Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 3, 18 Ianuali 1918 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO

POALIMA

HE POMAIKAI NO KO NA KUAAINA POE

 

            Ma ka Mokupuni o Maui i keia manawa, ua wekeia ae he alahele e hiki ai i ko na kuaaina poe e loaa ia lakou na leka me ka maalahi, mamuli o ka wehe ana ae o ka oihana leka ma Haiku, i kekahi alahele lawe leka no na apana kuaaina, ka mea i hana ole ia pela mamua ma na wahi e ae, e hooponomaikai nui ia aku ai ka poe e noho kaawale ana mai ka haleleka aku, ma ka hoopokoleia ana mai o ko lakou luhi, a e hoomaalahi ia mai ai no hoi ka loaa ana aku o ka lakou leka i kela ame keia manawa.

            Ma keia alahele halihali leka nae a ka haleleka o Haiku i wehe mai la, ua konoia aku ka poe e noho ana ma kela alahele, e kuai lakou i mau pahu leka, a e kauia ana kela mau pahu, ma ko lakou mau wahi noho, ma kekahi mau wahi o ke alanui, o ka ka poe he mau pahu leka o ka lakou wale no e hana ai, o ia ka hookomo ana aku i na leka maloko olaila, a kii aku hoi i ka lakou mau leka i hoounaia mai e na makamaka ia lakou, mailoko mai o keia pahu.

            O kekahi pomaikai nui i loaa aku i ka poe e noho kokoke ana ma kela alahele halihali leka, o ia no ko lakou kuai maoli ana mai i na pooleka, mai ka mea halihali leka aku, a mau hana e ae hoi i pili i ka palekana o na leka; nolaila ma ke ano nui ke olelo ae, o ko na kuaaina poe ka i hoopomaikai nui ia, aole wale no mamuli o ka maalahi o ka loaa ana o ka lakou mau leka, a pela hoi me ka hoouna ana aku i na wahi i makemakeia, aka e hiki ana ia lakou ke hooko aku i na makemake apau o ka poe i kauoha aku ia lakou i kekahi mau waiwai o na kuaaina.

            O na kanaka mahiai ame ka poe hanai holoholona kekahi poe i hoopomaikai nui ia aku malalo o keia alahele hou o ka halihali ana i na leka, pela no hoi ka poe e noho ana ma na wahi taona, i ka wa e manao ai e kauoha i na huaai, a mau holoholona, a hooulu meakanu, e hoea koke aku ana ka lakou leka i kahi i manaoia, a iloko no hoi o ka manawa kupono, ua hiki loa ke hoolawaia mai ko lakou mau makemake, me ka hakalia ole, e pono ai i ko na kuaaina poe e noho kokoke ana ma na palena o ka haleleka o Haiku, ke hoomaka koke e hoolako ia lakou iho me na pahu leka, he wahi lilo uuku loa ia, ke hookukuia me na pomaikai nui e loaa aku ana ia lakou.

 

KA HOIKE A KE KIURE KIEKIE NO NA HANA HAUMIA

 

            Ma ka Poalima aku nei i hala i hoihoi ae ai ke kiure kiekie i kana hoike e pili ana i ke kulana o Honolulu nei, no na hana haumia i Poomaopopoia maloko o keia kulanakauhale, imua o ka Lunakanawai Kaapuni Heen, e hookaakaaia ai ko kakou mau maka i ke kulana oiaio maoli o Honolulu nei, a kakou e hilahila ai, no na kikohukohu i kukuniia iho maluna o kakou, na makaainana o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei.

            Mailoko mai o ka hoike loihi a ke kiure kiekie o ka waiho ana ae imua o ka Lunakanawai Heen, e loaa no ia kakou keia mau mea oiaio i huli pond ia a i noiiia hoi me ke akahele e kela kiure, e pii ai ka lia maeele i ke kumu pepeiao, no ka mea ma kahi o ka hapaiia ae o Honolulu nei iluna ma ke kulana maikai, eia ia ke iho loa aku nei i ke ino ame ka piha i na ea polopolona o na hana haumia elike me ia e ikeia ai mahope ae nei.

            "Aole he kanalua no ka piha o Honolulu nei me na ea polopolona o na hana hookamakamaka o ke ano haahaa loa, a ke hoeueuia aku nei ke aupuni kulanakauhale e lawe koke ae i kekahi keehina, ma ka hoomaemae ana i na kulana popopo, lapuwale a ekaeka e ku nei.

            "Ua ike no na makai, malalo o ka Makai Nui Rose, i na kulana o ka ino me ka nana wale aku no nae ma ke ano hoolaulea.

            "Ua hoea mai na hoohalahala imua na hoa o ke kiure kiekie, ua lawelaweia ka hana hookamakama maloko o na hale lehulehu maloko o Honolulu nei, i hooliloia no na hana hoohauoli o na koa ame na makaainana.

