Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 4, 28 Ianuali 1916 — NUI KA POE I PAU I KA MAKE MA KE AWAWA O IAO, MAUI [ARTICLE]

NUI KA POE I PAU I KA MAKE MA KE AWAWA O IAO, MAUI

No ka manawa mua loa ma ka moolelo o keia paeaina, i ikeia ai kekahi ino nui, a ka makani Kona ame ka ua, ma ka pule aku nei i hala, ka mea nana i hookau aku i ka make maluna o kekahi poe ma ke Awawa o lap ma Maui, a i hoonele aku hoi i kekahi heluna nui o na ohana, me na home e malu ai lakou; a i hookau aku i na poino i na mahiko, na alanui ame na hana hoomaewaewa e ae he nui a ka ino. O ka nui o na kino make i hoikeia mai i Honolulu nei, he umi-kumamako-lu, me hookahi kino i loaa ole, he kaikamahine Kepani nona na makahiki ewalu, a iwaena o kela m'āu kino make apau, aole he hookahi kanaka Hawaii, aka lie poe Pilipino, Paniolo, ame Kepani wale no, no lakou na inoa malalo iho nei: Theodore Marquez, he Pilipino; Chung Qui, he Pake; Suyetaki Jitsu, he Kepani; Cerillo Fernaniletl, he Paniolo; Mrs Cerillo Fernandez, he Paniolo; he keiki uukil o 18 mahina, na ka ohana Fernandez, he Paniolo no; Juan'Roman Madī*ohe Paniolo; Koman Madronar, he Paniolo; Mrs. Eoman Madronar, lie Paniōlo; lie keiki .uuku a ka ohana Madronar, o ekolu makahiki, he Paniolo; he bebe hou loa a ka ohana Madronar, he elua makahiki, he Paniolo no; Mrs. Sodetani, he Kepani; he bebe o elua makahiki a Sod«tani lie Kepani, ame ke kaikamahine Kepani a Sodetani, o ewalu makahiki i. loaa ole kona kino make Ka Moolelo o ka Poino Mahope koke iho o ke awakea o ka la Sabati, i hoike mai ai ka mea ana no ka hoea mai o kekahi ino nui ma Maui, a iloko o ka manawa pokole loa, ma kela auwina la Sabati, i hoomaka

ilio ai ka ua e haule, me ka pa ana hoi a ka makani me ka ikaika mai ka hema mai. Aole he noonoo ae o na kanaka no kekalii poino nui e lioea mai ana, aka ke noho la lakou me ka nanea, oiai ka ua e haule la ma kela Sabati me ka makani hoi e pa ana, ahiki wale i ke ao ana ae ma ka Poakahi. Ma ke kakahiaka nae o kela Poakahi i hoomahuahua-mai ai ka makani i ka ikaika o kona pa ana, e ulupa ana i na mea apau e loaa aku ana iaia, o na laau nunui keia, e ulaa pu ia ana e ka makani, a ua lilo ko lakou paa i mea ole i ka makani Kona. Ke haluku mau la no ka ua me ka ikaika, ke ku'i la hoi ka hekili, ke olapa la ka uwila, e haehae ana i ka lewa Jani, ka mea nana i kono aku i na mea apau e noho maloko p ko lakou mau home; jia nae ke kokoke māi la, ka poino ma ko lakou mau ipuka hale. Hoomaka ka Wal o lao e Hu Na kela ua o ka la Sabati aku, a hoea wale mai i ka POakahi ana ae, i hoopiha aku i ke kahawai o ke Awawa o lao, a ma ka auwina la o kela Poakahi i ikeia aku ai ka hu'eia mai o na piha-a moewai o ke kuahiwi, na. kumulaau nuj nui ame na mea no apau e ku mai ana : mamua o ke, alahele o ka a lawe ; aku noloko o ke kai. j Aia no ka ua ke haluku la me ka poino ole .nae o na kauhale a na kanaka j e noho ana ma kahi kokoke i kē o lao, a i ka hele ana ahiki i ka hora ! eono o ke ahiahi o kela Poakahi, akalii no a komo mai na manao hopohopo no ka hiki ole ke hoopakeleia kekahi mea e ku ana imua o ke alahele o ka wai, Le poino wale np ko lakou hopena. I Mai ke ahiahi mai o kela Poakahi

