Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 6, 8 February 1918 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POALIMA, FEBRUARI 8, 1918

 

HOOPII O COLBURN I KA WAIWAI KAPIOLAN.

            Ma ka Poakahi aku la i hala, i hookomo ae ai o John F. Colburn, ke kahu malama waiwai mua o ke Keikialii Kuhio, i kana hoopii, e ku e ana i ka Waiwai Kapiolani, uo ke huiua o $25,000, ena o koi ana imua o ka aha, ua aie ka Waiwai Kapiolani iaia i kela huina.

            Maloko o kana palapala hoopii i hookomo ae ai iloko o ka aha, e hoakaka ana ia, ma ka la 7 o Augate, 1899, ua hanaia he aelike mawaena on a me ka Waiwai Kapiolani, e lilo o John F. Colburn i lunanui no ka hoponopono ana i ka Waiwai Kapiolani. Moloko o kela aelike, wahi a Mr. Colburn, ua hoakaka ia e loaa iaia he elima pakeneka no kona luhi, mailoko mai o na loaa apau e ohiia ana e kela waiwai, a e loaa pu hoi he mau pakeneka iaia no na @ala i aieia.

            E olelo hou ana o Mr. Colburn, ma kana palapala hoopii, mai kona manawa mai i noho lunanui ai no ka Waiwai Kapiolani, ahiki wale i kona waiho ana aku i kona kulaua, iloko o ka makahiki 1916, he hookahi wale no manawa i hooponoponoia ai kona uku, iloko o ka makahiki 1903, ma ka la 24 o ka mahina o Iulai.

            O ka nui o na @ala i ukuia aku iaia ma kela manawa, he $36,903.04. Mahope mai o kela manawa, aole i hoomaopopo hou ia kona uku, aka nae i kela ame keia manawa, he mau huina lehulehu no kana i lawe ae ai, me ka hooponopono ole ia nae o kona ukuhana maoli.

            He mau itamu lehulehu kana i hookomo ae maloko o kana palapala hoopii, no ua hana i lawelaweia eia no ka pono o ka Waiwai Kapiolani, a i kuleana ai ho oia i kekahi huiua maopopo, ma ke ano he uku nona.

            Ma ka aoao o John F. Colburn, ua koho ae oia i kona mau loio, oia o Andrews ame Pittman, a na laua i hoomakaukau i ka palapala hoopii, a waiho ae iloko o ka aha.

 

KOKUA I KA OIHANA MAKAI HOPUIA NAE

            No ka hoao ana o kekai mau keiki Hawaii elua, e kokua aku i ka oihana makai, ma ka huli ana aku i ka punana e kaiia ai, a e puhiia ai ka opiuma, a noho nui ana i Kuapapanui, me ke kakahiaka o ka Poalua aku la i hala.

            O ka inoa o keia mau keiki Hawaii oia o John Niihau ame S. Palipapa. O ka hana a kela mau keiki i paa ai laua i ka hpuia penei no ia:

            Ma kela kakahikaka Poalua, ua hoea aku la laua ma ka halekuai o kekahi Pake, nona ka inoa o Wong Poon, ma ke alanui ololi Dowsett ame ke alanui Moi, a hoomaka ʻukaʻu aku la iaia, me ka olelo ana aku, he mau kanaka laua no ke aupuni, a e haawi mai i ka @ala ia laua; o keia na mea a Wong Poon i olelo ae ai, pela kela mau keiki i hana aku ai iaia.

            Ma ka olelo hoi a kela mau keiki, ua heluhelu laua i ka moolelo no ka hopuhopuia ana o na Pake puhi opiuma, nolaila ua hele aku la laua no ka halekuai o Wong Poong, no ka uana ana, ina paha ua paa pu kela Pake i ka hopuia, oiai ua ike laua he puhi ia ke opiuma ma koua wahi.

            I ka hoea aua o kela mau keiki ma kahi o Wong Poon, a lawelawe aku la i na haua a laua i manao ai, ua kahea koke ka Pake i ka makai, me ka hele okoa @@a e huli i ke kanaka o ke aupuni, a iaia nae i hala aku ai, ua komo okoa aku la no kela mau keiki e huli, ahiki i ka loaa ana ia laua o ka opiuma, iloko o na poo liilii nolaila i ka hoea ana mai o ka makai, @a kuhikuhi i pololei aku la laua i kai o ka opiuma i waiho ai, o ka paa iho la no ia o Wong Poon i ka hopuia.

            No kela hana nae ma ka aoao o na keiki opio, aole ia i lilo i kumu no laua e hookuuia ai, aka ua lawe pu ia ae laua me ka Pake no ka halewai, a kauia na kumu hoopii i kupono i ke ano o ka lakou mau hana pakahi, no ke ku-e ana i ke kanawai.

 

HOOKIEKIEIA NA KEIKI O HONOLULU NEI

            O ua keiki o Hawaii nei, o ke komo aua aku iloko o ka oihana kaua moana, i haalele iho ai ia Honolulu nei malua o ka mokukaua St. Louis, mamua aku nei, a i waiho aku ia lakou no ke kokua ana i ke aupuni o Amerika Huipuia, aole wale i hoikeike ae kekahi poe o lakou i ko lakou kupono, aka ua hapaiia ae lakou a kau ma kekahi mau kulana ano nui, e haaheo ai o Hawaii nei i kona poe keiki iloko o ka oihana kaua.

            O John Kalaukoa ame Edward, Wil@@@, ua hookiekieia ae laua ahiki i ke kau ana ma ka papa ekahi o ka poe ki@@: a ua hookiekieia ae hoi o George Sanford wai ke kulaua aila mai a i ka papa elua o na kanaka hana mikini.

