Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 50, 14 December 1917 — ME MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

ME MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

\"ic <■ makou ]»ilikia ma ka hokele nei. 110 ka mea aole e 1 -:rv! 1 k., kak.u mau enemi, ke aa mai e hoohalua i ko makou ; l,[ u ~ia - aka "<»" t ke aikane, e liuli hoi aku oe no kahi o kmU J„.e kanaka e hofjmoana mai la. a na ka la apopo ia e h..:kc mai 1 ka hopena o na hana a ko kakou mau enemi." liaaui ae la ke aloha lululima mawaena o M.alavalia ame 1 la w ita ma. ia wa i hookaawale ae ai lakou a ia hala ana aku i. .i -• Malavalia. ia wa i haule hou aku ai o līawila ma, ho- • ia koena ]>o. . ]<i kela lini aiui aku a Hawila noloko o kona rumi e ho•u 111 ai - ke kau ™au mai la 110 na huaolelo a k'e Kilokilo .ihine Siilia i kamailio aku ai iaia: "K hoomanao ia Sidia, Ma ke tovvela Laisiuma, I ke kakahiaka o ka Poaha." i naK<ilia no a Jvani ka moa kuakahi, o ko Hawila ala ae .1 :i'. ia a komo i kona lole, me kona hoala ole aku i kona iii.iu li'M. a 1 kona makaukau ana, ia wa i hele aku ai oia no kv i' »wvla Lai.siuma. no ka hooko ana i na olelo a ke kilokil-. wahine. oiai o ka Poaha kela. !K nu*a «naio u*. hoea pololei aku la ka kakou koa opio :kv i"Wt;la Laisiuma, a halawai i'o aku la no oia me.ke k -k:?.. \\ ahine Sidia, ao ia tia wahine nei oka i ana " Auhea <»e e kuu keiki, ke hauoli nei au i ko kaua halawai : 11 ana. a ua makemake hoi au e kamailio pu me oe i keia kakahiaka. mamua o kou hele ana akū no ke kahua lealea. ke • "<-* e kuhihewa, ua loaa aku ka ike ia oe. no na mea i hoolalaia ma ka po nei, e kou hanau mua, no kana mea e i.ana mai ana maluna ou ame kou mau hoa." "Ac. ua l<»he au ma ka po nei, i na ohumū ma ka aoao o kuu kaikuaana 110 ka lele kaua ana mai maluna o'u ame kuu vnau h«»a. a ua makaukau makou, no ke kupale ana ia mak..u ih«»." i pane aku ai 110 hoi o Hawila. "Hc nani ia, ua loaa e aku la ka lohe ia oe no ka hoohalua ana «» kou kaikuaana i kou ola, a ua hoomakaukau hoi oe ina k«.u aoao, ke hoike aku nei nae au i keia manawa, aoie īa o kuu.enenii wale 110. aka o ke keiki kekahi a ke kiaaina >' Koma, e hoohalua nei i kou ola. a eia oia ma ke alaheie e lu.okau mai ai i keka.hi poino maluna ou. "1 lohe oe e kuu keiki ea. i ka po nei koke aku la 110. i luii kino aku ai ua keiki nei me ke Kiaaina Benekona, a luia'i pau aku la imua ona. i kana mau mea apau i ike nou -me Magarita. o ia ka hipuu paa ia o ke aloha mawaena ou ame kana kaikamahine. () ka pane a Kiaaina Benekona i Imike mai ai i kela keiki a ke kiaaina o Roma nei, o ia 110, ka ho. .makakiu pono ana aku, ahiki i ka maopopo pono ; ana! ua haulehia i'o kana kaikaniahine i ke aloha ia oe; aka nae. ma ka'u hoomaopopo loa, aole he loihi o na la a kaūa e; kakali aku ai. o ka hoea mai no ia i ka hoōkaūia anā niai oi ka ]>«.ino maluna (»u, ka mea hoi a'u i wanana e aku ai no kon hopena. ame ka hopena o ka mea aii i aloha āi. "< ) ka'u niau olelo hoolana Wale no ia oe e kuu keiki, mai hopuhopo iki kou manao. ma na ano āpaū; āka e ā'o i ka hoomanawanui. a e pulama hoi i ke aloha o ka Manu N'unu. me ka laahia loa. 110 ka mea. aia a hala ae na la o. kou ki.aoia mai, e ohi 110 auanei oe i na hua momona, o kou hoo- : r.ianavvanui ana. a'ia wa auanei ua kanaka e noho iho ai, :«..