ahiki wale i ka wanaao, mawaena paiu» 0 ka hora elima ame ka hora eono o ke kakahiaka a ka Poalua ae, i, liiki ole ai 1 ke kahawai o la-o ke omo aku i K» wai, aka ke holopapa la ia ma kela amo Ueia wahi, no ka mea.ua oi aku ka ikaika o ka haule ana mai a ka ua, mainua o na manawa e ae, mamua aku, a ine ka nanea no o kekahi poe e hiamoe ana maloko o ko lakou mau home, i hao mai ai ka wai i na liale e ku kokoke ana ma alaliele, a lawe altu la me ka ahailono ole. Ma-na lono i loaa mai i keia kulanakauhāie, he nanaina ku i ke aloha, ka nana aku i na liale, e laweia ana e ka wk:, a e hoohioloia ana no hoi kekahi mau hale; a iloko o na minuke o ka poino, i holo aku ai kela ame keia no kahi e palekana ai o ko lakou mau ola, me ka haalele ana i na home ame ko lak6u mau ukana i moepuu na ka wai. He Hopena Ku i ka Weliweli E a ana no na kukui maloko o kekahi mau hale, oiai e lana hele aua iluna o ka wai, me he moku poino la i ka moana; oiai hoi kekahi mau liale i hiolo maoli, he hookahi ka hului pau ia ana e ka wai. Iloko o kela poino nui i hoomaka aku ai na kane, na wahine ame na keiki e hola no ka hoopakele ana i 'ko lakou mau ola, me kahi lole i oiai liol na lio, na moa ame na holoholona ola apau e huikau pu ana iloko o ka wai, e imi ana i wahi no lakou e%alekana ai. No ka manawa mua loa i ikeia ai ka nui me ka ikalka maoli o'Tta wai o ke kahawai o lao, no ka mea o na kumu> laau nupui keia, ua poke liilii, a i ka wa e loaa aku ai i na liāle, G*walawala aku ana, me ka lilo i ka wai.

