kana haiolelo ana. O ka olelo wale no ka kau, aole nae he hooko iki? I ko'u manao e hoomaopopo maoli no kakou i keia mau mea. Ke hoomanao nei no au i na puali inu wai o Kawaiahao nei, e ola ana na 'lii apau o ke Kauluohi, ko'u kupunawahine o Kaniu me na 'lii apau, owau pu no kekahi i paa i ka have puali inu wai ,a ke manao nei no e mau aku ana ko'u paa aua ma ia akanui.
HE HOOMAIKAI.
I ko makou hoapaahaua, Mrs. Kealohanui Davis, me ka mahalo:-O makou o na hoahanau, na kaumana o ke Kala Sabati ame na lala o ka Ahahui Hooikaika Kristiano o ka Ekalesia o Kaneohe nei.
Nolaila, ke noi ae nei makou i ka Makua Lani, e hahai ia ko oukou mau aoao apau me na haawina o ka pomaikai elike me ka olelo, "Pono, e ke kauwa maikai, malama pono, e hoonoho no au ia oe maluna o na mea he nui loa, e komo ae oe iloko o ka olioli o kou Haku."
O makou iho no me ka mahalo,
JAMES K. LOTA,
D. L. AH YOU,
SAM KAILIWAI,
MRS. KAMILA AKO,
MRS. M KUIKAHI.
Kaneohe, Koolaupoko, Apr. 21, 1918.
NUI KA POE HOOPALALEHA I HO-
PULA.
Iloko o ka nanea ame ka palaka i paa ae ai he heluna nui o ka poe kupono e komo iloko o ka oihana koa, i ka hopuia e ka Makaikiu Mcduffie ame koua mau kokua, ma ke ahiahi o ka Poakaai aku nei maloko o na keena pahupahu, kahi a na kanaka opio e hoohala nui ai i ko lakou manawa o ka po.
He hookahi haneri me kanalima kumamawalu ka nui o ka poe i paa i ka hopuia, mai na Pilipino, na Pake, Kepani, Korea ame kekahi poe kanaka Hawaii kakaikahi.
Ua hoea no kekahi poe e holo i wahi e pakele ai, ua hiki ole nae, uo ka mea, e noho aku ana na makai me ka makai me ka makaala, ame ke kui'o, e hooko aku i ka hana i waihoi aku ai iloko o ko lakou mau lima.
Ua laweia kela poe no ke keena o Kapena Good Field, no ka nana pono ana mai, in a paha he poe keia i paamua na inoa, no ka oihana koa, o kapena Good Feeling; no ka nana pono ana mai, ina paha he poe keia i paa mua na inoa, no ka oihana koa, o ka mea, i keia, ma kela nokeia ana i ka ninaniau, o ia no ka loaa ana aku aia ma kahi o ke kanaono pakeneta o lakou, aole i kakau i na pepa no ka lilo aku i poe koa.
No ka põe i loaa ko lakou mau pepa, a i lawe pu ole ae me lakou, ua hookauia aku e hoi no na home a lawe mai i ko lakou mau pepa, a no kekahi poe hoi, ua hele aku na makai, a loaa kela mau pepa.
O ke koena iho o ka poe i koe, aole loa i kakauinoa maluna o na pepa e hoike ana no ko lakou kupono e komo iloko o ka oihana koa, ua manao o Kapena Gooding Field, e Hahao ia Lakou maloko o ka halepaahao oiai mae aole he wahi no lakou e lawa ai ka noho ana, na hawaiia aku he mau palapala ia lakou apau no ka hoi ana no ko lakou mau home, e hoopihapiha ai, a hele hou ae imua o Kapena Field no ka nanaia mai.
Ua piha loa kekahi poe i hopuia ai i ka makaʻu no ka paa aku maloko o ka hale paahao, ua hoopauia nae i a makaʻu ma ko lakou hookuu hou ia aua, aka no ka poe uaeʻi loaa ole na pepa; ua konoia aku lakou, aole he wa no lakou e pakele ai, aka e hele koke ae imua o ke Kapena Good Field iloko o keia mau la, a waiho aku lakou iho mo ka oihana koa.
