Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 4, 25 Ianuali 1918 — Page 4
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
I HOOMAA I KA AI ANA I KA KAKOU MAU HUAAI
O ka ninau nui imua o Hawaii nei i keia la, o ia @@ ka noonoo ana. heaha la ka kakou mea e hana @@ i wahi e lilo ai ka kakou mau huaai ponoi, i mea e kokua mai ai i na lako ai maanei. a ma ia hana ena. e hookoe nui ia aku ai na meaai na ko kakou mau koa @oko o ke kaua. ame na aupuni e hui pu nei nie A@@rika iloko o keia kaua, ma ka hoopio @@@ i na enemi?
O na huaa ekahi mea ano nui loa iloko o keia @@@@. Oa maopopo anei i na kanaka ma Hawaii @@@. oia ke hookomoia mai nei na huaai maiwaho i keia ame keia makahiki? O keia mau huaai, oia no na alani Kaleponi, ka waina, ka apala ame kekahi mau huaai e ae, e hoowehiwehi nei maluna @@na pakaukau aina i kela ame keia la, e pono ai e @ookoeia aku no kekahi mau hana e ae iloko o keia kaua.
Ke hoolu'e nei o Hawaii nona ponoi iho i na huaai maikai loa, e pani aku ai ma na makalua o kela mau huaai ae la, a ke olelo nei o Mr. Hoover. @@ hana aloha a makee na kakou, ka ai ana aku i na huaai i hooulu ponoi ia ma ko kakou aina nei, @@ke me ka hiki ia kakou ke hana aku.
O ka maia e hoouluia nei ma Hawaii nei, o ka oi @@@ ka maia wai nui a ono iwaena o na huaai o keia ano like. Ua oi ae kona kupono ma ke ano @@ ai. i kulike ai me na mea ana o na meaai i imiia o ke aupuni. mamua o kekahi mau huaai e ae i kamaaina e aiia nei. elika me ka papa hoike malalo no penei:
O ka waiwaiio ma ke ano he ai ma ka paona e ikeia no o ka Maia. he 260; Apala, he 190; Alani, he 150: Pea. 150; Waina, 125; Lemi, he 125; Ipuala. he 60.
Ha ke hoolu'e nei o Hawaii i kela ame keia makahiki. ma kahi o ka 350,000 ahui maia, mailoko mai o keia huma, aia ma kahi o ka 125,000 ahui e aiia nei maloko o keia Teritore.
I ka imi ana i ka nui o ka maia a kela ame keia kanaka e noho nei maloko o keia Teritore, e ikeia ana he ewalu wale no maia a ke kaaka e ai ai Poko'o ka mahina, ua like hoi ia me hookahi maia Poko'o eha la, he huina haahaa loa hoi i aiia e na makaainana o Hawaii nei.
Ina e oho like mai ana na kanaka o Hawaii nei a hoomaopopo i ka lakou hana aloha aina oiaio, a @ ai ak hoi i ka maia i kela ame keia la, alaila e hiki ana no ke pau ka maia e hoolu'eia ne ma Hawaii nei i ka aiia maanei, a ma ia ano, ua hooko aku kak@@ i ka papa kuhikuhi i pili i na meaai i hopuka@ @ na huaai, o iwakalua kaukani tona, e hoopakeleia ana ia, no na ukana e ae i makemake nui ia.
Mamuli o kekahi mau kulana i hoololiia, he 600 wale no ahui maia i haalele iho i keia awa i ka mahina i hala e ku-e ana i ka huina maamau no @ekemaba i hiki aku ma kahi o ke kanakolu kaukani ahui.
Ua loaa aku anei ka ike i ko Hawaii nei poe, mamuli o ka nui ole o na wahi kaawale o na mokuahi no ka hoouka ana aku i ka maia; a hui pu iho me ka uuku loa o ka poe e ai nei i ka maia, i poho wale ai na maia nunui maikai ma na mala maia?
Ua ili iho ke ko'iko'i nui maluna o kakou, ka hoopakele ana ae i keia kulana ma keia mahele o ko kakou huaai ponoi, ma ko kakou lilo ana i poe e hoomaa ana, e lilo ka maia i hapa no ka kakou mau meaai, a e hoolako hoi ma na home, ma kahi o na huaai maiwaho mai.
Ua ikeia ka maikai ame ke kupono loa o ka maia ma ke ano he ai, e na kauka lapaau, a e na kanaka akeakamai, a o na kanaka e noho ana ma Brazil i hoolilo i ka maia i ai na lakou, o lakou kekahi poe kanaka maikai o ke ola kino, me ka ikaika o na lala; he mahele wale no nae ia no na mea i makemakeia ai kakou ma keia kukulu manao ana, o ka mea nui. e koe aku na huaai o Kaleponi no na hana @ ae i manaoia, a e hoolawaia ko kakou ono huaai, i na huaai o Hawaii iho nei, elike ae la me ka maia, a o ka mea oi aku, e koe iho he mau dala mahuahua e holo ai iloko nei o ka aina.