            "Ua lilo na kiakaa otomobile i poe we'awe'a ma ka halihali ana i na wahine, o ka hapanui o lakou, he poe noonoo ole, he kapulu ma ko lakou mau ano, ua maa i ka inu waiona ame ka poiuma, he kapulu ma ke kino, a ma ke ano kanalua ole ua loohia i ka ma'i.

            "He hookahi kaikamahine Pake i maauauwaia no kekahi mau mahina e na kiakaa lehulehu i loaa aku ua loohia i ka ma'i lepera, a ke paa mai nei i keia manawa maloko o ka halema'i hoomalu.

            "Ua makemake ole ka oihana makai ame ke keena o ka loio kalana i ka hopuhopu ana, mamuli ka o ka lawa ole o na ike e ahewaia ai.

            "Ke hoeueuia nei ka papa o na lunakiai, i wahi e maemae ai ke kulanakauhale, e hookaawale i waihona dala no ka hoolimalima ana aku i kekahi puali i makee i ka noho pono o kekahi papa kiekie o na kanaka makaukau, e hoonoho ana ia lakou malalo o ka malu o kekahi alakai kupono.

            "Ua pii mahuahua ae ke kuaiia ana o ka waiona i ku ole i ke kanawai i na koa ame kekahi poe e ae, me ka hikiwawe.

            "He mea pono e hopuhopuia ka hana kuai opiuma e nee nei imua e na mana federala."

            Ma keia hoike i kikoo aku ai na kiure kiekie iloko o na ninau ano nui i pili loa i ke kulana ame ke ola ana o ke aupuni kulanakauhale, a keia pepa e manaoio nei, e lilo ana keia hoike i mea e konoia aku ai ka oihana makai, ame ka papa lunakiai o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, e hooko aku i na mea e ala hou ole mai ai he mau hoohalahala ana ma keia mua aku: me ka manao makee, e hooiia ae ka maikai mamua o ke ino, a e hapai ae hoi ia Honolulu ma ke anuu kiekie ae o ka maemae.

 

HE HOME KUPONO E MALU AI

 

            Ma kekahi manawa ae nei i hala, ua hoikeike aku ke Kuokoa nei imua o kona poe heluhelu, o ka oi loa aku i na kaikamahine ame na wahine opio e noho nei ma keia kulanakauhale, a e hele nei i ka hana, aole he wahi kupono a maikai e ae no lakou, o ka Lanakila Home wale no, e ku nei mauka o Palama, a no ka lua o ka manawa i kono hou ia mai ai keia pepa, e uwalo hou aku imua o lakou, ua hamama na ipuka o kela home no ke apo ana mai i ka poe apau e manao ana e loaa he wahi kupono a maluhia no lakou e noho ai, i kaawale hoi mai ka noho huikau ana, a mai ke alakoia aku, iloko o na hana nana e alako nei i keia lahui ilalo.

            Eia he helune nui o na kaikamahine opio ame na wahine opio ke noho nei maloko o na hale hoolimalima o ke ano huikau, e hoomanawanui ana i ke ano o ko lakou noho ana, mai na hana kupono ole a ko lakou mau ohana, a mai na hana hoowalewale a pahele noonoo mai, e hoopuni ana ia lakou; no keia poe la, e pau ka noho hoopili wale ana malalo o ka ohana, e pau ka huikau ana aku iloko o na anaina a ka poe i makemake wale mai no, e hoolilo i na kaikamahine ame na wahine opio, i luahi no ka lakou mau hana pauaka; a e ku ae iluna me ka maloeloe, a hoi ae ma keia Home e noho ai, e olelo iho ai ke kaikamahine ame ka wahine opio, ua loaa he puuhonua nona, e hoopuni ia ana hoi e na hoaloha i makaukau mau e haawi mai i na lima kokua o ke aloha hoa kanaka iloko o ko lakou wa o ka pilikia.

            No ka moe ana, ka ai ana, ame na mea e ae apau e pono ai ka noho ana ma keia Home, he keu aku a ka oluolu loa, e hiki ai i ka mea uuku o kana wahi loaa o ka pule, ke uku i kona mau hoolilo ponoi, me ke koe nui o kana mau loaa, no kona mau hemahema pili kino, a mau makemake paha, a o ka mea oi loa aku, ua hoopakeleia oia mai kona lilo ana i mea auwana, a noho paha iloko o ka huikau, e hiki ole ai iaia ke ku aku imua o na hoowalewale he nui, e maaloalo mau ae ana imua o kona mau maka.

