Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 4, 25 January 1918 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

HE MOOLELO NO

TAZANA

-: A I OLE :-

Ka Hiena o na Ululaau Anoano

o na Kapakai o Aferika

---

 

            Oiai nae ua moi nei o na mapu e noho kaawale ana mai kapuuluulu ana o na mapu i kahi hookahi, ua noke ae la oiai  ke kuwo me ka lea nui, alaila hoomaka mai la e holo o kela wahi a na mapu e noho ana, a o ka poe apau e loaa aku ana i kona mau lima pilikua, he hookahi no pa’i ana ua kaapini ae la kea lo iluna, a ke loaa aku no hoi i kona mau niho nunui, o ka make wale no ka hopena, a iloko o kela hana a  Keka, ua make maoli na mapu liilii, a ua manuhe’u @a ke kino o kekahi poe o lakou, aka nae no ka nui iho, ua holo aku o ko lakou moi.

            Ma kela ku hookahi ana iho o Keke, oia wale no, ke au hele la kona mau maka ma o a maanei, e ake ana o ka ike aku i ka mea ana i makemake loa ai, aia hoi, maluna o kekala lala laau nui, malaila o Tazana kahi i noho mai ai, nana i na hana uluahewa a kela mapu, a o i ka Keka o ka i ana aku, ma ka olelo a na mapu.

            Ua kaena iho nei hoi paha oe, o oe ka mea ikaika hookahi maloko nei o ka ululaau, ke makemake nei au e hoi iho oe iluna nei o ka honua, a e hoa’o kaua, o oe i’o paha ka mea ikaika, a i ole o Keka paha, ka moi o na mapu apau. Ina o ke ano iho la kena o ka poe ikaika, he holo iluna o ke kumulaau i ka wa o ka pilikia, ke olelo aku nei au ia oe, he hohewale a he maka’u wale ka inoa kupono e kapaia aku ai maluna ou.

            “I wahi e ike pono ia ai ko ikaika ea, kea a nei o Keka e hakaka me oe, a i ole, me ka poe no apau e aa mai ana e ku imua o kona alo.”

            No kela aa hakaka hoi o Keka, ka moi o na mapu, ua hiki hou ole aku ia Tazana ke hoomanawanui, o kona iho mai la no ia ilalo, a ku ana iluna o ka honua paa, aia hoi ka nui o na mapu ke noho mai la nana i ka hopena o kela hakaka.

            Aia o Keka ke ku pololei la iluna, ma kahi o ka ehiku kapuai ke kiekie, a ke nana aku i kona a-i, ua like me ko ka pipi bulu, a ke haka pono la hoi kana nana ana maluna o Tazana me ka piha i ka huhu ame ka hoowahawaha.

            Ma kahi hoi he elima a i ole he ehiku paha kapuai mai ia Keka aku, aia o Tazana ke ku mai la me ka makaukau, ua hiki aku hoi kona kiekie, ma kahi o ka eona kapuai, a ke hookuku ae i kona kino me ko ka mapu, ua hiki loa ia kaua e ka mea heluhelu e olelo iho, aole i lawa kona ikaika e hoonahoa aku ai imua o kela mapu pilikua.

            Aia no ka Tazana pana me ka pu-a pua ma kahi ana o ka hoikeike ana i ka ili o ka liona i na mapu, nolaila e ku aku ana oia imua o kona hoa paio me kona mau lima, ame kana pahi, a ua paa no kona manao e lilo ana kela mapu i pio malalo o kona ikaika.

            I ka ike ana aku a Tazana e hoomaka mai ana o Keka e hele no kahi ana e ku aku nei, o kona lalau iho la no ia i kana pahi, a paa ae la iloko o kona lima, alaila me ka maka’u ole, ame ka piha hoi i na manao uilani o ka uwila iloko ona, ia Manawa oia i nee aku ai imua no ka halawai pu ana me kona enemi.

            Mamua o ka halawai ana o ko laua mau kino i kahi hookahi, ua paa aku la kekahi lima huluhulu o ka mapu ia Tazana, me kona lele ana ae ma ka aoao, a hoomaka mai la e hou i kana pahi iloko o ke kino o ka mapu, a ku aku la malalo pono iho o ka puuwai, a mamua nae o ka hiki ana ia Tazana ke unuhi hou mai i ka pahi iwaho, no ka hou ana aku no ka lua o ka manawa, ua paa e mai la kona lima i ka hopuia e ka mapu, a kaawale aku la ka pahi mai iaia aku, aia no nae iloko o ke kino o ka mapu kahi I paa ai.

