Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIV, Number 2, 14 Ianuali 1916 — NUI KA HOIKE A KE KIURE O KA WAIHO ANA AE Kuekaaia na Hana Apau i Pili i ke Kulanakauhele o Honolulu Nei AHEWAIA KA MAKAI NUI I KA HOOHEMAHEMA Komoia na Wahi Piliwaiwai Apau e na Kiure me na Makai Pu [ARTICLE]

NUI KA HOIKE A KE KIURE O KA WAIHO ANA AE

Kuekaaia na Hana Apau i Pili i ke Kulanakauhele o Honolulu Nei

AHEWAIA KA MAKAI NUI I KA HOOHEMAHEMA

Komoia na Wahi Piliwaiwai Apau e na Kiure me na Makai Pu

Innia o ka nhn a ka Lunaknnnwni Asht'or<l ma ka I'oakahi noi, i wniho a« ni ke kiure kiekie o ke Teritore i kana hoike piha, ninhina o nn moa liko ole o ka huli ame ka īmii ia ann iloko nku noi o nn i'-ule i linln, keknlii hoi o na hoike pilia pono o ka waihoia ana ao e kela kiure. Ma ke ano nui, e honkakn nna keknhi mahele o kn hoike a kela kiure i ka loan ole nna ia lnkou o keknhi mnu wahi i hnnnm ,e mnlu ni kn poe piliwaiwni mnlokp olaila, nkn he lnwelnwoin no na hann piliwniwni, nm nn wnhl akea nae, me ka lilo i hnna ]iohihihi ma kn aoao o nn makai, ka hopu ana i ka poo ku-e kanawai. • Ka Halepaahao o ke Kalana Ma ka noii pono ana a ke kiure kiekie i ke nno o kn ninlnmnl'n an* o ka halepnahao o ke kalnnn, i hoea mni »1 lakou i ka hoomaopopo ann, ma o na hoilie In, he ae ia nn wahine hookamnk?»ma e komo iloko o h hnlepanhao; mo ka lonn pu ann .ini no hoi o ka ike i kela kiure, i ka aeia ana o kekahi pnahao e pakole mni nn kini mni i hoonohoia aku e ka mnkai nui. Mnhope ili.) nao o ka «iele pono nna i na ike n keknhi mnu hoike i lnwein nku imua o kelu kiure i loaa ai keia niau mea oinio maloko o kn hoike: "Mamuli o ka pakele ana o Me(lrath mailoko mai o ka hnlepaahao, a ke helo lanakila mai nei, nn hoike mni ia me ka hoo]>aapaa ole, no ke kini makaala pono ole ia ana o ka halema'i i ka manawa i hoopaaia ai kela poe kanaka maloko olaila. Aia pu no hoi he hoohemahema ma ka aoao o na luna oihnna o ka halepaahao, ma ka 9 a . wale ana e hookomo i ka poe makaikai, e hele o ike i kela poe kanaka." No ka pakele ana ka o McGrath mai'loko aku o ka halepaahao, ua lilo ia i hana nui me ka hooili ana aku o kekahi i na ahewa ana maluna o kekahi, aka ma ka manao nae o kola kiure, oiai o ka makai nui ka mea i kohoia e ka lehulehu, a maluna iho ona ke koikoi o na hana a|>au i ])ili i ka halepaahao, nolaila ua ili aku maluna ona ke ko'iko'i o ka pakele ana o kela paahao, e pono ai oia e akahele loa ma ke kiai ana i kola poe kanaka, a e pono no oia e hele naa aku e makaikai i ka halepaahao i loiia .'nii ai iaia na ike laula no ke ano o ka malamaia ana o ka halepaahao. Aole he Ona Ma ka hoohuihui ana ae nae i na mr»a ano nui i loaa aku i kela kiure, ua h«I ' mahema maoli ke ano o ka malamaia ana o ka halepaahao. Aole e pono eae waleia aku ka poe makaikai o hele ma« •muli o ko lakou makemake ihō iloko o ka halepaahao elike me ka maa; & no na mea hoi e pili ana i ka inu waiona ame ka ona, ua manaoio kela kiure, aolo he pololei o ia mau mea. Ma ka manao o ke kiure, he pono i ka makai nui ke makaala aku i ke āno 0 ka malamaia ana o ka halepaahao, a e waihoia aku na hoike imua ona i kela ame keia la, a aole hoi e aeia kekaiii mea e komo inaloko o ka halepaahao, me ka loaa mua ole o kekahi palnpala ae i kakauinoaia e ka makai nui. No ka Pili'waiwai E pili aha hoi no ka piliwaiwai, ua nui na wahi a ke kiure kiekie i hele ai e makaikai, na wahi i manaoia, malaila na hana piliwaiwai e lawolawe mau ia ai, ho hookahi no wahi i loaa aku ia la* kou e hanaia ana o ka piliwaiwai, eia nae aole kekahi dala i loaa ako, o na mea paahana piliwaiwai wale no. 1 Aole nae i kanalua ka manao o kela

kiure kiekie ma ka olelo ana ae, aia no ka piliwaiw.ii maloko nei o keia kulanakauhale kahi i hoohanaia ai, e laa me ke ki-pa, aiea nae ma na mea i loaa aku i kela kiure, ke emi aku nei kela hana- Ma na mea nae i hoikeia aku i kela kiure, mai ka oihana makai aku, he hana paakiki loa ka hopu ana i ka poe malama banako, a mau haku paha na lakou kela hana, o na luna lawehua wale no ka poe hopuhopu mau ia; ma ka manao nao o kela kiure, ina 'he hoopa'i hoopaahao ke kauia maluna o kela poe, aole lioi he hoopa 'i dala maoli, e lilo ana ia i mea maka'uia, ahiki i ka.nalohia ana aku o kela ano hana piliwaiwai. Ma ke ano nui, ua hoike ae kela kiure kiekie, aole he mau hooia loa i loaa aku ia lakou, no kekalii wahi piliwaiwai i lianaia, me na mea apau e hiki ōle aku ai i na makai ke komo iloko, ma Honolulu nei, a ma ka Mokupuni hoi o Oahu nei. He Hana Karaima No na mea hoi e pili ana i na hihia karaima he 143, i waihoia aku e ka Loio Kalana, a i loaa ai he mau hoopii lioahewa lie 133, o ka wawahihale ka hiliia ano nui loa, i ukaliia aku e ka hewa hoelia me na meaeha ku i ka make, ka aihue aku i na waiwai i haawiia aku e malama me ka piliwaiwai. Ma kahi o na lahui o na Amerika ma ke poo o ka papainoa o na Hawaii, Poto Riko ame na Pilipino aku, a o na Rukini ka. helu haahaa loa. O kahi i oi ai o na Amerika ma na hihia i hooj)iiia ae ai lakou, wahi o ka hoike a ke kiure, aole ia mamuli o ko lakou nui loa, aka ua nui na hihia e ku-e ana ia lakou, eia nae he uuku wale no ia poe, e laa na haole i hoopiiia ai, no ka lawe aihue i na waiwai i waihoia aku malalo o ko lakou malu. Ua ala mai nae kela ano hewa iwaena o •'na limahana o kekahi mau hale oihana, mamuli no ia o ka hemaliema o ke ano o ka lawelawe ana i na hana, e konoia ai kekahi e lawe i ke dala a kona haku. ITe mau mea e ae no kekahi a. kela kiure o ka hoike ana ae, e haawi ana i na hoomaikai ana i ke keena o ka Loio Kalana ame ka aha no hoi kekahi no ka haawi ana mai i na kokua ma na hana apau a kela kiure. A