Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIII, Number 8, 19 February 1915 — NA AUPUNI NUI O KE AO NEI. [ARTICLE]

NA AUPUNI NUI O KE AO NEI.

Xa Wanana no Lakou i Hoikeia ma ka Baibala Hemolele—Ka Nele Ana o na EkaleBia i ka Uliane Mamnli o ka Hoihope a Haalele Ana i Aloha Mua ka Manaolana no na Haipule. (>fni ka Peni mai a S. K. Nawaa.) (Hoomauia mai kftla pule mai.) TJa kamaaiipa i na haipule apau ko lehova hoopakele ana mai i ka Ise-i-aela mai Aikiipita mai, a haawi Oia i ke Sabati ia lakou, ma ke kanawai a e malama ia ua la la ma ke Aupuni o ke Akua a o keia no hoi ka manao pili Akua pololei. ke kukulu ana hoi i ka La Pnle ma ke kanawai, ma keia lawelawe ano Jfiou, he manao pili Akua lalau ia o 'ke kenekuria 'eha, a ma< kekahi ano, he anuu no ia i lawe ia mai e ka poe na lakou keia manao pili Akua ano hou , a hoohalikelike aku me kela i hana ia ai i ka īseraela. O keia hoo ; kaawalo ana i ka La Pule ma keia manao hou, ame kona malama ia ana mainuli o ka hooko ana aku i ke kanawai, he hoohalike ana aku ia i ka ke Akna i hana'i ma kela manao pili Akua i kinohi i ke *ukulu ia ana o ke Sabati ame kona malaina ia ana. Ua kakoo ia mai keia manao ma ka hoike a kekahi o na bihopa alakai nui o ia mau la, a o kekahi hoi o na hihopa i komo pu ma ka liana ana i ka Holoholona. Penei iho kana innii olelo: '

"O na mea apau i lilo i hana no ke Sabati, o keia mau mea apau ka niakou i hoihoi aku «1 i ka La o ka līaku.''—Eusebio, " Manao maluna o Ilalolu, aoao 90.

Pola ilio la i hoololi ia ai ke Sabat.i, ka hoolei ia ana hoi o ke Sabati o Fehova, a pakui ia aku ma ia makahia ka La Pnle, a o ka mea ano nui liou, a o ka mea paahana pookela hoi, raa ka hana ana i ka Holoholona. Ua kakoo ia.inai keia me kekahi mau mea oiaio hou aku maloko, o ka moolelo o ka haiawai i noono ia ai keia kumuliana hoololi Sabati. Ma ka haiolelo a keia Eusebio, _e mahalo ana ia Konokanatine, a imua hoi o ke. alo o ua emepera la, ma ke anaina hoomanao no ka piha ana o na makahiki he kanakolu o ka nolioalii ana o ua emepera la, ua olelo a<> keia E'usebio, ua hkawi nmi ke Akua ia Konokanatine i 'ka hoike piha 0 Kana mau hoopomaikai ana eirke me kana i lawelawe aku ai no Kana hana a ma ia ano i ae mai ai ke Akua e ola loaa iaia ka hoomanao ana i ka piha k'anakolu makahiki o koiia noho : alii ana, a ke hehi aku la oia i ke ka*; naha ; o īia ihakahiki o' ka hooponopono aupuni ana. Ua hoike pu no hoi keia bihopa i ko ka emfepera hapai ana'ae 1 kekahi o kana mau keiki a kau i ka mana aupuni, i kela Kniie keia umi makahiki o kona nohoaJii ana, a n>a keia nee ana aliu hoi, ua kaawale aku kekahi keiki, nolaila-o boakau aku ana oia (emepeia) ia hanonaiio maluna o kona ohana. Ua hoike ae oia i ka manao o keia mau mea apau me keia man olelo: "0 ka hiapo i lawe ae hoi i ka inoa 0 kona makuakane nialuna ona, ua loaa iaia kona mahele iloko o ka emepaea 1 ka- hopena o ka umi makahiki o kona nohoalii ana; o ka lua iho, elike me ka uui o koaa niau makahiki, maho])e aku; a, o ke kolu elike no ia me ia ma keia piha kanakolu makahiki, a kakou hoi e hoomanao nei ia mea. A i keia wa, no ka 'eha o na leau, a e loilii ana no kona noho ana, ua makemake oia e hoolaula aku i kona mana imeperiala, ma k« kahea ana aku i kekahi 0 kona ohana e kaanalike i kona mana • a i kona hookohu āna 4ku ia Kaisara, ua hooko ia na ivanan* a na kaula hemolele, elike me ka lakou i olelo ni i kinohi: 'A o na haipnle o ka M"oa Kiekie loa e lilo no ia lakou ke aupuni." A oiai o ka la ke akuft nui ma keia aupuni hōu o ke Akua, ua kahaha iho ka bihopa no ka hoonaauo ana aku i keia emepera malama i na haua a Apolo, he kii no ua a?ii 1a ma ke ano he la, e kaahele ana maluna o ke kaa kaua apuni ka honua; a e hoike maoli ana no hoi i keia ano lawelaWe aupuni ano hou he "aupuni no ke Akua" i lioohaliko ia me kela i kinohi, a ua olelo ia penei: "A o ka hope loa me keia a'no aummi lani i hookau ia aku maluna ona, i k.oim m ? ii maka a kukuiu iho Ja ahpum honua elike' me ke ana o kela aupuni heinolele i kinohi me ka loa.l' 0 ka ma--1 naolana ikaika ua kulike loa ia meke aupuni moi o ke Akua. "