            No kela ku ana aku o ka mapu i ka pahi, ua hooi loa ia aku kona piena, a hoomaka mai la oia e pa’i i ke poo o Tazana, me ka hoomohala no o kona poholima, eia nae ua oi aku ka eleu ame ka hikiwawe o Tazana, alo ae la oia a hala aku la ke pa’i mahanahana a ka mapu, me ka pa ole mai iaia, ia Manawa i unu aku ai oia i kekahi o kana puupuu peku hoki, a loaa pono aku la ma ka opu o kona enemi, he kikihi ia o ua Keka nei, aohe wa hina aku ilalo, a oiai ke emi mai la kona lima, a oiai laua e noke ana i ke aumeume, me ka hahana loa, ua hoao okoa aku la o Keka e nanahu i ke kania-i o Tazana me kona mau niho, ua paa e mai la nae kona kaniai-i ka umiiia e na lima o Tazana, uwoki oe e aa ana na maka o ua mapu moi nei, a no kekahi mau minuke hou aku ko laua hakaka ana, aia hoi, na haule pa-hu aku la ke kino nui o Keka ilalo make loa, pau ka oe hana, pio ka oe ahi.

            Lalau iho la o Tazana i ka pahi a kona makuakane a muhi mai la mai ke kino mai o Keka, keehi aku la hoi i kekahi wawae iluna o kona enemi, a hooho ae la me ka leo nui, e hoike ana i kona lanakila ana maluna o Keka, me ke kaena ana, oia ka mea ikaika hookahi i ka hakaka maloko o na ululaau.

            Mamuli o kela make ana aku la o ka moi o na mapu, ua hiki no ke olelo ia ae, ua kaa ka noho hoomalu ana i kela puulu o na mapu ia Tazana, a o ko lakou moi hoi ia, a e lilo na mapu apau i mau makaainana nona.

 

MOKUNA XII.

KOMO HOU ILOKO O NA PAIO HAHANA ANA.

 

            Ma kela make ana aku la o Keka, he kuleana nui ko Tazana i ka noho moi ana no kela lahui, aka nae aia iloko o Teroka, ke keiki a Keka, ka lili no kela kuleana o ka noho moi ana, oiai he hooilina oiaio oia no kona makuakane, o ke kumu wale no nana i kaohi aku iaia, mai ke koi ana mai i ke kulana moi, mamuli no ia o kona maka’u i ka pahi a Tazana ame kana mau pua.

            Ua maopopo no nae ia tazana, aia ke kuko ame ka li’a iloko o kela keiki a Keka, e lilo iaia ka noho moi ana, maluna o kela puulu mapu, a e hoea mai ana no i ka Manawa a ua keiki nei e lawelawe mai ai i kekahi mau hana apuhi, aka nae ua makaukau mau o Tazana i kela ame keia Manawa no ke kupale ana iaia iho, a no ka hoohoka anu aku hoi i kela keiki.

            No na mahina mahope mai, ua noho no kela poe mapu, malalo o ka noho moi ana a Tazana, elike me kea no mau, eia nae, ua hoomama ia ae ko lakou luhi, ma ka huli ana I mau meaai na lakou, ma o ka nui hooikaika maoli o Tazana ma ka uhai holoholona ana, a ua ku a mahalo maoli ka ha@nui o na mapu, i ko lakou moi hou.

            Ma kekahi mau po, e alakai maoli ana o Tazana i na mapu noloko o na mahinaai a ka poe Paele, me ke kauoha p@ ana ia lakou, e noke wale no lakou i ka ai ma na mea i makemakeia, me ka hoopoino ole aku i ka nui o na meakaau, elike me kea no o ka hana a na mapu amen a keko.

            I ka manawa, a na Paele i ike ai i ke komoia o ko lakou mau mahinaai, e keia lahui, ua piha lakou me ka huhu ame ka hoonaukiuki pu, eia nae ua hoomamaia mai no ko lakou manao, ma o ke koe nui ana o kekahi mau meakanu, a hoomau no lakou i ka mahi ana i ka aina, me ka nana ole ae i na mea i pau i na mapu.

            Ma kela noho ana aku o Tazana he moi no na mapu, e hoea aku ana no o Tazana no na kauhale o ka lahui Paele, a e aihue mau mai ana no ia i na pua, ma kela mau manawa no hoi apau ana e hoea aku ai, e waiho ana no na meaai malalo o ke kumulaau, a o ka ia nei hana no o ka lawe mai e ai.

