Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 10, 8 Malaki 1918 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

i 1 \ K,ī . : keia pane kikoola a Malavalia iinua o ke kanaka malihini, ua ano piēna ae la ua kaiiaka nei, ia wa. i lulumi mai; ai na ; naita.e ae e nonoho ana maloko o kela keena, me ke ! ku ana rnai hoolohe i ka laua nei mau olelo, a o ia ka manawa o kē kānaka malihini i pane mai ai ma kē ano pakike: ."Aole anei. oē i ike ē keia naita powa, owau keia ka Naita Mūrata, ka mea i kapaia, ka Weli o na Mauna Urartia? Apie anei' oe i lohe mua, owau ka mea i kapaia, ka haokila makēneki, ka mea nana ke pa'i hookahi ma ka opi aoao o ka heā huluhulu; a hoi kona ola iloko o ka iwikuamoo? E hoomaneoneo mai ana anei kau niau olelo pakike, o ka hbokiekie i kuu inaina, e loaa aku ai oe, e keia kanaka powa i ke j pa'i mahanāhanā 'ma kē kumu o ko mau pepeiao, ē ike hou ; ole ai oe i ka pumēhana o ka la?" No ka nui maoli o ka leo o ka Naita Murata, ua lohe pono j aku kona mau hoa, ia wa i noke ae ai lakou i ka huro, he mau leo huro hoi, e pai ana i ko lakou hoa, a na kela mau leo o kona mau hoa, i hooi ae i ka uilani ana o ka manao o | ka Naita Murata, a hui pu iho hoi paha kekahi me ka hoonoenoe iho o ka Malaga Waina, oi loa aku kona hooio, mē ka noke okoa ana ae o ua naita nei i ka lelele iiuna, o ia no! oe o ka moa ulahewa, e hookikakaha ana me ke ake e ike aku i ka loaa he hoa paio nona. Ua hoopioloke koke ia ae la otoko o kela keena, ma o na olelo ku i ke kaena a ka Naita Murata, a mamuli hoi kekahi 0 kona mau āno, aia hoi na naita he nui ke holo-ke la i o a 1 nei, a no ka hele mai la o Malavalia a paila i ka inaina no keia naita malihini o ke kapa ana aku iaia he powa, ua ku koke ae la oia iluna, unuhi mai la hoi i kana pahikaua, a koaliali ae la iluna o ka lewa, me ka hoopuka ana aku i keia mau olelo: "Ke hoike aku nei au ia oe e ka Naita Murata, he pono e punuku koke ia ko waha a paa i keia manawa ano! Ihea kou wahi i ike ai e keia kanaka powa, ua hāwahawa kuu mau lima, i na hana ekaeka, elike nie kau e kapa mai nei ia'u, he powa ka'u hana? O oē ka i ma ke ano he kanaka powa ekaeka loa oe noloko o na ululaau o Urania, nolaila e paa ko waha e pono ai, o ike auanei oe i kou mihi!" "Ho, ho!" wahi a ka Naita Murata i hooho ae ai ma ke ano pahenehene. "Heaha oe e kena wahi keiki omo waiū imua o ke alo o ka Naita Murata? Ina, i manao oe e ana pahikaua pu me a'u ea, he wai auau ia no ke keiki oloko o na ululaau o Urania. Aole aiiei oe i lohe, owau ka hiena me ke kae'ae'a maloko o Rusia holookoa, ka mea nana i pa'ipa'i aku i na poo o na naita he kanaiwa-kumaniawai'u, a lilo lakou i mau pio, na ka ikaika o kuu mau lima punahele nei ? I? nana mai ko mau maka nunui, a e ike no oe me ka hoohewahewa ole, o keia kaei gtila a'u e paa nei ma kuu puhaka, he hoailona ia 110 ka ikaika ame ka wikani o ko'u mau aahuki," alaila wehe ae la ua kanaka nei i kona kuka, hulu bea, a maloko aku hoi o ua kuka la, i anapa mai ai kona kaei gula, a maluna o ua kaei nei, e kau ana na kii o na poo kanaka, na naita hoi apau i haulehia malalp o kona ikāika ame ke akamai, ma ke kakele ana i ka lakou mau pahikaua. MŌKUNA XXIV. Ua lawa kela hoikeike ana mai a ka Naita Murata i kona kaēi gula, nie na poo kanaka he kanaiwa-kumamawalu, i mea e komohia'aku ai ka maka'u amē ka wiwo iloko o kekahi mea, aole' nae ia haawina i loaa ia Malavalia, aka ke ku malie la oia, me ka lalapa o kona houpo, me na manao uilani, e kakele pu me kela kanaka a ke kaena nui wale, malia o ka mea ia e hoohaahaa ia ai o ka mea hookiekie. Me ka manao hop.o ole o ke kanaka koa, o aku la o Malavalia i kana pahikaua imua, alaila poha aku la kona leo i ka i ana aku; "Mai kuhihewa oe, i ko hoikeike ana mai la