«hc mea nana e hoopilikia mai, lawe ae no a ai hookano. i;c li.aa na ka oiwi ponoi, aole e lolie i ka leo. "Lia ko'u manao liope e hoike aku ana ia oe e ke keiki. V. hi.ea i'o mai ana he kaua liahana mawaena o oukou i keia la. aka e hoolana nae i ka ma'nao, a niā.i hopohopo 110 ka 1.. .īn« >. no ka mea na ke Akua no e kiai, a e malama mai ia • c. ili.ko o kou mau hora o ke kupilikii." Me kela mau olelo ma ka aoao o ke Kilokilo Wahine Si«;ia. haawi ae la ko laua aloha hope, a huli hoi pololei ir.ai k-i <. Hawila 110 kona hokele, me ka nui o na mea iloko o ]c..na ui.onoo e hana la i kela manawa. I keia hoea ana aku hoi o Hawila 110 ka hokele, ūa ala ae Oio lieriana ma, a e hoomakaukau ana ia lakou iho, manua -. ke kani ana mai o ka bele kahea no ka aina kakahi-;-.ka. a ia ike ana mai ia Hawila, i 'ke komo ana 'aku. ia wa i : ii'nau mai ai o Oto Beriana, ma ke āno hoomakeaka: " Ka. iiiea aku nei hoi kau lK)loholo o keia wanaao?" walii :«:ia nie ka noonoo wale ana iho 'no i ka huki ulua palia ua '. a kakele nei o ke kahua mokomoko. "1 le walii ninau hoomaoe hoi kau. o ka niea oiaio 110 ea, i kahi aku la au o ka wahine kilokilo a hoi maHa.-no ka liooko : ;a aku uo hoi i ka mea ana i kauōha 'mai ai ia'u," wahi no 1 -i a Mawila, o ka pane ana aku. Xo kela pane ma ko Hawila aōao. aōīe 110. h.Ol he l)ooiau hou mai «» kona mau hoa. aka kauolia aku lā o Hāwila ; i laki.u. e hoi noloko o ko lakou māu ru'mi. 110 ke kii ana i, iakou mau meakaua a hoakoakoa mai malōko o kp, ia, ,1 rumi. no ko Jakou nana pono ana i iia mea i hemah.e'ma, 'inki ai ke hoolakoia ia mau hemahema, iloko o ka manawa :%a'i»i»no. mamua ae o ka hoea ana rtiai o kā hana nui a lakou 1 ku aku ai a paio 110 ko lakou palekāna. r ! ka ak< >ak< »a ana aku o ua poe naita nei. inaloko o ka :mi .. Hawila. a e noke nui ana no i ka nana i ka lakpu •:; n meakaua. o ka manawa ia i hoea mai ai kekahi riaita 1 laiihini. a pane mai la ma ka ninau ana mai: "Kc makemake nei au e ninau, aku ia ōūkou, eiā l.a ihea i;e alakai ona kanaka he umi i aha'i ai ika lanakila ma ka ihe i nehinei?" , " Ina <• kou makemake ia ea. alaila owaU no ua kanaka la, ihi a Hawila me kona huli pono a'na rtiāi iiiiua o ka riaita ;: alihini. . "lle palapala ka'u i lawe māi la nau. mai ke kiaauia mai: ■» Roma." me ka haawi ana aku i kekāhi palapala pili •-.na ia Hawila, a hoomau hou āku la i kana kamai.lip ana:; ' heluhelu iho oe i na manao maloko o kena leka. a e i'aawi koke mai i kau pane, no ko'u hoihoi ana aku a hoike \\ ehe ae la o Hawila i kela leka. a hoomaka.iho la oia e 1 «. luhelu i na manao i kakauia maloko o ke aiio nūi no, e ' ke mai ana ke kiaaina i kona,manao, nia na hookuku o la. e paio pakahi keīa ame keia naita, p.ela e ikeia ai Jca ' 'ea lanakila. aole hoi e paio huikau elike me ko ka la aku ia niaopopo ana ia Hawila ka īūanao oīoko o kela lekā. ' i ike koke ih<» ia no oia. na ke keiki a«ūa kiaaina nei o • '■ :na kela mauao, pela ilio la ke ano e paio aku ai na nioho « i' iii ma ke kahua hookuku, 110 ke ake o ua keiki nei, pela '••■■ la e ikeia ai ua o Hawila, a o ia kana o kā pane āūa aku k i elele i hoounaia mai : ,• .; . . "Auhea oe e Sa Naita, e huli hoi aku oe, a hoike āku 1 ke \Hi Kiaaina o Roma nei. ua mākaukau rn.au au i īia vva : au e ku aku a paio niahuia o ke kahua lealeā 1 keia la, 1 me na niea a kona kiukie i makemake aū Ō keia wale • ka'u pane ia oe. o ke alolia 110 kou/' ,vyahi a-Havyila, me i iiele a pii ka ula ma kona mau papalina, i kau a mea o ]>iha hoonaiikiuki no na hana iūiihāīā a kona niāu enēnu •Kiua mai la i wahi uo ia nei e poino ai.