Oiai ke ohohia mai nei na haole ma ka hoeueu ana i keia manao e ai na mea apau i ka maia, ke kono ikaika nei ke Kuokoa ia kakou, e komo pu aka, a e hui pu iloko o ia hooikaika ana, no ka mea o kakou no ke hoopomaikai ia ana ma ka hooko ana i keiaa manao maikai, a ma ia ano hookahi no hoi. ua kokua aku kakou i ka papahana a ka Pere@@lena Wilson, a ua hookoe aku hoi i kekahi mahele nui o na meaai, no ka pono o ko kakou mau koa. ame ka poe e hooikaika pu nei me ke aupuni o Amerika, iloko o keia kaua.
E KUAI I NA POO HOAHU MA KE ANO KOKUA
I keia la. ua hoea mai ke kauoha i na makaainana o keia Teritore, mai na makua ahiki aku i na keiki. e kokua ia Amerika, ma ka haawi ana aku i ka kakou mau dala. ma ke ano aie i ke aupuni, ma ke kuai ana i na poo hoahu maloko o na haleleka apuni keia Teritore, a ma na wahi hoi i waihoia no ke kuai ana aku imua o na makaainana.
O ka haahaa loa a kela ame keia mea e kokua @@, he eha dala. ma ke kuai ana he iwakalua-kuma-malima keneka no ke poo hookahi, he hana hiki @eia i kela ame keia makaainana ke hooko, no ka mea he hookahi makahiki okoa i waihoia mai imua o kakou e kuai ai ahiki i ka piha ana o na dala eha ma ke poo. a i ka piha ana o elima makahiki, e loaa mai ana no kela ame keia eha dala i kuaiia no ke poo hoahu. he elima dala e hoihoiia mai ana, a elike me ka mahuahua a kekahi mea i kokou aku a@ i ke aupuni o Amerika, pela iho la no ka mahuahua o ka ukupanee no kana mau dalaa, e loaa mai ai iaia.
Ke kiola wale nei na kanaka he iwakalua-kuma-malima keneka i kela ame keia la no kekahi mau mea ano ole loa. a lakou e ike ole ai i kekahi pomaikai a waiwai paha maia hana ana, aka nae in a e kaohiia mai ana ia mau hana uhauha wale, a hooliloia aku ia mau keneka i na poo hoahu, no ke aupuni. e papalua ana kona pomaikai, o ka mua, ua kokua aku ia mea i kona aupuni, a o ka lua, e loaa ana iaia kekahi huina dala maopopo e hoi hou mai ana iaiai; e i okoa iho ai no oia i kona pomaikai. ana e mihi ai ke huli aku ihope a hoomanao i na dala mahuahua ana i kiola wale aku ai i na mea waiwai ole.
Ke hoahu nei kekahi poe i ka lakou mau kenikeni maloko o na hale banako o kakou, ma ka eha kenaka ka ukupanee no ka makahiki, o ia mau dala nae, ke hoopukapukaia nei e na banako. ma kekahi ukupanee kiekie loa, nolaila o ka poe hoahu maloko o na banoko ka i kokua nui aku i ka holomoua o ka poe kukulu banako, e hoohuliia ai ko kakou noonoo, ua oi aku ka hoahu ana i kekahi mau dala me ke aupuni, no ka holopono o na mea a ke aupuni i manao ai iloko o keia kaua; me ka mahuahua ae o na pakeneka e loaa mai ana no ia mau dala iloko o na makahiki elima, mamua o na mea e loaa mai ana mai na banako mai, no ia manawa hookahi.
He manawa maikai loa keia i waihoia mai imua o kakou, e hiki loa ai i na mea apau ke hoahu ma ke kuai ana i na poo; ina ia no ka eha dala wale no. me kekahi mau keneka e ae au e uku aku ai, no ke kaki i kauia no ka mahina i waihoia aku ai na poo i ka haleleka; ke ohohia nei na lahui e noho pu nei me kakou ma keia hana, nokeaha mai na kumu a kakou na Hawaii e hoohemahema wale ai i keia hana. no ka mea no kakou no ia pomaikai e loaa mai ana, ke makee kakou ia kakou iho.
Ina ua hiki ole i na makua ke hoahu no lakou iho. e hoahu no na keiki, mai ka eha dala aku ka haahaa. a i ka pihi ana o na makahiki elima mai keia makahiki aku, e loaa ana ia kakou he waihona maopopo loa. a he pohaku paepae hoi, no ka hoomaka ana aku e nee ma ke kulana hoomakaulii, ahiki i ka loaa ana he waihona mahuahua.