0 ka lawelawe aupuni i kukulu ia malaila ua manao. maoli ia o ke aupuui nuioli. no ia o ke Akua, a o pa kanawai hooholo ia ana e manao'ia aku he mau kanawai pili akua, a ua hoike ae no o Eusebio pela mo keia mau olej|oi :. , " Eia hou. o kela mea nana e pan nei i ka honua ua kauoha mai oia i ko ka lani ame ko ka honua ame ke nupuni lani', e hana aku i ka makenake o Kona Makua. Pela no hoi ko kakou Emepera, ana hoi i aloha ai, nia ka hoihoi ana mai i ka poe ana e rula nei m'aluna o ka honua i kela ilelo hookahi. a Hoola. ililo ai lakou \ poe makaainana kupouo uo Koua aupuni." A o na kanawai Lapule o ia ke poo o na apau i hooholo ia no ka nono o ke aupuni o ke Akua." Oiai, ma ia mea, ua hohola ia aNji ka mana hoomaln o ka Ekalcsia malunjT o ko poe aole Holoko o ka Ekaleaia/ a pela

no hoi me ka poo iloko o ka Ekaleaia; a aole hoi pela me na kanawai e ae. Nolaila, o na kanawai Lapule o ia ke pqo o na mea nana e hoihoi mai i na kanaka "I kela olelo hookahi, a Hoola, i lilo ai lakou i poe makaainana kupono no Kona aupuni."

Ma na anuu apau o ke alahele o ka haule ana, a ma na mea apau i lawelawe ia ma ka lawe ana mai i na ano o ka hoomana ana i ka la, a pela no hoi me ka malama ia ana o ka Lapule, ua ulu mau na ku-e ana mai ka poe Kristiano oiaio. O keia poe ua pāa lakou i kela manaoio ia Kristo ame ka oiaio o ka olelo a ke Akua, a ke malama la no lakou i' ke Sabati o ka Haku, elike me Kona mau kanawai, a elike hoi me ka olelo a ke Akua e hoike ana o ko Sabati he hpailoua ia e hookaaWale lqa ana i ka Haku, ka Mea uana i hana i ka lani ame ka honua, mai na akua e ae. O lakou nei ka i ku-e ikaika i na ano aj>au o ka hoomana ana i lea la. O kekahi poe, ua ae akn lakou, a o lakou hoi ka poe ma ka Hikina, i ka malama ana i ka Lapuip » ia manawa pu ke malama lā iītf>lakou i ke Sabati. Aka ma ke Komohana, malalo o ka o Roma a malalo hoi o ke alakai ana o ka Ekalesia ame ka orhana bihopa o Roma, o ka Lapule wale no ka la i malama ia.