Haawi aku la no hoi ka naita eliele i kana kunou ana o Hawila, a hu'li hoi pololei aku la no ke alo alii. no ka hoike ana aku i ka pane o kana misiona. oiai hoi o Hawila ma i nana. p<?no iho a> i na hemahenla o ko lakou mau aahu, ame na meakaua, a ia pau ana o ria hemahema, o ko lakou hele lilje aku la no ia noloko o ka rumi aina, oiai ua hoea ae Ia i ka hora e ai ai. () ko lakou nei ai hoi ia ahiki i ka piha ana o ka lua o ka inaina. hoi nui mai Ia noloko o ke keena hooluana, malaila lakou i nanea iho ai no kekahi manawa. ma ke kamaiiio una. a ka ho<3lala ana i na mea e kaa ai ka lanakila ia lakou, maluna o ke kahua niokomoko, ma ia la.. Oiai ke kokoke ae la i ka manawa no ka hoomaka ana o na lealea ma ia la, ua hoeu aku la o Hawila i kpna .niau. hoa e liele e komo i ko lakou mau kahiko o ka oihana naila, a e iiawele mai hoi i ka lakou mau meakaua,, no ke ka'i ana , aku no ke kahua he oiaio, aia kela ame keia maloko o kona rūmi iho kahi i komo ai i kona lole. Ia lajkou nei no e hoomakaukau ana ia lakou iho, ua loheia akn la k'a leo o na o-le e wawalo hele ana ma na wahi apau 0 ke kulanakauhale, e kukala ana i ka lehulehu, he mana\ya ia no ka liuliu hoomakaukau ana e hele aku no kahi o na lealea e ana ma ia la. I ka leo o -na o-l\ e kani kapalili ana, aia hoi na. kanaka he nui lee moe la kaoo no ke kahua lealea, a o na naita hoi 1 aahuia- me ke kapa- kila eleele, aia lakou maluna o na lio kahi i hoolelele ai i ko lakou mau lio, e hookikakaha ana ma o a inaanei, me ka haaheo nui. Aole i hoohewahewa ke anaina kanaka o ka makaikai no kela poe naita, o' lakou no ka poe malalo o ke alakai ana a o na Pae M'auna, a ia lakou e ka'i la ma ke alanui. ke noke mai la na kanaka i ; ka huro, i kau a n'iea o ka nui o ko lakou mahalo i ke kulana hiehie p .kela poe naita me ko lakou mau lio, eena e lele ana i o a ia nei: Q.ko, Hawila ma komo hoi ia i ko lakou mau kahiko o ke kūlana nait-ā a paa, ia wa i oili nui aku ai ka hokele,\ aia hoi 6 Hawila mamūa loa kahi i hele ai, a mahope aJ<u koncT mau hoa. Hele pololei loa aku la lakou 110 kalii o ka hale lio, ua makaukau mua ko lakou mau lio me na noho, i hakalia i ko fakou hoea aku. 1 hakalia no ia lakou nei a kau maluna o na lio, he iwakalua ko lakou nei nui i keia inanawa, a ua kahiko wale ia no lakoū apau me na kapa kila omaomao, o kp Hawila hoe:u aku la no ia i kona lio ma ke poo o ka huakai, he anuu ka mea i ikeia aku, aia hoi ua koa opio nei ke aha'i la mamua, a i ka wa i ikeia mai ai ko lakou nei oili ana aku, e na kanaka, ua noke mai Ia lakou i ka huro, e hoopaiakufi ana ko lakou mau leo o ka mahalo, i na paia o na hale ,e ku ana ma na alanui, aole nae a lakou nei nana aku, aia ke kaohi ana o ka holo o ko lakou mau lio, i ke kahua mokomoko. | Ia hoea ana aku o lakou nei no kahi i ku ai o.na hale lole. lele nui iho la ilalo, a hoi aku la noloko o ko lakou mau j liale lole, no ka hoomaha iki a o kekahi j>oe hoi o lakou, hele iki aku la i.ka holoholo, e kilohi ana hoi'i na hiona o ke kahua lealea ma kela la, he like no ia me. ko na la_ mamua aku, oiai aia mau no na hoohi.wahiwa o kela ame keia ano,-: ke kau mai la inj.ua o ko lakou mau maka. I ko Hawila ma hoea ana aku no ke kahua hookuku. ua hele mua ua kahua la a piha i na kanaka, a o kahi wale 110 i koe, o ia kahi i hookaawaleia 110 ka U'i Mag ir : .tu anie na kiaaina ame na kaukaualii, o na walii e ae. aole he ikeia aku o kalii kaawale, ua hele na kanaka a pili, pehea hoi e nele ole ai ka piha, i kau a mea o ke ake e ike maka i ka molio nana ka lanakila o ka la; a p ka lakou no nae i ake nūi aku ai, e ike i ka aha'i hou ana o ka, Naita Pahaohao o ka Luahun.a Wai\vai i ka lanakila ma kona aoao. ■ 0 kekahi,. no hoi. kela o.'na la kala'e m^lia, r a6he kau ao' opua« e hoike mai.ai hoi v e, hoea mai ana kekahi ino, he niau hoaHona hikimua ko kela kakahiaka, e hoike mai ana īio lea nial'ie o kela la. 1 ke ka'ni.'ppnp ana ae o ka hora ewalu o kela kakahiaka,; : ia inanawa i loheia akū ai ke. kani inai o ka bana, ā hooma-^ nao at la na mea apau, o ka huaka'i kela a Jca Moiwahine o ka tfjani, e ka'i mai la no ke kahūa lealea, i ukaliia mai e na. na kaukaūalii'ame na kaiiaka ko'iko'i a hanohano o ka ain.