            I ka wa i loaa aku ai o ka ike i na Paele, no ka pau ana o ka ai a lakou i waiho ai malalo o ke kumulaau, ua hookomo hou ia mai la ka makai’u iloko o lakou, no ka mea aole loa he wa e ae i ikeia ai, o kekahi akua a uhane paha i ka hele mai e kii i na meaai e waihoia ana no kekahi akua, a manaoia nui iho la, ua hoea maoli aku no ke akua oloko o kela ululaau i ka wa poeleele, a ai i na meaai i waihoia.

            O kekahi mea kupaianaha loa a lakou i ike, o ia no ka lilo mau o na pua a lakou i hana ai a ku ke ahua, a mamuli o kela mau hiona i halawai aku me na Paele, ua kukakuka iho la lakou, he oi aku ka pono e haalele i ka noho ana ma kela wahi, a huli hou aku i kahua hoomoana no lakou.

            Ma kela manao e loaa he kahua hou no lakou e noho ai, e ike mau ia ana na Paele i ka hele ma kela ame keia wahi, ua lilo nae keia i kumu hoopilikia aku i na mapu.  No na holoholona ahiu aikanaka oloko o ka ululaau, aole na mapu i maka’u ia lakou, no ka mea he hana maalahi loan a na mapu, ha holo ana iluna o na kumulaau e pee ai, i ka wa e kaalo ae ai o kekahi holoholona ahiu, aka no na Paele nae, aole e hiki ia lakou ke holo i wahi e pakele ai, oiai na pua amen a pana, e paa mau ana iloko o na lima, o kela lahui kanaka.

            Ua ulu no ka noo noo iloko o na mapu  e haalele ko lakou noho ana ma na wahi pili kahakai, e kokoke ana i ke kahua hoomoana o na Paele no ka maka’u mai o pau auanai lakou i ka make, aole nae e hiki, no ka mea he hookololohe mau no o Tazana e noho ma kela wahi, no kona makemake e hele mau maloko o ka hale o kona makuakane, a e hooikaika ma ka huli ana i na makaukau kakau, mailoko mai o na buke.

            Ma kekahi la nae, oiai kakahi mapu e hele ana e huli i mau meaai nana iloko o ka ululaau, a i ke kokoke ana ma kekahi kahawai, he wahi i maa ia lakou i ka hele ana malaila e inuwai ai, ua ike aku la oia i na Paele e hoomoana ana ma kela wahi, a e hoo,akaukau ana hoi e kukulu i ko lakou mau hale, no keia kumu, ua hiki hou ole ia lakou ke hoomau aku i ka noho ana malaila, oiai ua kokoke loa mai ka poino imua o ko lakou alo, nolaila ua hooholo iho la o Tazana, he oi aku ka pono e huli lakou i wahi hou e hoomoana ai, a ka;i aku la oia i kona puulu noloko loa o ka ululaau, ma kahi i hele mua ole ia e kekahi kanaka.

            Me ia mamao no nae o kela kahua hou o na mapu e noho ai, aole i hoopoina o Tazana i ka home o kona makuakane, i kela ame keia manawa e hele mau mai ana no oia e’makaikai, a e hele ana no hoi e aihue i na pua a na Paele, i mau ai kona lako me na meakaua no ka pepehi ana i na holoholona.

            Mamumi nae o kela lilo mau o na pua me ke kupai loa, ua makaala na Paele ma ka huna ana maloko o ko mau hale i ka po. Ua lilo nae ia hana a lakou i mea ole, no ka mea iloko o ka manawa e pauhia ana na mea apau i ka hiamoe, e komo okoa ana o Tazana iloko o na kauhale, a lawe mai la i na pua, e waiho ana ma ka aoao o na kanaka kaua me ko lakou ike ole mai.  He elua manawa a Tazana o ka aihue ana i na pua ma kela ano iho la, aka nae ua ike oia ina e hoomau aku ana kona komo ana maloko o na kauhle i ka po, e hoea mai ana ka manawa e poino ai oia, nolaila o ka hana maalahi i wahi e lako ai oia e pepehi i na paele iloko o ka ululaau, a lawe mai i ko lakou mau lole, amen a pua i mau waiwai nona.

            Me kela manao e lako mau oia me na pua, i noho mai ai o Tazana maloko o ka ululaau hakilo i ka oili ae o na Paele, a iaia no ka ike i kekahi Paele, e hele ae ana ma kekahi moali alanui, aia kela ke kau pono ae la maluna o ke kumulaau, me kana kaula i makaukau iloko o kona lima, a he imo ana na ka maka, ua lele mai la ke kaula a paa ae la ke kaniai-i o ka Paele, o ka huki ia aku la no ia iluna, a lewalewa ana i ka lewa a he hookahi no hou ana me kana pahi, o ka make iho la no ia, a pau mai la na pua i ka lilo iaia nei, me na mea hoonani maluna o ke kino o kana pio.