i ka nui o ka poe i haulehia malalo ou, a i pau paha i ka make ia oe, he mea ia no'u e maka'u aku ai i ke ku ana imua 0 kou alo, e kena kanaka powa, aole loa he puuwai keia i hoopihaia me ka hao kila o ka hopoole, a i hoike aku au me ka hookamani ole, o ko poo auanei ka mea e piha ai ke kanaiwa-kumamaiwa o na kii e kau maluna o kena apo gulā," me ke kowaliwāli hou ana ae a Malavalia i kana pahikaua i ka lewa ar pane hou aku la: "Ina he ikaika kou ea, ke kono aku nei au ia oē i keia manawa ano, e helē koke mai imua o kuu alo, a e hoike aku no au ia oe i kekahi haawina a'o kupono, no ka ppe hookiekie apau, a ia manawa auanei oē ē ikē iho āi, uā lawa ka hoaloha o Hawila, me ka ikaika no kē kūpalē ana i ka inoa laahia o kana aikane." . , Aole he mea hou aku e kakali ai, oiai ua lawa na huaolelo 1 hoopukaia e kela āme keia pakahi o laua e paila ai i ka inaina wela iloko o ua mau kēikikane nei, o kā manawā ih'o la no ia i hemo ae ai ka pahikaua a ka Naita Murata a nēē mai la imua o Malavalia, me ka makaukau e hoikeike ae i kona akamai, e ku ai hoi kanā kāena, oia ka helu ekahi o ka ikaika ma Hunegaria apwni. Aia ua mau moho Ja, ke haka pono la ka nana anā a kekahi maluna o kekahi, me ka hulili i ka inaina, a no ka.nui o na naita maloko o kela keena, ua hdokaāwāle aku ia lakou ma kekahi wahi kupono, e nana majl ai i.ka ān'ā a kelā mau naita o lakou, me ka oi o ka laua mau pahikauā. Iwaena o kela poe naita apau, aole he hookahi o lakou i ike mua ia Hawila, koe wale no ko lakou māu manao hoohuoi, aole nae he mea nana e hooiaio. mai, no ka pololei o ka lakou koho ana, nolaila aia no o Hawila ke hakilo pono loa mai la i na kiina kakapahi a ka Naita Murata a pela hoi me na kiina a kona hoaloha. ~ O kana mea e ike la me ka hoohewa.hewa ole, ma ka ikaika, ua.oi aku ka Naita Murata imua o Malavalia, aka ma ka eleu ame ka piha makaala, aole i iihi launa mai ka Naita Murkta ia Malavalia. Ma ka ikaika o ka hahau ana mai i kanā pāhikaua, he lohe maoli ia ;āku rio kā hu o ka makani, i ka pahi a ka Naita Mūrata, ūa lilo nae ia ikaika i meā bfe, manuili o ke kulana eleu a palamimo o na pale ana a, valia, a aole no he ikaika o ka Malavalia hauna pahikaua ke hoomoe aku, eia nae o ka ūlolohi o kti pale ana a ka Naita Murata e hahani mau aku ana kā makā o kā pāliikaila a MalavaTia inā kā puuwai o kona hoa paio. No kekahi mau minuke loihi kela noke ana a ua mau keikikane nei i ka paio, aole he kaa o ka lanakila i kekahi o laua, ua iike no a like, a ke noho niai lā hoi ka nui o na naita ine ka pohihihi loa iloko o ko lakoū noonōo no ka mea nana e aha'i ae ana i kā lanakila ma kela paio ana. Oiai nae he poe wale 110 kēla i a*ō i ke kakapahi a lēhia, ua ike hoi i nā kiina apau i 'pili i kela haha, ā iā lākoū e nana mai ana i keia maū naita ē hoikēike a'na i. ko lauā akamai, me ka mahao e lahakila kekahi maluna o kekāhi, i ka naua āku, ūā nūi ko lakou mahalo i ka makaukau māoli o keia mau kanaka, aka nā'e o ka hapanui o lakou, uā haawi okoa āe la i ko lākoū mahalo ia Malavalia, i ka ēlēu ame ka palamimo o kana mau pale ana, no ka mea, ina no he kanakā

hapa iho o'ia o ka niakaukau .aole loa oia e pakele aku i nā hauna pahi a ka Naita Murata e hahau mai ana iaia nie ka ikaika. v , . • . ; No'ka hbi*ā okoa kela noke ana o Malavatia ina i ka paio, me ke kia ole o ka lanākila mā kekahi aoao, iā \va i ku okoa mai ai kfekahi o na hba o kā Naita Muratā, a kāuoha mai la ia laua nei e hoomaha, oiai ua hele r\ā a'oao a eliia ā pau ke *ho,. ā ū| ihaikai no hoi ia i ko lāya nei mau mānao, nolaila hbi niāi ia'o Malavaliā ā 'holio iHb lā ma ka aoao o Hawila, ā hoi āku la no hoi ka Nāita Murata ā noho ma kekahi wahi iwaena o kona mau hōa. "Pehea .la kau hakilo ae nei i ka'u mau kiina ame na pale arta, a malia i papalealea mai,nei m« ka Naita Murata?" i ninau akū ai o Malavālia i kana āikane.. 