Elike, no me ka ikaika o na ku-e i. keia hoohui ana i ka Ekalesia me ka mana honua, pela pu no hoi na ku-e ana i na alahele apau o ka haule ana, a na lea poe Kristiano oiaio i HlNia aku pela. I ka wa i hoea mai ai ka manawa a ka Ekalesia e hooko siku ai mamuli o ka mana o ke aupiini, i ka malama ana i ka Lapulfe, ua hooia loa ia aku keia ku-e ana. Ua loaa he kumu ikaika loa e kakoo ana i ke ku-e mamuli no ia o na olelo pale a ka Ekalesia Kakolika no lakou iho i ka wa i pii ai ka huhu iloko o lakou no ke ku-e mau ia aku. Mawaho ae o keia, i ka wa i ulu mai ai ka ninau i ka la maoli a ke Akua i kauoha ai i kona poe kanaka, \ia ikaika na knmu hoohalahala ma ka aoao e ku-e ana a ua hoonawaliwali ia aku ka aoao kakoo Lapule. Mawaho ae o keia, ua hapai pu mai ka poe ku-e i ke-kule-ana e hookuu ia ai ka poe o kuaaina e hana no lakou i lea Lapule, a hoomalu ia hoi ka poe e noho ana iloko o ke kulanakauhale, a i ka hui ana ae o keia mau kumu hoohalahaia ikaika loa, ua aneane loa e hoolilo ia ka mana o ua kanawai la i mea ole.

A oiai o ka hoole ana i ka malama ana i ka Lapule, a i ole o leekahi mea paha nana e hoonawaliwali i kona ku ana, he mea no ia e hiki ole ai ke loaa ka mea i makemake ia, o ia hoi ka hoolilo ana i na kanaka i "poo makaainana kupono no ke aupuni o ke Akua," he mea pono no i ka Ekalegia e loaa mai na lawelawe kanawai ana e hoopio ana a e hookapu ana i ka malama ia ana o ke Sabati, a ma iar &no hoi e hoopio loa ia aku ai na ku-e ana a ka poe e malama ana i kē Sabati. Mamuli o keia, ua holi aku ka Ekalesia ia Konokanatine, a ma ka ahakuka Laoeiieea, ua hana ia iho la i kanawai e ulupa ana i ka poe e malama ana i ke Sabati, a o keia iho ka mea i hooholo ia.

"'Kapawai 29. —Aole, pono i na Kristiano o > hoo-Tudaio a e noho molowa wqle ma ka Poaono (Ke Sabati ma "aka e hāna ;lā'kou ma aka ma ka La o kā īlaku, o ia kār lakou e hoonahi āku ai, a ma ke ano he poe Kristiano, ua hiki no, ina ho mea kupono, aole . lakou e haha ma ia la. Ina nae e loaa aku Ana lakou e hoo-ludaio ana, e hookaawale ia aku'i lakou mai ia Kristo aku.'' . '

Ma ka moolelo o liela Ahakuka o Laodicea, aole i hoike ia ka ia. Ua hui 110 nae ria la i manao wale ia, a p ka A. D. 3G4 ka mea i hoomaopopo loa ia. Aka me ka nana ole ae i kīk la, mamiia āku o ka A. D. 380, ma lse kulana kalaiaina o ua emepaea la, ua hiki ole loa keia ke hoamana ia nia ke kanawai imepcricla. I ka A. D. 378, ua hoolilo ia o Thepdosius, he koa Sepania, i emepera no ka Hikina. 1 ka A. D. 380, ua bapetizo ia oia iloko o ka Ekaleaia Kakolika; a mahope koke iho o keia, ua hoopuka' ia ae he kanawai, ma ka inoa o na emepera ekolu, o noho hoomalu ana maluna o na makaainana o ka emepaea, a o keia ame keia aoao, e lilo lakou i poe e nialama āna i ka manaoio Ekaleaia Kakolika,. a e lawe ae hoi maluna o lakou i ka inoa Kakolika Kristiaoo.