            He nui wale na Paele i pau i ka make iaia nei me ka maalahi loa ma kela ano, a o ka Tazana hana mau, o ia no ke ka’ika’i ana i ke kino make o na Paele, a kiola aku la iwaena o na kauhale o na Paele i ka wa poeleele.

            Ua lilo keia mau hana pohihihi i mea e hookau mau ia aku ai ka maka’u maluna o na Paele, a komohia maoli aku la no ka manao iloko o lakou e haalele i kela kahua hoomoana hou, o ka mea wale no nae nana i hoopau aku ia manao, o ia no ka nui ole o ka poe make, a o kekahi no hoi, aole i ka manawa hookahi e make ai na Paele ma kea no kamahao loa, aka ma na mahina wale no a Tazana e hele mai ai e makaikai i ka home o kona makuakane, a i ole, ma kona manawa paha e makemake ai i mau pua hou nana.

            No kela hopohopo mau makua, a hoopoino ia hoi na waiwai apau oloko, nolaila ua noho loihi oia i kakahi manawa ma kela hale, a ma ia ano nae, ke hoohemahema la oia no ka pono o kona puulu mapu.

            Mamuli o ka hoomaopopo o na mapu, i ka nalowale loihi loa o ko lakou moi hou, ua ala mai la na hoopaapaa amen a hakaka iwaena o lakou, no ka mea aole ka moi, ka mea nana e hoomalu mai, e hana ana kela ame keia elike me kona makemake iho, me ka lilo nae o ia mau hana i mau mea hoopilikia aku i kakahi poe o lakou.

            Ma ka hoea hou ana aku o Tazanz imua o na mapu, ua waiho okoa mai la kekahi mapu i na kumu hoohalahala imua ona, a ike i’o aku la ua o Tazana, he mea pono e noho mau oia me kela mau mapu, i ole ai e ulu mai he mau hakaka.

            Ma kekahi auwina la, ua hoea okoa mai la kekahi mapu imua o ua o Tazana, a waiho mai la i kana kumu hoopii, o ia no ke kailiia ana o kana wahine e kekahi mapu okoa aku a o ka Tazana mea i hooholo aku ai i wahi e pau ai kela pilikia o ia no ke kahea ana i na mapu apau e akoakoa aku i kahi hookahi, a kauoha aku la oia i ka mapu hewa e haawi aku i kekahi o kana mau kaikamahine i wahine na ka mea i lilo mai kana wahine, a ma ka Tazana mau mea apau e hana ai, he hooko wale no ka na mapu, me ka hookiekie ole mai i ko lakou moi.

            Ma kekahi la mai hoi, ua hoea aku la he mapu wahine imua o Tazana, me ke koko e kahe ana mai kona aoao aku, a wiho mai la i kana kumu hoopii, no kona nahuia ana e kana kane: nolaila ua kaheaia aku la ke kane a kela mapu e hoea mai imua o Tazana, a hoike mai la hoi ua mapu kane nei i ka molowa o kana wahine, aole he hele e huli i mau meaai nana, a aole hoi he wa’uwa’u i kona kua, i ka wa e mane’o ae ai.

            Ma ko ia nei ano he moi, ua nuku aku la oia i ke kane ame kana wahine, me ka olelo ana aku i ke kane, ina oia e hana hou i kana wahine, elike me ia ana i nahu aku ai a kahe mai ke koko, e kauia aku ana kekahi hoopa’i ko’iko’i loa maluna ona, a i ka wahine hoi, ua kauoha aku oia me ka ikaika, he mea pono e hoolohe oia i na kauoha apau a kana kane.

            Ua lilo na hooponopono ana a Tazana i na pilikia o kona mau hoa mapu, i mea maikai a mahalo nui ia, o kekahi kumu, mamuli mai o ke kau o ko lakou weli i keia moi: ua lilo nae keia kulana moi, i mea makemake ole na Tazana, no ka mea ua kau aku maluna ona ka hana nui a ko’iko’i maoli o ka hooponopono ana i na pilikia e ala ae ana iwaena lakou.

