Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 27, 6 July 1917 — WAHANUI WALE NO AOLE HE OIAIO O IA MAU OLELO! [ARTICLE]

WAHANUI WALE NO AOLE HE OIAIO O IA MAU OLELO!

He Pane ike Aloha Aina. | O keia ae la o ia ka hailona nana e pailaka aku ia oe, a na ia mau hopunaolelo naauao no auanei e hooponopono aku ia oe ma keia nee ana aku i ole ai e hopu hewa hou oe i ka loli, ka i'a maka E kilohi mua oe ia oe iho ma kou mau aoao apau mamua o kou lele kikoola ana iwaho a hoao oe e nema i kou mau hoahanau me na kumu maopopo ole. O ka iohe pepeiao aole ia he olelo ike kupono e hiki ai ia oe ke hooiaio aku imua o ka aha hookolokolo ma ka hookumu hihia ana ,a ma ke kanawai o ka manao, ua kapaeia, a e kapae mau ia aku ia ano olelo.ike, a oiai ma kau hoakaka ponoi no o kela pule iho la i hala lune 29, e olelo ana oe penei: "Aole i ia oe (ia'u) ia mea, aka, na ka poe no a D. M. Kupihea o ka hele ana e olelo e koho i na moho o ka aoao Repubalika i hoike mai ia lohe i ko makou keena, a ina he hoopunipuni kekahi o ia mau mea alaila aole o oe (owau) ka hoopVinipuni." E hoomaopopo oe e Uluihi, o ka lohe eeiao, aole ia he mau olelo ike paa ma ke kanawai. I mea nou e malamalama ai ma keia mua aku ma ka oihana kakau nupepa, a ma ke ano he lunahooponopono no ka Nupepa; eia kau hana naauao e pa ole ai oe i ka leo a eena: Ina lawe mai kekahi mea kino kanaka, he mau olelo kolopeka a manao hailiili paha e nema ana i kekahi, alaila he hana palekana nau, ke kono ana aku iaia e hana mai ma ke kakau, a e kakau pu iho i kona inoa a mau inoa paha e hooiaio ana ia poomanao, alaila ua hiki ia oe ke hoolalia a wahanui paha elike me kou makemalee, aole e loaa na kuia elike me kau e hookauhihi ae la a hihia kowali la! Ua ili na koikoi apau maluna iho o kou mau hokua mamuli o kou hemahema. Ke kakali nei au no kou hoike ae i na inoa o lea poe na lakou i hee aku ia oe ahiki mai i keia la, aole no; nolaila ua maopopo loa, ua kupono ke poomanao e kau kehakeha ae la m.i,luna: "Wahanui wale no, aole he oiaio o ia mau olelo. Ma kou manao ma kau pane o kela pule iho nei, ua apono loa oe i na- mea apau a Kupihea i hoakalta piha aku ai ma ka helu o ka la 22 o lune, aole ou ku-e i ka oiaio o ia mau hoakaka a Kupihea, koe wale no kou ao anee wale aku no a hoopaakiki kuhihewa mahope o na eepa o Waolani a hoohalike oe ia oe iho me na puulu a-la ku olaelae o Kalaepohaku. Aole o Kupihea he hookamani elike me kau i keha ae nei a i waha a iho nei! He anee alii o Kupihea mamua o ka Hoohui Aina, he anee Lahui Hawaii mahope o ka hoohui aina ahiki i keia la; a he anee kanaka Hawaii a mau aku, a he kokua hoonoho keiki Hawaii kupono a hoopono a hoomaumau aku me ka oiaio e kau na Hawaii 0. K. ma ka puaaneane a haule mai na lani, o ia Kupihea Home Rula oiaio ana, a maluna o ia kahuapaa, a e oni aku ana me ka ikaika hoohana o ka makakila i kakooia e ka puniu i piha me ka uwila malamalama no ka pono o na oiwi o nei mua aku.

