Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 1, 4 Ianuali 1918 — HE MOOLELO KAAO NO NA KEIKIALII EKOLU A KA MOI AME NA LEDE ELIMA O BAGEDADA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO NA KEIKIALII EKOLU A KA MOI AME NA LEDE ELIMA O BAGEDADA

L'a pane aku au ia lakeu he makemake au e ike ia mau mea a pau. me k.,'u uana ~lc heaha ia'ka h-.pena e lioea niai ;m;i niahma i/u. A ei.i liou. e a o aku ana makou ia oe e uumi loa oe i k.»u manao makemake e hoikeia aku na kumu o ko makou hana atia elike ir.c ia au i ike ai," i pane mar ai kekalii o na kanaka he umi. "110 ka mea-ina a'ole oe e honlohe mai ana i keia a'o e liio ana ko maka akau elike me ka iilo ana o ku makou. I'ehea ia i kou ma'nao?" Aolie o u nana no ko'u liopena," i pane aku ai au, "a iee hoike aku nei au ia oe, ina aole e halawai ana au me ia lu.pena, alaila. aole au e ike ilio ana oia ka ke kumu o ko Miikou poino no ko'u poino owau no ka'u e ahewu i!io 110 ko u poino ana, ?io ka mea ua a'o muaia mai." Aiaila hoakaka hou mai ia oia_ ia'u ma e lilo ana kekahi maka o'u. aole a-u e pono e noho'hou aku me lakou, ina 110 aohe o'u manao e noho liou aku me lakou, oiai ua lawa 110 ko lakou heluna i makemakeia, aole hiki ke hoomahualuia hou ia ae ka nui. Ua hoike aku au i ko'u minamina ke hookaawale au ia'u ilio mai a lakou mai, no ka mea. he poe oluolu loa laleou ia'u. aka no ko'u makemake 110 e ike i na' mea apau me ko'u nnna ole i ka hopena e hanaia mai ana no'u, ua lioopaakiki aku 1a np au e hoike mai lakou apau ia'u i ke kumu. I ka ike ana mai o na kanaka opio he umi he hana hiki ole ia lakoti ke hool.oli ae i ko'u manao, kii aku la lakou i kekalii hipa, a pepehi iho la ia mea, a mahope o ka pau ana o ka ili i k& loleia, haawi mai la lakōu ia'u i ka pahi a olelo niai la ia'u e hoohana aku ia mea mahope. "E lawe aku oe i keia pahi, me ia mea oe e hoohana aku ai no ka hana a makou e kauoha aku ana ia oe. E humuhuniu aku ana makou ia oe a paa iloko o keia ili hipa, a iloku o nei ili hipa e huna aku ai makou ia oe ahiki ole i kekahi mea ke ike mai ia oe, a me ia ano makou e haalele iho ai ia oe a hoi aku makou e hiamoe. "Mahope koke iho o ia manawa e ike aku ana oe i kekahi manu nui i kapaia e lakoli ke koraka, e .lele mai ana i ka lewa, a i kona manawa e ike mai ai ia oe e manao ana ia lie hipa oe, a e iho mai ana ia ilalo nei, a lawe aku ia oe i ka lewa. Mai lilo ia laweia ana aku ou i ka lewa i mea nou e niaka'u ai. Mai maka'u iki oe, o kou palekana ia. "E hoi hou mai.ana kela manu i ka honua nei me ia p-.ia 110 ou iloko o kona mau maiuu, a maluna o ka piko o kekahi mainia e waiho iho ai oia ia oe. "I kou w*a e ike ai ua ku oe i ka honua, oia kou wa e okioki ae ai i ka ili hipa me ka pahi i haawiia aku nei ia oe, a ia wa oe e ike ai nou iho. "I ka wa e ike mai ai o ka manu he kanaka oe ea. e lelei koke aku ana ia i ka lewa, ā o kou palekana n.o ia. Mai noho iho oe malaila, aka e iho aleu oe ahiki i ka haule ana i ka aina palahaiaha e wāiho mai ana niamua ou, a hoomau aku i ka hele ana ahiki i koii hoea ana i kekahi kakeia nani iua <»le au i ike ole ai i kou aupuni, ua uhiia owaho a puni me ke guia ame na pohaku emerale, sepaea, onike, jasepi ame r.a pohaku momi nani e a,e. "llele pololei aku no oe ā komo i ka pukapa e hamama mai ana, lie pukapa hamama mau ia i na manawa apau. () makou nei apau au e ike mai la la ea, iloko makou o ia kakela mamua, aka aole makou e kamailio aku ana ia oe