            Elike me ka pii mau ana ae o ko Tazana mau makahiki iluna, pela no ka pii mahuahua mau ae o kona makemake ole e noho pu me na mapu , aka e huli hou aku oia no ka hale o kona mau makua, a e hooikaika hoi ma ka huli nui ana i na mea pohihihi maloko o na buke,  He nui no kana mau mea e noonoo la iloko o kona poo, aole nae e hiki ke hoakaka aku imua o na mapu, no ka mee, he uuku loa ka lakou olelo, a he hana paakiki hoi kona hoike ana aku ia lakou, ma na hoailona.

            Ala pu mai la no hoi ka manao iloko o ua o Tazana, aole he hana maikai nona ka noho mau loa ana me na mapu, oiai e ake mau mai ana kela keiki a Keka, e kaa aku ka noho moi ana iaia, nolaila he hana maikai ole hoi ko ia nein oho ku-ee mau ana me kela mapu, ame ka poe e ae i huhi iaia.

            Ua hoea koke mai nae i ka hookoia ana o kela iini o ua o Tazana e kaawale aku oia mai ka noho pu ana me na mapu ma kea no ke noi no lakou, no ka mea, ma kekahila, i ua o Tazana e hoomaha ana, me ka nui o na mapu: o ka manawa no ia i naholo like aku ai na mea apau, no kahi o ka leo uwe i oili mai ai, a o Tazana ka mea mua loa o ka hoea ana aku, a ku ana imua o kela keiki mapu wahine, a e noke ana i ka pepehi me kona mau lima e pa’i ana ma kela ame keia wahi me ka ikaika.

            Ua kau koke ae la o Tazana i kona lima iluna, ma kea no he hoailona e kauoha aku ana i kela mapu a ka hilahila ole, e hoopau oia i kona pepehi ana i ka wahine a kekahi mapu i ike mai ai, aole a Tazana pahi, a aole hoi he pu me ka pana ma kona mau lima, ua oi loa mai la kona pepehi ana i kela kauoha, a ka mea i lilo he moi no lakou.

            Me ko Tazana hooluhi hou ole iho iaia, ma ka haawi ana aku i kauoha no ka lua o ka manawa, o kona lalau aku la no ia i ke keiki a Keka a huki mai la, o ko laua nei hoomaka iho la no ia e hakaka.

            Aikahi no a hemahema o Tazana, aole kana mau meaeha me ia, e pokole kana hana me kela mapu, elike me kana i pepehi aku ai i ka makuakane a make, aka nae aole no oia i hopo iho, e hoike ana oia i kona ikaika ma na ano apau elike me ka hiki iaia.

            I ka nana aku, oiai o tazana me kela mapu e hakaka ana, ke hoolele pau la laua i ko laua i ko laua ikaika ma na ano apau a ina aole ka noonoo maikai iloko o Tazana, ina ua poino oia a aole hoi e hoopukaia keia moolelo, o kela noonoo kanaka wale no i loaa iaia, a I nele hoi I ka mapu, o ke kumu ia o kona pakele ame ka ke lanakila maluna o kona hoa hakaka.

            Ke olokaa la o Tazana me ka mapu iluna o ka honua, malalo a maluna e noke la, o ka nanahu no hoi ka hana a ka mapu ia Tazana, a o ke ku’i no hoi ka Tazana i kona enemi, pela iho la ko laua hakaka ana, me ka nui o na palapu i kau aku maluna o ke kino o Tazana, mai ka ikaika mai ko laua hakaka ana ahiki i ka pau ana o ke aho; alaila lele ae la o Tazana a kau maluna o ke kua o kona hoa paio, me ka maopopo ole nae i ka mapu o ka manao o kela hana a Tazana.

            Me ka piha eleu loa, ua lalau aku la o Tazana i ke poo o ka mapu, a kula’i mai la ihope, oiai hoi oia noho pono iho ai maluna o ke kua o kona enemi, a ua maopopo iaia, ina oia e kula’i hou aku ana i ke poo o kela mapu, o ka haki no ia a kaa ka lanakila ma kona aoao.

            Ke noke la ka mapu i ke kupaha i o a ia nei, me ka manao e hemo ae ka Tazana paa ana i kona poo, a e kaawale ai hoi oia, mai kona kua aku, ua lilo nae ia hooikaika ana i mea ole, aia mau no o Tazana ke nohoalii la maluna o kona hoa paio, aka iloko nae o ia manawa hookahi, ke noonoo la oia i kana mea e hana aku ai.