            No Frank Wright âme FIsher, ua loaa ia laua na helu kiekie ma ka hoikeia ana, me ke komo aua aku ma ke keena @@@kiuia.

            I keia manawa, aia o E. Low, ke keikikane a Eben Low o keia kulanakauhale ilona o kekahi moku alualu mokuluu, a oia kekahi o na kanaka makaukou loa ma ka hana ana i na mikini hooholo moku.

            No John S. Townsend, i poho hana mua me ke keena enekinia Kalana o ke Kulanakauhale a Kalaua o Honolulu nei, aia oia ma ka papa ekahi o ka poehana mikini, a no Joseph Nunes hoi, aia oia ma ka papa elua o ka poe hana mikini.

 

HE HEIHEI KUKINI MA KAMOILIILI I KA LA APOPO

            Mahawo ae nei o Kamoiliili e ikeia ai na moho kukini mama pahu loa o umi mile, a ke noke mai nei na moho i ka hoomaamaa ia lakou iho, no ke komo ana ma keia heihei kukini, me ka paa o ka manao o kela ame keia moho, e ahaʻi ae i ka lanakila ma kona aoao.

            Ma ka mokaahi Mauna Kea o ka Poalua nei i hoea mai ai he ekolu mau moho kukni o Hilo, he elua o kela mau keiki, no ka hui ia nana i ahaʻi i ka lanakila ma ka heihei i malama ma Hilo i kela mahiua aku nei i hala, a o ko lakou kolu no ka hui helou elua ia o Hilo, eia nae he poe wale no i maa i ka holo ana no ka pahu loa.

            I hakalia no a hoea mai kela mau keiki no keia kulanakauhale ma ka Poalua aku la i hala, aole lakou i kakali iho no kekai manawa hou aku, aka ua hoomaka koke no ko lakou hoomaamaa ana, ma ka holo ana mai Kahauiki mai a hoea no Kamoiliili.

            O na inoa o keia mau moho o Hilo i koea mai ma ka Poalua nei, oia o Andrew P. Helbush, ke kapena o ka hui heihei o ka papa ekahi o Hilo, o John M. Cabrinha, o ka hui o ka papa elua o Hilo, ame Evan S. Costa, o ka hui ekahi o Hilo, a ke upuia aku nei e koea hou mai ana he elua mau moho mai Hilo mai, ma ka Mauna Kea o ka la apopo.

            Ma kela heihei hoomaamaa ana a keia mau moho ekolu, ua hoea mua o Helbush no Kamoiliili, he elua haneri i-a mamua ae o ka hoea ana aku o Costa, a no Cabrinha hoi, ua haawipio okoa oia, i ka hoea ana no ke alanui Hema, mamuli o ka pau ole o kona poiunu i ka moku.

            E hoomaka ana ka heihei ana mai Kahauiki mai, ma ka hora elua o ka auwina la o ka la apopo, me ka holo pololei ana ma ke alanui Moi ahiki iwaho o Kamoiliili Paka, he mamao mawaena o ka eha ame ka eha ame ka hapa mil@ a no ke koena aku o na mile i koe, ahiki i ka piha pono ana o ua mile he umi, maloko o ka paka kinipopo e holo ai, ma ke kaapuni ana i ka paka.

            O keia kekahi kheihei kukiui e ano'i nui ia aku nei e ko Honolulu nei poe, ma o ka @@oea ana mai nei o na moho o Hilo no keia kulanakauhale, a oiai he lehulehu wale na moho kukiui pahu loa o keia kulanakauhale, i ka nana aku e hele ana ka paka o Kamoilili a piha i ka poe makaikai.

 

KA MAKOU KAIKAMAHINE MRS. RCSE HULI BUNKER, UA HALA

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:--Eia au ke noi aku nei i kou oluolu, in a he wahi rumi kaawale kekahi o kau pepa no ka hookomo ana aku i ka'u wahi puolo waimaka o ke kaumaha, e kau ae la maluna; oiai ma ka la I o Ianuari, hora 3 a.m., i pauaho mai ai o Huli Bunker i keia ola ana ma ko laua home noho ma Kalihi; a ko iho la ka olelo a ka Buke Nui o ke kanaka i kanauia e ka wahine he hapa kona mau la, ua piha me ka popilikia.

            Ua haalel iho oia mahope nei he kane ma ka laua hehe hauai, he makuakane, elua kaikunane, kupunawahine a me makou ka ohana e noho u aku nona.

            Oiai makou ka ohana e noho aku ana me ka nanea a e hauoli ana no ka makahiki hou, a ma ke kakahiaka Poalima ua hoea mai la ka elele he wahi Pake a hoike mai la ia makou, kela kaikamahine ma Honolulu, ua make.

            Ua like me he phi oilua la i hoopa mai ma ko makou puuwai, pela iho la makou apau i noho ekemu ole ai, aka, ua hookahe i ko makou mau waimaka e hoopulu ana i ka lihilihi; a i ka mao ana o na haawina kaumaha makuna o makou, ua hoomaka ka hoomakaukau ana e holo e ike i kona kino wailua ma Honolulu, a no ka mea eia no makou i Maui nei.

            Ma ke ahiahi Poaono, kau i ka moku no Honolulu ka iiui nui Pili i ka uwapo, hui me na makamaka me k@ aloha, mailaila aku a ka home e waiho oni ole aua ka makou lei aloha.