I kela Wa ua ike aku la ke aupuni i ka Ekaleaia, a hooikaika iho la e kakoo aku iaia ma ka hooko ana aku i kona mau loina ame ka loaa ana mai o ka hopena i makemake ia. A oiai ua hoopuka mua aku o Theo(lo'sius i kana kauoha e kupaa na makaainana mahope o ka hoomana i a'o ia ai e Petero Hemolele i ko Roma, a e lawe ae hoi lakou i ka inoa Kakolika Kristia«o maluna o lakou, ua lilo loa i mea maalahi ka hooko ia ana aku o

kela kanawai a ka Ekalesia Kakolika i hana 'ai. I keia wa ua loaa aku la i ka Ekalesia ka manawa &na i kali hoomanawanui ai, a ua āpo koke ia aku a hoohana koke ia aku. . Aole i loihi mahope iho, ua, hooholo.M^. na, ana i makemake ai, ojai i ka A. D. 386, ua hooholo iā iho la-he kanawai e kakoo 16a f r iaii' , lio6ī6ir' a Kōnokanatine i hana ai; a o ke kanawai Lapule, o ia ke i ia aku kona hooko ia","a o kā meā'i 'haihai i ke. kanawai, «a kan akn nialuna ona ka hewa ku-e 'kapu'hoomiana. A ma keia hana o' ka hooioli ana i ka malama ana r/ke.jBabatJ q ke.4kiia a hookomo iho ma iā wahi i ka Lapule, ua hooko aku .ka,, Mana, Pope i ka mea i wānaua e' ia nia ka olelo a ke • Akua, e olelo ana,"a e manao iho «no | ia e hooFaiiurr i na c 'nianaw«T -ame 'na v kanawai" o ka Mea Kiekie. Dan. 7:25. ' XVTT. ' | KA HAXA A KE- KTIL O JiA HOLO-i HOLONA. I I Ua hana' ia~ka" 7 Hol6holona ilia "ka Emepaea o Eoma, m» ka hui ana o ka Ekalesia haule me. ke aupuni. Roma. - Ma ka'Mokuna XYT ua ike kakou o kahi wale e .hiki ai ko liana ia ke Ivii o ka Holoholona, nia Ameiika 110 ia; a o ua Kii la o ka Holoholona, ina ia e hāna ia, mamiill. ana »-no ia - 0 ka hui ana aku o ka Eka)osia haule me ke aupuni Amerika.. Ma ka mokuna mannia ae nei ua hoike ia malaila ma ka Ekalesia liaule iloko o ka o Roma, ua uhi mai kokahi noonoo .Jalaiv pili lifroiriana, a e hooikaika ana hoi e kukulu ia i aupuni ano haipulo, a o. na bih.o,pa i.. loaā keia noonoo lalau, ua paa ko lakou manao e hoohaiia aku i ka mana aupuni i mea e' hooko- isv«ai Vk-o'lakon makemake. ' \ - E hoomaka ana mai ka A. D. *JSfī3, aia iloko o alākai Ekalesia i kulike loa ko lakou manao me noonoo ]a)ay 'pili hoomana i loaa aku i na hiliopa o'Konia, a ua komohia no hoi iloko o lakou kela makemake o hoohanai^Wai=,i,,ka .mnaa finpuni i mea e hookō ia āi ko hikou inau niakemake. Ua ia hookumu ia ana he Ahahui Hoanohou Lahni. Penei ko lakou manao:' , • > , "O ,na āiipuni . apāu ma o na kanawai kupono la, he-aupuni ia. no ke Akua; o ; kekahi vopn|ia\ika hoopono*-'' pono ia nna pela Nana no ia, ma o na makaainana Ja,' & he '.mainao oiaio a o ia maoli no hōl e)ike me ke aupuni o ka. Isei-ao]a..,. Q. ka. hoole ana 1 ka oiaio o 'keia' u'ā like no * ia me-ka hana hupo ana.ma na mea pili akua, elik<y' hoi -kanaka e . hoole loā ana aole o ke~ ; Akua ka mea nana i hana r na irtea"apau." O kela maliele manao, "ma o na kanawai leupono la^mji..^eiii,'ho.ikc.. ma^.. nao maluna ae O'hori<e afla v Db' i:f o iia kanawai i ku i ka niakemake o keia poe Hoaiiohou Lāhui. Ua. hoikē ae lakou "e hoea mai ana ka manao pili hooniana .oriaio,^a.-.k^^an^k^.h(i-iioli na haalele wkii ko Kri<»to nohoalii ana iloko o ke kanawai ame k.f pōe iiaiia a o Kristo ana ke alii o k'eia ao,—he oiaio, Ko Ke|a. A.o. Moi ma kona hgokele ana 'ame kana mau h.ājia,~kā mōi' o' leoha mau "aliā' hookol<)kola r ; kona tnan • kāhna hoomoana,* ame kona , lawelawe: kalopa moi o kona mau kula kiekie ame na liome virigina,—ka moi o leona mau; oihana clute awa atnet»-ko-na mau kanāwai. He mea pono e komo aku ke o ke,.. kanawai ma ka ipuka o na hāna politika. " . .