Ua makemakeia na mea apau i loaa ko lakou mau pepa, e lawe mai iloko o ka pakeke o ko lakou mau pepa, e lawe mai iloko o ka pakeke o ko lakou lole, ma na wahi apau a lakou e hele ai, i ka e loaa mai ai i na imakai, a i ninauia mai i kela pepa, o ka wa ia e hoike koke ae ai o ka hookuuia mai no ia me ka maalahi loa.
KUU OPUU PUA PINE UMAUMA
UA HALA.
I a oe e ka lunahooponopono ahonui Solomon Hanohano, Aloha kaua me ka pumehana:- E oluolu mai kou ahonui i wahi rumi kaawale ma ke kino lahilahi o ka kaua milimili, ka Nupepa Kuokoa no kela mau lalani olelo e kau ae la maluna.
Ma ka la eha o keia mahina o Aperila nei, ua haalele mai kuu kane aloha iaʻu kana wahine i bertaia imua o ke Akua mana loa, eia au ke noho aku nei me ke kaukane e noho nei me ke kaumana makuakane e noho nei me ke kaumaha ame kona mau haku kaikuahine ois o Mrs. Meyer Jr., Mrs. Milia Hihilani Iopa ame Mrs. Kaaloaupuni Alana; he kanahiku makahiki a oi o ka luaui makuakane, ua hala e aku kona mama oia o Mrs. Hemolele George Poe.
Mai ko kaua puhaka no hoi i puka mai ai ua kane aloha nei aʻu ua hanau ia oia ma Oahu nei ma ka uluniu o Poka i, Waianae, i ka la 14 o Iune, 1888, ua piha iaia na makahikii he 29, a haalele wale mai la oia iaʻu kana wahine, me na keiki a maua, e auamo ana i ka auamo kaumaha he aloha.
Auwe kuu kane, kuu kane oi o ke one poiopio Makua, kahi a kaua e walea ai me na lei aloha he mau keiki, kuu kane hoi o na la heuole aʻu i hilinai aku ai ia oe i makua noʻu eia e haalele mai ana oe iaʻu. Aloha na laa lipoa aala o Neneu, aloha ke one o Maili, ia mau wahi a kaua e pili mau ai; eia au la, he mea ua homeleia me ke kane, pela hoii na keiki a kaua, aole ko laua papa aloha.
Ua mareia au me kuu kaue, George Poe Jr i sepatemaba 28, 1908, mai ko maua mau puhaka mai eha a maua mau keiki, elua mau keiki e ola nei, elua no hoi ua hala aku ma kela ao nani ma-o, pela ko laua papa e uhai aku la mahope o laua, koe iho au kaua wahine m keia ao, me neia mau lei a maua e uwe paiauma aku ana me ka luuluu.
Ia oe hoi e ka wai o Olapua, ua pau kou hoopulu ana i kou mau hunawai ma na papina nohea o kau pulapula, pela no hoi oe e kuahiwi o Kaala ame Kamaoha, aole olua e hooipo hou ana me ka oukou kama, a hiialo a maunalahilahi, e ui, e ninau mai nei auhea iho nei kuu milimili a'u i hoopumehana ai na kuu poli, oiai na la anu o ka hooilo. Auwe kuu mea aloha he kane, hoa ohumuhumu o na lae kahakai, kahi a kaua e hele like ai.
Me neia mau kanaenae aloha no kuu kane aloha, nau auanei e ke Akua mana loa e hoomana mai i ka mea i hookauo laua, koe iho au kana wahine ma keia ao inea. Nau no i haawi mai, Nau no i lawe aku.
Me oe e ka Lunahooponopono ko'u aloha nui.
Owau no o ka wahine i hooneleia i ke kane.
MRS. KAMAKA G. POE, JR.
Waianae, Oahu, Aperila 4, 1918.