0 keiā ninau ana ākii nae a Mālavalia ia Hawlla, aole ia rrjfe ka leo uuku, aka me ka nui niāoli no o kona leo, e lohe inai ai'ka poe āpāu e noho āna malpko o kela keena, a ike koke iiiai la o Hāwila, i ke kumu o keia ninau hoomaoe. a kana aikānē, 110 ka hoala ana aku no ia i ka hoonaukiuki, ka huhu ame ka piiena iloko o ka Naita Murata, a o ia ka Hawila i pane aku ai: , . "Auhea oe e Sa Naita, ma kā'u hakilo makaala loa ana aku nei i kau mau hauna pahikaua apau, pela hoi kau mau palē ana, he keu aku a ka luaole, ua like pu oe, ma ka'u hoo* halike aku, ime kekahi kumukula e a'o ana i kana haumana." No keia mau kuka'i olelo mawaenā o Maiavalia ame Ha- 1 Wila, ua noke okoa ae la na nāita o Hunegaria i ka akaaka, me ka leha ana aku hoi o ka lakou nana ana, no kahi a ka Naita Mūratā o Rusia e nolīo ināi ana me kona mau hoa, aohe wahi mea a puai leo, no ka ike p.aha, aole kona hoa paio he u'a a he holona ma ke kakapahi, aka he keiki ia i a'o a ailolo, ā ke hopohopo loā la hōi oia, no ka hoea mai i ka wa e hookoia ai ka olelo a xVlalavalia iāia mamua aku, oia ka piha ana o na kii poo, e kau maluna o kona kuapo g"ula. No ka nbke hoi o kela poe naita i ka akaaka, o ke ano pahenehene, puapua'i mai la ka ula ma na o ka īha mā kona onohi maka. a oni ino ae la na koni ana a kona Naita Murata, haakokohi mai la hoi na kuakoko o ka inamau aakoko, alaila poha mai la konā leo i ka pane ana mai: 4i Ua hehenaiā paha oe e kena kanaka, o kou manao ana e hoonahoa mai imua o kuu alo, a kapa iho ia oe, he kumu a owau kau haumana. I wahi e pāu ai kou kuhihewa, a e ike ai, i kou hoohalikeia aku me kamalii liilii, e ku koke māi imua o ke kahua paio i keia wa ano, ke hele nei na aakoko o kuu mau lima a konikoni, i ka hoohana ole ia o ko lakou ikaika." 1 hakalia no a pau pono na ōlelo a ka Naita Murata'i kamailio mai ai imua o Malavalia, o ka niniu .poahi aē.la no ia 0 kana pahikaua ma kona āoao a nee mai la.imua, a iloko.no hoi o k'ela niahawa hookahi, i k'u mai ai p Malavalia iluna me ka hooniniu pu ana ae i kana pahikaua, a ke nana aku 1 ua mau kēikikanē la, āia kekahi ke hookikakaha mai la ma ka aoāo akau, a ke hookikakaha aku la hoi kekahi ma ka aoao hēma. ' . , Hakalia no a halāwai ae ua mau moho nei i kahi hookahi, o ka manāwa iho la no ia i hooku'i ae ai ka laua mau pahikauā i kahi hookahi, ā o āe lā hoi ke koele ana o.na pahikāua a uā mau kanaka nēi, a kē nana aku, ua oi pakela ae ka hahana o keia paio ana a lāua i ko ka manawa mamua ākll. . * ? Aia no b Hawila ma kona wahi mua, kahi i noho oia ka meā nana i ka'niailio aku ia Malavalia, i ka like loa o ka Naita Mūrata me he haumana'a'o hou la ; ;imua o Malavaliā, ua lilo \a mau olelo i mea e'-hhhkomoia aku ai naipianao lili kohu ble iloko o nā hoa o ka Naīta Murata, nolaila ia Hawila no e nanea malie ana i ka nana i kela paio kakapahi māwaēna b kana aikane me ka Nāita Murata, ku 'ana no kekahi o na hoa'o ka N ! āita Murata ma kona aoabj a p'āne mai la i nā olelo kikc>bla i ka i ana mai: '•"•••[' - - "Heaha la ka k<eia'lūāhine i pane hoohaahaa mai nei i ko makou alakai, e illakēWākē aiia paha i pauku laau no kona kikala!" wahi ana mē ka hookokoē ana niai o kana nana anā. "Aohe 'ma ka olelo e ikeia ai ka ikaika, aka e ho'ao aiiā oe e hele mai iniuā o ka liiahine, malia o 'hiki ia oe ke makaala i ko waha, i ole ai ē hiaawi ia aku kekahi haawina a'o kupoho, e hiki ole āi ia oe, ma keia hope aku ke pupuahulu ma ke kapa wale? ana aku no i kekahi poe au i itialiViini ai i na olēlo kūpono ole," wahi a Hawila, liie ka hoomakaukau koke ana iho iaia. No ka manao paha o kela naita o ka hele pu ana mai me ka Naita Murata, he mēa o