no ka makou mea i ike ai maloko olaila, 'a pela me ka hopena poino i loohia ai makou maloko olāila, oiai e ike aku ana no oe nou iho ke hiki oe ilaila. "O ka mea hookahi wale no i' hiki ia makou ke hoike āku ia oe oia keia, ilaila i lilo ai nei mau māka o makou au e ike mai la. He moolelo loihi ko ma'kou pakahi i.piha me na haawina popilikia. a ina no ka hoopaaia o ia moolelo e piha ana kekahi buke nui; o keia wale no ka mea hiki ia mākou ke hoike aku ia oe i keia manawa aohe mea hou aku." I hakalia wale 110. i ka pau o nei mau olelo ana. o ko'u nalui ae 1a no ia ia'u a pau me ka ili huluhipa. alaila lalau aku la i ka palii a lakou i haawi'mai ai ia'u a paa i kuu lima, a mahope o ko lakou humuhumu ana mai i ka ilihipa a paa, haaleie mai la ia'ii ma kela wahi, a hoi nui aku la noloko ko lakou mau rumi. Aohe i liuliu loa ia noho ana iho a'u ike aku la au i ka inanu nui a lakou o ka hoakaka ana mai. e iele kikaha niāi ana i ka lewa, a e papio iho ana maluna pono ae o'u; ilok») o ka imo ana a ka maka ua paa iho la au i ka umiiia e kona mnu maiuu ooi, a elike me ka laweia ana ae o kekahi wahi keiki hipa uuku, pela iho la 110 ko'u laweia ana ae iT<a lew?:, a laweia aku la au noluna o ka piko o kekahi mauna. I ka wa a'u i ike ai ua hookuuia iho au iluna o ka honua l>aa. o k(j'u hoomaka koke ae la 110 ia e okioki i ka ilihipa i lmmuhumuia ai au me ka pahi a'u e paa ana. a wehe awiwi ae la i ka ili hipa mai ko'u leino ae, a ku aku la mamua o ka manu, a i kona ike ana mai ia'u ua lele koke aku ia i kahi e. He manu nui keokeo ia, he ikaika kona i hiki ke hapai i kekahi bipi a elepani paha; loihi kona mau eheu; loihi a nui me ka v>i kona nuku me na maiuu ; he ikaika kona kino, i ka wa e loaa ai o kekahi holoholona iaia, oia hoi kana ai, e lawe aku ana iā a luna o ke kuahiwi a ilaila e ai ai a e hanai aku ai i ka manu wahine me na keiki. No ka nui ame ka ikaika loa- o ka manaolana iloko o'u e hoea koke aku i ke kakela ua hoea aku la au ilaila iloko o ka hapa la wale no; he loa ia wahi la a'u o ka hele ana aku, aka no ka mii iihi loa e hoea koke aku ilaila ua nana ole ia ae ka l"a, ka luhi, ka maloeloe, o ka hoea wale aku no i ka pahuhopu i makemakeia ka mea nui. Ala kekahi wāhi mamao lda mai ua ike'koke aku la au 1 ke ku mai o ua kakela la mamuli o ka hulali o ke gnla aine na l'ohaku.momi 1 ka pa ia ilio e na kukuna o ka la, a ia'u i koknke loa aku ai ua ike pono i'o āku la au i ka nani o Ua kakelaia "niamua o ka mea i hoakakaia mai ai i^i'u. K hamama i'o mai ana no ka pukapa elike me ia i hoakakaia mai ai ia'u, a oiai no ko'u ike maka ana aku i ka nani o ua kakela la ma.kahi mamao ua hooi loa ia ae ko'u makemake e komo koke akU iloko olaila; nolaila ua hoawiwi loa aku ia au i ka'u hele āna ahiki i ko'u komo ana aku iloko 0 ka pa nui h'uinahalike ma kona mau aoao apau. la'll i komo aku ai iloko o ka pa-ua hele kaapun'i ae la 'iu ' ua kakela la 110 kā makemake e makaikai a e ike pono '<o u iho i kona mau aoao apau, a ma ia hele kaapuni aua :i " i loaa ai ia'll ka ike he hanaiwa-kumamaiwa ka nui o na puka me na alapii nia kela a ma keia puka e pii ai 110 ka halo c lna nialuna. , ' ' He ku i ka nani na wahi apau o ia kakela e hiki pono ole aia ia'u ke hoakaka piha aku; o ka laau i hanaia ai na puka he iiiahi ame ka alo£, a o kekahi mau puka ua hanaia me ke & l 'la, a o kekahi mau p.uka e ae aohe maopopo ia'u, a o na alapii ua hanaia me ke gtila ame na pohaku momi wale 110.