O keia ko kakou pilikia nui ko, na Hawaii, o ia no ka pono ai, ame ka pono uhauha, o ka mea ia e uhai mau nei kapilikia ame ka poino i kekahi mahele nui o keia lahui, aole keia i lohi loa no ke komo ana me na lahui e ae, a hoomaka e hoahu ma ka hana a ke aupuni o Amerika, i koi mai ai i kona mau makaainana.
E a'o na wahine i ka hoomakaulii, pela na kane ame na keiki. aole he olelo ana no ka poe nui o ke dala, aka no ka poe liilii o na loaa, he mau dala poho ole keia e hooliloia aku ana no na poo, no ka mea ua hiki no ke hoihoi hou ia mai ia mau dala i na manawa apau, e makemakeia ana, in a i halawai me na pilikia maoli, me ka hoihoi ana aku i na pepa hooia o na poo i ke aupuni.
Ua hiki ole paha i kekahi mahele nui o na kanaka Hawaii ke kokua i ke aupuni ma ke kuai ana i na bona aie o kanalima dala pakahi, ma keia poo hoahu, ua hiki loa ia i na mea apau e kokua i ke aupuni, e loaa ole ai he mau kumu kupono ma ko kakou aoao e kuai ole ai i keia mau poo hoahu, oiai he oluolu loa ke kumkuai.
IMUA E KA MEIA FERN NO KA PONO O NA MAKAAINANA
Me he mea la, o ka manao o ka Meia Fern o ka hoike ana ae maloko o na nupepa namu oloko nei o keia kulanakauhale, i na la mua o keia pule, e ahewa ana i ka poe kuai i'a o ka makeke, no ka hoopipii i ke kumukuai o ka i'a iloko o keia wa; o ka manao hookahi no ia o kekahi mahele nui o na makaainana, o ka oi loa aku o na Hawaii, no ka mea aia maluna o ka i'a ko lakou kauka'i ana i kekahi mahele nui o ka lakou mau meaai; e pono i'o ai e lawelaweia ae kekahi mau hana, e hoopakeleia ai na makaainana mailoko mai o kekahi kulana kupilikii. elike me ia e ikeia nei i keia mau la.
I ka nana maoli ana no i na mea oiaio loa i pili i ka oihana lawai'a, aole no he mau kumu kupono no ke kakiia ana o ka i'a i keia wa, a papalua, a papakolu iho ke kumukuai, i ko na mahina ae nei i hala, koe wale no ka hoohalikelike aku o ka poe e kuai nei i ka i'a ma ka makeke, me na kumukuai o kekahi mau meai e ae, oiai nae, aia lfe mau kumu maikai, no ia hoopii ana ae i na meaai, mamuli mai o na hoolilo nui hewahewa o ka hookomoia ana mai i Honolulu nei.
No ka i'a, aole no he mau hoolilo nui ma ka aoao o na kanaka lawai'a, koe wale no na makaukau no kela oihana; me ka loaa ana aku ia lakou ma ke ano averika, ma kahi o ka umi keneka o ka paona no ka i'a; i ka wa nae e lilo mai ai i ka poe o ka makeke, e kau iho ana lakou i ke kumukuai ma kahi o ka papalua a papakolu i ke kumukuai i ukuia aku i ka poe lawai'a, a ma kekahi olelo ana ae hoi, o ka poe kuai o ka makeke, ka i ohi i n@ pomaikai nui kewahewa, e hoopilikia maoli mai ana no i ka poe ai i'a, a i na kanaka Hawaii hoi, ame na lahui e ae e ai nui ana i ka i'a.
O ke kudalaia o ka i'a, kekahi mea kupono ole loa. o ke kudala, ka mea nana i hapai ae i ke kuloa. o ke kudala, ka mea nana i hapai ae i ke kumukuai o ka i'a a kiekie, a pa aku hoi i ka poe hoopukapuka, pakela loa aku ka pipii, me ka hiki ole no ke kuai aku i ka 'a i kekahi manawa.
Ina i'o he ana iloko o ka Meia Fern e hana aku i wahi e kaohiia ai ai kekuaiia o ka i'a me ka pipii, e hooko aku ia mana, a o na makaainana pu mahope ou; a he mea maikai no hoi. ka hui pu ana ae me Senatoa Chillingworth, kekahi mea kuleana Hoko o na hui lawai'a; e lilo laua i mau alakai ma keia hana imi e hoemi mai i ke kumukuai o ka i'a; no ka pono o na Hawaii.