            I keia la, ua hele na hale hoolimalima loloa e ku nei ma kela ame keia wahi o ke kulanakauhale a piha i na kanaka; ke lawelaweia nei, a ke malamaia nei na hana haumia maloko o kela mau hale, elike me na mea oiaio i huliia, a i ikeia e ke kiure kiekie o ke Teritore; o ka noho ana aku o na kaikamahine ame na wahine opio ma kela mau hale, he hana paakiki na lakou ka hoao ana e hoopakele ia lakou iho, mailoko mai o ke komo pu ana aku iloko o kela ano hana, oiai he nui na mea e paheleia mai ai o ko lakou noonoo, e hiki ole ai ke kupaa, a no ka hoopakele ana ae ia lakou, a no ka makee ana no hoi e lilo na kaikamahine opio i poe maikai, a i poe kupono e haaheo ai kakou ma ke ano he lahui, pela keia pepa e iini nei e hoi ae ka poe apau i loaa ole ka noho oluolu ana me ko lakou mau ohana, ma keia Home, aia malaila na hoaloha, na lakou e haawi mai i na kokua ana.

            Nohea mai ka heluna nui o na kaikamahine opiopio na lakou i hoopiha aku i ke Kula Hoopololei o na Kaikamahine ma Kamoiliili i keia la? Me ke kanalua ole ke olelo ae, o ka elua-hapakolu o kela mau kaikamahine, ua lilo aku lakou iloko o na hoowalewaleia, mamuli mai o ko lakou kulana noho kuikau, me ka maikai ole o ko lakou noho ana me ka ohana; a keia pepa e manaoio nei, in a i hoi kela poe kaikamahine maloko o ka Home Lanakila e noho ai, mahope iho o ka ike ana, ua kupono ole loa ko lakou noho ana ma ke ano huikau, i keia la aole lakou maloko o kela kula, aka ke noho hana nei lakou, a ke malama nei ia lakou iho malalo o na ano kupono; a o ka ike e loaa ana ia lakou no ke ano o ka malama ame ka noho ana o ka Home Lanakila, ka mea nana e hoomahuahua ae i ko lakou kupono.

            Aole no na kaikamahine ame na wahine opio wale no oloko iho nei o keia kulanakauhale keia Home i manaoia, aka no ko na kuaaina poe mai kekahi,, i loaa ole he mau wahi kupono e noho ai; ua hiki ke hoi ma kela wahi e noho ai, oiai e hoohala ana i kekahi manawa ma Honolulu nei, aole nae ia ma ke ano e noho wale aku no, aka me ka uku ana i kekahi mau hoolilo emi loa, i emi iho, mamua o na hoolilo ke noho pu me ka ohana.

            Malia paha, mamuli mai o ka maopopo ole, ke kumu o ka noho pohihihi o kekahi heluna nui o na kanaka Hawaii no keia Home, in a pela, alaila e hoopauia ana ia pohihihi, ma keia hoakaka ana, a i halawai me kekahi pilikia ma keia mua aku, e manao iho ke kaikamahine a wahine opio paha, aia he puuhonua nona, i makaukau mau e hoopakele ae iaia, mai na poino inai o keia noho kino ana; a ku ae iluna me ka maloeloe a hoi ae ilaila, me ka hoikeike aku i na pilikia imua o ka poe na lakou e malama nei i kela Home.

            Ke manao nei ke Kuokoa, eia maloko nei o ke kulanakauhale i keia la he nui o na kaikamahine ame na wahine opio i halawai mai me na pilikia lehulehu o keia noho ana, i nele hoi i na hoopakele kupono ana no ko lakou pono, no ia poe ka keia pepa e makee nei e lilo ka Lanakila Home, i wahi no lakou e noho ai, a e hooponopono ai ia lakou iho, e pii ae a kau ma na anuu kiekie o ke ano kupono o ke ola ana, a e kaawale aku ai hoi na noonoo pilihua mai ia lakou aku.

            Ehia mea aloha o ka poe ilihune ame ke poe uuku o ka lakou wahi loaa, i ka wa e hooneleia mai ai kekahi la o ka pule i ke kuai ana i ka pipi ame ka puaa, a hooi loa ia ae ana ka pipii o ka i‘a o ka makeke, e hiki wale ai no i ka poe waiwai a nui o ke dala ke kuai i ka i‘a; malalo o keia kumu, he mea pono e hoonoaia na kai lawai‘a apau i na makaainana, a e kono pu ia mai hoi na kanaka e hele e huli kino i na mea e hoopakeleia ae ai lakou mai ka pilikia mai ma keia mua aku, aole hoi ka noho wale iho no e pokakaa hele ai ma na alanui.

 

Nuhou Kuloko

 

            Ma ka mahina ae nei o Maraki e hoea mai ana, i koiia ai na Kelemania apau e noho nei maanei, e hoopaa ae i ko lakou mau inoa, me ka Ilamuku Amerika.

            He ehiku wale no la i koe alaila hoea mai i ka paa ana o ka puka no ka hoopihapihaia ana i na pepa ninau, no ka poe i kupono e komo iloko o ka oihana kaua.