            “Ina au e pepehi i keia mapu a make, heaha ka pomaikai e loaa mai ana ia’u ?” wahi a ua o Tazana e noonoo la iloko ona.  “Ina e make keia mapu a ka ikaika nui wale, owai ka mea nana e noho moi i keia lahui, a owai hoi ka mea nana e hookaulana aku i ka nui o ko’u iksaika, me ko’u kaulana iwaena “o kona lahui?”

            “ E haawipio mai ana anei oe ia’u ?” i kahea iho ai o Tazana ma ka pepeiao o kela mapu, ma ka lakou olelo,” aohe nae he wahi mea a pane ae o ka mapu, a ia wa i huki hou mai ai o Tazana i ke poo o kona hoa paio ihope, e hooiia ae ai ka eha, a pane hou iho la no ka lua o ka manawa:

            “ E haawipio mai ana anei oe ia’u ?” a no ka nui loa paha o ka eha, ua ae okoa ae la ua mapu nei, me ka mau no nae o ka paa o Tazana i kona poo.

            “ Ae, e lohe hou oe, owau keia o Tazana, ka moi o na mapu, he kanaka ikaika, aole he lua elike me a’u maloko nei o keia, ululaau holookoa.  Ua ae mai nei oe e haapipio imua o’u, a e hoopakele ana au i kou ola, ua lilo kou lahui ponoi i hoike no kou haawipio ana mai; o ka’u wale no ia oe, aole loa au hoao ana e ku-e hou mai i kou moi, a aole hoi i hoopilikia aku ia ha’i, no ka mea o kou hooko ole ana i keia mea a’u e hoike aku nei, o ka hoea ana mai no ia i kou hopena, aole’oe e pakele mailoko aku o ka poho o kuu mmau lima.”

            I pane ma ka aoao o ka mapu, ua ae ae la oia, alaila hoopuu aku la o Tazana i ke poo o ka hoa paio, a lele ae la no hoi mai ke kua aku o ua pilikua nei, me ka hoi hou ana mai o ka maluhia e nohoalii maluna o na mea apau, me he mea la, aole he hekaka i ikeia ma na minuke aku i hala.

            Aia nae iloko o ka noonoo o na mapu apau, ke kahaha no Tazana.  Ua lokahi lakou apau ma ka nana ana aku iaia he helu ekahi o ka ikaika ame ke kaulana maloko o ka ululaau, me ka hiki iaia ke pepehi i na mea apau, aka iloko o ia manawa hookahi, ua hiki pu no iaia ke hoola i kona enemi ino loa, ka hana malihini hoe a lakou i ike mua ole ai iwaena o ko lakou lahui iho.

            Ma ke ahiahi ana iho o kela la, ua akoakoa like mai la na mapu apau i kahi hookahi, elike me ko lakou rula mau, mamua o ka hiamoe ana, alaila kahea ae la o Tazana i na mapu oo apau e akoakoa mai imua ona, a o ia kana o ke kamailio ana aku.

            “ I keia la, i ike hou ai oukou me ka hoohewahewa ole, he pookela o Tazana ma ka ikaika, e hiki ole ai i kekahi o oukou ke pepehi iaia, a i kekahi paha o na holoholona ahiu a pilikua oloko nei o ka ululaau.:  alaila olowalu like mai la ka leo o na mapu apau, ma ka hooiaio ana mai i ka pololei o kela mau olelo.

 

MOKUNA XIII.

 

IKE I KONA LAHUI PONOI.

 

            Ma kekahi kakahiaka ana ae, ua haalele aku la o Tazana i ka puulu o na mapu, me ka hele a nui ka eha maluna kona kino, no kela hakaka pu ana me ka moi hou ana i hoalii aku ai, i panihakahaka ma kona wahi, ua huli hoi pololei aku la oia ma ke alahele e hoea aku ai no ka home o kona mau makua.

            Mamuli o ka nui o kona eha, aole e hiki iaia ke hoea koke no na kepakai ka pahuhopu o kana huakai, a e hele ana hoi oia me ka malie loa, me ka hoomanawanui, hiki i ka poeleele ana, ua hoaumoe no oia maloko o ka ululaau, a ma ke kakahiaka ae o kekahi la, akahi no oia a hoea no ka home o kona mau makua.

            No kekahi mau la lehulehu mahope mai, maloko no oia o kela hale e hiamoe ai ma ka hapanui o ka manawa i ka po a o kona manawa wale no e hele ai maloko o ka ululaau, ma ua manawa ana e hele ai e huli i mau meaai nana.

            No na la he umi kela noho hoomanawanui ana a Tazana, ua ola mai maluna ae o ke ku’emaka akau, a ma na ano nae apau, ua hoi hou mai kona ano mau, me ka ikaika o kona kino.