NUHOU KULOKO
Maloko o ka aha a ka Lunakanawai Heen, ma ka poakahi aku nei i hala i hooleia mai ai ke noi a ka Rev. James Matthews, no ka hookaawale aua mai kana wahine mai kana a mare.
------------------
No na waiwai apau o na Kelemania maloko nei o keia Teritore ua hookohuia mai nei ka Hui Trust o Trent ma, i mea nana e hooponopono i ko lakou mau waiwai maanei nei iloko o keia wa o ke kaua.
------------------
O ka põe he mau pepa ninau ka i hoounaia aku ia lakou, e pono e hoihoi koke ae iloko o na la a ke kanawai i kauoha ai, aole hoi e paa loihi a hala ka wa pono, o halawai auanei me na pilikia ma na hana ana.
------------------
Mamuli o ka nui o na i'a liilii ma ka makeke i kela mau la aku nei i hoakaka ae ai ka Lunamakaainana Wilder o ka apana eha, i ke ku-eia o ke kanawai, e hookapu ana i ka hooheiia o na i'a me na upena maka liilii.
------------------
Eia no ke hoouna mau ia nei na pepa ninau o ka poe ma na mahele koho like ole o na apana eha me elima iloko o keia manawa, a o na pepa i hewa ka hoopihapihaia ana, ua hoana 'iou ia aku i ka poe na lakou ia mua pepa, no ka hoopnopono ana.
------------------
Nui ka hu'ihu'i o keia mau la, a ma ka hoike a ka mea ana anu o ka Nokele Young, o ka po o ke Sahati aku nei a ao ae ka Poakahi, ka po oi loa o ke anu, i like aku me kekahi mau mauawa anu i ikeia, ma na makahiki i kaahope aku nei.
------------------
Oiai, ma ka la 10 o Feberuari ae nei ka La Konohi o na Pake, a ua papaia mai nei hoi ke kuai ame ka ai ana i ka puaa ma ka Poaono, ua ku-e nui mai nei na Pake, no ka hiki ole ke loaa ka lakou puaa, noka hoomanao ana i ko lakou la kulaia.
------------------
Ma ka Mauana Kea o ka Poakolu nei i hala aku ai ka Rev. S. K. Kamaiopili ke kokua kahu o ka Ekalasia o Kaumakapili no Hawaii, no ke komo pu ana iloko o na hana a ka ahahui mokupuni e noho ae ana ma Waiohinu, Kau, ma ka la 27 o kia mahina a pa ma ka la 30.
------------------
Malalo o na kumu hoohuoi i hopuia ae ai he keiki Hawaii o Nohara kona inoa no ke hewa aihue, a mahope iho o ka nokeia ana aku i ka niele, ua oleloia ae, ua ae okoa ma oia no ka hanaia ana o kekahi mau hana aihue lehulehu eia, mawaho o Waikiki, Kaimuki ame Makiki.
------------------
O na wahine eha i hopuia ai e na makai me na koa, maloko o kekahi mau hale ma ka po o ka Poaono aku nei i hala, a i kauia ai ke kumu hoopii maluna o lakou he aeahaukae, ua ka-piia mai lakou he hookahi makahiki hoopaahao e noho ai maloko o Kawa.
-----------------
Ma ka hooloheia ana o na pilikoko o ka Moiwahine Liliuokalani imua o ka aha a ka Lunakanawai Ashford ma ka Poalua aku la i hala, i hoopuka mai ai ka aha i kana ollo hooholo, o ke Keikialii Kalanianaole ka mea pili kokokeloa i ka moiwahine i make.
-----------------
Eia no na uwapo ke paa mai nei i ke kiaiia i keia manawa, a ua hoike ae ke Kapena Foster, o ka poe wale no he mau hana maoli ka lakou maluna o na uwapo, ke aeia e loaa na palapala ae ia lakou aole hoi o ka poe i m@opopo ole ka lakou mau hana.
-----------------
Mamuli o ka ikeia no ka nui o ka pomaikai mai ka ili mai ka ili mai o ka mano no ka hana ana aku i kamaa, a pela hoi ka aila no ka laau lapaau, e kukuluia aku ana kekahi hui pepehi mano ma Hawaii nei, ma keia mua aku.
-----------------
Ma ka Poakahi nei i hoomaka ai keia kulanakauhale e komo iloko o ka hoomaa ana e ai maia, a ma ka Poakolu aku la i ka'ihuaka'i a ai na lala o ka Ahahui Hoolaha mai ke kahua mai o ka Hale Mana Hooko ahiki i ka Hokele Young, me na ahui maia, no ka hoohoihoi ana i keia hana iwaena o na makaianana.