            Auwe ka ehaeha âme ka mokumikuahua o ka naau i ka ike aua iho i kona helehelena, me ka puai leo ole ua wehe ae la i ko makou kileo e uwa kumakena ana me ka uwehelu pu ana i na wahi apau i pili ia e ka lei aloha a makou.

            E Waikapu, ka makani kokololio, ua pau kou hoopa hou ana ia Huli. E wailuku e, malu i ke ao, ua malu, ua pau kou ike hou ana ia Huli e maalo ana ma kou mau ipuka. E Waikani, ia wahi i hele a kupa i ka luhi au i hiipoi ai, ua nalo na maka i ka polikua a Kane. E waiehu, ka ua hoeha ili, ua pau kou hoeha ana i ka luhi a kaua, ua wehe ka pili aloha la! E Waihee, ka makani kilioopu, he makani houhou ili, he iniinisi malie, in a paha he malie kau inisi ana aole paha oia e haalele kumu ole mai ia kaua.

            Aloha ka wai hoihoi la i o Eleile, ia wai huikoni i ka ili o ke kamahele.

            Ke haawi nei ko'u mahalo a nui i ka Hui Oiwi o na wahine ame ka Hui Manawalea o ka Hoomaua o Iesu Kristo o ka Poe Hoano o na La Hope nei, a me na makamaka, no hoaloha ame ka ohana apau i akoakoa mai me ka lakou mau makana pua i lu iho maluua on a, ame ke ka'i pu ana ma kana huaka'i hope loa ma ka ilina o Kawahao, a ke pule ae nei au i ka Makua mana loa, e lawe aku i ko kakou mau luuluu apau ma ka inoa o Iesu Kristo, Amene.

            Me ka Lumahooponopono ko'u mahalo a nui a me na keiki oniu hua kepau o kou papapa'i ko'u adieu.

MRS. ANA KAINEA,

MR. KAINEA,

Me ka Ohana.

 

KUAHAUA KA MEIA FERN I NA KANAKA E KOKUA

            No ke koto pu ana iloko o na hana e hooikaika mai nei ma na wahi apuni ke aupuni o Amerika Huipuia, o ia ke kuai ana i na poo hoomakaulii, ma ka haawi ana ae i na kokua i ke aupuni, i kekahu mau huina dala ma ke ano hoaie, no ka lanakila o Amerika ma keia kaua, ua ku okoa ma nei ka Meia Fern iwai, a haawi ae he kuahaua akea, e kono ana i na mea apau, e kokua i ke aupuni, ma ke kuai ana i na poo hoomakaulii, a kuai pu hoi i na poo hoahu, elike me ka huna e hiki ana i kela ame keia ke kuai, a ke haawi aku hoi no ke kokua ana i ke aupuni.

            Wahi o na olelo ma ke kuahaua a ke Meia Fern, eia ke aupuni o Amerika ma ke alahele e kinai aku ana, a e hoopio aku ana i na hana @ukuwake o ke ano haahaa loa a ke aupuni o Kelemnia, a i wahi e hookoia ai ia manao, ke kono nei ka Meia Fern i na mea apau ma Hawaii nei e kokua i ke aupuni.

            Ua makemake ia na kanaka kino ika ika e hele i ke kaua, a i wahit e pono ai lakou, he mea pono e loaa he hunia dala mahuahua i ke aupuni no ka hoolako ana aku ia lakou a pela i na aupuni e kaua pu nei me Amerika, aole malaila wale no pau iho la na kokua i manaoia, aka no ke kokua pu ana aku kekahi i na ohana o na kanaka i hala aku i ke kaua.

            Ua ili iho he hana nui maluna o na kane, na wahine ame na keiki ma Hawaii nei, ma ke kokua ana aku i wahi e kaa ai ka lanakila o keia kaua i na aupuni e kaua like nei me Amerika, o ua hana kokua la, o ia no ka haawi ana aku i ke dala, ma ke ano hoaie, i ke aupuni o Amerika, ma ke kuai ana i na poo.

            Ma ka maoio o ka Meia Fern o keia kekahi o na hana pookela i hoea mai i Hawaii nei, no ka mea ua hiki loa i na kanaka a pau ke loaa he huina dala kupono, e kokua ai i ke aupuni oiai he oluolu loa ke koau ana o na poo hoomakaulii mai ka iwakalua kumamalima keneka aku, e hiki loa ai i ka poe oo ame ka poe opiopio e loaa ka huina o aha dala.

            Eia na halekuai o keia kulanakauhale ke malama nei i na poo hoomakaulii, a iloko o na la i hookaawaleia, no ke kuai ana i ua poom i ka manawa e hele ai o kekahi poe iloko o ia mau halekuai, no ke kuai ana i ka lakou mau mea i makemake ai, a in a he hapalua, a hapaha paha ke koena e koikoiia mai ai no na dala i ukuia aku, alaila ua kouoia ka poe o na halekuai e haawi mai ma ke poo, ma ia ano e hoeueuia aku ana ka manao o na mea apa e hoomau aku i ke kuai ana i na poo, ahiki i ka piha ana o na pepa i loaa ia lakou mai ka haleleka mai, a mai na wahi e ae paha i waihoia aku ai na poo, ke kuai ana.

           

PEHEA KAKOU E HANA AI

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:--E oluolu mai kou ahonui e hokomo iho i na manao hoakaka o ia keia; Pehea la e pii ai ka poi oiai eia no i Hawaii nei ka kalo e kanuia nei, aole mai Amerika mai! He k@@ aku nae ke pii o ka poi  e kuaiia uei e na Pake he elima paona i ka hapaha.

            Aole pela i na makahiki i kaahope aku nei; he umi paona i ka hapaha, he 40 paona i ke dala.