ā. . . ... > •/ He hapaha hora kela kakali ana aku o ka lehulehu, ua lioea mai la ka. huakai o ka poe hanohano a kiekie, a hoi ae ; la kela a'nie keia. no kona walii ilio, i hopkaavvaleiā ai, a no ka ilamuku nūi hoi o ka la. ua hele pololei niai la o'ia n.o kahi o ka rina poepoe. no ka hoomakaukau ana i ria mea apau e pono ai ka hoakuku ana akū. I ka ike ana o ka ilamuku, u.a makaukaū ponp ke kahua lealea. ia wa ae ai oia me ka leo nui i ka i ana akū imua o k;e anāina: "Mam'ūa o.iia leal'ea. o keia la, ke makemake nei au e hpea mai na naita apau imūa o kūu.alp, i 'h'iki ai -iji f u. hoakakā pono aku imūa o i" na loina apaū-i. pili i &a h,Qdkukū ana, a. i ole ai no lioi e kuhihewa ka lakou, Jia,na hpouna aku īa oia i kana mau efele, e hOlo aku no kahi o kela ame keia n.aH'a i noho ai, 1 a 'e kauoha aku ia lakoū e hele mai iinua ona. M ! Elike nie Kā .leo kāupha, pela iho la kela mau elele i hooko. aku ai. a i ka huli hoi āna mai p ua inau elele nei, ia wa i haawi āe ai ka ilamuku i ke kauoha i ka mea puhi o-le. e hookani aku i kana o-le. o ka wa no ia i wawa]p hele akū a,i ka leo o ka o-le fj e. hoike aku ana, o ka nianawa ia no. na naita apau i inakemake e komo iloko o ka hookuku ana, e hoīo mai ai. imua o ka ilaniukū, Ō.iai no ka leo o ka o-le e kani kapalil.i o,k'a maiiawa i ikeia a.ku. ai ka oili like āna mai o na naita iue ko lakou mau aah.u o ka.oihana. naita, maluna o ko lakou ihau lio, no kahi a ka iīamuku e ku aku afta, no I<e āke aiia, e lohe i na mea e hoikeikeia aku ana imua o lakou. MOKUNA XXĪII. I ka.wa i hoea mai ai na naita a ku ana imua o ka ilamuku, h'e elūa mau niāhele i hoomaopopoia aku, o ia hoi na naita nie na kapa kila eleele, ame na naita me na kapa kila e ku k.aokoa ana hoi kekahi mahe.le māi kekahi māheīe aku, me he mea la, aole he kuikahi. iki o kela. poe naita. • ' īa lakou e ku ana imua o ka ilamūku, a e kakali ana hoi o ka lehe akū i ke kauoha, ia wa i pōha akū ai ka leo o ua'i ilātrmku n ei i ka pane anp. aku: . . | e na riaita i ni.ai nei imua o kuu j alp, ke niakeniake nēi au e hoike aku iniūa o oukou, ua ha-j avyiia mai kc ; kauoha ia'u e.»ke Kiaainā. o. Roma nei, ua ma-1 •keniake oia e. Kīo ka hookuku o keia la i helu .ekāhi no 'na hookuku, a'pau i malamaia ma keia kahua lealea. | "I wahi hōi e liikt'.ai [ā'u ke hoōko afci\ i keia makemake o ke kiaaina, ke inanao nei au, e .mahele aku i na naitā apauj iloko o na m.aheīe eha. a o ka nui o na kanaka ō ka mahele ; hookahi. he kān.alinijj. rip iā, a e kohoia i aīakai ko kela ame i keia mahele, a maīūūa ō ka p.ale kila a kela am? keia naita, mau hoailona i luki āi ke maopopo ria naita o keīa aine keia maheīe pakahi. iho. 'i ka wa e kaawale ai kela ame keia mahele, e hookahakaha 'paikau lakou no. liapaha hora, ma ke ano hoomaamaa. I ta piha anā .p £a hora p ana,| ia wa e kū i.hp ai, i)ik maji.eje nia kp lākoū mau wahi. a ia wa e >vae āe ai n'a alakai me ke koho ana i ka lakou mau niahele e paio aku ai. ī ka pāū ana o kda hana, ia e hoi .ae ai he eīua mahele ma kekih» ao'āo ,a i maliele ma, kek'ahi aoao; i ka : vva e kāni ai.ka hoaiīohā, o ka manawa ihp la ia e paio īike ai. keia'm4ū'n?alieVe i ka piha ana o hora hook'āhi. ia wā e ai, no ka lioihoi ānā aku i ka poe, i hauie mailuna aku o ko lakou mau lio, 110 na halē l.ole, he