            I mea nae e uhi ai i kona kino me ka lole, ua kuu aku la oia i ka ili o ka liona ana i pepehi ai a make, o ka pilikia nae, ua hele ka ili a oole’a, a o ka maopopp ole iho iaia o kea no e palupalu ai, ua haalele okoa aku la oia i ka ili o ka liona, alaila kii aku la i na lole a no Paele ana i pepehi ai a pau i ka make, pela me na mea hoonani o na lima amen a wawae, no ka mea ua paa maoli kona manao, e hookaokoa iaia iho main a mapu mai, oiai he kanaka oia aole hoi he holoholona.

            Ma kea no nui ke hoakaka ae i ko Tazana ano iloko o kela mau la ana o ka noho kaawale anaa ku mai na mapu mai, he kanaka oia i kahikoia me na lole, amen a anno hoi ilike loa aku me ko na Paele, aia ma kona a-i e lei ana oia i ke kaula gula i loaa aku ai iaia maloko o kekahi wahi kini uuku, a kona mau makua, a ua hoopaaia aku hoi ua kaula gula nei, ka puuwai me ke kii o kona makuahine, ma kona kua hoi, e kau mau ana kana pu-a pua, ana o ka aihue mau ana main a Paele mai, a ma kona puhaka hoi e paa mau ana kana pahi i hookomaia maloko o kekahi kuapu, ana i hana ai mai ka ili mai o na holoholona, a ma kona poohiwi hema, kana pana pua, a ke nana aku i ka Haku Kelekona opio, he hyena maoli oia noloko o na ululaau kanka ole o Aferika, a he weli no na holoholona ame na kanaka.

            Elike me kana i ike ai i kea no o ka lauoho o kona lahui ponoi maloko o na buke kii, pela oia i hooikaika aku ai ma ka hoohalikelike ana i kona lauoho, o ia ke oki ana i na lauoho omua o kona lae a pokopoko, i ole ai e luhe iho a nalo kona mau maka, a kuuwelu aku la no hoi I na lauoho mahope o kona poo me ka luhe ana aku maluna o kona mau poohiwi.

            Ma ke ano nui ke olelo ae no Tazana, he kanaka opio oia i piha me ka ikaika elike me ko na pilikua, a he mama hoi kona i like aku me ko na holoholona oloko o na ululaau.

            I ka loaa ana o ka oluolu maikai i ua o Tazana, i kekahi la, ua hooholo iho la oia e hele no na kauhale o ka poe Paele, aia no kana mau meakaua me ia, a ke hele la ua o Tazana me ka nanea, o ia no oe o ka mea i noonooole ae me kekahi mau poino: iloko nae o kona nanea, oiai e hele ana ma ka moali alanui, aia hoi ua halawai aku la oia he alo a he alo, me kekahi Paele, i ka wa i ike mai ai iaia nei, a mamua o ka omou ana iho o Tazana i kana pua no ke ki ana aku i kela Paele, aia hoi, ua hoomaka aku la ua Paele nei e holo me ka mama apau i loaa iaia, me ka noke pu ana no hoi i’ke kahea me ka leo nui i kona mau hoa, me ke kauoha okoa ana aku e holo no ko lakou mau ola.

            Ia hala ana aku hoi o ka Paele, a pau aku la ko Tazana ike na iaia, ua pinana ae la ua o Tazana iluna o ke kumu laau, a hoomaka aku la e hele iluna o ka lewa, a iloko o ka manawa pokole, aia oia ke hele la maluna pono ae o kahi a na Paele ekolu e kuupau la i ka holo.

            Haalele iho la no nae o Tazana i kela poe Paele, ua wikiwiki aku la kana hele ana maluna o na kumulaau a hoea no kekahi wahi mamao, alaila iho iho la a kau iho la maluna o kekahi lala laau, maluna pono ae o ka moali alanui, kahi ana i manao ai malaila kela poe Paele e holo mai ai, a kakali iho la o ko lakou hoea aku, no ka mea he hana no kana i hoolala mua ai, e hookau mai maluna o kekahi o lakou.

            I ka maalo ana ae o na Paele mua elua malao pono o kana wahi e kau ana, ua hookuu aku la oia ia laua e holo me ka hoopilikia ole aku, a i ka wa nae i oili mai ai ke kolu o lakou, a o ka Paele hope loa no hoi ia, o kona kiola iho la no ia i kana kaula, a paa ana ke kania-i o kela Paele, a iloko o ka imo ana a ka maka, ua huki ino mai la o Tazana i kana kaula a hina ana ka Paele ilalo.