UA MOE AKU LA I KA MOE KAPU
O NIOLOPUA O HON. S. K. MAHOE
Ma ke Sabati, Aperila 7, oiai o S. K. Mahoe ma na hana o ke Sabati ma ka luakini Liliuokalani, ua hoomaka mai la e hookau mai ne haawina a ka ma'i maluna on a, oia ka hoomaka ana mai e loaa iaia ke anu iloko o kona kino, ua noho no oia a pau pono ua hana ma ia la, a huli hoi mai la no ka home me kana wahine, ko'u makuahine, Mrs. Emilia K. Mahoe, a waiho aku la maluna o kahi moe, me ka manao no e kaawale aku ana ia haawina mai iaia aku, me ia po ana iho kaawale aku la ke anu, pii mai la ka nae.
Na ia haawina ma'i i hoonawaliwali loa mai i kona ikaika i huipuia me kona kulaua uawaliwali mau iloko o kekahi mau makahiki i kaahope aku la, na ia mea i hoopau loa ae a hoopau loa ae a hookuu malie ae la oia i kona hanu hope loa ma ka hora 12 o ka po Poaha, Aperila 11, 1918, ma kona home noho ma Lokoea, Waialua, Oahu.
He kanaka o S. K. Mahoe i ke nui ia a i kamaaina i ka lehulehu iloko o keia Teritore, a imua o ke alo o na alii, i ke au o ke aupuni moi, a imua no hoi o na auaina o ka poe maikai.
He heahea, he hookipa i na mea apau e kipa ae ana ma kona home, mai ka poe kiekie a i ka poe haahaa.
He kanaka o S. K. Mahoe i kie mau ia iloko o ua hana kalaiaina, mai ka wa mai o ke aupuni moi, ahiki i ka hoohuiia ana aku o Hawaii malalo o ka Repubalika o Amerika Huipuia, ahiki i kona haalele ana mai la i keia ola honua ana. Nolaila, ua pau kana hana ma keia ao, kuu ka luhi kaalo ae la na inea o keia nohoua honua ana, mai iaia mai. Ua pau kou ike hou ana e Waialua iaia.
E ka Ehukai o Puaena, ua pau kou kipehi ana i kou mau hunakai ma koua mau apalina; e ke one wali o maeaea, ua pau ka lele maopu ana o kou mau huna one ma kona inau kapuai. Waiho iho la nau e Waialua e hoopau aku i na hana i koe.
He kanaka i kupaa mahope o ka lahui a he aloha aina oiaio. Haaheo ka lahui Hawaii nona a meka aina hookama kahi ana i pauaho mai la i keia ula ana.
E Puna paiaala i ka ala, eia mai ka ewe, ke koko, ka i'o, ka iwi o kuu mau iwi, i hookohiia iho iloko o na manu, e na koae, helelei iho la ka hulu, kulu iho la ke koko, hakihaki ae la ka iwi o na manu koae, i hanau ka mamo a olua ma Koae, Puna, Hawaii, oia o S. K. Mahoe, ma ka la 21 o Maraki, 1845, na Paulo Ohai Mahoe, ka makua kane, ame Rahela K. Kekupuhelani, ka makuahine.
Hoonaauao mua ia oia ma ua kula apana o kona aina hapau; komo i ke kula hanai o Hilo, malalo o Rev. D. B. Lyman, Aperila, 1856; komo i ke kula nui o Lahainaluna, Iulai 6, 1858, puka mailaila mai, Iune, 1862; hoohuiia ma ka berita o ka mare me Miss Emilia Kahalehiuano Kauai, ma Lahaina, Mani, Iune 11, 1862, e Rev. D. D. Baldwin. Hoi no ka ainahanau o kana wahine ma Waialua, Molokai, a noho kumukula me helu kanaka nolaila, no kekahi mau makahiki, a lawelawe hoi i na haua Kula Sabati.
Ua puka mai mailoko mai o laua he eha keiki, ekolu i hala e aku ma kela aoao ,a he hookahi e ola nei, oia o Jos. K. Mahoe, ka laua makahiapo me ehiku moopuna kuakahi, eha moopuna kualua.