AOLE HE MOKUKAUA MA KA INOA O HAWAII
(Mai ka aoao 1 mai) ke Kamaliiwahine Kawananakoa no Amerika, a e hooala ana no oia maanei he mau pule eha a elima paha, mamua o ka huli hoi hou ana aku no Amerika, a iaia maanei, e hooponopono aku ana oia i na mea e pili ana i kona waiwai ame na waiwai o kana mau keiki.
Oiai o kana mau keiki kekahi i hoakakaia maloko o ka palapala kauoha hooilina i hanaia e ka Moiwahine Liliuokalani, e waiho mai nei hoi kela palapala maloko o ka aha, me he mea la, o kekahi ia o kana hana nui e noho ai maanei nei, no ka makaala ana i ka pono o kana mau keiki, a pela hoi na mea e pili ana i ke kahu o kana mau keiki oo ole, ma o John F. Colburn, elike me na mea i keia iloko o ka aha mamua aku nei.
NUHOU KUWAHO
WASHINGTON. Jan. 17.-Na kekahi papa uuku i haule mailuna mai o ke kia o ka mokukaua Michigan i pepehi eono mau luina a hoehaia ekolu i keia la.
--------------
SAN FRANCISCO, Jan. 17.-Ua hoolahaia ae i keia la he poe wahine wale no a pau ke kiure e waeia ana no ka hookolokolo hou ana aku ia Mrs. Rena Mooney, ka wahine i hoopiia mai ai no ke komo pu ana iloko o na hoohalua dainamaita, a a i pa-hu ae ai iloko o ka wa e ka'i huaka'i ana uo ka hoomakaukau kaua ana iloko o Iulai, 1916
--------------
ROME, Jan. 20.- " O na popo ame na laau hahau he mau mea paani waiwai ole lakou," o keia ka manao i hoikeia ae e na luna o ka oihana dute Italia i ka manawa i kau ai i ka hookapu maluna o keia mau mea paani i hookomoia mai iloko o ke aupuni o Italia no na koa Amerika. Ma kekahi manawa kokoke i hala koke aku nei ua kuaiia e na koa Amerika na popo kakaikahi e hiki ana e loaa maanei a kauoha aku la i mau popo a mau laau hahau hou i Amerika; ua nele pu ka loaa ana o na laau hahau popo maanei.
--------------
WASHINGTON, Jan. 20- No ka hoopakele ana i na pono ame na pomaikai o ka laua mau aupuni pakahi ua komo aku la iloko o ke awakumoku o Vladivostock na mokukaua Pelekane ame Iapana a hoomalu aku la i ka haunaele maloko o ia kulanakauhale me ka waha o na pu kuniahi. O ke kumu nui o ko laua hoea ana aku no a i kolaua aloha.
Ma ka lono kelekalapa i loaa mai i kekahi Kepani mai Tokio mai i hoikeia mai i ka hoea ana aku o ka mokukaua Kepani a e hoakaka pu ana, mahope iho o ka hoea ana aku i hoopauia ai ka haunaele mamua iho ma Vladivostok.
-------------
TOKIO, Jan. 20.- Ma ka la aku la i nehinei i hoea mai ai i Iapana nei mai Rusia mai o K. Conrad, ke kuhina hou i hookohuia mai e Rusia ma ke ano he elele aupuni na ke aupuni Bolsheviki. Aohe oia i hookipaia mai ma ke ano he luna aupuni na ke aupuni hou o Rusia e Iapana.
O ke elele aupuni Kerqpensky i hookouia mai ai i elele aupuni i Iapana nei e Kerensky eia no oia i Tokio nei i nei manawa, a ua hoike ae oia e noho mau iho ana no oia maanei ahiki i ko Iapana hoole ana i ka ike aku i ke aupuni hou i kukuluia ae maloko o Rusia.
-------------
NEW YORK, Jan. 22- Ua pahola loa aku ka ino ma kela a a keia wahi wahi o Europa ma ka la i nehinei, a na ia ino i paniku i na pualikoa a pau. Aeaue e ike ole ia he kaua ma na kahua kaua apau koe ma kekahi mau wahi he kaua liilii loa me na pu kuniahi ka i hanaia.
-------------
NA MARE.
-------------
John Keawe ia Emalia Kauai, Jan. 16.
Wm. K. Heleloa ia Lucy Inamakaloa, Jan. 17.
Kalawaia Kahale ia Annie Kaukani, Jan. 17.
Jacob Abia ia Minnie H. Enoka, Jan. 17.
Robert Williams ia Newland Akima, Jan. 19
Alfred Kimokeo ia Alice Silling, Jan. 17.
Thomas Mokiao ia Elizabeth Lewis, Jan. 19
Kawai Kaikana ia Emma Kekauoha, Jan. 19.