            Ua noke ae la oia i ka uwe, me ke kahea ana aku i kona mau hoa e kokua mai iaia, aka nae, ua hukii ae la kona kino e Tazana iluna o ke kumulaau, a na kela leo kahea hoi i kono aku i na Paele e holo ana mamua, e huli mai ihope e nana ai i ke kumu o kela leo uwe o kolauahoa, aia hoi iloko o ko laua kahaha, i owili pu ia me ka piha maka u, ua ike mai la laua i ke kino, o ko laua hoa e pii ana iluna o ka lewa a nalowale aku la iluna o ka lau o o ke kumulaau.

            Aole he noonoo pono iloko o kela mau Paele, he hookahi wale no, o ko laua holo i pakele ai mai ka make mai, o ko laua huli aku la no ia hoomau i ka holo ana, aia ka pono o ka hoea koke  aku imua o ko lakou puulu, a hoike aku i ka laua mau mea apau i ike ai.

            Aole o Tazana i hoohakalia iho ma ka pepehi ana i kana pio, hakalia no a pili ke kino o kela Paele iluna o ka lala laau, o ka hemo ae la no ia o ka ia nei pahi, a hou aku la i a o na mea hoonanai ma na lima ame na wawae, ua liko mai la iaia nei, a o ka mea nana i hooi loa mai i ka hauoli o Tazana, o ia no ka lilo ana mai iaia o ka lole keokeo, e kaei ana ma ka puhaka o kela Paele, a manao iho la ka loaa o ko ia nei lole.  Hele mai la kona makemake a nui, e huli hoi hou aku imua o na mapu, me kona lole, a hoikeike aku imua o lakou i kona ano, aole oia he mapu, aka he kanaka oia, o ka nana ae hoi, aole ona manao e hui pu hou me lakou, nolaila ua hoopau loa ae la oia ia noonoo ona, o ka lalau iho la no ia i ke kino o ka Paele make, a auamo ae la maluna o kona kua, ua hoomau aku la no i ka hele ana maluna o na kumulaau, no ka mea, ua makemake oia e hoike ike aku i kekahi hana hookahaha noonoo imua o na Paele, me kona manao, ma ia hana e loaa hou mai ai iaia na pua he nui, i lako hou ai oia me na meakaua no kona pono.

            Ua ma’u no kela wahi a ua o Tazana o ka hele ana aku, me kana ukana nui e hapai ana ma kona poohiwi, he mea kau la a ike iho oia i ke kaumaha, ua like kela kino make iaia me he wahi ukana mama loa, a i kona hoea ana aku ma kekahi wahi malaelae e pili kokoe ana i na kauhale, aia hoi e akoakoa ana na Paele i kahi hookahi, a iwaena o lakou na Paele aku i koe elua o ka holo ana mai ia Tazana aku, a e noke ana no hoi i ka hoike i ka laua mau mea apau i ike ai ma kela la.

            Hoike aku la ua mau kanaka ne ii ka halawai ana o ko laua hoa me kekahi kanaka ili keokeo kino olohelohe maloko o ka ululaau, a no ko lakou piha loa i’ka maka’u ua hoomaka lakou e holo elike me ka mama i loaa ia lakou, a o ka mea oi aku nae o ke kupaianaha me ko laua hoopiha pu ia ana i ka maka’u, o ia no ko laua lohe ana mai i ka leo kapalili o ko laua hoa, i huli mai nae ka hana ihope, aia hoi imua ponoi o ko laua mau maka, i ike aku ai laua i ka pii o ke kino o kela Paele o lakou iluna o ka lewa, a o ka mea oi aku nae o ka pokikiki, aole he holoholona a kino kanaka paha laua i ike aku, a ua manao maoli no laua he hana kela na kekahi o na akua lapu o ka po.

            I ka lohe pono ana aku o ka nui o na Paele i ka hoike a keia mau Paele o lakou, ua hele ua poe nei a piha maoli me ka weliweli; aka nae no ko lakou moi nae, aole ona manaoio iki, a o ia kana o ka pane ana mai:

            “Nokeaha la ko olua mea i hoike ole mai a ii ka mea oiaia.” wahi ana me ka hele hoi o kona ano a piha me kahuhu.  “Nokeaha la ko olua mea i olelo ole mai nei, ua pepehiia ko olua hoa a make e ka liona, a no ko olua piha me ka maka’u ame ka hohewale, ua holo mai nei olua e hoike i keia moolelo hoopunipuni ia makou?”

(Aole i pau).