Hawila, i maa o'le i ke kakapahi, aoke kumu no hoi ia o kona pane ana mai i na olelo kikoola, ua eleu koke mai la oia a ku ana imua o Hawila me ka hemo koke a'na aē o kana pahikaua a paa ana iloko 9 kona linia, o ka hoomāka iho la 110 ia.o laua e kakapahi, a iloko o na minuke hēlu wale no, aia hoi, ua loaa pono aku la na lehelehe o ka naita Rukini i ka welau o ka pahikaua a Hawila, a kahe mai la hoi ke koko,> mai ka waha mai o ke kanaka nana na olelo kikbola, ia manawa i pbha hbu aku ai ka leo o Ha\Vila, i ka p'a'iie āna aku: ; "Ke ike la oe ea, i ke kiina a ka luahinē, nolaila e malama loa oe i ko pepeiao akaū, iio ka mea ke makemake nei au « hoohalike aku iā oe fnē ka puaa, i ke. kau o ka'u hoailona maluna o ko pepeiao akau, nolaila e a'o i ke akamai a nui> i hapa iho rio kou akamai, e lilo ana oe i puaa i paa i ka'u hoaiīona," o ka hoom'akā āku la iio ia o Hawila e hoowalewāle i kona hoa pāio ma ka hoohele ana i.kana mau kiina pahikaua ma kā aoao heiiia o uā naita iiei, a ia Hawila no ka ike ua nanea kona hoa mokomoko, he hookahi no ia hoomoe ana aku i kana pahikaua me ka ikaika, lele ana kekahi hapa 0 ka pepeiao akau x> ka naita Rukini, uwoki oe e pupuē ana 1 kau a mea o ka eha, no kela moku ana o, kona pepeiao. No ka nui loa o ke koko i kahe mai na lehelehe mai, a* mai ka pepēiao māi hoi, ua emi bkoā aku la ua naita nei ihope, a hina akū lā ilu'na ōkoha mau hoa', e ku mai ana mahope ona, a o kela mau huaolelo ku i ke kaena ana .mamua āku, ame na olelo hoohenehene hoi ia Hawila, i ka luahine, ua lawa ia no ka hoohamau ana akū i kona liiau. iehelehe. no kēkalii manawa e kam.ailio ole ae ai i k'ekahi huaolelo hoinoino no, keia kana'ka ppio... I kela manawa hoi i hina aku ai ka naita Rukini iluna o kona mau hoa-, o ka wa hopkahi no ia i loaa ppno aku ai ka poohiwi hema o ka Naita.Mv|rata i ka hauna pahi ikaika a M'alavalia, a walawala pa-hu ana iluna o : ka papahele, a iloko q kela manawa.i noke e ku mai ana a makaikai i ka laua paio ana, i.ka huro, me ka piha ohohia,.no kelaiiaulepio,ana o ke ,kanaka a lakou i lohe nui.ai i kona kaūlana, nialalo o keia naita malihini, a ua hookahahaia aku hoi ko lakou manao, i ke akamai o kela kanaka nana i kau aku i na hoailona hoomaewaewa maluna o kekahi o na hoa 0 ka Naita Murata. I ka manawa i kaa ae ai ka lanakila o kela paio ana malūna p Malavalia anie kana aikane, ua hui ae la laua i kahi hookahi, aia hoi na minoaka ma ko laua mau papalina, no ka haawi hou ana mai i na manao uilani o ka uwila iloko o ko lua mau kino, u haele aku Ia no kahi o ka papa e kuaiia ai ka waiona, ā noi aku la ē haawiia mai i mau kiaha waina 110 hiuā, aohe a laua nei nana aku i ka nui ae o na naita, na lakou no ia e hel'e ae e kauoha i ka lakou mau mea i makemake ai. No kela aha'i ana nae o keia mau kanaka i malihini loa ko laua mau ; kiyo, u haele aku la no kahi o ka papa e kuaiia ai ka loa, ua lilo ia i mea e hookomoia aku ai na manao IHi iloko o ka nui o ua naita e ae maloko o kela keena, ia wa i t)htimuhumu okoa ae ai kekahi poe, e lioala mai 1 kekahi niau kamailio ana, e hoonaukiuki ana i keia mau kanaka, maiia he mea ia e hoalaia ae ai kekahi hakaka ma-waena-o lakou, o ke alu no ia-.o kela poe naita ia laua nei, alaila aole he kanalūa ana, no ke pio o keia mau kanaka ia lakou. Ke hoolohe wale aku la no o ma i na olelo a kela