Joseph Alohikea ia Ellen T. Puulei, Jan. 21.
David Kealaula a Edith Puulei, Jan. 22.
-----------
NA HANAU
-----------
Na John H. Young ame Bessie Winchester, he keikikane, Jan. 8.
Na William Vanderford ame Mauna Kaaumoana, he kaikamahine, Jan. 16.
Na W. K. Keama ame Mary Hina, he kaikamahine, Jan. 18.
Na William B. Keawe ame Ellen Paele, he keikikane, Jan. 19.
Na Samuel K. Bush ame Ada K. Williams, he keikikane, Jan. 20.
Na William Kane âme Euginia Akana, he kaikamahine, Jan. 20.
----------
NA MAKE
----------
Leilani Ezera, ma ke alanui Monsarat, Jan. 16.
K. W. Keahi, ma ke alanui Moi, Jan. 17.
Louis Blanco, ma ke alanui Kukui, Jan. 18.
Lot Kapahua, ma ka Halema'i Moiwahine, Jan. 18.
Jane Piikea Cummins Merseberg, ma ke Alanui Moi, Jan. 20.
Charles Kaninau, ma ka Home Leahi, Jan. 21.
Mrs. Mary Robello, ma ka Halema'i Moiwahine, Jan. 21.
Christina Spencer, ma ka Home Leahi, Jan. 22.
Charles A. Bolster, ma ke alanui Kalihi, Jan. 22.
David Kaili, ma ke alanui Archer, Jan. 22.
Wiliam Turner, ma ka Halema'i Moiwahine, Jan. 22.
E NELE ANA PAHA KA LOAA ANA O KA HAAWINA
-----------
Ma ka halawai kuikawa a ka papa komisina o na awakumoku o ka noho ana ae, ma ka auwina la o ka Poaha o ka pule i hala, i hoike okoa ae ai kela ka pule i hala, i hoike okoa ae ai kela papa i kona unuhi hou ana i ua kakoo ana wahi e loaa mai ai ka bila haawina, no ka hana ana aku i paekai no ke awa o Nawiliwili ma Kauai, me ka hoikeia aku o ka mea a ka papa komisina i hooholo ai, i ke kakauolelo a ka Elele Kuhio ma Wakiuekona.
O ke kumu nui o kela unuhi ana o ka papa komisina i kana mau kakoo ana i wahi e loaa mai ai ka bila haawina, mai ke aupuni federala mai, mamuli no ia o ka hoole ana mai o ka hui alahoa o Kauai, aole e hooloihi i kona alahao ahiki i ke awa o Nawiliwili, ma ia ano ua waiwai ole ka palekai i manaoia.
Ma kekahi manawa ae nei i hala, ua loaa aku ka ike i ka papa komisina o na awakumoku, o kekahi o na alahele maalahi e hiki ai ke loaa koke mai ka bila haawina no ka palekai o Nawiliwili, o ia no ka lilo mua ana mai o na aina e waiho kokoke ana ma Nawiliwili i ke aupuni Teritore, no ka mea, aole ke aupuni federala e makemake ana e holo aku na pomaikai, ke paa kela palekai, i kakahi poe e ae, aka i ke aupuni no ia.
No kela manao ua hoao ka papa komisina e loaa mai kekahi mau aina, ma ka hookomo ana i na hoopii hoahewa iloko o na aha hookolokoolo, aka nae i ka wa i pili ae ai o ka lohe, aole ka hui alahao o Kauai e hoomoe ana i alahao ahiki i Nawiliwili, ua hoopau ke komisina i ka hoeueu ana aku i ke aupuni federala, e hookaawale koke mai i ka bila haawina i manaoia no ke awa o Nawiliwili.
----------
PAU KA MOKU KALEPA MAHUKONA I KA NAHAHA
----------
No ke kolu o na manawa o ka halawai ana o ka mokukalepa Mahuona me na poino, i kaa ai ka lanakila maluna o ka poino, mamuli o kona ili ana mai nei iluna o ua puko'a o na kai o ka Hema aku nei, a pau i ka nahaha, me ka make ana o kona mau kanaka apau. a koe wale no he elua mau luina i pae olulo aku iluna o kekahi mokupuni mamuli o na ulia laki.
O keia iho la ka lono kelekalapa i hoikeia mai i Honolulu nei ma ka po o ka Poakahi aku la i hala, a o ka hoea ana mai hoi o kela mokukalepa i kona hopena.
He mokukalepa ka Mahukona kamaaina i ko Honolulu nei poe, a ma kona manawa o ka ili ana mai Ia, a pau i ka nahaha, he piha ukana kona o ka niu, e halihali ana no Kapalakiko, ua pau nae na ukana ame na kanaka i ka holoai'a iloko o ka hohonu o ka moana.