I O na.piika he haneri ka nui e hamania poilo aku ana lakou i kekahj mau kihapai i piha me na pua nani o na ano like o'le, a ia'u i maalo aku ai malaila ua ko mai la ke ala waianuhea o na pua, alaila,: hu ae la ko'u aloha no ko'u aupuni. M;i keia puka e hiki ai ke hele aku ahiki i ke komo ana aku i kekahi mau hale e hoahuia ai na mea nani like ole a'u i ike ole ai i kahi o ia mau mea ma ko'u aupuni; he mau hoopahaohao nui no hoi i ka noonoo o ka malihini ke ike aku. Ma kekahi aoao mai o kalii a'u e ku ana ua ike aku la au i kekahi puka e hamama mai ana, o ko'u komo aku la no ia me ke kono ole ia mai. o ka mea nana i hookuhau mai ia'u oia ko'u ike ana aku i kekahi mau leele he kanaha ka nui, e īioho mai ana no lakōu na hele'helena nani i hiki pono ole ia'u ke hoakaka aku. nau 110 i.a e ka maelame e ikq nou ilio, n i mai auanei oe i kuu haanui wale aku. lia kahikoia lakou a pau me na aahu keokeo aliali elike īne ka hau, ia lakou i ike mai ai ia'u. ku like ae la lakou. a pau iluna a haawi mai la i ko lakou aloha, a mamua o_ko'u haawi ana ku i ko'u aloha, ua hooho like mai la lakou me ka leo nui: ko makou liaku wiwo ole. ke hookipa mai nei makou ia <>e me ke aloha." a olelo mai la hoi kekahi o lakou no ke koena aku o lakou. "he manawa loih; ka makou o ke kali ana o ka hoea mai o kekahi kanaka elike me oe, a nani h<J ia ua hiki mai la oe, ke liauoli nui nei makou no. ka ike aini aku la ia oe. "Ma kou ma.u ano apau a makou e ike aku nei ua lawa loa ia e hoike mai ana aia me oe na ano maikai apau a makou e makemāke ai, a ke manaolana nei makou aole no ho.i paha oe e manao iho ana eia me makou ano kupono ole au e ahewa mai ai, a i kupono ole hoi i kou makemake." Mahope o ko'u hoole ana aku ma ko'u aoao no kekahi manawa a hoomau mai la no nae lakou i ke noi ana e noho iho au.ilalo maluna o kekahi wahi kiekie i oi ae i ko lakou, a i kuu wa i pane aku ai, aole 1 kupono ia wahi no'u e noho ai. ua hooho like mai la lakou i ka i ana mai: ''O. e ka haku o makou, mai hoole mai oe, o kahi kupono ia nou ; mai keia manawa aku aole oe he haku wale no 110 makou, aka he kumu pu na makou, a o ko makou lunakanawai no oe; he poe kauwa makou.nau, ua makaukau mau makou e hoōko aku i kau mau kauoha i na manawa apau." Aohe mea ma ke ao i oi aku ka hookahaha mai ia'u mami,ia o ka makemake ame ka iini o keia poe lede a haawi mai la kekahi o lakou i wai wela no ka holoi ana i ko'u mau wawae ame o'u mau lima; o keka'hi ua pipi mai la i kekahi wai ala maluna o kuu mau lima; o kekahi ua lawe mai la he mau lole hou 110 ka hoololi ana ae i ko'u mau lole e aahu ana, a i kekahi poe hoi o lakou e hoomakaukau mai ana i keleahi mau meaai, a he elua o lakou he kiaha ka kekahi a he omole waina maikai loa hoi ka kekahi me ka makaukau e n'inini iho iloko o ke kiaha a haawi mai ia'u e inu. Ua hanaiia keia mau mea ae la a pu me kf mauae ole o ka hana a kekahi i ka kekahi, me ka hauwalaau nui ole. ak.i ma ke ano maikai wale no, a ua hookahaha nui ia kō'u naau no keia mea. I ka makaukau ana o na meaai ua noi mai la lakou ia'u e no'ho iho ma ke pakaukau. a oiai e ike iho no oe, e ka maelame, ua loihi ka manawa i hila ia'u me ke komo ole o kekahi meaai, o ko'u ae koke aku la no ia, no'ka mea, ia m.vnawa ua ikaika loa mai la ko'u ono i ka ai no ke ala mai 0 na meaai e kuku mai ana o ka mahu. U'a ai au a ua inu, a i ko'u maona ana, nonōho like mai la ua poe leele la maha'i o ke ])akaukau a hoomaka nui mai la e noi ia'u e wehewehe aku au i na mea ano ntti e pili ana i ko'u moolelo, a oiai he noi maikai no ia i ko'u manao, ua hoomaka aku la au e wehewehe mai ka mua a ka hope, a ma ka manawa i pau ai ua aneane aku i na hora ahiahi. O kekahi o na leele he kanaha e nohō koke mai ana ia'u' e