I hapaha hora ka loihi o ka manawa e hoomaha ai, alaila hoomaka hou i na paio ana. "E hoomauia āku keia paio ana e na mahele eha ahiki i ke koe kakaikahi a.na o na naita o kela ame kēia mahele, ia manawa e hoomaka aku ai ke ku pakahi ana o ia poe naita, ahiki i ke ku hookahi ana o ka mea hope loa o lakou, iaia auaiiei e kaa aku ai ka lanakila, a oia ka mea e loaa ai ka makana helu ekahi. "() keia ka'u hoonohonoho ana no ke ano e malamaia aku ai ka hookuku mawaena o oukou, pehea la ia i ko oukou manao?" Iloko o kela manawa, i olowalu like mai ai ka leo o ua poe naita nei, e haawi mai ana i ko lakou apono i na mea; apau a ka ilamuku i kamailio aku ai; a ia wa i pane hou aku ai ka ilamuku ; "E huli hoi oukou i keia manawa no ko oukou mau wahi, a e kakali i ka leo o ka o-le, i ka manawa a oukou e lghe ai i ka o-le mua, o ko oukou manawa ia e puka like mai ai 110 ke kah.ua mokomoko; i ka lua o ke kani ana o ka leo o ka o-le, ia manawa e mahele ai oukou ia oukou iho iloko 0 na niahele ēha, pela oukou e hana ai, ahiki i ka hoailona no ka paio. maoli ana, ia wa e hoikeike piha ae ai kela ame keia pakahi o oukou i kona akamai ame ka ikaika, e hoo- | ikaika ana hoi e aha'i i ka makana, mai ka lima aku o ka I Moiwahine p ka Nani." j Ua huli hoi aku la na naita no ko lakou mau wahi, a hopj maka ae la no hoi ka bana e hookani i kekahi le6 mele Jv<ī)onanea. a i ka hala ana o ka hapaha hora. ia wa i kaui aku ai ka o-le a ke kanaka puhi o-le; o k#manavva no ia i puka like mai ai na naita apau, a aia hoi maluna o ka lakou mau paīe kila. na hoailona like ole elike me na mahele eha a ka ilamuku i kfiuoha aku ai ia lakou, pela iho la e hana mai ai. ] ka elua o ke kani ana aku o ka o-le, o ka manawa ia i maheleia ae ni ua mau naita nei iloko o na mahele eha, a ke nana 'iku i na hoailpna maluna o ka lakou mau pale kila, ua kaokoa ka hoailona o kekahi mahele mai ka nui mai o na mahele, o ia hoi keia. O ka hoailona o ka.mahele mua, he kii no kekahi poo kanaka, no ka mahele elua hoi, he lau oliva; ka mahele ekolu, he poo no ka liona, a o ka mahele eha, he huapalapg,la O. 1 ka manawa hoi i kani hou aku ai ka pu o-le, ia manawa -i hoomaka ae ai na alakai p kela mau mahele eha, e hookahakaha paikau i ko lakou mau mahele iho, he ku i ka nani ke nna aku, i na hoololiloli ana elike me ke ano o ka paikau ana o na pualikoa, o ia no oe o ka ha'i nua ana o na ale, 1 ka wa a ka malīimahi o na Kona, e maokioki aku'ai i ka moana. nui kai hohonu. I ka wa.hoi e hoihoi ae-ai na alakai i na kanaka a pili i kahi hookahi, o ia nani okoa aku no ia, ke hele la a pili .pono ka la i Papaenaena, aohe ewa ae mawaho o ka nihoūiho, a ua hoopihaia aku no hoi na mea apau me na manao mah.alo, i kau a fnea o ke akamai maoli o na alakai i ka paikau ana i ko lakou poe kanaka. No ka hapalua hora kela paikau hookahakaha ana o kela ame keia puali naita, aia hoi, ua kani kapalili mai la ka leo o ka pu o-le, ja \ya no i ku iho ai kela ame keia puali ma ko lakou mau wa.hi iho, me ka oili ana mai hoi o na alakāi o, ua mau mahele nei iwaho, a wae ae la i na mahele a kela ame keia aiakai e hoohee aku ai i kona mau kanaka imua no ka paio ana. 0 ke alakai o ka mahele me ka hoailona Laau 01iva, ua .kpho ae la oia i k'e alakai. o k.e Poo Liona, o kona; hoa i.a e paio ai, pela hoi.ke alakai o ka mahele me ka hoailona O, i. kii aku ai i ke alakai o ka mahele Poo Kanaka, o koiia hoa. 'ia e paio ai. ] kqJa m.aopppo ai)a ae o ka hpa paio o kela ame i)iaheie o na, naita,*ia w r a i hoi ae ai kela ame keia alakai no kona mahele iho, a ke nana aku iloko o kela manawa, \i.a hele na naita a hiena, i kau a mea o ke ake loa e hoolele na ai a ka u'i, i hakalia i ka loaa mai o ka leo kauoha, no ko lakou hoohana ana i na aahuki wikani o ko lakou mau lima. Oiai ua mau mahele naita nei e ku ana me ka makaukau,. 