Oiai ka moku kalepa Mahukona maloko ae nei o ke awa i ka makahiki 1903, ke hoomanao nei no koonei poe i ka oili ana ae o kekahi ahi, mailuna mai o kela moku, me ka hoea ana ae o ka oihana kinaiahi no ka uwapo, a hooikaika e kinai i ke ahi, me na kanaka oluna o ka mokukolo Iroquois, ahiki i ka pio ana.
O kela ka poina mua i halawai mai me kela mokukalepa, ma kekahi mau makahiki elua mahope mai, i iloko o ka mahina o Ianuari, 1905, ua loaa kela moku i kekahi ino nui, a ili ma kapa ka Muliwai Columbia, aka nae ua hukiia no a hemo me ka maalahi, a o keia hoi ke kolu o kona halawai ana me ka poino, a waiho na iwiw iloko o na kai o ka Hema.
---------
LOAA PONO IA PIKO PAU IOLE
---------
Mahope iho o ka lilo mau ana o na dala a ka poe e hele ae ana maloko ka hale o ka Y.M.C.A. e malama ai i na hana hooikaika kino mailoko aku o na wahi waiho lole, no na pule ekolu a eha ae nei i hala, i paa ae ai he keiki opio o umi-kumamaono wale no makahiki i ka hopuia, a nona hoi ka inoa o James Davis, ma ka Poalima aku nei i hala.
He keiki opio keia e hele ana ma ke Kula McKinley, a nona hoi na makua ma Hawaii, a ma ka oleloia, ua loaa pono aku kela keiki i kekahi o na kakauolelo o ka Y.M.C.A. e hoao ana e lawe i na dala mailoko aku o kekahi wahi waiho Iole.
Ua hoike koke ia aku la ka lohe i ka oihana makaikiu, e hoouna mai i kekahi makai, no ka lawe ana aku i ke keiki opio e hoopaa maloko o kahi hoopaa lawehala, a i ka hoea ana mai o ka Makaikiu Silva, ma ka oeloia; ua ae okoa aku kela keiki imua on a, no kona lawelawe ana i kekahi mau aihue lehuleuh, maloko o na wahi waiho Iole o ka Y.M.C.A. iloko aku nei o na puli hala.
Ma ka oleloia, ma kekahi manawa, he iwakalua-kumamalima dala, i lilo mailoko aku o kekahi wahi waiho lole, o kekahi o na lala paamau o ka Y.M.C.A., a ma ka manawa i huliia aku ai ke kino o kela keiki, i loaa aku ai he elima dala ma ke gula, me kekahi mau dala keokeo, a ua loaa pu aku no hoi me kekahi uwaki gula, nona ka waiwaiio i kohoia ma kah o ke kanalima dala.
---------
HE MEA E HOOMANAO AI
---------
I ke kuai ana i laau kuna no na kamalii e hoomanao iho, o ka Laau Kuna a Chamberlain, ka laau maikai loa no ke anu, ka laau maikai loa no ke anu, ka nae ame ke kunu kalea, a aole he mau mea hoopilikia iloko olaila. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson, Smith & Co., na akena no Hawaii.-Hoolaha.
---------
HOOLEIA KA HOOPII OKI MARE A KE KAHUNAPULE MATAIO
---------
O ka hoopii oki mare a ke Kahunapule John James Matthews o ka hookomo ana ae i ka aha kaapuni no ka hooko-o ana i ka laua berita mahope o ko ka wahine hoole aua aku iaia i ka lawe ana i wahine hou, ua haule wale kana hihia ma ka Roakahi iho nei mahope o ka hooleia ana o ia hihia no kekahi mau la mamua o ka Lunakanawai Kaapuni William H. Heen, a ua hooleia mai kana noi. He heluna lehulehu o na hoahanau o ka Ekalasia Hoomana Naauao a Rev. John James Matthews i noho kahu ai i kauohaia e hele ae e hoike i ka lakou mau mea i ike ai no ia hihia imua o ka aha, eia nae ua loaa mua ka ka aha olelo hooholo mamu o ke kaheaia ana o ko Mrs. Matthews mau hoike oiai no lakou apau imua o ka aha e akoakoa aku ana.