            E nana mai oukou e kuu i'o ame kuu koko ame kuu ili i keia pilikia o kakou. Ina he mea ohana nui kou, he wahine me nakeiki, aole e lawa i ka hapaha; pehea kakou e hana ai i loaa ai ia kakou he umi paona i ka hapaha, he kanahu paono i ke dala elike me na makahiki i kaahope aku nei.

            E kuu lahui ponoi, ua kakou e hoowaiwai aku nei na Pake hana poi, ke ohi nui nei lakou i na loaa mai ia kakou aku, aole o kakou wale no ke ai nei i ka kakou ai, o na lahui e kekahi e ai nei i ka kakou ai, i kamaaina mai na kupuui mai. Nolaila pehea kakou e hana ai e kuu lahui Hawaii!

            Ia oe e Oahu o Kakuhihewa, mai kela pe'a a keia pe'a o ka aina, mai ka uka, a ke kai, e lokahi kakou e kahea i halawai ma Aala Paka, e hui pu kakou meka makua o ka lehulehu me ka Meia Fern, elike me kana i manao ai e hoemi mai i na kumukuai o na i'a pela no hoi ka poi, e loaa no ka pono i na Hawaii, he umi paona i ka hapaha.

            Aole no ka palaoa mai Amerika mai ia ame kekahi mau mea e ae.

            Ke hooki nei au i ko'u mauao, a na oukou e kaupaona mai i keia mau manao o'u e kuu lahui Hawaii. Me oukou ko'u aloha nui.

            Owau uo ko oukou i'o me ko oukou koko me ke aloha,

                        D. M. K. KEPANO, JR.

1355 A@ld Lane, Honolulu

 

E PALE AKU I KE ANU

            He oi aku ka maalahi o ka loaa ana on a keiki i na mai'ilele i ko lakou wa e loaa ai i ke anu. O ke kunu kalea, ka eha o ka puu, ka fiva lenalena, ame ke akepau o na ma'i loaa pinepine keia i ke keiki i ka wa anu. O ke kumu ia a na kauka lapaau e olelo nei e pale aku i ke anu. No ka hoola ko@e ana i ke anu, aole he mea oi aku o ka maikai e loaa ia oe, mamua o ka Laau Kumu a Chamerlain. He mea hiki ia ke hilinai mau ia a he maalahi ne hoi kaina ana. Eia ke kuaia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson, Smith & Co., ua akena no Hawaii.--Hoolaha.

 

HOOKOLOKOLOIA EHIKU KEIKI NO KA AIHUE

            Imua o ka Lunakanawai Kaapuni Heen, ma ka Poanono aku la i hala i laweia ae ai he ehiku mau keiki opia, no ko lakou hookolokoloia mai, no ka hewa aihue, ua hoopanee nae ka lunakanawai i ka hoopuka ana i ka olelo hooholo no ko lakou hihia mai kela la mai.

            Iloko o kela poe keiki ehiku, he eono o lakou he mau keiki Hawaii, a he hookahi he keiki Kepani. O ka hewa i hopuia ae ai hoi imua o ka lunakanawai kaapuni no ka hookolokoloia mai, o ia no ke kamo aihua ana maloko o na halekuai ma Kakaako, Mkiki, Pawaa a hoea koa aku iwaho o Waikiki; a maluna hoi o kekahi pakaukau maloko o ka aha hookolokolo, na waiwai i loaa aku ai i na makai a lakou o ka lawe ana mailoko mai o na halekuai.

            Maloko ae o ka aha ka makuahine o kekahi keiki o ka hopuia ana, he hookahi ana hana, o ia ka noke i ka uwe, no ke koohia ana o kana keiki iloko o kela hihia.

            O ke alakai o kela poe keiki kolohe he keiki kio nui oia, a i ka manawa a ka lunakanawai i ninau mai ai iaia, e hoike aku i na keiki o ke komo pu ana me ia maloko o ka halekuai, o kana pane, oia wale no kana i ike, aole i maopopo iaia na mea e pilu ana no kona mau hoa, aka o lakou no ke pae ae no lakou iho,

            Mahope iho nae o ka hooloheia ana o na oleloike e pili ana i ko lakou hihia, i maopopo ai ko lakou pili i ka hewa ia manawa i ninau mai a ka lunakanawai, in a paha he kumu kekahi e kau ole aku ai ka hoopa'u malouna o lakou, ma ka noho ana maloko o ka halepaahao, a ma ke kula hoopololei paha, akahi no ahokaka aku ke alakai o kela poe keikim i ka i ana aku imua o ka aha:

            "He mea pono e koaa ka ai ia makou no ia kumu, he pono ke aihue, i hiki aia ia makou ke ai," alaila hoakaka aku la oia i ke kumu o ko lakou hele ana aku ma ka hana ka@aima, o ia no ka hookapuia ana o na uwapo, aole e anau, no ka mea o ka auau ma na uwapo @@ hana e loaa mau ana ke dala ia lakou, mamuli o ke kiola ia ana mai e na ohua mai na mokuahi mai, a o kekahi no hoi, ma ka halihali ana i na paiki o na ohua noluna o ka moku, ua loaa nui mai ka lakou dala aka i ka hookapuia ana o kela mau hana i maa ia lakoum ua ku a pilikia maolim me ka loaa ole o ke dala e hiki ai e hele e ai.

            Ua hooikaika no ka lakou e loaa mai he mau hana no lakou e pono ai, i ka wa nae e ninauia m@@ ai ko lakou wahi i noho ai, a maopopo aku i na haku hana ma Kakaako, a he mau iole hoi no na uwapo ua hooleia mai la ka loaa ana o ka hana na lakou.