Hoi hou no Hilo, Hawaii, ma ka 1864, a noho @ ma Punahoa, Hilo, Hawaii, a o ka makuahine, puuku o ka Nupepa Ke Aloha Aina, kekahi o kana mau haumana o ia mau la. Ua hoi hou aku no Puna, Hawaii, kona aina hauau no kekahi manawa pokole, a hoi mai no Honolulu nei ma ka 1868, a lawelawe i na hanalima i mea e pono ai ka noho ana. Ma ka mahina o Iune, 1869, ua noho i kumukula no ke Kula Hoopololei o Keoneula no eono makahiki me Miss Mary S. Parker ke poo o ke kula ia ma nawa.
Ma ke kau koho balota o ka 1876 ua holo i Hilo, Hawaii, ua puka i lunamakaainana mai ia apana mai, a ma ka 1878, he mea kakau no ka nupepa Kuokoa, a ma ka 1879 he hope lunahooponopono no ke Kuokoa me Rev. H. H. Parker.
Ma ke kau koho balota o ka 1880 ua holo i Puna a puka i lunamakaaina mai kona aina hanau mai. Ma ka 1881 ua hookohuia i lunakauawai apana no Wailua, Oahu, no elua makahiki. Ma kekau koho balota o 1882, ua puka i lunamakaainana mai Waialua, Oahu mai.
Ua hookohu hou ia i lunakanawai apana no Waialua, Oahu, no elua makahiki. He lunahelu no ka apana o Waialua, Oahu, no eono makahiki; he agena hooiaio palapala no ka Mokupuni o Oahu no kekahi mau makahiki; he hoa kaukanawai oia iloko o ka hale o na lunamakaainana ma ke kau mua loa i kaaaku ai o Hawaii ,oia ma na kau o ka 1907 ame 1911.
He akea kona noonoo ma na ninau ano nui i pili no ka pono laula o ka lehulehu a no ka pono o kona mau hoamakaainana ,e ku-e ana hoi i ua hana i kupono ole i kona noonoo, a he kakaolelo naauao iloko o ka aina nei.
Nolaila, he hoa kaukauawai oia i ke au o ka nohona aupuni moi ana o Hawaii nei no ekolu kau; he ekolu no hoi manawa on a i kohoia ai he hoa hanohano iloko o ka hale o na lunamakaainana, Teritore o Hawaii.
Ua lawelawe oia i ka oihana loio imua o na aha apana ahiki i na aha kaapuni, mai ka 1882 ahiki i ka manawa i haalele mai ai ka ikaika iloko o kona mau lala, he makaukau ma kana mau lawelawe oihana ana, me ka hoopono.
Ma na haawina like ole i hookauia maluna on a, ua loaa mai la na hua maikai o kona ola uhane ana. He haumana Kula Sabati o Waialua i hoolohe i na mea maikai i a'o ia mai iaia mai kona mau la opiopio mai, ahiki i ka piha ana o kona mau la he 73 makahiki.
O S. K. Mahoe ka haumana K. Sabati kahiko loa iloko o ke Kula Sabati kahiko loa iloko o ke Kula Sabati o Waialua i hoomau aku i ka hele ana ma na hana Kula Sabati.
Ma ke Sabati, Aperila 7, 1918, hele no oia i ke Kula Sabati ma ia la, a o ke Sabati hoe loa no hoi ia o kona komo ana ma na hana o ia la, a hoopau ao, nau e Waialua, e hahai aku mahope o kona mau meheu.
He luna ekalesia no ka Ekalesia o Waialua mai ka manawa mai e noho kahu ana na Rev. E. S. Timoteo, Rev. S. K. Oili ame Rev. D. L. Keliipio. He luna ekalesia hoomanawanui, he alakai naauao i waena o kona mau hoa luna, a iwaena o na hoahanau o ka ekalesia, he ku-e mau oia i na mea i kupono ole i kona noonoo ,a e hahai ana mamuli o ke alakai ana a koua lunaikehala, no ka pono ame ka holomua o na hana iloko o ka ekalesia no ka hana a kona Haku aloha, oiai ke au o ka manawa e nee ana maluna, a iloko o kena mau la elemakule, pehea la na nawaliwali i loaa iaia ma ke kino ame na mea hoohihia e ae, ahiki mai ke Sabati e hoea aku ana no oia iloko o ka halepule a lawelawe pu i na hana me ke aloha, naauao ame ka hoomana wanui.