—: , ~ r~~r> \ poe e hoonaukiuki la } 4he~ko.iaua iicf niaiiao ole aku, c hana i kekahi mea maluiia o īākōu, a. i I«a.. ike eina mai o na naita o Hunegaria, aolē he komo aku ō ftā lioonaukiuki iloko o laua, a i wahi hoi e ike maoīiia ae ai ka hiki aria i_stelā. mau kanaka ke ktt mai imuā o lkleoii mi me kā lknakiia, hēlē okoa aku la kekāhi haita, a pa'i āku la tha ka p66hfwi o Hawila. me'kā pane. ana aku no hoi i keia mau oleio o ka īiā. e hakaka: . . • "I heh mai la au no ke noi ana aku ia oe, ina ua lawa oe i ke akamai kakapalii ea, ua aa loa au e ku imua ou. malia e hiki ana pahā ia oe ke hoehā mai Ja'U, kekāhi hoi o na naita o ke keikialii Monno o Hūnēgāria nēi, a i ōle, he wahi keiki omo waiu wale iho no pāha oe. o ka māau hele ana mai nei no ko makou kulanakauhale;" . t Huli pono mai la o Hawila innia o ka mea e kamailio aku ana iaia, a me na olelo māikai, o ka mea i loaā ole aku nā maiiao inaina, no na olelo kikoola a kfcia kaiiaka, pāne mai la: ' , . ",Ua lohe nui au mā ko'ū ainā, no kē kāiilana o na naita 0 Hunegaria nei, ma ke kākāpahi, a he hanohano nui ka i loaa i keia la, māmUli o ko'ii halawāi kiilo ānk me lakou,' ia.ma.nawa i noleē nilii ai na naltā o Htitiegaria I ka huro, no kēiā pai'āleu o' ke kahākā hialihihi i kō lakoli alaila hoomau hou aku la no o Hawilā i kārta kāmāilio anā: "No kaii kono hōi ea, ke haā\Vi aku liēi āii i ko'u ae, no ka mea pela wale no e loaa māi āi ka ike iā'u. i kb oukou makaukau, āka i hāpā iho no kōii ike ēa, ālāilā ehia ka noi mea hilahilai i ko ōukou hāulēhia malalo o ka mfea au i kapa mai nei, he wahi kēlki o"ifio wai'u." ' 0 keia kanāka i aa mai la ē āna pahikaua pu 'mē ka kakou koa opio, he nāitā ōia nolōko o ka pājpā (ekalii o ,na naita kaulana loa o Hunegarita, ā ō kē kumU no iā o ka hoonana . ana mai, no kona ike maoli iio ūā lāwa ōia mā na ano apaū, aole nae no konā kaulāna ana, he mea iā na Hawila e hopo iho ai, aka o ka huluaa loa iā o ua keiki nei ,oiai ua lawa oia, e hiki ole āi i kekahi mea ke pa'i i kona poo, elike no hoi | •me ia a kaua Hke maka ai i ua ō Hāwilā, ma ke kahua lealea ma Roma, i -ka hoohaahaaiā o na kaulana apuni o Europa, i hoea āe no ke kahua lealea, riō ka hoōkelakela ana 1 ko lakou kulana. ( j , Me ke. kanalua ole iloko o Hawila, haalele aku' la oia i| kona wahi e noho ana, a ku kaawale māi la iwaena. o kela keena, a o ka manawa hookahi nō hoi ia i lawe ae ai o ka naita Henegaria i kōna kulana, a aia ua mau 'moho nei ke haka pono aku ia ka īianā ana o kekahi malunā o kekahi. , j Ō keia Naitā Huhekariā, ō kona inoa o Basiliko, ka mea hoi a ko Hunegaria apuni i hookau āku ai i kā inoa hoohanohano maluna ōha, ka Naita Oniii Pahi o k l e, Kapa Kila Dala; a ina paha i maopopo i uā laiiaka nei, o Hawila ka mea ana i aa aku» la e hookelākelā i na akāmāi o laua, ina aole loa oia e aa e hōonahoa aku imua ōnā, āka no kona ike ole pela wale no keia manao uilani o ka hookeiakela i ala mai ai iloko ona, o ka niea nae ia e pau āi kuh'ihewa. j Ua lohe no keia poe riaitā, ua hoēa māi o &awila, a aia hoi oia ma ka hāleaiii. kahi i noho ai, a no ia ki\hihewa o lakou, aia no o Hawiia imuā ō kē alo o kā moi, ua manao loa no lakou,Ji<e kanakā okoa a he ike hookōhukohu wale iho no i ka oihana naitā. j - Qiāi hoi ua inau riaita nēi e ku 1a mfe ka niakaukau, a e [•liaka ana hoi ko laua mau maka, me he māU pipi bulu la, e kakali ana hoi ō kā lēie miia āku o kekāhi maluna o kekahi, ia manawa i pohā mai āi ka lēo o ka Bāsiliko me ka leo okalakala ■ 1 | I "Ke makeniake nēi au e lohe i 'ka inoa ō ko'u hoa paio, i ; hiki ai ia'u ke kakau aku malōko o ka'u buke hoomanao, no j ka loaa anā ia'u o ka f hanohānō'o ka pāio pu ana niē oe mā- ' loko nei o-keia keena, iiie» kou lilo ana hē pio nā'k'uu pahikauā." ' | | <f Aōle ka i maopopo ko'U lilo i pio nau, pau e mai nei no I ia oe, kou lanakila He keu no aiā au a eha ia ; oe, a i makemākē oe e lohe i kō*u inoa, iā nianawa au e.hoike 1 aku ai, aka iiae hōi, no kōū makeināke e anā niai la e lohe i | ko'u inoā,. e hoike aku no au, malia hfe meā ia^e -lawā ai na kikoni ana a 'koii ihākemake. J , "He malihini au ma ko oukōu kuianākauhalē nei, aka ma ! ka aina a'u i helē