Iloko ka o kela manawa a ka wai < lawe ana i na hale, a e hoohiolo ana hoi 5 kekahi mau Lale, e loiieia akii ana na Jeo uwe o ke kumakena mailoko inai o &<?la mau h.ile, aoiie nae he mea hiki ke liana aku, oiai. ua kohu kaikoo ke ano 0 ka wai ke nana aku. Hoao e Hoopakele Oiai ka wai me kana mau hana hoopoino i na kauhale lehulehu e ulu-pa ana ma kela kakahiaka Poalua, ua konoia eku na kanaka e hana aku i kekahi inea e hoopakeleia ae ai na home i koe aku, ma ka hoao ana e hoihoi hou aku i ka v ai, ma ke alahele pololei o ke kahawāi, manuili o ka hoopahupahu ana me ke 1 iana ]>au<la i na wahi kiekie; a o kahi ;.ae i holo]iono ai o kela hanā, ma o ke iikaknu ana inni o ka ua, a emi aku la hoi ka ikaika o ke kahe ana mai o fea wai. Mt> ka hoohakalia ole no hoi i hoo:na}:a koke ia aku ai ka hnli ana i na kino ī, ka poe i j>oino i kela waikahe, e haawi ;.na na lima «npn.ii i ka lakou mau kokna ana, j>»-ln me na kanaka apau, ho hookahi mea nui o ka haawi aku i na kokua ana i ka poe iloko o ka poino. <) na hale keia e ku ana ina kela ame Keia aoao o ke alanui i koe iho mai ka hului ana akn a ka wai noloko o ka moaua, he inau hiona hoomaewaewa ke waiho mai ana, a malalo o na kaupoku i nahaha, aine na paia i hiolo e waiho ana na kino make; a- ma ke awakea o ka Poakolu ana ae, he nini ka nui o na kino make i loaa. Kdcahi llau Mea Ano NUi O kekahi o na mea ano nui e pili ana i kela ]»oino a ka waikahe ma ke Awawa o lao, o ia no ka hoopakele ana o ka Hope Makai Nui John Ferreira i kona ohana iloko o ka wai me ka palekana, a IHo aku kona hnle, nona ka waiwaiio o elima kaukani «lala. Iloko o ka nanea ma ka wannao o kela po Poalua i ka hianioe i puoho ae ai ka Ilope Makai Nui Ferrcira, i ka ikaika maoli o ka haule aua o ka ua, ke ku'i no hoi o ka hekili, a ike aku la i ka -wai e halana mai ana iloko o ka rumi naoe; o ka noonoo wale no iloko o ia manawa, o ia no ka hoopakele ana i kona ohana. Hoala aku la i kana wahine ame kekohi o na keiki liilii, hoomaka aku la oīa e lawe ia lana no kekahi aoao o kahi a ka wai e kahe aYia, ma kahi kiekie e loaa ole mai ai i ka wai, o kanaliina kapuai ke kaawale mai ko laaa bome aku. Waiho aku la i ka wahine ame ke kefki uuku ma kahi o ka palekana, ua huli Uoi mai la oia no ka liale no ka hoopakele ana i «a keiki elua i koe. Ao'ie me ia he hana maalahi, no ka mea ua oi loa mai la ka nui o ka wai, a ke kala lioi me ka ikaika. * Me ka hoomanawanui no nae i aloalo mai ai oia, mai na laau e laweia mai la e ka wai, ahiki i ka lioea ana aku no knna home, i nana aku ka hana».ialoko e lana mai ana na ukana iluna o ka wai, bopu aku la i kana mau keiki elua h paa i knna mau lima,'o ka mauna mai la no ia iloko o kela waikahe. l'a hele ka wai i kela manawa a kau i ka a-i, a i kekahi manawa, e au okoa ana oia, a ma kahi papa'u no lioi e ku iho ana kona wawae ilalo, me ka hoomanawanui nae ka hooikaika ana, ahiki i ka hoea ana aku mā kahi a kā wahine, e noho mai ana me ka bebe uuku, eia nae na hoea aku ka' wai ma ia wahi, »ka nae, akahi a manao ka palekana »ai ka make mai. O ka Ho keia me na pono apau, ua- laweia e ka i#ai, a iaia i' hele hou aku ai mo ka makaikai ana i ke kahua i ku a.i 0 kona home, he inau pelehu elua wale ito na mea i pakele, mamuli o ka lele ana a kau iluna o ke kumulaau. 2Tni na Poino o ka MahiSo Ma »a mea i hoomaopopoia, aia ma kahi o ke kanalima kaukani ke poho'i k&u aku maluna o ka- mahiko a Wailuku, no ka mea he mau eka nunui okoa 1 f=aa i ke ko, i lilo i niea ole i ka wai, a he mau kauhale lehulehu hoi o na kaiiaka hana i pau i ka lilo i ka wai. 3 hakalia wale no nae ke kukulu hou aua akui na hale o na kanaka hana i makaukau o ka papa, aka no ka ma3iawa nae e noho hale ole aua kela poe kanaka hana, ua loaa no he mau wahi im lakou e nolio ai. ns Keeiiina Kokua. No ka pono o na kanaka hana o ka mahīkō i hooneleia aku i na hoine, ua Jawe ae ka mahiko i ke ko'iko'i o ka analama ana- ia lakou, me ka hoolako ■ma i ko lakou niau heniahema ahiki i ]ra paa ana o na hale hou i ke kukuluia». j Fa kohoia he mau komite lehulehu warmuH o ke kaheaia ana o kekahi halawai makaainaua nui, no ka haawi ana aku i Aa kokua i ka poe pīlikia a poino maoli; a ma na mea i hoomaopCfpoia, ua hiki aku kahi o ka 330 ka nui o i'» poe nele, me 34 mau ohana i hoonrfeia me na home. Fa hooholo ae ka papa lunakiai o ke Kalana o Maui i ka kuina o $2500 no kokua ana aku i ka poe poino, a maj*rafio ae o ke!a huina, he mau haneri *īala kekahi i loaa aku i ke komite ma Jke ano kokua maiwaho aku nei, me ka nanao no nae o ke komite, e lioomamaia aku ana no na manao kaumaha o Ka jvoe i hoopilikiaia e ka waikahe. Ma ka oleloia ua hoopakeleia ae he

heluna nui o na ohana, mai ka make mai a ka waikahe, mamuli o na hana koa a maka'u ole a kekahi poe i mauna ai<u iko lakou mau 61a, 'ma'ka lioopaa ana i ke kaala ma ko lakou mau puhaka a au aku' iloko o ka wai. He hookahi ka kumu poino ole o na kanaka Hawaii i kela 'waikahe, o ia ko laieou ike e ana i ka ]>oino mamua -ae o ka manawa, ua holo e lakou mai ko' lakou mau hom<? aku, a o ,ka poe i hoolohe ole mai i na a'o a na kanaka Hawaii no ka holo ana i na wahi kiekie, o lakou 110 ka i poino, a i pau hoi na liale i ka lilo i ka wai. io lilo ana nae ke>a poino nui o na kanaka o ke Awawa o Tao i mea hoomanao no kekahi ino nui, e kakauia av rnaloko o ka- moolelo o keia paeaina, ka mea nana i hookau aku ia līawaii nei ine kekahi mau wahi )na Ameiika. +++