kali wale mai ana nō lakou o ka pau o ka'u moolelo i ka hoakakāia aku, o ko lakou hoomakaukau mai no ia i kekahi mea e hoohauoli mai ai ia'u, a hakalia 110 a pau o ka oi'i aku la no ia o kekahi o lakou e kii i mau ipukukui, a i kekahi poe hoi o lakou e hoomakaukau mai ana i kekahi niau meaai. O na lede i oili aku ai iwaho e kii i mau kukui aole i hala kekahi manawa loihi ia lakou o ia alu ana aku hoea nui mai ana me kekahi heluna nui o na kukui, a ua aneane elike mtf' ka malamalama i ke awakea ka malamalama o ia mau kukui! e aa mai ana. 0 na lede hoi na lakou i hoomakaukau i ke pakaukau, ua pau.ke pakaukau i ka haliiia. ua pau na huaai maloo ame na meaai ono apau a ka maka ame ka puu e ono ae ai i ke kauia iluna o ke pakaukau. z z | Ua hoolako pu ia maluna o ke pakaukau na waina amei na ano waiona like ole e ae, e laa ka ela, bia, saida, kini, wi-! seke, a pela aku, a no ke koena aku o na lede ua komo mai la lakou mahope me ka lakou mau meakani. 1 ka makaukau ana o na mea apau ia wa i kono mai ai lakou ia'u e noho iho maha'i o ke pakaukau a e ai i na mea i hoomakaukauia, o ko'u hele aku la no ia a npho nu;i ma kekahi aoao o ke pakaukau a noho like mai la no hoi j na leeie a pau he kanaha ma kekahi aoao o ke pakaukau, a no kekahi manawa loihi ko makou noho ana e ai a e ir.ii | ana me na olelo hookaau i kela ame keia manawa, a e hehe j aiul hōi na leo akaaka i kela ame keia manawa. I Ua hookani ae la na kaikamahine ia lakou na meakani 1 ka lakou mau pila like ole me ka himeni pu i?i manawa hookahi. a ia lakou e himeni ana ua komo like aleu la ~ia lede-e ae me lakou.ma ka himeni pu ana, a o kekahi poe o lakou iia ku koke ae la iluna ma ka palua a hoomaka iho la e hulahula; he hoohehelo mai hoi kau iluna o ka papahele. Ua hele loa aku keia niau hoohauoli ana a komo loa i nahora kulki' o ke aumoe akahi no a hookuu. Alaila i mai la kekahi o lede ia'u: V< E ka haku o makou, ua maluhiluhi oe i ka'u nana aku, no ka huakai loa au o ke kueo ana mai i ka Wela a ka la ame na inea he nui ma ke ala. he manawa keia 110 ka hooluolu ana'a e pono oe e hoi-e hooluolu." No ia olelo ana mai la ana haawi aku la au i ko'u lima iaia, a haawi koke mai la no hoi oia i kona lima ia'u, a ka'i aku la lakou ia'u noloko o kekahi keena nani maluna i hoolakoia me na mea hoonani o.kela ame keia ano. Ua haalele mai la kekahi mau lede e ae ia maua maloko o ii\ rumi a hoi nui aku la noloko o ko iakou mau rumi ponoi. Aohe i pau ae ko'u mau āahu i ke komo ma ke kakahiaka ana ae komo ana 110 na lede e aku he kanakolu-kuma-maiwa ilōko o ko'u rumi, me ka loli loa o ko lakou mau aahu ame ko lakon mau kahiko mai ko ka la mua mai, a ma ko'u noōnoo iho ia manawa, ina aole au i ike mua ia lakou, e hoo'hewahewa ana paha au a e kuhihewa aku ana he ppe e loa la lakou, aole nae, no ko'u ike mua ana ua ike koke aku la 110 au ia lakou i ka wa i hoea mai ai. O ke aloha ; kakahiaka ka lakou mea nuia loa o ka haawi ana mai, me ka ninau pu mai ia'u no ko'u ola kino, a pehea la ko'u moe ana ia po ,a pela aku. a ua haawi aku no hoi au i ko'u alōha, me ka pane pu aku i na haina kupono no ka lakou ntau ninau. Ia wa ua alakai aku la lakou ia'u i ka rumi auau, a ; ia'u malaila ua haawi mai la lakou i na kokua apau, oiai nae, ia manawa hookahi he mau hana ia a lakou i hana mai ai no'u a'u i ehaeha nui ai, ua hoehaia ko'u lunaikehala. la'u i ,puka mai ai iwaho ua haawi niai la lakou i man! aahu hou i oi ae ka maemae ame ka nani mamua o na.aanu mua. Ma ka hoopokole ana ae i ka olelo, e ka mādame, i ole ai e lilo ka'u moolelo i mea hoouiha aku ia oe ma o ke kamailio ana aku ia oe ia mea hookahi, e hoike aku ana au'he, makahiki holookoa ka i hoohalaia e a'u mawāena o kela mau lede he kanaha me ka hāuoli nui mau. j Ma'ka la hope o ka makahiki ua hookahaha nui ia ko'u naau i ka wa i helu mai ai o na lede he kanaha, me na waimaka ma ko lakou mau maka, aole hoi elike me ko iia kaka-