mai ai, ua kapa mai na kahaka ia'u, ka Naita Eleele, akā hoi, i na kanaka o Hune&aria nei, ua haaw.i majf lakou i kekahi inōa hartohario loa oia no ka Naita 0 ke Kana Ki'a Omaomao, a o ka naita hoi § kuewa hele anā iloko o ria ululaāu mehamehā kanaka ōle. | 1 "Auhea oe e kuu hoa lealeā, iha t haulehia/āu nialalo ou 1 keia la, alaila o oē auariei ka mea mua loa nāna i hoohoka mai i ka ike ame ke akainai kakapāhi, o ke kaiiāka hookahi, nana i hoohaalulu aku i na kihi eha o ke aupuni o Italia." I No'kela maU olēlo hope a Hawila, ia wa i ike aku ai oia i ka loli ano e āna a'e o ka helehelena 0 hoa paio, a pela no hoi i kuha'u aku ai ka nui ō ria iiāita ihope, no ka mea, ua komo koīee aku la riā rriānāō hōohūoi iioko o lakou, o Hawila, ka paha keia, ka mea a lakou i lohe \Vale ai i kona kaulana, no ka inea oiā hookāhi wale no ke kanaka, i kau aku ka weli ma nā kihi eha,' o kē āupuni o iialia, aole he mea. e ae. * ' | 1 ka manawa hoi a Hāwila i ik'e hiāi āi i ke kahuli anp e ! ana ae p ka helehelēna o kona hoā paio, mai kela āno kahiko māi, me he mēā la aia kā hopphopo kmē kā 'ipihi iloko ō 'ua kanaka nei, no kōna āa ana akli' ilōkō ō kōnā kuhihewa e pāio me kela riāita nialihiiii, ia \Va i pane aku ai o Hawila iaia: . • ! "Auheā oe e kUU ttōa paio, tnāi lilp ka'u tfiāu ōlēlo i kamailio aku nei imua ou, i mea e hoopiolokē ia ai koU hoonoo, 0 lilo t auanei ia i kuhiu e lealea ōle ai ka kāua paio āna, āka e waiho akū oē i nā anō ihāikāi ole āpāū Vhai 'ia oe aku, pela waīe no e hiki ai i kou mau hoa ke ikē māi, ua'ku kāūā māt luha o. ko kāūa mau manaolana pākāhi iho, ē aha'i i ka lanakila rnā keia ipāiō anā. ! "Mamua o ko kaūa kakele anā aē i.ke kahiia mokomoko ea/ke h,oike e aku nēi no au pu» inau kiina pahikaua inaīuna, pu,. a nau Tipi ia ē hopmānāo pakele ai oe, no ka' mea he hana keia nā'u l a'p mp kuu mau lā kaj malii mai, ahi'ki wale no i.ka anap ia'u, j o ke ku ana imua o kekāhi o ha riāi'ta 'kāulāna ō'"ka. pāpa I ēkahi ō na naita o Huhēga'ria nēi. ~ .. '■ . s . "O ka'u kiiiia p'ahi mua loa au> inp "āi,"ō iā iio Lke kikoni kakiwi ana aku a 'lea g kuu.jpahikaua ma | kp lāe, a e kuni aku ana lipi āu i. nāul.na pahi punahele hoi a ko Aral>iai ā ō māi ai 'iā'u a lehla/iie ! kawa iiā'u i lele a opu. . "Eiā ka lūa o ka'ū rriaū kiina kuni aku anā ' au 'ma ko papalina heina me kā iiāpā poepoe o Tu- • reke, me ke kiina wēīēu pahikaūā ā kē sutetana o Aigūj)ita. "O ke 'koiu, e pa'i āku aiia ā'u malu'nā p Ko' iimāuhia pālahalaha i ke kii o ke ke'a o ka hppUka kauā fierĀolele o leru- ! salēmā, nia kakiwi pahi kaulan.a loa a, ka moi puuwai j | lio'nā o Alebiano. . , | "O keia mau hana ēkolū lā,' o/k'a'ū' la .'ē lit>okō akū ānā, I ma keia lealea anā a kaua, aka ,hoi,Ji hilei.ōlē ia'u. ke .hooiaip I aku i ka polo.lei 6 kēia niāu mea. a'u āku hei irfiuā ' ou, a.imua lioi o kou.mau'.6'*kōtf i , ka paie a'na i kuu pāhikauā ; alāilā e kii māi ōe i ōki aē i k"tfū 1 p.epēiao ākau, i pani ma kā'hi 6 ka pepeiiō o:Ua kini a'u i hoailona aku nei, o kā'u puāa 1a 6 leēiā kirfā malii. -, .'• v ,- v j "Nolaila e hoōmakāūka'u iā oē 'iHō. ā'ē j!>ālē iti% ke akā^āi apa'u i loaa ia oe, pel.a wale n,p ,^ y Ji6.ēā ol^rftai -■'&M kālhtfdkōia ana ō ka'ū māu hpaiīohā. ē k'Uni ākti S"a!i .oii^ka ēlua o ka'u hiau puaa o keiā aina," o lea latāu 4 ifi'6 Jk s fto fā ō Hawilā, i kana pahikāuā ma kōnā. āōāō, ā £t, lā ē hooniniu mamua o kona ālo, o iā rio āfā||a o ka h'ppmaka ihp la rip ia 6:'.ua.' *<iiā i <i"'kē!lcilfaitc A'eī % .1166kuku i ko laua ākamai īkākSj>āhi. ' *' ] Aole a kaua hoohewahewa ana e ka n&kā'i'ihaka heluhelu,