            I ka manawa nae a ka lunakanawi i ninau mai ai iaiam in a he makemake oia e noho hana mahalo o ka mahiko ua hoohakalia kana pane ana aku i kela ninau aka nae o kana pane he oi aku kona hele ana i ka hana ma ka mahiko mamua o ka make ana i ka pololi.

            Aole i maopopo pono i ka Lunakanawai Heen kana mea e hana mai ai no ka poe i hoopiia, ma kela manawa no laila ua hoopane mai oia i ke kau ana aku i ka hoopa'i maluna o lakou, a hookuu paha, a kekahi manawa kupono.

 

HALAWAI IA HAOLE ME KA MAKE HIKIWAWE

            Iloko o ka manawa i maopopo mua ole, ua hoea mai ka make me he aihue la, pela iho la i hoea mai ai ka hopena o ia makaainana o Honolulu nei, ma o ka paua@o ana mai o Fredrick C. Smith i keia ola ana, ma ka hapalua o ka hora ekahi o ka po Poalua a ao ae ka Poakolu nei.

            Ma ke ahiahi o kela Poalua, i ka nana kiionioni no oia me kaua wahine ame Mr. Harry P. Denison, maloko o ka Ye Liberty, e hauoli like ana i na mea apau a lakou e nana aku ana maloko o ka hale kiionioni, aole loa he wahi hoailona iki, no ka loaa ana he pilikia iaia ma kekahi ano.

            Mahope o ka huli hoi ana mai ka Ya Liberty aku, ua hoohala o Mr. Smith me kona ho me Mr. Denison, no kekahi manawa pokole, alaila hoi aku la oia no ka hooluolu ana ma ka hora umi o kela po.

            Oiai nae oia e hiamoe ana, a mamua o ka lele loa ana ae o kona aho hope, ua kahea aku oia i kana wahine ame ke keiki, a hoea ana laua ma ka aoao o kona moe, me ka loaa ana he wahi manawa uuku loa ana e haawi mai ai i kona aloha hope i kona ohana, a lele loa ae la kona aho, mamua o ka hoea ana aku o ke kauka, no ka hana ana aku i kekahi mea o pakele ai on a mai ka make mai.

            He akena kikiki o F.. C. Smith no ka hui alahao o Oahu, he kulana hoi ana i pua ai me ka hilinai nui ia no kekahi mau makahiki loihi; a he makaainana oia i ike nui ia a i mahalo nui ia no hoi e ka poe apau i kamaaina iaia.

            Ma kona manawa i make aku la, ua piha iaia na makahiki he kaaka kuma maono, a ma ka manawa i hoelaia ae ai ka hui kaaahi o Oahu nei, o Mr. Smith kekahi o na limahana mua loa i noho aku malalo o kela hui, a ua pii malio mai oia mai ke kulana haakaa mai ahiki i kona kau ana ma kekahi kulana ana nui loa iloko o kela hai kaaahi.

            @a @a@@ oia i ka wahine, i ka makahiki 1900, a he hookahi keiki i loaa ia laua, nona na makahiki he umi kumamawalu.

 

MAKE HE WAHINE PUKIKI I KA UWILA

            Ma ka Poalima o ka pule aku nei i hala, he wahine Pukiki nona ka inoa o Mr.s John C. Oliveira, no uka ae nei o Puowaina, ka mea i make hikiwawe loa. Ma ka olelo a ke kauka nana i kaha iaia ua make oia mamuli o kekahi ma 'i, eia nae, ma ka olelo a ka ohana o ka mea i make, ua make keia wahine mamuli o ka hoanuuia ana e ka uwila o ka ipukukui uwila.

            I kulike ai me ka moolelo a ka ohana o ka mea i make o ka hoik eana ae, ma ka la mamua aku o ke make aua o Mrs. Oliveira, ua pau ka ike o Henrietta Oliveira, he kaikamahine nona na makahiki he 17, mamuli o ka pa ana o kona lima i ka uwila o ka ipukukui, a no elua hora ka kona waiho ana me ka pau o ka ike.

            Ma kekahi kakahiaka mai ua ala ae la o Mrs. Oliveira, ka makuahine, ma ka hora 6 a.m., mai ka hiamoe mai, a iaia i ho a ae ai i ke kukui, ma ka olelo a ka ohana, ua pa kona lima i ka uwila a o ke kumu ia o kona make ana. Ua kaheaia mai kekahi kauka, eia nae, mamua o kona hoea ana aku ua make mua aku oia.

            Ma ka auwina la Poaono mai i malamaia ai kona hoolewa a maloko o ka halepule Kakolika i malama ia ai ke anaina haipule nona.

 

PAA HE MAU MANO NUI MA MAUI

            Ma ka huakai aku nei a ka waapa Kepani lawaia ke Ten Jin Maru no Maui, ma ka Poalima i hala, he ekolu mau mano aikanaka nunui i paa mai i ka makau, a pepehiia a make, e na kanaka oluna o kela waapa, a ua malamaia ka ili @ hoouna loa ia aku i Amerika no ka hana ana mai a lilo i ili no ka hana ana aku i ke kamaa

            Ma ka auwina la o Kela Poalima i haalele iho ai keia waapa lawai'a ia Honolulu nei no Maui, no ke hoao ana i kona mau meapaahana hou o ka hookomoia ana in a nei no ka holopono alaila e holo loa aku ana oia no ka Mokupuni Johnson, ma ka hema aku nei ma ka oihana lawai'a

            Ma keia huakai no Maui, ua lawe pu ia aku he mau puaa make, me na kao, he maunu mano, a i ka hoea ana o ka waapa no Makena, ua paa iho la ke ekolu mau mano. Ua hele ka a nui palena ole na mano ma kela wahi, o ka pilikia have, aole he ai mai i ka maunu, a he manawa loihi ka hoowalewale ia ana, akahi no a paa mai kela mau mano ekolu.