liiaka aku mamua, ia lakou e ike mai ai ia'u e haa-wi mai ana lakou i ke aloha me na helehelena ohaoha. me ka ninan pu mai i ko'u ano. a pela aku, ma kela la hoi he mau helehelena kaumaha" ko lakou. Ua hele'mai la kela ame keia mēa pakāhi o lakou a apo mai la ia'u. a i mai la: "Ū ke aloha 110 kou. c ka moi, ko makou haku; ua kauohaia niai makou e haalele iho ia 0«; i nei manawa." Ua li!o ko lakou mau waimaka i mea hookaumaha loii ia'u nie ke aloha pu. Ua aku !a au nie ka haahaa e hoike mai ia'u i ke kunm o ko Uikou kaimiaha ana, a 110 ke alia la lakou i olelo fn«ii ai e haalele inai :ana ia'n. "Ma ka inoa o ke Akua mana !oa. e na lcrie."*i pane aku ai au. "e ha'i mai ia'u, oia ka'u noi ia niiko'u. ēia .i'uei iloko 0 ko'u mana kekahi rnc;t e hiki ai ia'u'ke hoona la aku in oiikou? A i ole e lilo ana 'utei ka'll kokua 1 mea waiwai ole?" Ma kahi o ko lakou pane nKii ia'u nia ke a'if» pololei, i nui mai la, "Aole makou i ikc ia oe. l.eh'nlehu na kāitaka 1 kipa mai e ike ia' m«ikoumanuTa akii ou. eia nae, aohe hookahi o lakou i like ka oluōlu ame r.a ano maikai e āe aipiu e'hukiia aku āi ko mākou niau no<>m»o elike me oe, a ke ike nei makoui i ka hiki ole ke noho 'nia keia m'ua aku'me keni nele niākōu." I ka hooki nui ana ih<> i ka lako'u oleln ra nee nui hou ae la i ka uwe. a no ko'u ike aku i ka niii <> ko lakou kaumaha, i aku la au: / "E na leele makaonaona. e noi aku ana au i -ko oukou oluolu, mai hooloihi hou aku hoi oukou i ko'u maii manao pilihua, aka. e oluolu oukou e hoike koke mai ia'u i ke kumu o ko oukou kaumaha ana. "O ke kumu nui no o ko makou kaumaha aohe mea e ?.e aka o ko makou kaawale wale aku no mai a oe aku. Malia paha o ko kakou hui hope ana iho la-.no keia, aohe i akaāka ka hui hou aku. "Eia nae, ina he makemake kou no ko kakou hui hou, a he ikaika kou manao 110 ia mea, me ka loaa o ka manā ia oe e hoopakele ai ia oe iho, oiai nae, ke ike e nei 110 makou i ka hiki ole ia oe ke imi āe ia mākou, ke wāi'ho aku nei makou nau no e koho." "Ma ka mea i pane aku ai au, "ke maopopo ole nei ia'u ka oukou mea i kamailio mai nei; e kamailio hou mai oukou ma ke ano nlaopopo loa i hiki āi ia'u ke ike- aku i ko oukou manao me ka hoohewahewa ole." <l lna pela," wahi a kekahi o lakou o ka pane ana mai, "i hoopauia aku ai kou pohihihi he mea pono ia makou ke hoike aku i keia mea oiaio ia oe, oia hoi, he mau kaikamahine makou apau na na alii. "Ua maopopo ia oe ko makou mau ano apau ame ke kumu o ko makou hoonohoia ana ma keia wahi, a i ka pau ana o ka makahiki iia kauohaia mai makou e haalele iho i keia wahi no kanaha la, 110 ka hooko āna aku i kekahi inau hana i kauohaia na makou e liana aku, he hana hoi i hiki ole ai ia makou ke hoike aku ia oe, a i ka, wa e pau ai o keia maii hana e hoi hou mai ai makou i keia kakela. "Ma ka la aku la i nehinei i piha ai ka makahiki o ko makou noho ana ianei a i keia la e haalele iho ai makou i keia kakela a ia oe pu, a no ia kaawale aku o makou mai a oe aku i hoopiha ia iho ai makou i ke alohanui a oia na waimaka kaumāha au i ike mai nei ia makou. "Mamua o ko makou kaawale ana aku, e haawi aku ana makou i oe i na ki e hemo ai o kela ame keia rumi. a e loaa ai ia oe na mea apau au e makemake ai, oia na ki no na puka he haneri, aia maloko o na rumi e loaa ai ia o e na mea apau au e makemake ai iloko o ko makou wa e kaawale ana. "No kou pono a no ko niakou mau pono pu hoi, ke papa ikaika loa. aku nei makou ia oe mai hoao iki oe e wehe i k:i )uka gula, no ka mea, ina oe e hookuli ana aole o be wale no ke pilikia ana, aka