i ka nui niakaukau mapli o ua mau keiki nei, ke liele la a hponpho lua ke o i'a i mvīiwa, a iloko o ka lele niakawalu o ka lau.a mau hauna pahu me ka pale ana hoi o kela ame keia pakahi o laua, i mai k!a loaa ana inai i ka hauna a koha hoa, aia hoi, iiooho ae la o liawila me ka leo n li: "Ahaha! kaa mai la ka h'elu ekahi ma ko'u aoao. no ka iliea ūa kau aku lā ka'u kiini'iija ko lae," a lie mea oiaio. ika hiili ana aku o na mea apau a nana ma ka lae o ka Naita Basiliko, e kau mai ana ka huapalapala \ , a e kalie mai ana hoi ke koko. * "No kela moku ana a!ku o ka lae o ka Naita Basiliko i ka weleiaū o ka.pahikaua a Hawila, ua hooi loa ia ae la ko-ia kulana makaala, me ka hooikaika pu ana mai 110 hoi ma :ia ano āpau, e pa lihi mai o Hawila i kana pahikaua, a i 1 le, lōaa mai paha kekahi moku kukonukonu maluna o kuiia hoā, a ke nana aku i ua mau ke lele wale la 110 ko laua mau kino i o a ia nei, aia laua mau pahi ke uhau lā, a kfe kapalili la ma ko laua mau aoao, a iloko o ka imo āna a ka maka, aia hoi, lohe hou ia aku la ka leo o llawila i ka pane ana ae: "Heiu elua hou no au, 110 ko hiamoe, liiki ole ia oe ke pale i ke kiina pahi a ke akamai Aia ma ko papalina liema. ke kau la ke kii o ka mahina hapa poepoe o 'l"ureke, a i lohe hoii oe ea, o ke kiina pahikaua iho la ia a ke Su)etana o Aigupita, nolaila e hana ke akamai a nui, i makepono ka iuou naita i kapaia aku maluna ou, ina aole ea, alaila ua ahona ka hele hou ana e a'o, alaila hoonahoa mai." | Huli hou aku la na mea apan a nana ma ka papalina hema ō ka naita Huneg-aria, he mea oiaio loa, e kau mai ana ke kii 0 ka inahina hapa poepoe, nolaila aohe manaolana i koe, 110 na olelo kaena hooio a ua kanaka nei, aka he pio oia mallalo o na keehina wawae o ka kakou koa opio. I Elike 110 me ka Hawila hana, oka hoohāehae, ame ka hoonaukiuki i kona hoa lealea, pela 110 oia i pane hou aku ai: I "Aole 110 kela paio ana aku la a kaua, un kaa mua ka lanakila ma ko'u aoao, mamuli o kou hiamoe, nolaila he lioukahi a'u lanakila i koe e upu aku nei, aia imua pono o k<» umauma, e kahakaha aku ana au i ke kii o ke ke'a o ke kaua f hemolele o lerusalenfa." I Eli'ke pu me kekahi lioha i hele a pololi loa, pela iln> la ke ano o ka Naita Basiliko ke nana aku ,no ka mea»aole i pau pono aku na huaolelo a Uawila i makemake ai e kama- . īlio aku imua ona, o ka holo okoa maija 110 ia o ua kanaka i nei imua o Hawila, a hahau mai la i kana pahikaua me k( na ikaika apau, o kā mea apiki nae, he alo wale ana ilio 110 na ka kakou koa opio, kikihi ana kona hoa paio, i liele a nlupuni i na iioonoo hehena, a ia huli hou ana mai, e nolio aktt āna o Hawila nie ka makaukau, o ko lqua noke iho la n • ia 1 ke kakapāhi, a he mau minuke kakaikahi wale no ia ki a lo ana ae o na pahikaua a laua, aia hoi, polia hou ana 110 ka leō o Hawila i ka pane ana ae: | "Kaa hou 110 ka lanakila ma ko'u aoao, 110 ke kolu oka manawa, no ka mea ua kuni aku la au i ke ke'a o ke kaua 0 lerusalema ma ko umauma," a no ka nui o ka eha i loaa 1 ka Naita Basijiko, ua hina okoa aku la oia ilalo, ua hele hoi oiiiua o kona palule e komo ana a ula pu i ke kuko, a i ka wa i weheia ae ai omua o kona umauma, e kau mai āua ka hoailona ke'a, nolaila ua hooiaio ia na mea apau a Hawila i hoike ae ai, mainua o ko laua paio ana, ka tnea hoi nana i hoopilipu aku i ka hanu o ka poe apau i lilo he maii'hoike ikeniaka 110 ko laua nei paio ana. 1 Iloko o kela manawa i momoku mai ai ka nui ona naika maloko o kela keena 110 kahi i liina aku ai o ka hoa paio o Hawila ilalo, a i ka ike ana hoi o Hawila ame i\lalavalia, aia ke nana pono la kela poe i ka poino o ko lakou hoa. o ko laua nei oili aku la np ia iwaho, a hele aku la 110 kekahi | wahi okoa e hoohala ai i ko laua manawa ma kela la. Ke makaikai a ke nana pono loa la na naita o ka akoakoa ana aku imua o ka naita Hunegaria, nie ka'nana ])ono ana aku ,ina paha ua pololei na mea apau i hanaia aku maluna