            Eia ke pii hou ae nei ke kumukuai o ka i‘a i keia manawa, mamuli o ka hooneleia ana mai o kekahi mau la o ka pule, aole he kuaiia o ka pipi ame ka puaa.

            Ua manaoia ma ka mahina ae nei o Iune e hoea mai ana, e pau pono ai na hemahema o ke alahuki moku hou ma Puuloa e hanaia mai nei no ka oihana kaua o Amerika.

            Ua wehe ae nei ka haleleka o Haiku, Maui, he alahele halihali leka no na apana kuaaina, no ka pomaikai o ka lehulehu o ka poe e noho kaawale ana mai ka haleleka aku.

            I kulike ai me na mea i hoomaopopo ia, no na pepa uinau i loaa ae i ka papa wae no ka oihana koa, he hapalua o kela mau pepa i ikeia ka pololei ole o ka hoopihapihai ana.

            Ma ka hora 2 o keia auwina la Sabati iho e noho ae ai ka halwai a ka Ahahui Kahaleonalii o Hawaii,, ma kahi halawai mau, no ka noonoo ana i kekahi mau kumuhana i pili i ka ahahui.

            Nui ke alalaua, e lawai‘aia mai nei e na kanaka maluna o ka waapa mawaho ae nei o na kuaau o Kalia, a ke Iona nei i kekahi poe, ma kahi o ka elua ame ekolu dala o ka la ma kela hana.

            Ma Wailuku, Maui, ma ka hora elima o ke kakahiaka o ke Sabati, Ianuari 6, i pauaho mai ai o Mrs. Euralia Lindsay i keia ola ana, i kulike ai me ka hoike a ka nupepa Maui News o ka Poalima i hala.

            Mahope iho o ka hookohukohu ana no kekahi mau makahiki ae nei i hala i kaiehuia aku ai o Mrs. Owana Theresa Belliveau mai ka aina aku e pili pu nei me ka hale o ka hui hana uwila ma ke kakahiaka o ka Poalua nei.

            Ma ka halawai a ka papa lunakiai o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei o ka malama ana ae ma ka Polua aku la i hala, i kakauinoa ae ai ka Meia Fern i ka bila haawina, no na hoolilo o ke kulanakauhale, no keia mau mahina aono e nee aku nei.

            O ka põe he mau aie kahiko ko lakou i ka auhau sua no ka makahiki i hala i ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, o lakou wale no ka i makemakeia e uku ae i ko lakou mau aie kahiko, a no ka poe aole he mau aie, aole a lekou uku ana i keia makahiki.

            E hoomaka ana mai ka Poalua mai nei, aole kekahi mea e hele pu ana me kekahi o na ohua mokuahi, e aeia e hookokoke aku i ka uwapo, aka ma ka aoao mauka oia o ke alanui e ku ai, ua ahona no ka noho ana i kauhale mamua o ka hoao ana e hele ae no kaui o na mokuahi holo.

            Ma ka la apopo e hooloheia ai ka hihia ohumu me ke apuka o Mrs. Owana Theresa, Sam Kamakaia ame James Kealoha, e pili ana i ka palapala kauoha hooilina i oleloia ae he kauoha ia na ka Moiwahine Liliuokalani, o ke kiolaia ana e ka Lunakanawai Ashford, he mau pule ae nei i hala.

            He koa epa i piha me ke kolohe ka i hoea aku imua o kekahi poe lehulehu ma Manoa i ka Poaono aku nei i hala, no ke noi ana i dala e hoi ai no Leilehua, eia nae ua pokeokeo oia, mamuli o ka puni ana aku o ka poe ana i noi aku ai i na kokua, mamuli o ka loaa ana iaia he mau dala mahuahua.

            Mamuli o kona ae okoa ana ae imua o ka aha a ka Lunakanawai Ashford ma ka Poaono nei, no kona pili i ka hewa aihue ma ke degere elua, i kauia mai ai ka hoopa‘i maluna o George Ingraham, kekahi o na keiki i noho mua ma ke kula o Waialee, he elua makahiki hoopaahao maloko o Kawa.

            No ka pomaikai o ke keiki makapo John C. Almeida, e weheia ae ana he ahamele me hulahula ma keia Poaono iho, Ianuari 19, maloko o ka Halehui Phoenix ma ka hora 7:15, me ka loaa o na tikiki i ka poe e makemake ana e kuai malaila ia manawa no ka hapalua wale no, e ike ai i ka ahamele me ka hulahula pu.

 

E HOOLA I KELA KUNU.

 

            Ina e loaa ia oe kekahi kunu hoopilikia, aole oe e manao ua loaa oe i ka ma‘i, a i ole loaa aku ana paha oe i kela ano ma‘i, aka o kona ano, ua pilikia kou mau akemama, a he mea pono e ku oe ma ka aoao o ka palekana, a e lawe i ka Laau Kunu a Chamberlain mamua o ka nui loa ana, e lohi loa ai ka hoola ana aku. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson, Smith & Co., na akena no Hawaii. -Hoolaha.