Ua ike pu ae noi mai kela hana ia ana o'ka Holoholona, a i ka loaa ana aku f hoi o ka mana.aupuni i na hiliopa i ka lakou mau mea i makemake ai, ua paa iho .Jak.ou i'ka manao t ua v hoea ( ; io mai-ke aupuni o ka llāku! tja toa:a pu aku keia ano\noorioo lalau pili hoomana i iia< alaieai a i k'o lakou wa e lanakila ai a lilo aku ka mana aupu^ii malalo o lakou, e hoolilo akni>-»na >k<*te maiift; i' mea e hooko ia ai ko lakou jnau mnkemake. a if ,wfa e. ho)?a puni o'ka Hakū. Uia olelo hou ae ,keia poe al&kai Ekalesia o Amenka, penei: ''A i ka hōea ana akir (oioina) o nee aku no auanei ke kaa i'oko o ka malamalama i\ani o na la 0 ka milēnio, a o keia *iho Ka leo hooho e lohe ia ana, 'Ua lilo na aupuni o keia honua i m'āif a'iipiini no k'ō kakon Haku a no.ko kakou Kristo." O keia poō nlakairi .loaa., keia.mau noonoo lalau pili hooniana o keia kenekmia unii-Kiimaoiaiwa hoL..nie. na alakai o kela 'man la o ke/kenekur:a <;ha, ua lilee loa no ko lakou manao e lioolilo maii'ka mana au])uni 1 inea e hooko ia aku ai ko laleou mau makemake,. Not-ia īaea, mjii.ka.wa xi hoomaka ai laleou e hana ua kalahea aelakou, a ua hooikaika' aku, no ka