o makou pu ana kekahi, "No ka mea. ina ōe e'wehe āna aole; makou e ike hōu'ana ia oe. a e ikeia mai ana no hoi ua hōokomo mai makou i 'eekahi kanaka ianei, a ua haalele iho ia oe i ke kakela nei i :a wa a makou i hele ai, a ke hana oe pela e hoomāhuhua mau ia āku ana ko makou mau kaiwnaha. "Ke manaolana nei makou e hoopomaikai ia ana oe me keia mau oleloa'o aku la a nlakou ia oe, o kou ola, kou hauoli, kou lanakila ame kou maluhia aia ke kauka'i ana o ia mau 'mea ma l ur i o l ou hoolohe me ka hooko pono i nei mau oleloa'o, nolaila. e makaala loa oe. "Ke manaolana nei makou e hooko pono ana oe i na mea apau me ka hoao ole e hana i kahi mea hewa, ā e haawi mai ana oe ia makou i ka-maha o ko makou ma'u uhane ma ka manawa a makoii e hoi mai ai, nlaliōpe o ka hala ana o na la he kanaha, a loaa mai 110 oe e noho l ae ana. "Mai lawe pu aku no makou i ke ki o ka puka gula m'e makou, aka, no ko makou ike aku he keikialii oe i liiki ke hilinai ia a e loaa ole iho ai kekahi kanahia no kekahi nianawa 110 kou ano hoopono. pela makou e>waiho āku nei i ke ki o ia puka me oe, a e pono hoi oe e hoolohe'lōa mai' i keia kauoha." LFa lilo keia mau olelo i. mea nui na'u e noonoo ai. Ua hoakaka. aku la au imua o lākoii i ka niii o ko'u kaumahā 110 ko lakou kaawale āku, eia nae, ua haawi aku la au i ko'u mahalo 110 ka lakou niau oleloa'o o ka hoakāka āna mai la ia'u. Ua hoike aku au" iniua o lakou £ hoopomaikaiia ān.t au ma ia mau oleloa'o a lakōu. a e hana aku ana au i kekalii mau mea oi aku o ka pilikia ina au e hoolohe ole ann. ina ia he niea e loaa mai ai ia'u o ka hauoli ma ke' koena ;iku o ko'u mau la o ke ola āna me ka noho 111 au ana mawaena o na lede oluolu, he mea pono ia'u e makaala a e hoolohe i na olelo kauoha apau. Ia pau ana ua haawi ae la makou i na aloha hope, ua apo mai la au ia lakou apau a hookuu aku la ia lakou 'e hēle. Mamuli o ka oluolu ame ka hauoli o ko makou launa ina, na aha' hoohauoli ame na hana e ae 110 hoi e pipili ai ke aloha o kekahi i kekahi, iia noho makou me ka haiioli iloko o ka makahiki holookōa, eia nae. iloko o keia makahiki aole i loaa iki ia'u he manawa ,aole no hoi.he loaa iki 3 kekahi maiiao e hele makaikāi aku ia loko o ke kakela, no ka nana ana i na m£a kama'hao maloko o ke kākela hoohalakupua. Aohe no au i'haawi iki i ko'u noonoo i manawa e hoike aku ai imua o na kaikamahine alii he mākemake au e ike i na mea kamahao a'u e ike aku ana oiai no ia mau mea e ku mau mai āna 110 mamua o ko'u mau maka, aka ma keia maiiawa a na leeie i hele aku ai, akahi no a hooholo iho au i ko'u manao e makaikai ia loko o'na paia o ke kākela, no ka mea, ua loaa mai la ia'u na ki e hiki ai s e hemo na pukā apau. Ua nui ko'u ehaeha i ke kāawale aiia aku o na lede, aka, □iai nae he kanaha wale 110 a lakou mau la e kaawāle aku ai, aole 110 i loihi loa i.ka'u noōnoo iho, eia nae, marrtuli o ko'u hooneleia ana mai i na hoa e hauoli ai, i ka'u noonoo i'ho ua like 110 'ia mau la he kanalia me ka makahiki hōloi ko'u manao. Ua noonoo nui au no ke kumu o ko na lede papa loa arii mai ia'u aole e w y ehe i ka puka gula, aka, oiai uā aeia maī a,u e wehe i na puka e ae a koe ia puka, o ( ko'u lalau ih'o lā no ia i ka huihui ki o na puka e ae i hoailonaia 110 kefa ame keia puka a hoomaka aku la e wehe i ka puka mua. la'u i wehe aku ai ua komo aku la au i kekahi kihapai! luiaai i hiki ole ke hoohalikeia kona nani me kekahi kiha- I [jai ma keia ao. Ua piha ia me na kumulaau huaai o na! 1110 like ole a ua kanuia ma na lalani kaawale kela anie <eia ano laau ma kona lalani, aole no lioi i ke kiekie loa, :ika, he haahaa wale 110 a pau e hiki ai 110 ke lalau ae i na lua malal(tae. a ua hele no hoi kela ame keia kumulaaU ! a uluu i na huaai e pala mai ana fne ka memele me he mea a e koi okoa mai ana no i ka m.ea e nana aku ana e lalaii īku. •' O kekahi mea hialāāi nui loa o ko'u 11001100 oia kō'u ike