           

Nuhou Kuwaho

 

            MEMPHIS, Jan. 10. He dainamaita i waihoia iloko o ka lauahu o ke kaa ahi lawe ukana ka i pa hu ae i keia la ma kahi kokoke mai ianei a he lehulehu o na kanaka hana o ke kaaahi i hoehaia. He aha ninaninau ka i malamaia i mea e loaa ai ka ike pehea la ka pauda i waihoia ai me ka lanahu.

            SPOKANE, Dec. 31. Iloko o ka makahiki i hala ua hoahuia e na haumana o na kula aupuni maanei he $14,581, elike me ka hoike a kekahi banako maanei nana i malama i na dala hoahu a na keiki kula. O ka huina nui o na dala i hoahuia e na keiki i keia mana wa he $105, 714.

            TOKIO, Jan. 13. E holo makaikai aku ana ke keikialii hooilina kalaunu no Europa i ka 1920, oia ka lono i hoolahaia ae i keia la. Ua manaoia e koonei poe e loaa ana ka maluhia mamua ae o kela manawa.

            ROMA, Jan. 11. Ua hoikeia mai ianei no ka ikaika  ame ka hahana loa o ka hoouka kaua ana aku a na Aupuni Hui maluna o na kahua kaua a na Italia maluna o na koa Kelemania Auseturia ua haalele mai lakou i kekahi mau auwaha, ua hana ia aku keia me ka nui o na koa Kelemania Auseturia i make ame na pu i lilo mai.

            TOKIO, Jan. 12. He 59 poe i make a he 30 mau hale i hiolo i ka wa i hanee mai ai ka hau paa maloko o ka okana aina o Nigata i nehinei. O na kanaka lehulehu i make a i hoehaia i eli maoliia ko lakou hemo ana e kekahi heluna kauaka lehulehu i ohi awiwi loa ia mai.

            PETROGRAD, Jan. 14. O na kauoha no ka lawe koke mai ia Nicholas Romanoff, mai kona wahi mai i hoopaahaoia ai ka i waiho ia ae e na elele o ka ahaolelo a na makaainana ma ka la i nehinei. Ua koi pu mai lakou e hookolokoloia oia mamua o ka aha hookolokolo o ka oihana koa.

           

MAKE E MAMUA O KA HOPUIA ANA.

 

(Mai ke Aoao 1 mai.)

            nau mai ana no kana kane, a i ka hoole ana aku a Mr. Wayne, ua kauoha mai la o Mrs. Green iaia e kelepona loa no ka Hokele Haleiwa ma Waialua, a i ka heleia ana aku e nana maloko o kona rumi, e waiho mai ana maluna o ka moe, ua make loa, he mau hora mamua aku.

            Ua holo koke aku o Gooding Field, ke panihakahaka i hookohuia aku ma kahi o Kapena Green, no Waialua, a loaa aku la no ke kino make e waiho mai ana ma kahi moe, a mamuli o ke kauoha a ka Hope Makai Plemer o Waialua, ua kahaia ke kino make e Kauka H. Wood o Waialua, a ma na mea i loaa aku iai, ole he kumu e ae o ka make ana o Mr. Green, mamuli no ia o ka ma‘i puuwai, aole hoi i lawe okoa ae i kona ola iho, elike me na mea i koho wale ia aku.

            Ma ka la Sabati nei, i malamaia ai kona hoolewa, me ke puhiia ana o kona kino, mauka ae nei o ka ilina o Nuuanu.

 

HOOKUUIA O KAUKA HAYES

           

            Mahope iho o ka hooloheia ana o na oleloike ma ka hihia e ku e ana ia Kauka H. Homer Hayes, no kekahi mau la ae nei i hala, ua hoopuka mai la na kiure o ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Heen, ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, e hookuu ana iaia, no ka pili ole o ka hewa iaia, elike me ke kumu hoopii.

            He umi wale no minuke a na kiure o ka noonoo ana i ka lakou olelo hooholo, ua oili hou mai la lakou imua o ka aha, a hoike mai la i ko lakou lokahi, e hookuu aku i ka mea i hoopiiia.

            Ua hooikaika nui ka loio a Kauka Hayes, e hookuuia mai ka mea i hoopiiia, me ka hookolokolo ole ia, aka nae ua hoole ka aha i kana mau noi kumu, nolaila ua hooloheia na hoike ma ka aoao o ke aupuni, a o ka hopena nae i ikeia, o ia no ka hookuu ana mai o na kiure no kona pili ole i ka hewa i hoopiiia ae ai oia.