0 ka wa ia i kani hou mai ai ka leo o ka puo-le, o ka mana\ya no ia i oili puleīo aku ai ua poe naita nei mai ko lakou ni.au. wahi aku e ku ana, 110 ka halawai ana me ko lakou mau : hoa paio. Elike me ka olapa ana a ka u\yila i ka maka o ka opua. pela iho la i holo ae ai ke o o ke katii o na ko'i kaua a u,a mau naita nei, ke pohapoha la hoi na kapuai o ko lakou mau lio r a.ke loheia la nai. leo o na alakai e hookikina ana i ko lakou mau kanaka,, me ke kauoha ana e haawi i ka, ai hoopau, nana aku oe ia la. ku ke e'a o ka lepo i ka lewa,,oiaihoi ke anaina o ka poe makaikai e ku aku ana a nana me na manao .pihoihoi iloko o lakou. No.ka hora hookahi okoa kela noke ana o na naita i ka paio hookelakela i ko lakou ikaika me ke akamai, aia hoi, ua meha'iho la ke kani koele ana o ka lakou maui kp'i.kaua, a, hoi ae la kela ame keia naita ma kona wahi iho, ma na wahi i ku niua ai na mahele like ole. 1 kela mahie ana ae o ka lepp, a pau hpi ke o ana o ,na kaua, a ku niai la 114 p.pe nai.ta nei i,na ke kahua mokunipku, ua ikeia aku la he ka.nakolu-kumamalima poe nai,ta 1 kpe, o ka .mahele me ka hoailona Laii 01iva; a he ka.na110 hpi naita i koe o ka mahele me ka ho,ailona Poo Liona a 110 ka mahele me ka hoailona O he kan.a 1 kolu-kuniamaono ona naita i koe, a He kanakolu hoi o ka mahele me ka hoāilona Poo Kanaka. , I na maliele o, ji,a naita e ku ana, 110 ke kakali ana mai s i ka 110. ka hoouka hou ia o na paio ana, aole he inea īiui e ae iloko o k,a noonoo o na mea apau e nu.ne 1a iloko o kela manawa, o ke kohokohh wale no i .ka mahele i nohxj alakai ai ka Nait,a Pahaohao o ka Luahuna Waiwai. Ke koliokoho wal.e la ame keia, o. ka mahele me ka hoail()iia O, o ka ( aia iloko o, ka mahele. me ka, hoaiiōna Lau Oliva, a .pela wale aku, aple nae he mea hiki ke koho aku me ka 'polplei, no ka mea aia ka kakou iloko o kona kjla. hopnalonalo, aka nae aia no kona mau maka ke la ( mailoko mai o ka pale kila, e uhi a,na i kona helēhelēna h6fpokoa. Ua hala ka hapalua hora ma ka hoomaha anao na naila, i Ipaa pu ai 110 hoi, he manawa e hpihoiia aku ai.ka poe i eha noloko o ko. lakou .i&au halelole iho, 110 ka lapaauia mai o ko lakou mau pala-pu, a i ka hala ana ae o kela.manawa, o ka wa ia i kani hou mai ai. ka leo o ka o-le, a elike me ka wili. ana a ka makani pualiaphio, o ka manawa iho la no. ia i halawai hou ae ai ua mau j*a;ita nei, e kaai koele ana hoi ka lakou mau ko'i kaua i ka l.ewa, a e paio. ana kela me keia me ka haliana i oi aku i kp ka manawa me ka liiki ole i ke anaina p ka poe makaikai, ke koho aku i ka mahele e lanakila ana. I ke anaina nae e nana aku la.i ka paio ana a na naita, me na manao pilihua, o ka manavvra ia i hoohikiJeleia ae ai p ko. lakQU manap, i ke kani ana pi.ai o kekahi o-le mailokp o ka ululaau piahppe koke aku o ke kahua lealea: a i ke kuu ana iho hoi o ka leo o kela o-īe ;i ia wa i kani mai ai he leo no kekāhi; o-le okoa, ma kekahi aoao ae o ka ululaau, a ia mauawa liookahi no i ikeia aku ai ka oili ana mai o kekahi puali nu,i o na. kanaka i lako pono me na meakaua* e nee mai am. no kahi e malamaia nei ka hookuku ana. O ka haua nae ,a kela poe kanaka, he ninau nui ia e nalu la iloko o ke. anāina o Ua poe makaikai. Ke n.ee mai.ia ua poe kanaka nei ,h)e nui me ka hikiwawe loa, a ma kahi paha he hookahi mile ka mamao mai ke kahua a.ku. ua hiki ke loheia aku ka leo kauoha o na alakai, e hookikina ana i na kanāka e nee awiwi aku, no ke kaua aku i na enemi o ko lakou haku. . Uoko nae o n'a manao pihoihoi o kela anaina, ua ike pu ia aku la ka oi.li ana mai o kekahi puali nui maluna o kp ,lakou mau lio, e ukali mai ana mahope pono mai o ka puulu 'mua, me ka noKe ana niai i ka pana i ka lakou mau pua, e