Ma ka hoike maopopo ana mai o keia mau haawina maikai i loaa iaia, na ia mau haawiua i hapai ae iaia ma ke anuu kiekie o ke ola Kristiano oiaio.
Kona anno kristano iloko o kona ola ana: 1. He haumana Kula Sabati iloko o ke Kula Sabati o Waialua. 2. He hoahanau maemae iloko o ka Ekalesia o Waialua. 3. He luna ekalesia, he alakai ekalesia. 4. He komite hooponopono no ka ekalesia. 5. He kahu Kula Sabati no ke Kula Sabati o Waialua no kekahi mau manawa lehulehu.
Me keia mau haawina hana i hooiliia aku maluna on a iloko o ka ekalesia o Waialua, ua lawelaweia na hana me ka hoomanawanui, me ka iini nui iloko ona e holomua na hana a kona Haku aloha i kauoha mai ai iaia e hana aku elike me ka ikaika i loaa iloko o kona uhane. A na kona Haku aloha no e hoolei mai i ka "Lei o ka Nani" ka "Lei o ke ola mau loa," i hoomakuakauia nona, a no ka poe apau loa e iini ana e loaa ia haawina pookela.
Ke haawi aku nei ka ohana i na hoomaikai he nui i ka poe i haawi, a i kokua mai ia makou, ka ohana ma na makana pua, a i kiai pu i ko makou makua aloha iloko o na hora o ke kaumaha oloha iloko o na hora o ke kaumaha a luuluu.
Na ka Ohana:
MRS. EMILIA K. MAHOE,
JOSEPH K. MAHOE.
E HOOLOHE I KEIA
Mahope ae nei, e ikeia ai ke koiia ana o ka poe apau loa maloko o keia Teritore, i kupono no ka oihana koa, a i loaa aku hoi ko lakou mau pepa, no ko lakou papa ame na wahi noho, ua hoea mai i ka manawa e lilo ai ia mau pepa i mau mea hoopakele ia lakou, mai ka paa ana aku i ka hopuia, no ka mea eia ke hopuhopuia mai nei ka poe apau i hoao e alo ae mai ke komo ana aku i ke koa.
Ua hoouna mai nei o Kapena Field i keia keena, he hoike no ka hoopuka ana aku maloko nei o ka nupepa, i wahi e maopopo ai i na Hawaii apau, he mau pepa ko lakou i haawiia aku, aole loa he mea e ae e hiki ai ke pakele lakou mai ka hopuia aku, o ko lakou malama wale no i kela mau pepa, a hoikeike ae hoi imua o ka poe i haawiia ka mana e hopuhopu i ka poe i hoao e pulapu aku i ke aupuni, ma ka hoopaa ole ana i ko lakou mau inoa e komo iloko o ka oihana koa, i ka manawa e kaheaia mai ai.
Penei iho ke kauoha a Kapena Field ke poo o ka Hana Wae Koa mme @ teritore:
O ka põe apau i hoopaa i ko lakou mau inoa, he mea pono e paa mau i ko lakou Pepa Inoa i na manawa apau, maluna o ko lakou mau kino. Aole loa he kumu e pakele ai. He hoopaahao me ka uku dala na hoopa'i.
H. GOODING FIELD,
Kapena Q. M. R. C.; ma ke poo o ka Oihan Wae Kona o ke Teritore o Hawaii.
[place add here]
HE PANE LA WILLIAM KAMAU.
Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa keokoa, Aloha oe:-E oluolu mai kou ahonui e hookomo iho i ka'u pane i ka Rev. William Kamau elike me ia malalo iho nei:
Ua paka mai kau ia'u maloko o ka Nupepa Ka puuhonua o ka la 17 o Aperila, 1918, me kau mahalo ame kau koi ia'u e pane koke aku i kau mau ninau, penei ka heluhelu ana:
1. Aole no hoi he wa a piha ae ka hookahi makahiki o ka puka ana o ka'u leta kono hamama, e hoi mai na kini haipule o Ewa, loaa ana ka pane. Eia ka'u ia oe, ma kau hoolaha e puka mau nei aole i kaupalenaia ka manawa.