            No ka nui loa o ka mano mua i paa mai ai me ka lulo no hoi i hana nui, ka hookau ana ae iluna o ka waapa, ua ki maoli ia aku me ka pu, pela i make ai , a o ke kaumaha o kela mano, ua hiki aku ma kahi o ka elima haneri me kanakolu paona, a nona hoi ka loa ma kahi o ka umi kumamalua kapuai, a he elua hoi kapuai mai ka piko mai o ke poo ahiki i ka nuku.

            Ma keia huakai a kela waapa lawai'a no ka Mokupuni Johnson, he hoa wale ana no keia e komo aku iloko o ka hana lawai'a mano, a in e ikeia ana ka nui o na mano e paa, alaila e lilo aku ana ia i hana kumau ma keia mua aku.

            E lole ia ana ka manao, a malamaia ka ili, a pela me ka i'o me na lala, a e hooliloia ana na wahi apau o ka mano, i mea waiwai,, a ua paa ka manao o ka poe na lakou e hoeueu nei i keia hana lawai;a mano, o keia aku ana kekahi ana nui o ka pomaikai; mamuli o ka lilo ana o ka ili o ka mano, i mea ana kamaa, o ka i'o hoi, i mea hoomomona lepo, a malia o na lala, i mea laau lapaau.

            Aole i maopopo ka loihi o ka manawa a kela waapa lawai'a e noho ai ma ka Mokuppuni Johnson, aka nae he hookahi mea maopopo, aole ia e huli hoi koke mai ana, ahiki i kona piha ana me na ili mano, ame na i'o mano.

 

AE NA MEA POWA I KA LAUA KARAIMA I HANA AI

            Imua o ka aha hookolokolo hoomalu ma ke kakahiaka Poakahi nei i ae aku ai o Charles Kalauao, he Hawaii, i kona hewa i hoopiiia ae ai he powa i kekahi malihini a ua waiho loa ia ae kona hihia imua o ke aha kaapuni, a no George Dawson, he keiki oo ole, a na makai o ka hooia ana ae oia ka hoahui o Kalauao ma kela powa ana i ka malihini, ua waihoia ae kona ihia imua o ka aha hookolokolo o na opio.

            I kulike ai me ka moolelo e pili ana i keia hihia ua hoowalewale keia mau Hawaii ae la elua i kekahi haole malihini o ka hoea ana mai i Hawaii nei nona ka inoa o Wm. Chapman mai Kaleponi mai e pu e makaika i ka Wailele o Waikoloa ma ke awawa o Nuuanu ma ka la 30 o Dekemaha i hala. I ko lakou hoea ana aku ka ilaila ua kuiia aku o Wm. Chapman, ka malihibi, a hina ilalo e pepehiia a eha, a laweia a laua he $16.25 mai ke kino aku o Chapman. Ua waihoia ae keia hihia iloko o ka lima o ka Makaikiu McDuffie.

            Ma kekahi la mai ua paa o George Dawson i ka hopuia, a i ka wa on a i ninauia aku ai no Kalauao ua moe loa o Dawson i ka ole aole oia i ike iaia, a eia no a i paa o Kalauao i ka hopuia ma kela pule aku nei a ninaninania, akahi no laua a hoike ae na laua i'o no i powa i ka haole malihiui. Aohe mea a ea i ike i ka laua powa ana, mamuli wale no o ko laua hoike ana ae i maopopo ai na laua i powa, Aohe hoike ma ka aoao o Wm. Chapman e hooia mai ai na keia mau Hawaii ae la i powa.

 

WI KA NIHO O KA POE HOLO MAHUKA

            Me ka manaolaua, e holopono ana ko lakou holo mahuka ana mai Honolulu aku nei no Kapalakiko, maluna o ka mokuahi, i hoea mai ai ia manaolaua i kepoho wale ana, mamuli o ka paa ana mai i ka hopuia, he umi kumamalma mau Pilipino, ma ka Poakahi aku la i hala, mamua o ka haalele ana iho o ka mokuahi i keia awe,

            Ua akamai no na hoolala ana a kela mau Pilipino i wahi e maalahi ai ko lakou au ana ilna o ka mokuahi, me ka hoohuoi ole o na kiai ame ka poe olina o a moku, aka nae, ma kekahi ano malu loa, i loaa aku ai ka ika, aia he heluna nui o na Pilipino maluna o ka mokuahim, e manao aa e holo mahuka no Kaleponi, ia manawa i hoomakaia ai e hul ka mokuahi ma ka hore eiwa o kela Poakahi, a o ka hopena i ikeia, o ia no ka pau loa ana o kela mau Pilipimo i ka loaa, mahope iho o ka hala ana o na hora ekolu o kela huliia ana oluna o ka moku.

            O ke alahele i maalahi ai ke kau ana o kela poe Pilipino maluna o ka mokuahi, penei no ia:

            Aia malyna o kela mokuahi he eha mau Pilpino kuene, he mau palapala ae ko lakou e hiki ai ke lele mai iuka nei o ka aina, a e hoi hou aku i ka mokuahi, me ka maalahi loa. Ua lele mai kela mau kuene eha iuka nei o ka aina, a hui pu me na Pilipino e umikumamaluma, e manao ana e hele o Kapalakikio, ia manawa i kukakuka ai lakou ahiki i ka maopopo ana o ka mea e hana aku ai, me ka hoohuoi olea, a paa ia mai pahaa e na kiaia ame na ka, ma na uwapo.