luku ana hoi i kela puulu. ni,e ka, \yeli\yeli L* n° keia pilikia e halawai nei me la|vqu, ka mes hoi a lakou i manao mua ole ai. ua huli hou aku la kela ( 'puali mivi o na kanaka ihope, a hoomaka aku la e kaua me ka puali hope me, ka hahana loa. .. Akahi no iloko q. kela lt>aa aku k;a ike i ke anaina o ka poe inakaikai, he puulu kanaka kekahi mau naita e paio nei, i kauoha ia e hpomoana maloko o ka ululaau. ahiki i ka manawa knpono a iakou e nee mai ai uo ke kahua lealea. s i lilo kela hoouka kau,i mawaena o ua puali m&lihinj i kuniu e kuha'u iho ai ka paio a,n;f a na niiita jna kahua mokompko, aka ke hoomau la no lakou i ka paio ana? j ahiki i ke kakaik:lhi ana o na naita o kela ame keia ma- ' hele, ia m.anawa i ikeia aku ai ka oili ana mai o kekahi naita nialihini mailoko īnai o kona haleiolq, a komo ae la ma ka aoao.o na naita me ka hoailona.o, ia manawa i loheia aku ai kona leo i ka pane an?i ae i kona mau hoa: "E waiho mai ou.kou na'u e paio hookahi aku i ko kakou mau hoa paio." o ka 'manawa iho la no ia o kona lio i lele aku ai imua, no ka halawai ana me' na haita o kekahi aoao, a emi hope aku la hoi kona mau hoa naita, no ka mea. aole lakou i hoohewahewa i. ke kanaka o ka hoea ana mai la. o ko lakou aiakai no ka mea hiki ke ku aku a paio me na kanaka he nui ma kekahi aoao mai. Iloko o kela paio elua ana, mamua aku o ke komo ana mai p keia naita malihini, ua ikeia ka oi aku d ka ikaika o na naita me ka hoailona poo kanaka. mamua o na naita o ka hoailona O, a pela hoi ka oi ae o ka ikaika o na naita o ka hoailona Lau 01iva, maluna o na naita o ka hoailona Poo Liona. Ma kela komo ana aku a ka naita ;na.lihini e kokua i kona aoao. he umi mau naita o ka mahele me ka hoailona Poo Kanaka, ua lele mai la lakou me ka makawalu o ka lakvi • mau hauna lv,o'i kaua maluna oia nei, he mea aloalo kuaua \yale ia 110 nae ia e ke.ia malihini, a.ke loa,a aku kekahi o iakou i ka ia nei hauna ko'i, oiuna o ka honua kahi e kapalili ai ka wawae o ia mea. lloko o ka hapaha hora wale no keia ku hookahi ana aku a ua naita nei e paio me. ka o. ka Poo Kanaka, ua pau aku la he ej>y.a p jakpu i ka haule a waiho mokaki ana iluna o. ka hoinia, a koe hpokahi ko lakou alakai, ia nianawa i hoomaka aku ai laua e. hoomau i ka pāio ana, ahiki i kona walawala pa-hu ana aku ilalo mailuna mai o kona lio. No keia kaa'ana o ka lanakila ma kona ao.ap, nolaila ua huli mai la oia i kona mau lioa naita i koe, a haawi mai la i ke kauoha e haalele iho laleou i ke kahua paio, a e holo aku lakou no kahi a na pualikoa, e hoouka mai la i ke ka,ua me ka hahana loa, he kaiioha hoi i hookp, l\oke ia aku, o ka aha'i aku la no ia o ka.pupuhi i'ka i'a.o Ūko.'a i ua mau naita nei, a 110 lakou hoi ka holo, he hookahi ka ukali pu ana aku o na naita i koe iho o na mahele e ae. Holo pololei aku la ua puulu nei a komo iwaenakonu p kela mau puali e hoouka.;mai l.a mQ,ka haijana, a he manawa.ppkole ma ia hope iho, ua loheia aku la kakani kapalili ana mai o ka leo o ka o-le, a, kau ae la hoi kekahi hae. e welo haaheo*ana i ka maka,ni me keia mau huapl<jlo i kahakahaia maluna: "Ka Hieija o na. Uhilaau o ltajia.", No ka ike o kekahi puali i ka nui o kona mau kanaka i pau i ka lukuia, ua holo aku la ke koena iho i koe, jne ke kauliijii ana ma o a maanei. a no ka lua hoi o na puali, ua akoakoa ae la lakou i ; kahi hQpkahū alaila nalo like aku. la noloko o ka ululaau, me ka hoopilikia ole mai i ka poe makaikai he mau haneri e no'ho aku.ana ma ke kahua lealea. 