Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 13, 29 Malaki 1918 — NUI KA HANA A Hookomo Oia he Olelo Hooholo e Lilo o Oahu Nei i Kahua Kupale Wikani MAOPOPO KA HOLO O KA NINAU HOOKAPU WAIONA Hookomo Oia i ka Bila Pono Koho Baloka o na Wahine ma Keia Teritore [ARTICLE]

NUI KA HANA A

Hookomo Oia he Olelo Hooholo e Lilo o Oahu Nei i Kahua Kupale Wikani

MAOPOPO KA HOLO O KA NINAU HOOKAPU WAIONA

Hookomo Oia i ka Bila Pono Koho Baloka o na Wahine ma Keia Teritore

I kulike ai me ka hoike i loaa m ii i Honolulu nei, he nui na hana a ka E!t- -]« Kuhio e noho mai la ma Wakinekon.i, e hooikaika ana e lilo o Oahu nei, i ka liua nui no ka oihana kaua anie ka oihana koa o Amerika. O keia malalo iho nei ka hoike iriai Wakinekona mai, e pili ana i na hana ame na hooikaika ana a ka Elele Kuhip maloko o ka ahaolelo lahui: WAKINEKONA, Maraki 15.—Uahoala hou ae nei ka Elele Kuhio i kanp. mau hooikaika ana maluna o kana no ka hooholo mai o fca ahaolelo lahui iiloko o keia manawa, i kekahi mau hopponōpono ahaolelo, e hoolilo ana 1 kh Mokupuni o Oahu i kahua nui hookahi no ka ōihana kaua me ka oihana koa no Amerika Huipuia. Ua manaoio ois, nie ka nana 61e ae i ke kaua inaloko p Europa, he hana kupono loa na ka aha? olelo lahui, ka lawe ana ae i na keehinia wikani, i wahi e loaa ai ona kahua np ka oiliana kaua a i mau papu, e hiki ai. ke makaukau koke i ka wa e loaa aku ai ke kauoha, no ke kupale ana i na kapakai o Amerika mai Alaska mai>aji I'anama. Mahope iho o ke kukakuka pu ana uo kekahi mau manawa me na alakai o; ka ahaolelo lahui, ua Hookomo aku kh' Elele Kuhio iloko o ka hale o na lunamakaainana i ka hooholo malalo ilio nei penei: i ''Oiai o ke kahua hooliilu o "ka oiha-' na kaua ame na papu kupale o kia oiliana koa ma ka Mokupuni o Oahu, T ei l* tiare o Hawaii, o ke kahua kupale nili hookahi ia ma na Kapakai Pakipika p. Amerika Huipuia; a M Oiai he mea pono loa, e lawe koke : ia mai keia kahua a mau papu kupale ma ke kulana makaukau a lako ponō, nolaila ano, "E hooholoia e kauohaia aku ke ko : mite koa o ka hale o na lunamakaaiuana, e ninau koke aku i na luha kupoio o ka oihana 'kaua anie ka oihana loa, a e waiho v mai i ka hoike imua o ia hale, i na hooponopono ahaolelo kupono, i wahi e hapaiia ae ai a i ke kulana makaukau a lawa pono, no ke kaliiiia ame 'na papu kupale ma ka Mokupu'ni o Oahu." 31 Hoololie Koke ia Ana Ua waihoia aku ka olelo hooholo i ke komite koā o ka hale, oiai nae ua komo pu aku no kekahi mau hana e pili ana i l:a oihana kaua. Malalo o na haha maa inaloko o ka hale, nole i hookaawaleia ha niana o na komite maluna o.na hana e waihoia aku ana, aka i ke leomiie loihi o kona ku ana, iaia e kaa ak'u hi ka hanohano o ka lawelawe ana niai i iia hoōponopono ahaolelo. MahOpe iho o ke kukakuka ana me na lioa o ke Tcomite o na rula, ua loaa aku na hooia ana i ka 'Elele Laliui, e waihoia mai ana kekahi rula, no ka haawi mia i manawa e hoololieia ai ka olelo hooholo iloko o ka hale. " He nui na mea i makemakeia e 'hana, no ka lilo aha o Hawaii i papu ma-I oli," wahi a ka Elele Lahui, oiai e'ka-' inailio ana no ka olelo hoōhōlo. <e o'. ko'u manao maoli, o ia no ka hapai ana ]nai i keia hana me ka ikaika imuia o na hoa o ka ahaolelo lahui. Eia ke 'ka-: na ke psīhola nei ma ke ao holookoa, a 0 ka lawelawe 'ia ae o kekahi haua kupono iloko o keia mahawa, he mea auaiaei ia e hoopakeleia ai kekalii waiwUi wui, maniua o ka nohoalii hou ana mai id ka maluhia maluna o ka honua." 1 E Haua i 'na Alanui Ua hookoino aku ka Elele Kalaniana-' ole he bila kanawai iloko o ka hale, e hookaawaleia ae he haawina o $20,000,000, e hooliloia aku malalo o na kauoha a ke kakauolelo o ka oihana kaua, :no ka hana hou ana i na ailanui o na mokuaina ame na i hoopoinōia mamuli o ka oihaua koa. O Senatoa:Smith o Maryl'and kekahi i hookomo ;aku he bila o ia ano like iloko o ke se-. nate. O na poino i loaa i na alanui ma | Oahu, mamuli o na hana o ka oihana koa, ua kau pu aku ia ihaluna o na ala- i nui o na mokuaina, ma na wahi kokoke 1 na kahua hoomoana. O keia ka maa i ikeia, no na alHnui maloko, o Maryland. Ka Pono Koho o na Wahine "E noOnoo koke ia ana ka bila a k'a Elele Lahui, e haawi ana i na waliihe o 'Hawaii i ka pono koho baloka, e ke komite nlaluna o ka pono kōhb baloka o ka hale. Ua hooholoia kk biln maloTco o ke senāte. O SeUator Shafxoth ka mea nana i hoōkomo ae L ka.'bila a ka Elele Lahui i hookomo aku ai iloko o ka hale'ma ke kau mua o keia ahaolelo,'a ua hooholoia e ka hale ōluna, me ka hakalia ole. Mamuli o ke noi a ka Ele Ie Lahui, ua ae ka Baker o ke komite o ka pono koho baloka o ka hale i ka noonoo ana -i ka bila*. E haawi ina'ia i ka mana i ka; phaolelo kuloko, e waiho aku i ka ninau