Ma kekahi o kou manao o ka pane ana ae nei ia'u ma ka pule i hala, e hoakaka ana oe i ke ano o ke kakaa ana o ka 1010 o kou puniu a hopu hewa hou no oe i ka i 'a makapo, aole anei oe i hoomaopopo pono i ka'u hoakaka e pili ana i ke Kanawai Hoawiwi Auhau Alanui kuapapanui helu 129 o ke senate, a ko mau punahele eepa i kauoha ai i ka hale o na lunamakaainana e hooholoia ua kanawai la? Ina aole oe i ike pono alaila e nana hou iho oe, aole me ke aniani liilii o Kuberina, aka, me na paa makaaniani nunui hoonuiike a Kuauhoe. Ai-a, eia, eia iho no ma ke kolamu elua malalo loa, eia na olelo: "Na ia papa lunakiai Demokarata no i waiho ae i ke kauoha e apono ana i ke kanawai auhau alanui Helu 129 o ke senate ma ka palapala i hoounaia aku i ka hale o na lunamakaainana ma ka la 16 0 Aperila, 1913. E hoakaka ana ia leka 1 ka olelo hooholo i hooholo lokahiia e ua papa lunakiai Demkarata nei e hooholo loa ia ke Kanawai Auhau Alanui; ua holo ia kanawai a owau me Kalakiela me Kaniho na hoa i ku-e ikaika aku ia kanawai a ua hiki ole, holo ma ka la 26 o Aperila, 1913. He Poaono ia la. HOU.SE JOURNAL O 1913 AOAO 837. E nana pono iho ina aole e loaaJ alaila e ninau i ka Mea Hanohano Jack Kalakiela, he Buke Moolelo kana (Houae Journal 1913, aoao 837), e loaa no aole e hala; ina aole no e loaa ana alaila, e hele mai no e ninau ia'u ponoi, a ua makaukau loa e hoikeike aku ia oe e Uluihi, a i ole ia, i ka lehulehu paha ina ike maopopo i kakooia e ka Buke Moolelo o ka Hale, 1913. Malaila e loaa ai na inoa o na ae ame na Hoole maluna o ka Bila Kanawai Auhau Alanui Helu 129. O keia Bila Kanawai e ike mai oukou e ka lehulehu, o ia ke kanawai nana e hoonele nei i na limahana o Honolulu ' nei i ka hana. Ma keia kanawai ua papa loaia k-a hoohana ana ia o na alanui apau maloko o ka palena o keia kula-

nakauhale, aia wale no ma ka aelike nie ka poe contractors alaila hiki; o na hana liilii pahonohono malalo mai o elima hanen dala ; e lawelaweia no ia e ka poe liana akaikalii loa. Ua lako ke aupuni me na lako apau e hiki e'hana, na mikini, na rola, na lua pohaku, a pela aku, aka ua hoopau loa ia mau lako e ke aupuni mamuli 0 keia Kanawai. Aole oia wale no, ua auhau pu ia aku ka lehulehu no lakOu na aina e pili kokoke ana i ke alanUi, a ua hiki i ka poe, o Aa fwahi holoholo lealea ma ia alanui ame na otoinohlla a o oe e ka ona nona ka āina pili i ua alanui la, o oe no auanei ke pokai i ka ukū ana i ka auhau, a o lakou ma aole o lakou kaki a aole o lakou aina ma ia wahi, aole o lakou auhauia. O kekahi no, liookalii no alanui a kA mea hana aelike e mili ai, pau ae ana na makahiki elua, a komo hou i kahi ae, o ka nui aku o na alanui ua lilo aku ia i mau lo'i poho. 0 ka poe apau e lawelawe ana ma]alo o na haku hana aelike, he akaikahi wale no, he mikini na mea paahana a e hoea mai ana he leliulehu o ia mau lako; a o ka poe limahana huikau, o lakou na paahana, a e lawelawe ana na paahana malalo o na kokami he nui, a me na hookikina palena ole, a e hoopauia no oe i ka wa ano, aole e paa loihi ma ka hana. Aole na oukou eka lehulehu o Honolulu nei. i kauoha i na lunaaupuni Demokarata o ke kau o 1913 ame 1914 e liooholo, a e kauoha aku i ka ahaolelo e hanaia, a e hooholoia keia kanawai oeliaa! Na kela manao uilani a hookiekie o na eepa a Uluihi iwikuamoo ole i aWko aku i na noonoo maikai o na lunamakaainana Demokarata o ke kau o 1913, a kokua aku he ewalu Demokarata (Lunamakaainana) 1 kela kanawai, a koe no makou ekoiu ua kupaa no ka pono o na limahana ame na Haku aina ilihune me ka nui lehulehu e ae o Honolulu nei. E lioomaopopo oukou, o Uluihi kekahi i kakoo i keia kanawai ma keia koho haloka i hala iho la! E ninau iaia. Nui ka epa. 0 keia kekahi o ko'u kamu oni! Eia hou no, ua olelo ae oe e Uluihi ma kau pane, ua huli oe a ua loaa ma ka Buke moolelo Hale o na Lunamakaainana o ke kau o 1913 ua loaa ia ma ka aoao 847 (poina nae oe i ka nana pono anna iho i ka aoao 837) na Kopihea i noi ae e hooholo ia ke Kanawai Helu 111. He kanawai panepoo ia ana ia Kanawai no e uwehe aku, a e ulupa aku i na aina nunui o ka poe waiwai, elike me Bihopa ma. Na lakou nei e paniku nei i ka hooloihi ana aku i ke Alanui Moiwahinje mai Kuwili aku ma ka Hale Ohi Ukana o ka Hui Alahao' o Dilinahama ma a oki pu aku i ka aina maliiko o Aina Pake (Bihopa ma) a hui me ke Alanui Waiakamilo. Ma ia nawai, e uku ana ua poe waiwai nei i na lilo apau, aole oe e uku e Uluihi, aole o Kupihea e uku, aka, e wikiwiki ana ko mau a-u i ka auwana hele ma ia alanui, ina i hooko ua mau hookamani nei au no e Uluihi, ia kau no a oukou no e j hookele ana i ke aupuni kalana no o j oukou, me ka nana ole iho i ke kanawai wehe alanui oki hou a Kupihea i noi ai e hooholo loa ia. He kanawai u'i ia, onaona kona nanaina, lilolile a mokaekae, ane kau aheahe na kiina manao o ua kanawai nei a Kupihea i koho ai. Eia ke Poo (Title) o ua kanawai nei au e Uluihi e kuhihewa loa nei, i mea no nae nou e pau ai kuhihuwa penei kona heluhelu pokole ana: "An Act Providing for payment of the Cost of Opening or widening streets in Honolulu."