1 kela nalowale ana aku o na p.u.ali o na kanaka kaua maloko'o ka ululaau tta huli, hoi hou piai la na naita apau no ke kahua mokompko, a i ka uohpalii hou jma mai lioi o ka maluhia, ia wa i kukala ae ai ka ilamuku nui o ka la, e hooinaka hou ia na paio ana, mawaena o na naita i koe, ahiki.i ka maopopo ana o ka mea nana ka lanakila, no ka mea wahi ana, aole i holopono kela hookuku ana mamuli o ke kahamahaia ana e na pualikoa o ka hoea ana mai, a hoouka i kekahi kaua. Haawi ae la k.a ilamuku i ke kauoha i ka mea p.ulii o-le, e hopkan.i ae;i kana o-le, o ka.wa np ia i kani ka|),alili aku.ai kana pu puhi, a. me ka eteu nui i loaa.aku iaia, ua holo mai la kela nai.ta malihini maluna o kona, lio. v a ku iho la iwaena oke kahua paio, a a.ku nie ke kahea ana ika nui o na naita. e hele mai e uiie ia, , . ■ . , Mamuli pal\a hoi o ka ike ana o na naita i koe iho aole i haulehia malalo o Vo lakou mai\ hoa paio, i ka ikaika aine ke akamai luaole o keia naita, aple h£ hopkahi o lakou i aa e ku mai imua ona, no ka mea aple he hppkaji.i i ikeia aku ka hele mai imua o ke kahua, oiai nae i kela manawa, e.ikeia aku ana ua naita malihini nev e noke mau a.na i ka owiliwili 1 kana ko'i kaua i k.a lewa, nie ka hoikeike ana mai.i kekahi mau liana akamai luaole, nana i ume aku i na manao mahalo 0 na mea.apai}. , . No kekahi rtjianavva loi.hi kela ku hookahi ana a ka naita malihini i ke kahūa paio. aole he hnokalii mea i aa e hele mai e paio 'pu ipe ia, nolaila i hala ana oka hora, ua kukala mai la ka ilamuku. me ka olelo ana mai. ua k,aa k# lanakiia o ka la i ka malihini. a «a lilo hoi ka makana o ka, hpqkuku ana.o na naita me na ko'i kaua iaia. Ma ka pokole ana ae e kuu īnakumaka heluhelu. o keia naita pialihini nana i noke jho i ka ulu-pa i na naita. i a)a ku-e uiai i koua mahele apau i ka haule malalo o kuna ikaika, o ka kaua koa opiu no ia„ ka Naita Pahaohao o ka Luahuna Waiwai'; a ua pololei hoi ke koho mua ana ae a kek;ahi poe i.ka manawa i ike aku ai i ke ano o kana paio ana imua o kona niau hoa o ka oihana naita. Elike .110 hoi me; na mapawa e ae a Hawila i aha'i mai ;ti 1 ka lanakila ma kela ame keia hookuku ana, o ia ke kii ana i ka makana i ka U'i Magarita, pela iho la 110 oia i hoea aku ai imua o ua Manu Nunu Ahiu la, a huli hoi aku la me ka p.uolo waiwai, ka īnea i loaa ole i ka nui o na naila e ae, i kau mai na manaolana,, no ka hoi puolo i ka home. eia ka e uhaiia ana e na ulia o ka manawa. Ma kqi,a wai.ii e. kuu makainaika heluhelu e. ike ai kaua 1 ka haulehia ana o na kuko palaualelo aine na manao puuwai eleele q ;ia hanaumua o. ka kakou koa, aka e nana aku uae kakou iamua, i ka nia.nawa e hqea,.mai ai i ka hpokoia <» kekahi hana hoomaewaewa maluna o Hawila, nolaila, e nee aku kaua imiia. . Oiai ua hoea mai la na.hana o kela la, i kona hopena. ua mai la ka ilamuki;, o ka hana ma .ke, kakahiaka <» kekah] la mai, o ia no ka malama. ana aku. i-īee kakapahi niiiwaena o na. nioho i.a.a e hookelakeia i ; . ko. lakou akamai ame ka ikaika ma ia hana, alaila huU noi aku la na m<;a apau me ng. njanao ulumahiehie 110 kp lakou mau hp.ipe, elike no me 'na hāawuia i loaa ia lakou ma na la e ae mamua aku. MOKUNA XXIV. - Maanei e awiwi aku kaua ahiki i na hora o ke ahiahi. a maloko hoi o ka hale kakela o ke kiaaina o Roma. a maloko o kekahi rumi o ua kakela he kauaka el.emakuie e noho ana, a ma ko.Jaua mau ano, apau k<e hoomaol>opo aku, he haua nui ka laua e noouoo ana ia inanawa. O keia mau elemakule e ka makamaka ; heUuhelu, o ke kiaaina noiia o Roma, ame ka U'i o Kiaaina Eenekpua, aia ,hoi ma ka helbb«iena o ua elemakule nei, ke kuoo ame ka uahoa, mamuli o kekahi mau mea a laua i hoomaopopo ai, "He mea hookahah'a loa mai i ko'u noonoo ka lohe ana mai ka'u keiki mai, aia ka o kau kaikamaliine mahpe o kela kanaka opip nona ka inoa o. I iawila. a i kapaia hoi ma ka ihoa ka Naita Pahaphao p ka Luahuna Waiwai," i pane ae ai ke kiaaina o Roma, ia Kiaaina Uenekoiia. . - (Aole i pau) :