2. Aole owau ka mea hoohakaka i ka Ekalesia Maua o Ewa. Pane. Ma ka'u ia oe i hoopukaia maloko o ka Nupepa Kuokoa o Maraki 1 a 29, o keia makahiki, aole loa he manao o ia ano o oe ka mea hoohakaka.
3. He hookahi nae a'u mea ano e i ike iho la ma keia penei: William F. Mossman, kakauolelo o ka Ekalesia o Polea, Ewa, ka inoa.
Pane. Ua ike mua no oe ia'u he kakauolelo no ua ekalesia la i oleloia, ma na la ame na po ma ka home o Rev. Sol. K. Oili, ma waiwa, Ewa, iloko o ka mahina o Sepatemaba, 1915, a ua loaa pu aku ia oe ka moolelo piha o ka ulu ana mai o keia mokuahana mawaena o na hoahanau o ka ekalesia au e noho kahu nei i keia manawa; a olelo ae la @ imua o maua e puehuliilii aku ana oia ia'u, a ma ia manawa no i hoole aku ai maua ia oe.
Nolaila, e na haipule oiaio o ko ke Akua apuni keia ana i keia, o ia hoi, mamaua keia ike i loaa aku ai iaia a mahope no oia i hiki kino ai iloko o ka "ekalesia ana e ninau nei a haiolelo ai oia ma Hoikeana, mok. iv, pauku 7. Penei ka heluhelu ana.
A o ka mea ola mua, ua like ia me ka liona; a o ka ka mea ola lua, ua like ia me ke keiki hipi, a o ka mea ola akolu, ua like kona maka me ko ke kanaka, a o ka mea ola aha, ua like ia me ka aeto lele.
4. Ua hiki ia kakou ke ike me ka maopopo loa eia, he ekalesia okoa ke ku nei ma ka inoa "Ka Ekalesia o Polea, Ewa." Pane. Ua hoikeia ae la ma ka mahele ekolu, keia ninau a Rev. Wm. Kamau.
5. Ke lana nei no kuu manao e pane koke mai aua no o W. F. Mossman i keia mau ninau ekolu? (a) Owai ke kahunapule nana i kukulu ka Ekalesia?
Pane. E nana i ka haina i hoakakaia ma ka mahele ekolu, a ua komo pu o oe no kekahi kahunapule i kukulu pu i ua ekalesia la i oleloia.
Owai ua hoahanau o ke kukulu puana? Pane. Mataio xviii, pauku 20. No ka mea, ma kahi e halawai ai na mea elua a ekolu paha ma ko'u inoa, makaila hoi au iwaena pu me lakou. I ka manawa hea ke kukuluia ana? Pane. E nana iho oe iloko o ko hoolaha e hoopuka mau nei.
WM. FRED MOSSMAN,
kakauolelo, Ekalesia o Polea, Ewa.
Pearl City, Ewa, Aperila 23, 1918.
HE HANA NA KA MAKUA.
E loaa mau ana i kau keiki ka eha, ka moku ame na palapu. Aole o ke ola ana ae o keia mau eha me ka maalahi, @ kumu ia no lakou e ola mau aku ai. E kii koke i omole o ka Laau Hamo Pain Balm a Chamberlain, a e makaala no ka hoola koke ia o na eha apau me ka hikiwawe. Aohe mea oi ae o ka maikai e loaa ia oe, a he mea pono ole ka ae ana aku e hoohemahema i ka maʻi koko ino. Ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson Smith& Co., na akena no Hawaii.-Hoolaba.
[continue previous ad]
E KA ʻIHUAKAʻI ANA NO KA HANOHANO O NA KEIKI HAWAII.
Ma ka manawa e haalele iho au ia poe keiki o Hawaii nei, no ka haawi ana aku i ko lakou ola ame ko lakoa ikaika no ka pono o ke aupuni o Amerika ame kona mau lahui kanaka, ma ka @ mua ae nei o Mei, e malamaia ana @ kaʻihuakaʻi no lakou, ma na alanui o ke kulanakauhale nei, ahiki i ka uwapo i ku ai o ko lakou moku.