ana i> ka wai ma 1 kela a' ma keia "wahi oloko o ke. kihapai o lana mai ana, ame ia wai 5 e liiki, ai e hooitia-uia'ia -mau kuniulaau apau. ; : . Ua hanaia he mau amvai ka kahe ai ma kela a ma keia wahi o ke kihapai. a h e n#m lUa ole na auwai i hanaia a e kahe ana ka wai no ke kumu o kela anie keia kumūlaau no ka hooma J u allu ,i lia aa a hoōpuka *mai i mau lau hou a pela me na pua. . ' > Maloko o ia kihapai i holoholo ai att me ka nui <> ka noonoo, me ka hook#ni hiau ik>ko ih'o o'u i; ka nani o na mea apau a'u e ike aku ana. a #nfti haāiele ole 'ilu) paha au ia wahi ina he emi mai ko'u makemake e ike āku i n i wahi e ae. Ua hoi liou aku la au rWa - ho me ka p'iha oko'u noonini i ka makemake no na mea kamahao a'u oka ike ana. Pani mai la au i ka puka a paa a wehe aku la i kekahi puka. o ka lua ia. 'Ma kahi o ke kihapai o na *;ūniulaau huaai he kihapai o na pua like ole ka'u o ka ike Sfia aku. ua kuhi au o ke kihapai o fia knmnlaau huaai Wale 110 la hoi ka oi o Ua naili. e'ia ka hoi o keia kihapai pu 110 kej<ahi nani. Maanei i ike aku ai au i kekalii mau ]>ua nani loa a'u i ike ole ai i ka nani maloko o ko'u aupuni ponoi. Kc kihapai uui keia, aohe wahi nahelee ae a'u e ike aku ana maloko olaila, ua kanuia kela ame keia ano mea kanu ma ka lalani, 6koa kahi o na niea liihi, okoa kahi o na meakanu uenee, okoa kahi o na mea kanu iloko o na ipti, a okoa kahi 0 na meakanu e le'walewa ana i ka lewa. 0 ka mea hookahi maloko olaila i oi loa aku ai ko'u lioohihi, oia no kekahi kihapai kau i ka lewa, a nialoko o ia kihapai na mea kanu hihiu loa a no lakou hoi na N I>ua e hoopuia ana i ka lewa ine ko lakon aala waianuhea a'u i ike ole ai maloko ilio o ko'u auf>uni a nialoko pu no hoi o na aupuni apau a'u o ke kaahele ana. Aohe wahi e hiki aku ai i keia kihapai lewalewa i k,\ lewa, me ke alapii wale 110 e liiki ai ke pii aku, a oiai a«ihe aflapii malaila e hoao ai la au e pii aku a nana ia niau nie.i kanu, o ke kū wale aku la 110 ka'u a nana me ka hookani aku 1 ka naiii o ko lakou mau waihooluu i like nie na waihooluu o ke an'iienue. 1 ka pau ana o ka'u nana ana malaila ua oili liou aku !a au iwaho a hele āku la 110 ke kolu o na puka. a ia'u i weln: aku ai, aia hoi, lia hoohauoli nui ia mai ko'u noonoo i ko'u ike-ana a'ku i na kii mahala e kuku mai ana ma kela a 1111 keia wahi, me he mau kanaka ola la apau, koe wale no ko lakou ka'mailio ole mai ia'u. Ma kekahi aoao aku, iloko o na hale na manu like ole a e kani niai ana me he niea la e liimeni niai ana, malaila i lohe aku ai aii i na leo like ole o na manu a pela hoi me ko lakou mau hulu like ole, he mau manu kekalii o lakou a'u i ike mua ole ai malōko o ko'uaupuni, a oi.u lakou e kani mai ana o kela manao mehameha iloko o'u tio ko'u noho hookahi, me he mea la ia manawa ua laukaīlaka au i ka leo o na manu. He mea na'u i kahaha nui ai ka ike ana aku i ka malamaia ana o keia wahi me ka maemae loa. o kela ame keia mea hoonani ua kania ma kona wahi iho, a mamuli o ka nui o na mea i hanaia maloko olaila i loaa iho ai ia'u ka maiiao ua lehulehu maoli ita lima na lakou i hana a i malama man i ka maemae o keia nlau mea, no 'ka mea, he nui maoli lakou i ka'u hoomaopopo aku. Ua napoo aku la ka la i ka wa a'u i hoi aku ai noloko o ko'u rumi moe me ka piha hauoli loano na mea apau a'u o ka ike ana, a e mau ana no hoi ka makamaka o na hoomanao ana 110 ia mau mea iloko o ko'u noonoo. -Me he mea la Oia rnau ka pa o na leo le'a o na manu e wawalo ana ma ko'u mau pej)eiao; me he niea la aia niau no mamua mai o ko'u mau maka na pua nani 110 laki-u ke ala moaiii ame na waihoolūu Hke ole kahi i maaloalo ai; me lie mea la aia 110 mamua mai o ko'u mau maka na mc;i nani like ole -kahi i kuku mai ai, a ia*u e hoauau ae ana i ko'u noonoo no ia mau niea katnahao ka nani lua ole a o ka ike a'me ka lolie ana, me he 'mea la he kanaka au i hoos puniia me na mea ola apau a'u e hiki ole ai ke ike iho ia ; mea he mehameha, a me ia noonoo'hauoli au i hooaumt/b hookahi iho ai ia po. 