            O ka hoike ko‘iko‘i ma ka aoao o ke aupuni, oia no o Kauka Hodgins, he elua manawa i kaheaia ai oia e hoike ae i kana mau mea i ike ai, a no ka hiki ole iaia ke hooiaio, i ke ano o ka hemo ana o ka bebe, mamuli paha ia o ka hoohanauia ana aku me ka laau a ano e ae paha, a i ole, ma ke ano maamau no paha ia, ua lawa ole na ike e hiki ai e kau aku na ahewa ana maluna o ka mea i hoopiiia, elike me ka na kiure i hoihoi mai ai i ka lakou olelo hooholo.

            Ua kalele nui ka loio o ka mea i hoopiiia, maluna o ka hoopii hoahewa, no ka hoakaka pono ole ia ana o ka hewa o ka mea i hoopiiia; a pela hoi kona hoakakapu ana ae, no ka loaa ole i ka aoao o ke aupuni, na hooiaio no ka lawelaweia ana o na hana hoohanau keiki e ae mea i hoopiiia.

            Ma ka aoao hoi o ke aupuni, o ka Hope Loio Kuhina Franklin ka mea i waiho ae i kekahi mau kumu kupono no ke aheweia o ka mea i hoopiiia, aka nae, mamuli o na mea oiaio i waihoia aku imua o lakou, a hui pu iho me na a‘o ana mai ka aha aku, i heluheluia aku imua o na kiure, pela iho la i hoopukaia mai ai ka olelo hooholo elike me ia ae la maluna.

           

HOPUIA NO KA HOINO IA AMERIKA.

 

            Mamuli o ka hoike okoa ana ae o kekahi o ua kanaka hana oluna o kekahi o na mokuahi o ka hui mokuahi holo pili aina, i kona manao, e ku e ana i ke aupuni o Amerika, i kulike ai me na oleloike i loaa ae i ka oihana kaua o Amerika maanei nei, i paa ae ai o John Oleson i ka hopuia, a waihoia aku malalo o ka mana o na luna oihana federala maanei nei, ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala.

            He lehulehu wale na inoa o kela kanaka e kapa ai iaia iho, o kona inoa hope nae oia o John Oleson, a ma kana hoakaka i koua manao i loheia e kekahi poe, ua hoole loa oia i ka ae ana e hele ae e hoopaa i kona inoa no ke komo iloko o ka oihana koa, a ua hoole pu ae no hoi oia i ka hoike ana, he mea oia no kekahi o na lahui i noho enemi me ke aupuni o Amerika, oiai nae he Kelemania kona lahui oiaio.

            I kulike ai me na mea i hoomaopopoia no kela kanaka, ua hanauia oia ma Kelemania, eia nae e hele ana oia malalo o na inoa kapakapa lehulehu, a malalo hoi o na lahui like ole.

            Ma ka oleloia, ua loaa aku ka ike ia Mr. Oleson, no kona hakiloia ana e na kanaka o ke aupuni federala, a mamua ae o kona kiiia ana aku e hopu, ua haehae oia a ua hoonalo aku i na pepa apau, e hiki ai ke hooiaioia kona lahui oiaio, a ua hoao pu ae no hoi oia e kikoo i kona ukuhana me ka manao e haalele iho ia Hawaii nei, eia nae ua hiki ole ia hana.

            He elua ka manawa a keia mea o ka hoea ana mai no Honolulu nei, i kona manawa hope i hoea mai ai, ua kapa oia iia iho ma ka inoa o John Oleson, aka mamua aku nae, o John Hansen kona inoa, eia nae aole i hoomaopopo iki ia kona ano, a hoea wale mai iloko o keia manawa e hakilo pono ia nei na enemi o Amerika ma Hawaii nei, akahi no a mapopo kona mau ano maoli.

            Ua manaoia, o kona inoa oiaio maoli, oia no o Robert John, a ua hanau hoi oia ma Hamburg, Kelemania, iloko o ka makahiki 1882, nolaila ua piha na makahiki he kanakolu kumamalua iaia. Ma kona manawa nae i hopuia ai, a hoikeikeia aku la hoi imua on a, na mea oiaio i pili iaia ame kona hoao ana e huna iaia iho malalo o kekahi inoa okoa, ame kekahi lahui okoa, ua olelo ae oia penei:

            O ka manawa mua loa o kona hoea ana no Amerika, ma ka makahiki 1901 no ia, maluna o ka moku Gupiter, a lele ma Tacoma, Wakinekona, a mai kela manawa mai, ua holo mau oia maluna o na moku i ka moana ma ke ano he luina.

            Ua komo oia i ka Hui Uniona o na Luina ma Kapalakiko, malalo o ka inoa John Wharman; a i ka manawa i komo ai o Amerika iloko o ke kaua a no kona hopohopo o paa auanei oia i ka hopuia e Amerika, ua hoololi oia i kona inoa, a kapa aku la i ka inoa o kekahi luina okoa, he kanaka Suidi, me ka lawe ana mai i na pepa apau e pili ana i kela luina.