Mawaho ae o kela hana hoohanohano ma ka aoao o ko Honolulu nei poe, e komo ae ana ka lahulahu i hiki aku ma kahi o ke kaukani ka nui, a himeni like ia ʻAloha Oe," e lilo ai ka mele ana a na leo ha nui, i mea e ikeia ai na hiona anoano eehia, ma ka manawa e haalele iho ai o kela mau keiki i ka lepo aloha o Hawaii nei, a kaawale aku hoi mai ka lakou mau mea aloha e waiho iho aua mannei, a me he mea la o keia aku ana ka hi hookahi i keia, e komo pu ana e mele i keia himeni, ma hopue iho o kona hakuia aa e ka moiwahine Liliuokalani.
E hoonohonohoia ana ka huaka'i maloko o ke kahua o ka Hale mana @ ko, a mailaila aku e hoomaka ai e ka'i no ka uwapo, a o ka poe apau loa e komo ana i ka huaka'i, e paa ana lakoa apau me na have Amerika.
O ka nui o keia mau keiki o Hawaii nei, i ku okoa mai la imua, a i makau kau hoi e holo aku no ke komo ana ilo ko o ka Paali O na Enekinia, me ko la kou aponoia aku e ka Lukanela Konela RObert Rayond, he iwakalua kumama lima lakou a e kieia no ko lakou @ inoa malolo iho nei:
Albert A. Ahin, Kiakaa otomobile. ho kamaaina no Hilo, Hawaii.
Edward K. Akiu, hana mikini. @ Hilo,Hawaii.
Samson Among, mea hana mikini. Hookena, Kona, Hawaii.
Albert Areia, mea hana puna, Hilo Hawaii.
Antone P. Correa, Kalai pohaku, Honolulu, Oahu.
Emaunuel J. Freitas, kamana, Hana Maui.
Harry Chang, mea hana mikikni. Honolulu, Oahu.
John B. Kaahunalii, mea hana kaa Honolulu, Oahu.
Alexander Kong, hana mikini, Honolulu, Oahu.
Julius K. Lewis, hana mikini, Honolulu, Oahu.
David K. Simeona. amala. Kailua.
Gerald B. Erving, kokua hana uwer Honolulu, Oahu.
James Kawainui, mikanika, Kau, Hawaii.
John Gouveia, mea hooheo hao, Honolulu, Oahu.
Clareune C. Blake, hana mikini. @loa, Oahu.
William Yee, hoomoe paipau, Honolulu, Oahu.
Paul Richards, Jr., mikauika, Kona, Hawaii.
Mannuel G. B@ailyo kamana, Coba@set, makekukea.
Manuel P. Pontes, kamana, Honolulu, Oahu.
Solomo F. Ross, hana mikini, Honolulu, Oahu.
Russell M. Harvey, mea hana @ Honolulu, Oahu.
William K. loane, kamana, Hawaii.
O ha lala o ke komite ka 'ihuaka'i, ia keia malalo iho nei.
J. W. Jones, lunahoomalu; @ Rice, Ed. Towse, E. P. Fogarty. @.Allen, R. O. Matheson, Sol. Hanohan@ Harry Maefarlane, S. A. Walker, M. Paeheco, Henry P. Beeklev. Alexand@ Walker, S Kaleo, Jessie Uluihi. 'I'ho@ ME Veagh.
Lala hoohanohano-Kiaaina e no@ mai ana C. J. McCarthy, Meia Joe Fer@ Hon. Sanford B. DOle, Hon. George @ Carter, E. Faxon Bishop, E. D. Tenne A. J. Castle, E. H. Wodehouse, Lewis Jr., J. P. Cooke, E. I. Spaldin@ A. W> T. Bootomley, L. Tenney Peerk,.@ D. Castro, K. Yamototo, Ching sha@ W. F. Dillingham, F. C. Atherton. Re@ Stephen L. Desha, Fred Harrison.