            Ua hoi kela poe kuene eha noluna o ka moku, a i wahi e kau ai ko lakou mau hoaloha he umi kumamalima iluna o ka moku, ua i ho hou mai la he hookahi o kela mau kuene mai ka moku mai, a pii nouka nei o ke taona, a haawi mai la i na palapala ae o na Pilipino kuene ekolu, nolaila iaia i huli hoi hou aku ai no ka moku, ua lawe aku la oia he ekolu poe mawaho ae on a, a i ka wa e nanaia mai ai ko lakou mau palapala, aole he mea a na kiai e hana mai ai, o ka ae wale aku no e komo iloko o ka uwapo, a pii aku iluna o ka moku.

            Mahope iho o ke kau aa aku o kela mau Pilipimo iluna o ka moku, me ka pee ana ma kekahi wahi kupono, e lele mai ana kekahi Pilipino kuene nouka nei o ka aina, me ka lawe pu ana mai i na pepa ae o na kuene ekolu i koe aku iuna o ka moku a i kona wa e hoi aku ai, he ekolu mau Pilipino e hou pu aku ana me ia; pela iho la ka hana ana a kela mau Pilipino kuene ahiki i ka pauloa ana o na Pilipino he umi kumamalima i ke kau iluna o ka moku,

            Ua hopuia na Pilipino he umi kumamalima me ka hoopaaia ana maloko o ka halepaahao, aka nae ua ookuu hu ia mahope mai, me ka lae ola ia mai he kumu hoopii e kue ana ia lakou,

            No na Pilipino kuene hoi, mahope iho o ka haalele ana mai o ka mokuahi i ka uwapo, ua hopuia lakou, a hoopaaia maloko o kekahi keena o ka moku, o ke kakaliia a hoea aku i Kapalakiko, alaila waihoia aku lakou malalo o ka malu o ka oihana makai,

 

HE NANE-EKOLU ANOANO HUA NIOI WELA

            He wahi hua nioi nane iho keia i puoloia a paa i ka lau oliva ku kakahkai, ke aha'i kololioia aku la e kuu wahi elele nunu hulu aliali, o na poopoo kakai pali o Puhau

            Eia iho oia, a nau hoi ia e Kawelowai e o iho; a i ole ia, na na hoa ai pu me oi, e o ao. E akahele no nae i ka haupa wikiwiki ana iho i koloko me he la,

                        "Mai kuhi no oe n ha'i,

                        O kau wikiwiki ana iho."

            O poha ae ke au anoano nioi awaawa oloko, a mukimuki, ha 'aha 'a na lehelehe, a waipohiua ae i na lihilihi maka.

            He hilinai a manaolana no au i ka hooko pono ia o ka'u kauoha, e ka'u elele, a e hoea pono aku ana no imua o oukou. Sure hoi kela!

            Anoano 1--Ua kanaluaia

            Anoano 2--Ka mea hoolaupa'i

            Anoano 3--No ka mea--u--u

            Ina e hokuikuiia ae lakou, o 1 ia 2 mai, a o 2 ia 3 mai, (ma ka neepapa ka'i like) a e loaa ana ananei o Lei Nane Ekolu--anoano nioi--o "Uakanaluaiakameahoolaupainokama-u-u."

            Owai o Anoano 1? Owai o Anoano2? Owai o Anoano 3?

            A owai o Kanaluaiakameahoolaupa'imokamauu i hooku'iku'iia ai o 1, 2 ame 3?

            I nui ke aho, e holo a pa ka hoi na lhelehe i ka wai, no ka wai ka hoi ka hua i ka umauma la, he ou!

            I makana i ka loea mua loa i loaa ka hua i ka umauma he "ol," a waiho ae ia mea, me na hooiaio pili nakekeke ole; e loaa no ka nupepa Kuokoa iaia, e heluhelu ai alii wale ai, me ka uhau ole ia aku,

            A in a no hoi e aneane a like na hooiaio ana, au iho e Kawelowai, a lakou la mai paha, e loaa no ua makana la no hapaha (1-4) makahiki, me "mahalo nui" pu, ke owili puia aku.

            Ano, e ala, e ku, e naue, e au, e awiwi a e ku'i ka holo i loaa ka mama o Kaohele.

            Me ka laua no o ko'u manao e lilo ana no ka welawela o na lehelehe i a'u mau anoano nioi, i mea hiohio wale ia mai no e Kawelowai, e na hoa ai nioi pu; a mahani ko lakou welawela.

            Owau oiaio okoa no mailuna a lalo

                        AWAPAEWAAOKAMAKA.

            Hookena, Hawaii, Ianuai 30, 1918.

 

HE HOALOHALOHA NO KU AKONI KEAKA

            Mr. Sol. Hanohano, Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe a mai loa:--E oluolu mai kou kiekie no'u kana wahi kolamu kaawale o ka Hiwahiwa a ka Lahui, ka Nupepa Kuokoa, na ka'u wahi puolo i haule aku a nalowale loa.

            O Master Ku Akoni Keaka, ha hua mua ia o ko maua ikaika; ua hana@@@ oia ma Puaahala, Molokai nei, i ka la 12 o Ianuari, 1904, na Mr. ame Mrs. Akoni keaka, a make ma Lahaina, Maui, i ka la 22 o Ianuari nei, 1918 , nolaila, ua piha iaia na makahiki he 14 me 10 la keu, a hoi aku la ka uhane me ka mea nana i hana mai, a waiho iho la ke kino lepo na maua na na makua ame @a ohana, e noho u aku ma keia aoao o ka lua pa;u.