Ina e heluhelu pono oe i keia Kanawai mai kinohi a hoikeana e ike no auanei oe aole keia o ke Kanawai auhau alo alanui au e wahanui nei, ua pili wale no keia kanawai no ka Wehe ana i na alanui oki hou elike me ia a Kupihea i hoike ae nei maluna. Ina hooholo ka hapanui o na ona waiwai (aina) e weheia i alanui maluna o ka aina, ua mana ia, a o ka poe apau i kuleana ia alanui a māloko mai o ka j poai kahi i moe ai ia alanui, o lakou ke kuleana hooponopono me ke aupuni no na poho o kahi i laweia i alanui, nolaila e ike mai oukou e ka lehulehu i keia kuhihewa nui o Uluihi. Ina oia nei kekahi lunakiai i kohoia iho nei, ea e hooikaika ana oia nei e weheia i alanui i o Waolani, a ke ole au e kuhihewa, oia nei ka eepa mua e lele ana mai ka Waoakua mai o Waolani; aole o ia nei ka eepa ike kanawai ipai k& Pier 15 mai, aolē keia o ua kupueu nei, he lalakea no keia ua puka mua no oia nei ma ka puka mahope o Daisy. Ea, o ke kanawai hea kau e Uluihi i kakoo iho nei i keia kau koho baloka o lune elima iho nei? O ke Kanawai 111 anei, a i ole o ke Kanawai Auhau Alo Alanui 120f Oke Kanawai Auhau Alo Alanui Helu 129 au e Uluihi i kakoo iho nei, o ia no ke Ka* nawai 131 e ku nei i keia la, ke kanaw*i a Kupihea i ku-e aku ai, a o Uluihi no me na wahi hookamani ka i kakoo iho nei he hiamiia o ka la koho, o ke kupueu kanawai helu 129 no keia nana e hoopololi nei i na limahana poola o H©nolulu nei no elua makahiki a oi. Heaha ka like o ke Kanawai Helu 111 me ke Kanawai Auhau Kuapapanui Helu 129? v E nana e na -makamaka heluhelu o ke Kuokoa i keia moho olalau a hupo a kahi poe i leoho kuhihewa iho nei. (Aole i pau.) DAVID M. KUPIHEA. Lunamakaainana, Apana Elima.