o ko lakou hoa, eiike me na olelo-a ka naita malihini, a he inea oiaio loa, ua hookoia na hoailona apau, no ka niea, maj luna o ka lae o ua naita nei, e kau ana ka hoailona \', o ka ' mahina hapa poepoe hoi o Tureke, e kau ana ma ka papalina akau, a o ka hoailona ke'a e kau a'na niainua pono «» ka umauma. Oiai kela poe naita e nana ana i na mea i hanaia aku maluna oko lakou hoa, kekahi hoi ona naita akamai a u- | lana loa o Hunegaria, ua hoopiha loa ia mai lakou apau me na manao kahaha, no ke akamai luaole o ka naita malihini, a oiai e kaheawai ana ke koko mai na wahi aku i eha o ko lakou hoa, ua hana iho la lakou i na mea e palekana ai oia, no ka mea aia iwaena o kela poe naita, he poe akamai loa kekahi o lakou i ka oihana lapaau. I kela poe naita hoi e laweiawe la i na mea apau e j>ono ai ko lakou hoaloha, e waiho malie aku kaua e kuu makamaka heluhelu ia lakou pela, a e hookolo aku. kaila mah<>])c 0 ka meheu o ka kaua mau koa opio, e hele la 110 kekahi wahi okoa aku o ke kulanakauhale, he mau m(jho lanakila, e hiki ole ai i ka poe apau i malihini i ko laua mau ano, ke | hoonahoa mai. ! I kelā manawa a Hawila ame Malavalia i haalele iho ai 1 ke keena ihii ram|i oloko o ka hokele, ua hele pololei aku la laua no kahi e moe ana o ke alanui no ke kulanakauhale, aole nae i loihi loa ia hele ana aku a laua nei, ike aku la laua i kā puuluulu o na kanaka ma kekahi wahi, o ka lakon hana nae, aole he maopopo ia laua. I wahi nae e ike pono ai i ke kumu o ka akoakoa nui ana o na kanaka ma kahi hookAhi, hele pololei loa aku la lana nei a hui pu aku la me kela puulu kanaka, eia ka o ke kuinu o ka piha o kela wahi i na kanaka, o ia 110 ka hoea ana mai o kekahi wahine kilokilo, a e noke ana oia i ka wanana, n<> ka hoea mai o kekahi kaua huliamahi, aole he loihi <• ka manawa e kakali aku ai ,mai kela manawa aku. Ia laua nei no a ku māhope aku o kekahi poe kanaka. ike i'q aku la o Hawila ma he luahine, iwaenakonu o k-jla ]>uulu, ' a lohe aku la no hoi laua i ka wanana ana ae o ua kilokilo ' nei': "E hailu mai e ko Hunegaria nei, a e hoolono mai hoi i ka leo o ke ola, ke hoike aku nei au imua o oukou, aole he 1- ihi o ka wā a oukou e kakali ai mai keia manawa aku, e owili ia 1 no'ka aina holookoa iloko o ka hookahekoko weliweli, i ike ole'iā kdna lūa elike me ia mamua. "E pa mai ana mai ke kukulu hema mai, he makani puahiohio'ikaika loa, a mai ke kukulu akau mai hoi lie ahi ame ka pāhikaua; nolaila e hoomanao e na k'eiki a kanaka he poino nui a hoea mai ,a e loheia ana ka pihe o ke kumakena hiai kekahi pe'a a kekahi pe'a o ka aina. u Eia māloleo nei o keia kulanakauhale, ka mea i poniia e kā ikaika, aohe mea nana i pa'i i kona poo. () ua kani.ka ikaika la a'u e hoike aku nei imua o oukou, ua kapaia k< na 1 inoa o Ku'ikahekili, o Pahaohao, o ka Luahuna W'aiwai, a Io kā muli loa onā Hoahānau Ekolu. () ua kanaka nei aua- ! hei ka mea nana 6 lawe hiai i ka poino maluna nei o ka aina, aole e hala keia wanana a'u e hoike nei imua o oukou. "Auwel Ke ike nei au iaia, aole oia i kaawale aku, ma kahi mamao, nolaila o ke aloha no ko oukou apau, ua 1< he lā no oukou i ka mea ano nui e hoea mai ana, e lawe akū ā iiialām'a, a mai komohia iho na manao hoomaloka : iloiko o oukou no keia mau olelo, 110 ka mea e hookoia ana : ia iPne ka oiaio loa." Hakalia no a pau kela mau olelo hope a ua luahine kiloleilo hei, o kona nalowale honua iho la ho ia, me ka maopōpo ōle o ke ano o kona nalowale ana»i kekahi mea, a oiai Ua' hoopiha loa ia aku kela aha kanaka me na manao pilihua, nō na mea a. lakou i lohe ai, ua puhee koke aku la kela aha kahaka e luiīi hoi ana kela amf keia.no kona home iho. me īea nalii nui āha i na mea apau i hoikeia aku ia lakou e ka j "wāllin'e kiloleilo. '' (Aole i pau)