'īa'u maloko o ko'u rumi moe hookahi wale 110 nootioo iloko o'u, oia ke ala ae i ke kakahiaka a liele aku e welie i na puka aku i koe, i loaa ai ia'u ka ike 110 na mea malok .) aku o ia mau wahi, ma kekahi la ae. Ma kekahi la ae Ua hele aku la au e wehe i ka ha 0 r.i puka. Ma keia wahi a'u oke k(jmō ana aku aia malaila 111 mea hana akeakamai kiekie loa a ka noonoo ame ka noeau o ke kanaka i hana ai. a 'no ka hoike ana aku nae ia mau mea ia oe, e ka madame maikai, e kaohi ana au me a'u ih. . no ka mea, oia mau mea kamahao lua ole a'u o ka ike aua he mea pono ia'u ke kaohi i ka hoike aku i na mea huna malaila. O keia wale 110 ka mea 'hiki ia\i ke hoakaka aku. <jia h >i, aia maloko olaila kekahi liale nani loa i lianaia me ua ])<>liaku nani o ke ano like ole; he kanaha ona niau puka, a e hainama inai ana lakou apau ma ia niau puka e komo aku ai noloko o kekahi mau wahi hoaliu wai'w-ai o na anu like ole. Aia malaila na waiwai like ole i oi aku ka nui mamua o ko kekahi mau aupuni lehulehu. Maloko o ka rumi inu.i aolie mau mea e ae malaiia o na pohaku momi like ole wa'e noa 110 lakōu na kumukuai pii loa. a ua like ko lakoii num.i o kapuupmi hookahi me ka hua u ka inanuku. a he emi iho 110 lioi kekahi malalo. Malaila au i ike ai i na pohaku momi like ole nialuna o ka honua a he mau pohaku momi no hoi kekahi mawae.ia o lakou a'u i ike mua ole ai iloko o ko'u mau la apau o !;c ola ana. Ma ka hia mai o ua rumi ua piha wale 110 me na puupuu (lai'mana nunui a liilii, a pela me na pohaku rubc ame na kahanakala; ma ke kolu mai o na rumi ua piha wale no me na pohaku emei ala; o ka ha ua pilia me na auka gula , o ka lima ua piha me na dala gula wale iio; o ke 0110 me na auka dala keokeo:'a ona rumi liope mai elua ua piha wale no me na dala keokeo. Ma ke koena mai o na rumi ua piha wale n<> me na pohaku momi o na-'-alio like ole elike me ia a kakou e ike mau nēi. No ko'll piha loa i ka hauoli 110 īia mea a pau a'u o l< 1 ike ana aku hooho ae la au i keia mau huaolelo: "Ina 110 ka hoohuiia āe o na waiwai apau o kekahi nuni aupuni lehulehu elike ole mai ana ko lakou waiwai me k > keia. He mea e ko'u hauoli i ko'u lilo ana he ona 110 keia mau waiwai apau, a pela hoi me ke aioha o na kaikamahine alii he kanaha. "I htbi aha aku auanei ia a'u no ko'u aupuui ponoi ua loaa iho la ko'u \Vahi e noho ai me ka hauoli iloko o na la apau o ko'u ola ana. Eia mau maanei na mea aloha aj>au a ka naau e uilani hou ole aku ai, he laui iluna a he honua ilalo, 0 nei no n6i noho iho." Aohe paha i kupono loa nei manaō aua o'u e hookohukohu loa i ka īioho ana aku ma k6la wahi, aka, o ka'u nae ia 1 noonoo a i hoōholo iho ai iloko fho o'u ia manawa. Aole au e hooloihi loa ana i ka'u kamailio ana maluna > keia mau mea nani wale ae la no a'u i hoakaka aku fa. <• uiha mai oe. e ka madame, aka, e hoakaka aku ana au m 1 k«kahi maii mea e ae. He kanakolu-kumamaiwa fnau la i hoohaiaia e a'u ni i ka 'wehe ana i na puka he kanaiwa'-kumamaiwa ame ka naiui ana i namea like ole maloko aku o ia mau ! pūka. O I<a puka wale no i koe aole au i Xvelie oiaka*haneri o na puka. aole au i aa e hoqja aku eHke *ne»ka moa i kaur>naia mai ai ia'u. Ua hoea mai la ke kana , ha ona ki mai ke kfcawale'aun iku o fia-le<£e, a ma kekahi la ae e huli lu i mai ai lakou elike me ka Jak<su kauoha. (Aole i pau)