hoololi ana i ke Kunmkanawai o Ameiika a ma ia ano hoi e hiki ai ke hana ia na kanawai a lakou i kapa iho ai he mau 4 ' kanawai Kristiano, he mau oihana, he mau hana mau i ku maluna o ke kanawai hiki ole ke hooleia ko lakou kahua kanawai ma ka aina;; a i ka hooko ana i keia ano īnal'oko o ko kakou knmukanawai, maliauli o ka niana lahui, ua hiki ke hooko ia aku maluna o ka poe apau e hoea mai ana mawaena o kakou i na kauaW'ai o ka pono Kristiano." A i keia poe e kahea nei e hoololi ia ke Kunmkanawai, e hiki ai ke lilo ka jakou mau i makeniake ai' i inea inana, ua hoomakaukau lakou i nā wa apau e loaa ma ke apono ia ana ame ka mana i ke aupuni, ma> , na ano apau ina no «a ku i ke kana ! wai, a aole paha, ua hiki no ko hana <-ia ma kekahi ano e ae. Nolaila, i ka wa i hoopuka mai ai j ka Aha Kiekie o Amerika i ka makahikr 1892, i kana olelo hooholo, penei: |"He lahui Kristiano keia," ua hoo- . maka 'ae la ua Ahahui Hoānohou nei je hopu koke mai i keia olele. hooholo, a-hoolilo iho la i mea na lakou e piēpieīe ai no ka hoonee mua ana aku a loaa ka lakou mea i niakemake ai. l'ā hoo]>uka mau lakou me ka "' He aupuni KVi.stiano keia.' Ao ka I nianao o keia he mau lawelawe aupifni Krist;ano, he mau kanawai Kristiano he mau oihana K:istiano, he mau hana "Kristiano a he mau '«■akaainana Kristiano. •*' Elike no mo kela haule ana i kinohi ame kela mau noonoo lalau pili liooiiiana a hana ia ka lloloholona, ka lilo aua o ka ka nui i manao ia; pela no hoi ma keia haule ana o kela au hou auie noonoo la■4lfrtr'pili hooinana, o ka Lapule no ka niea a lakou i kau nui aku ai. A o- 1 liko no hoi me ka hana ia ana o ka Holoholona, ua lilo ka hana kanawai, Lāpule ana i mea e lilo mai ai ka ma na o.lee aupuni, pau pu me ka poe hele ! ole i ka pule, a <? nolio aku hoi nialalo 0 ke kanawai ame na loina o ka Eka lcsia, pela no ma keia hana ia aua o ke Kii o ka Holoholona, u«i hōohana ia aku ke ka.n kanawai -Lapule no ia nianao li'ookahi no, a ma ia alahele hookahi. , s No ia mea, i ka wa i puka mai ai kela olelo hooholo a ka Aha Kielm, ma ka la 20 o Eeberuari, 1592, e olelo "lio aupuni Kristiano keia." ua huki ia aku ke aupuni a kaa malalo «,ka inakemake o keia Ahahui. a keha hou ae la ho ua poe la: " 11-3 olelo hooholo ano' nui keia no ka"iiinau Lapule ma na ano apau, a ua kau iho keia olelo hooliolo ano nui -māluna o ke kahua koikoi o ka hoo inana ua hookomo ia aiui ma ke kumu i, kukulu ia ai ke aupuni Amerika, he hoomana hoi e ike ia ana, a e lilo ai 1 īnea e hoomau ia aku ai, o ka Lapnlo ho la .ia no ka hoomaha ana a no ka liaipule ana. "s. ka mamua iho nei, ua ike kakou ma na mea e pili. ana i kela noonoo lalau pili Jioomana, I ka wa no i ike ai ka Ekalesja Kakolika i kona ike ia ana nku ain-o ka loaa āTnri) nā Kako'o ana a ke aupuni, in wa i onou koke aku ai ka Ekaleßia iaia iho i lee aupuni ine kana mau koi no ka hana ana ame ka hooko ana aku i ka Lapule ma ke kanawai, y ā''e kiY-f> ana hoi i ke Sabati o ka Ha? ku; - pela ma ,Amerika... Mahope koke. .iho o ka h<jolaliā ia ' ana ae o keln olelo hooholo a kn. Ahā Kiekie e olelo ana "bo Aupuni Kristiano keia," •,o -ka wa koke no ia o keift; ahahui i onou aku ai iain iho iloko o ke aupuni me na olelo hooweliwell hoa o ka 'Ahaolēlo Tyahui, a ma ia/paiia ana ua ko io no ka makemake o keia poe, a "liana ia ke Kanawai Lapule, a he mau Tillna~]>u-e maoli no keia i ke Sabati o ka Haku. (Aole i pan.)