            Ua noho oia ma Honolulu nei no kekahi manawa, alaila kau aku la maluna o kekahi moko okoa, a i kona hoea hou ana mai nae no Honolulu nei, aole ma kela inoa mua on a, aka ma kekahi inoa okoa loa, oia ka inoa o John Oleson, me ka noho hana ana malalo o ka hui mokuhi holo pili aina.

 

MANAOIA UA AI MAOLI I KA LA AUMAKE.

 

            O ka make ana o Kapena Green maloko o ka hokele o Waialua, ma ka po o ka Poalima, a ao ae ka Poaono aku nei i hala, ua lilo ia i kumu e ala mai ai o na hoohuoi ana a ua manaoia, mamuli mai o ka ai ana i ka laaumake, i make ai oia, aole hoi mamuli o ka ma‘i puuwai.

            O kekahi kumu nui o ka hookahuaia ana o kela manao, ua ai maoli no o Kapena Green i ka laaumake, o ia no ka hoikeia ana ae o kona hoea ana aku no ka halekuai laau o Benson Smith, ma ka la 9 o keia mahina, he la hoi mamua ae o kona waiho ana aku i kona palapala waiho oihana, ma ke ano he poo no ka papa o ka poe kupono i ka oihana koa, a kuai aku la i kekahi laau no ka hoomake ana i ka popoki.

            Ua hoea aku oia no kela halekuai laau, a ninau aku la i kekahi o na kupakako oloko, e haawi mai iaia i kekahi laau, e hikiwawe ai ka make ana o ka popoki, me ka olelo pu ana aku hoi, he popoki kekahi ana, ua kahiko, a ua makemake loa oia e pepehi i kela popoki a make, ma ke ano maikai, aole hoi ma ke ano ku i ka hoomainoino.

            No ka manaoio o ke kupakako he oiaio kela mau olelo a Kapena Green, ua haawi mai la oia i ka laaumake i manaoia ai no ka popoki, me ka hoakaka pu ana mai i na ano e hoohanaia ai o kela laau; a i kulike ai me ka hana mau a ka poe apau e kuai ana i na laaumake, ua kakau aku la o Kapena Green i kona inoa iloko o ka buke, alaila huli hoi aku la no kona home, me ka nanea pu o na mea apau, i ka manao maoli o kela laaumake ana i kuai aku ai.

            O kona make ana maloko o ka hokele o Haleiwa he manawa pokole mahope mai o ke kuai ana i ka laaumake no ka popoki, ka mea nana i haawi aku i na noonoo ana iloko o kekahi heluna nui o na hoaloha o Kapena Green, ua lawe okoa ae no oia i kona ola iho, i pakele ai oia mai na kumu hoopii e ku e ana iaia no ka hewa lawe i ka waiwai i waihoia aku malalo o kona malu; a i pakele pu ai no hoi oia, mai ka hilahila mai e kau aku ana maluna ona.

 

AOHE NA KA AHAHUI OIWI I MAKEMAKE AKU.

 

            I ka hinahooponopono o ke Kuokoa Aloha; Aole au i makemake e pane uo keia mea, aka o manaoia mai e ka lehulehu na na Ahahui Oiwi wale iho no paha nei haakoi a makemake e kuai i ka halehalawai ame ka aina o ka Ahahui Poola, nolaila, he mea pono e loaa aku kekahi ike maopopo i ka lehulehu o ka lono i hauwawa a i hoolahaia ae ma ka Nupepa Kuokoa o ka Poalima i hala e na luna nui o ka Ahahui Poola e olelo ana, "ke makemake mai uei na Ahahui Oiwi o na Kane ame Wahine e kuai i ka aina ame ke hale o ka Ahahui Poola," he mea ia na ua Ahahui Oiwi i upu a i moeuhane mua ole ai. Aole loa ia mea i li‘aia, na kekahi mau lala no o ka Ahahui Poola i hookokoke mai a hoike mai i ke kee o ka Ahahui Poola, oia hoi, aohe ka he lawa o ke dala i nei manawa e hiki ai e uku i na koi mai na lilo hoolewa ame manawalea o ka hoahanau i make ame na lilo o ka malama ana i ka hale ame ua lilo auhau.

            He mau mea keia a na Ahahui Oiwi i ike ole aku ai, aka, mamuli o ka hoakaka a kekahi o na lala o ia ahahui i ikeia aku ai na kee mahope o ka poopoo, he mau olelo oiaio paha ia a aole paha, aka, oia nae na kee o ka Ahahui Poola i hoikeia mai, a ia manawa hookahi i hoike mai ai ia lala i ka manao o kekahi mau lala o ka Ahahui Poola e kuai i ka aina ame ka hale i ka Ahahui Oiwi, in a he makemake ka Ahahui Oiwi o na kane ia aina ame ka hale.