Ua mareia o Rev. ame Mrs. Matthews i ka 1898 i ka mahina o Iulai, a mailoko mai o ka laua mau puhaka he eha mau hua ohaha o hookahi keiki hookama. Ma ka Mrs. Matthews pane no ke kumuhoopii oki ia ke kane e ku-e ana iaia no kona hanaino a haalele ana imua ua hoakaka ae o Mrs. Matthews imua o ka aha i ke kumu o kona haalele ana, oia no kona maka'u o hoopoinoia kona ola kino, no ka mea, wahi ana o ka hoike ana ae imua o ka aha, he lehulehu wale na manawa a kana kane i pepehi ai iaia, a i mea e pakele ai oia i ka eha. pela oia i haalele ai iaia a holo aku ia kahi e pakele ai kona ola, a o ke kumu ka o ka huhu ana o Matthews iaia no kona ae ole aku e lawe o Matthews i wahine hou, pela kana olelo imua o ka aha.
--------
KAOHIIA KA LIIA ANA MA KA AMANA
--------
Mamuli o ka ulolohi o ka hookohuia ana mai i pani ma kahi o ka Lunakanawai Kiekie Robertson, i waiho aku i kona kulana, i kekahi manawa pokole aku nei i hala, ua kaohiia ka liia aku o kekahi Pilipino, nona ka inoa o H. Aleantara, ahiki i ka lawa pono ana o ka aha kiekie i na lunakanawai ekolu.
O keia ka Pilipino nana i pepehi i kekahi wahine, malalo ae nei o Waipahu a make, a i hookolokoloia ai hoi imua o ka aha a ka Lunakanawa Ashford a ahewaia, me ka hookauia ana mai o ka hoopa'i, e liia oia iluna o ka amano likonaka, ma ka mahina o Sepatemaba aku nei i hala.
O keia Poalima ka manawa e liia ai o kela Pilipino maluna o ka amanalikanaka, ua hoopaneeia aku la nae e ke kiaaina, ahiki i ka la 15 o ka mahina o Fegeruari ae nei; no ka mea ua hoohalahala kela Pilipino i kona hoopa'i imua o ka aha kiekie.
O keia iho la ka piha ana o na manawa eha, o ka hoopaneeneeia ana o ka hoopa'i o kela Pilipino, e kamau ai no kona ola no kekahi mau la, a elike me ka hoopaneenee mau o ka Peresidena Wilson, i ka hookohu ana mai i ke kolu o na lunukanawai o ka aha kiekie, pela no ka loihi o na la e ola aku ai o keia Pilipino, me ka li ole ia. He nui na hihia hoolialahala i wahioia aku imua o ka aha kiekie iloko o keia manawa, aka, aole nae he mea e hanaia aku ana no ia mau hihia, ahiki i ka lawa pono ana o na lunakanawai ekolu no kela aha, he manawa ia i maopopo ole, oiai e hooka'uluaia ana ka hookouia ana mai o kekahi mea i panihakahaka ma kahi o ka Lunakanawai Robertson, i waiho aku i kona kulana iloko o ka aha kiekie.
--------
HOPUIA IA LUINA KELEMANIA
--------
Mamuli o ke ku-e ana i na rula i pili i an uwapo, o ia no ka hookokoke ana aku, ma na wahi i hookapuia. a mamuli no hoi kekahi o kona lahui he Kelemania, i paa ae ai o Franz Kelanofske, he luina mua no ka mokuahi Kelemania Pommern, o ka laweia ana ae e ke aupuni o Amerika, oiai e ku ana maloko ae nei o ke awa, ma ka Poaono nei, e ka Makaikiu A. E. Carter, o kela iho la ka lua o na kanaka i hopuia, no ka loaa ana aku maloko o na palena o na wahi i hookapuia.
I kela Kelemania e ku ana ma kekahi aoao mai o ka uwapo 13. ua ike aku la ka Makaikiu Carter, o kela no kekahi o na luina o ka mokuahi Ponimern, a i ka manawa i ninauia aku ai, no kana hana o ka hoea ana i aka uwapo. o kana pane, i hele aku oia no ka ike ana i kekahi o kona mau hoaloha, aka nae, aole ia i lilo he kumu kupono nona e hookuuia ai, ua paa koke oia i ka hopuia.
Ma ka manaawa i ku mai ai ka mokuahi. Pommern no Honolulu nei, mahope koke iho o ka oili ana ae o ke kaua ma Europa, ua paaia kela moku mu keia awa, malalo o na kanawai, i pili i na aupuni i komo ole iloko o ke kaua, nolaila ua komo keia Kelemania maloko na hana like ole, i wahi e loaa ai iaia kekahi ukuhana maikai.
I ka wa hoi i hoopukaia ae ai na rula kakau-ha e hookapu loa ana i na Kelemania ame na lahui e ae, i lilo he enemi no Amerika, aole e hookokoke aku, makahi he hookahi haner i-a mai na, uwapo mai, e noho hana ana kela Kelemania maluna o kekahi o na moku e pili ana i ka uwapo; uawaihoia aku kela haole Kelemani, malalo o ka malu o na luna oihana o ke aupuni federala e noho nei maanei.