pono koho baloka imua o iia mana koho. Maopopo ka Hookapu Waiona ! Me ke kanalua ole ke oleīo ae iloko o keia kau o ka ahao.lelo lahui, e hooholoia ana ka bila hookapu waiona a ka Elele Lahui, e hoolilo ana ia Hawaii i | wahi maloo no ka manawa o keia kaua, e haawi ana hoi i ke kuleana i ka poe koho baloka e hooholo, ke pau ke kaua, ina paha he mea pono ke mau aku ka maloo ana aole paha. Ua waiho ae ke komite teritore o ka hale i ka hoike e apono ana i ka bila a ka Elele Lahui. O Senatoa Sheppard o Texas ka mea nana i hookomo aku i ka bila a ka Elele Lahui iloko o ke seuate, a ua aponoia mai hoi ma kg hoike a ke -komite no na Mokupuni o ka Pakipika* Aole he hoopiliineaai ma.-keia Wlā, a;,ka Elele Lahui. E kauoha ana ia e maloo ke teritore no ke kanaka pela'.hoi no ke kanaka ililiune. Nemaia ka Maioo o Oahu Aole i kuliliie ka bil&/hi»ua o ka a'liaolelo lahui me ke kauoha i hoopuka koke ia ae nei e ka Peresidena Wilaon, e hoolilo ana ia Oahu i nv)kupuni j3aloo no ka jiono o ka oihaha koa. Ua neina ia ke kauoha a ka Peresidena. I. ke kamailio ana maluna o kela kauoha, ua plelo, aa.kp, Klel? Lahui^/^fe ); hopponp- j pono ana keia o k& kaulikerole y niamuli «ke Hauoha a ka maipa; hpoko. E ; boonele'apa ia, i ke kanaka .ilihiine »ia <ka o OahUj k& bia ; a,'waina pa,ha. Aka e ae.'aha ia ike kanaka.nui o ke (lala e, hooin'au a,ku i makem«ke japau; ; a> koha puuwai., Oke kauōha aka Pe,resi(leiia'ie i,ka waipMa iloko o keja liianawa ,e kaohiia mfti ia, ina iip kekahi iniiu kumu e ae, aka Jio ke ku Jjka ana ilo ia o na kanak&- : ma ka .Mokupuui o Oahu, ma ke-kaliua. hookahi nialuna o ka ninau hookapu waiōna. ; Na. Pono o na- Keonimana noonoo ana ke koniite 0 na teritore i ka bila hookapu waiona a ka v ĪJleh} Lahui, ua ninau unai ka hope ma Wakinekona, o ka Ahahui Kalepa o H(jiiolulu i iia pono. o im •' keonimana'' ma na mokupuni. Ua inakemako oia e ] ka : bila, i wahi e hiki ai i na | ke lawe mai i ka lakou waipna ha :puolp.mua ; ,po ,ko lakou I mau hoine e inu ai. Oka LunamakUailiana. Albert Johnson <o Wakinekōnu, he lala,, *k,e kbihite ka i ikaika ho ka ae ia o kpkahi hooponapono āhaolelo, e hoOpakeleia iia ".keoni}nana 'i , < o ke Teritōre o Hatvaii. : '■ "Ke ku eīloa;nei au," wahi aiia i ka-! liea liiai. ai. •"ke ku : e ii'ei..au i kekahi i hoppouopoiHO ahAolelo e ae ana i 'kekahi i, i ka,.inea dala anje kona inau kpaloha, e loaa aku ka ia lakou, a l e , hooneleia aku ke kaiiaka ilihune. īna i makemake kakpu 1 ka hookapu waiona, e hookapuia ka waiona i na niea apau." He Hana Kapakahi Ua manao ka Elele Kalauianaole, ma ke kauoha mana hooko a ka Pcresidena lie liookapu wale ani no ia n(f ke kanaka ilihune, aka no ka poe hui b ke dala, a i hmopopo ke ano e loaa ai, aole i kapu ka waiona ia lakou. Ua kanitylio laula ia ae maanei nei, o na kanaka laWeiawe oihaha, a o ka mea nui o ke dala, i hooikaika e, hookapuia ka waiona nia o ke kauoha la a ka mana hooko, 110 ka hookapu wale ana ho ia i ka waiona i ke kanaka ilihUUe, aka iaole no lakou poiioi iho. I wahi nae e hobhikmaive ia ai ka hooholoia ana o ka bila hookapu waiona iia noi aku ka Elele Laliui i ka Lunahoonialu Clark e ae aku e laweia mai ka bila imua o ka hale mamuli o ke kapaeia ana o na riila.