            Mamuli o keia hoakaka i loaa ai ka manao i kekahi o na lala o ka Ahahui Oiwi e huli aku i ka mea oiaio a ua kohoia he komite no ka hui ana aku me kekahi o na luna nui o ka Ahahahui Poola no ka ninau ana aku in a he aoiaio ka olelo a kekahi o na lala o ua ahahui la. Ua hui ke komite me kekahi o na luna nui a ua ninau aku in a ha oiaio ka lono i hoikeia mai, a ma ka pane i loaa mai i hoopau ia ae ai na pohihihi, oia hoi ua like ole ka lono i hoikeia mai me ka mea oiaio. Aole hiki i ka Ahahui Oiwi ke ike aku he lala kulana maikai paha no ka Ahahui Poola ka mea nana i hoike mai i ka manao kuai i ka aina ame ka hale halawai o ka hale a aole paha, aka nae, ma kana olelo, me he mea la he mea kuleana oia i ua ahahui la, a no kona ike i ka pilikia ame ka manao o ka ahahui e kuai ia waiwai, pela oia i hoike mai ai. Eia hou kekahi manao i hoikeia mai: Ina no ka lilo mai o ia mau waiwai i ka Ahahui Oiwi, alaila, e komo mai ana na lala aoau o ka Ahahui Poola i ka Ahahui Oiwi o na Kane, mahope iho o ka maheleia ana o na dala apau mawaena iho o na lala e ku maikai ana ia manawa. Aohe mea a ka Ahahui Oiwi i hoolala ai no ke kuai ana i aina ame hale, a oki loa aku ka manao ana e kuai i ka aina ame ka hale halawai a ka Ahahui Poola, nolaila e ike mai ka lehulehu o na hauwawa o na la i hala e olelo ana he makemake ka Ahahui Oiwi e lilo mai ka aina ame ka hale halawai o ka Ahahui Poola, a e huihui ka na Ahahui Oiwi a elua, ka Ahahui Oiwi o na kane ame na wahine no ke kuai ana ia mau waiwai, aole loa he mea o ia ano i hoolalaia e ia mau ahahui.

            Ina makemake ka Ahahui Oiwi e kuai aina a e kukulu i hale halawai ponoi nona iho, he hana hakalia ole ia e hanaia aku ai aka, aole ia mea iloko o ka umauma o na hoahanau Oiwi, oiai nae he hana pono loa ia e hana koke ia aku, aka ma na kukakuka wale no e holopono ai ia hana, in a hoi ha e kala wale i ku ai.

J.K. NAKILA,

Puuku Ahahui Oiwi.

 

UA HAALELE MAI.

 

            Ma ka la 8 o keia mahina i haalele mai ai o Mrs. Kanui Ikoa i keia ola ana, a hele hookahi aku la aohe loa, ma ka hale kahu o ka Ekalesia o Huelo kahi ana i hoohala hope loaa ai a malaila no ka hauu hope loa i kaili ae ai a waiho iho la i ke kino na Ikoa, a ma ia la no i hoihoiia mai ai no Wahinepepe, e hapai ia ana e na lima kokua aloha, a i kokua pu ia hoi e kekahi wahi kaa liilii o elua huila, mai ka lokomaikai o ka makua W. F. Pokue.

            Ua haalele ka huakai ia Huelo, hale kahu hora 12 awakea hiki ma Wahine pepe hora 5, a komo iloko o ka hale halawai o Wahinepee ma ia po, a ua akoakoa mai na makamaka a me na hoaloha o Mrs. Kanui, a puulu pa iho la ma ia po ahiki i ke ao ana, a ma ka hora 10, o ia la, ua malamaia ke anaina pule nona e ka Ahahui C. E. o na makua o Keanae ame Wahinepee.

            A i ka pau ana o na hana haipule, ua hapaiia aku la ke kino lepo noloko o ka halepuna i hoomakaukau muaia, a waiho aku la ka lepo i ka lepo, elike me ia olelo paa loa hiki ole ke hoololi ae; "E hoi ka lepo i ka lepo," a malaila hookuu na hana, a hoi ko Huelo, a hoi no hoi ko Keanae, a haawi aku la i ko makou lima lulu hope loa me ka mea e noho ana iloko o ka luuluu ame ke kaumaha, oia no ke kane ame na kaikamahine.

            O makou o kou mau makamaka ame na hoaloha i kokua pu a hana pu me oe, ke auamo pu nei makou me oe i kou mau luuluu, o makou pu malaila, kou mau ehaeha o makou pu no malaila a na ko kakou Haku aloha e hoomama mai ia oe a ia kakou pu no hoi, oiai kakou e noho kaawale ana.

            Owau iho no me ka haahaa.

D. W. KALUA,

Keanae, Maui. Jan. 11, 1918.