            Ua hoonanuao ia oia ma ke kula hele la o Kamalo, Molokai nei, e kana kumu kula Mrs. Lucy Dudoit, a komo aku oia i ke kula nui o Lahainaluna i ka la 24 o Novemapa, 1915, nolaila ua piha iaia na makahiki elua a oi ma ke Kula o Lahainaluna.

            O kona ma'i i make ai, he puu iloko o ka opu, a kahaia e ke kauka, a pela oia  make ai. O kuu Akoni Keaka, he keiki maikai oia, oluolu, haahaa, a hoolohe i ka maua olelo, a pela no ke ano o kona noho ana i ke Kula o Lahaina, a hele wale aku la me kela ao. Luuluu wale hoi maua e!

            Ma Lahaina no au kona makuakane me ka'u keiki a haule wale no a kelekalapa mai au i kuu wahina no ka haule ana o ka maua keiiki, a ma ka po Poalua a ao ae Poakolu, la 23, i kau ae ai oia ma ka moku Likelike a on a iaia ke kino wailua o ka maua me ka u ame na waimaka helelei, a hui me ka ohana ma Molokai nei, a hookahi ke kumakena pu ana no ka mea aloha i hala aku. Auwe ka mea ehaeha e!

            Nolaila, ke noho nei maua me ke aloha ame ke kaumaha no ka maua me ke aloha ame ke kaumaha no ka maua mea aloha i hala aku he keiki, aka, ua hiki ole ke au'a iho, no ka mea, ua kii mai la no ke Mea Nana i hana a lawe aku i kana o ka uhane, a koe iho ke kino lepa na maua, ame na makamaka, ame na hoaloha, a pela i ko ai ka ka Palapala Hemolele, "Nana no i haawi mai a Nana no e lawe aku, e hoomaikai ia Kona inoa."

            Nolaila, i ka hoopau ana i keia hoalohaloha, ke haawi ak nei i ka maua hoomaikai nui i ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa ame na keiki hoonohohua.

            MR. & MRS. AKONI KEAKA,

                                                Me ka Ohana.

Puaahala, Molokai, Feb. 2, 1918.

 

HE HAINA NANE

            E Mr. Lunahooponopono o ka Iliwahiwa a ka Lahui, Aloha oe:--Ina hoi he wahi kaawale ae kahi o kou kino ca, alaila, e oluolu mai no hoi no'u ia wahi kowa, i ike mai ai hoi na kini e noho mai la i ka la hiki ma Haehae a ka la hoene i ka ilikai o Lehua, o ka mea huna pohihihi a ke keiki o Waialua i hookuu mai nei e hele i ka loa ame ka laula, ua lahilahi loa ia wai o ka hia.

            Ke olelo nei ka nane a ua keiki la o ka pohu o Waialua, he kama kana, nona hoi na mahele elua penei:

            Mahele ekahi--Ile inoa kona ua kau lana a puni ke ao, a he mea hoi i makaikai nui loa ia e na malihini, a oia nae hoi ka ua keiki la o ka hoopaku ana mai nei i na hua nioi alualu ana penei: Owai kuuinoa i kaulana ai a puni ke ao a he wahi oi i makaikai nuiia?

            Haina: Pele. Aole keia o ka pele kani kuilua o Kaukeano kahiko i kona mau la, aka o pele keia ke aiwaiwa o Halemaumau, a o ke puhinauokaoka hoi o ka lua o Kilauea a o ka emeper was hine hoi o Hawaii nona ke kaulana i hiki aku i na welelau o ka henua.

            Mahele elua: E loaa no au i na palohauliuli o ko Koolau, (ahahana, alaila, o ka peepee akua ka paha kau a kamalii, ua nalo ea, aole i nalo, a no ka mea nau ponoi no e hoike mai nei kou wahi o ka pe ana), a oia nae hoi ka ua ke iki la e hoomaoe hou mai nei, penei: Owai kuu inoa hope e loaa ai i na pa'i hauliuli  o ke Koolau!

            Haina: Kamiana. He kahuapule keia no ka hoomaua Kakolika @@@@ i noho pu me na ma'i ma na Koolau o Kalaupana ame Kalawao ma Molokai.

            Ninau ekolu-Owai kou inoa polohi ke huila a loaa ka inoa Rev.!

            Haina: Pelekamiana. O keia Pelekamiana kekahi o na iwikuamoo o ka Hoomana Moremona o na la hope nei i loaa kela inoa Rev.

            Pehea o Brother! Naua ia mai ke @a pito a ke Kelemania, in a ua hala, alaila pehea iho la la hoi i hala ai! aku hoi, in a e nuiua ana ka papaauwae o ka Pali keiki la, alaila, aole no paha ana nei oe e pakele aku i ka aha puluniu alehe aama o na paa la o na palu pohaku o Mannahi

            Kou no a mau

            J. W. K. KAKELAMALUIKALEO.

            Kahua Alehe Aama o Somi Somi i ke Kai o Kona.

 

            Hala hu mai la ke topido Kelemania ua pulelo loa aku la ma ka hope kaio o ka Mauna Loa. Umia ka hanu, hoa kuu hou ia mai ua topido, malia o ka hana ana mai ia e weluwelu iilii ai @@ Naukilo aloalo ehu poka o ke kai loaa Huli hou ia mai:--L. Il.