Ka Nupepa Kuokoa, Volume LII, Number 43, 23 October 1914 — HE PANE I KA LALAU. [ARTICLE]
HE PANE I KA LALAU.
4, Ke kulana kaiaiaina o Ilawaii ina k«ia hoj'(> aku. O K.'hio ke Kiaaina o I-iknna ka K!ei.\" —Mai ka peni mai a T. D. Stowart. Fa loa;t mai ia'll keia mau i::aa:aiirt olelo e kau ae la maluun mai ka uele ōo mai o ka nupopa Ke Aloha Aiua o ka pule i liala aku la, Poaouo, Oet. H>, 1914, a ua ike, a hoomac;;oiio i ke ano 0 na mēa i pane īa tna na kolamu o ua ]>ej>a la ni? na nianao lebriehu maloko olaila, a ua haawi aku ko'u lunniki'hala i ka mahalo ma kekahi mau mea a ma kekahi mau mea ua ike iho au i ka waiwai ole, he i:ra:i monao.hoopunipuni loa e kaualnko ana 1 ka naau o na kanaka Demokaraaa a lilo i mea ole a noho alii maoli mai ka poino ame ka popilikia iloko o k«?ia lahui Hawaii, maalea maoli no ke ano 0 ka mauao ana pela e hoopunipuni ai alaila puka 0 Likana, e ahu ana!
lna ]>aha ua loaa io ka mana ia T. B. Stewart e koho a 1 oTe e hoolilo io ae paha ia Kuhio i Kiaaina, o o Likana i Klele no k:aha ka hiki ob iaia k* olelo maopopo mai ua koho aku nu ia Likana i Kiaaina no Ha
waii nei, o Kuhio e mau no ia i K)«Ie mai ke Teritore aku o Hawaii i Wakinekona ? No kenha ka hiki ole \i\\dī hoolalnu wale ao uo ka oleio a keia lalau e lilo o Kuhio i Kiaaina o ka ninau nawai e koho la Kuiiio i Kiaaina na keia T. B. Stewart aneif Manomano no hoi k > kalohe o ka manao ana pela e hana ai a puka o Likana aia ka hoi a ola ka uia'i o Kuhio leaa hou iuai ua wahahee ma ka a«ao Pemolalau, liuuhili i «:;una o ka ma'i o Kuhio a v noho uo ian«i a Ulo ae i Kiaaina o ka'u iuo.-ī m:ti iho |»aha ia! O na niea e piii ana i ka ma'i o Kuhio i ma'i ai he uiea oiaio ua olelo io no ke kauka iaia e haalele kok? ia Wakinekoua a e hoolana iaia uia kekahi wahi meluma a oiai, o ke kulaua 0 kahi ana o noho aua ia wa oia hoi ka ea no ka uia 'i ana e ma'i ana aole 1 kupouo no ka mai ana e nia'i a«a t a oia ke kumu o Kuhio i heie huli ai i kahi o konn ola ahiki !oa i Hawaii n % i a oiai ua ola oia i keia wa lie mea anei ia uoua e hobewaL> ai a hoolohe aku i ka in net olelo e noho e naaa i ka ohe a o Likaaa ke hok> Eliile a Ulo ae o Kuhio i Kiaaina be n»au r»:a nao lalau ia. Ke kono mai ka unkolu m* » ao ia KuUio e hoi aku nui ka aoao lVmokarata i alakai no ia aoao 3muoj»e aku o ka aaa o keia koho ar% a he auanaoio koaa ua hikī j i īi.i lV?nokMrata o Hawaii n *i ke »-lokabi e koho iaia <K»hio) i n o ka ninao a j»eheA iho l;t o kiaeina Piukhum? K . «o <» Piakham nta ko I v> rvs»»lea;i V» iJ*K>a «a--i na, a o KanU* e tiaho su> oīa » Kīaaiaa Ima ko i& n*n nmaa .;T. B. abj sla e Ht>bo keia T.Nritor.» \ eina Kiaaiaa | kuokao rst> ka i taai tna e lilo 'o Kuhto i Ki:i"*u«a e sobo mau aku
lat:aaeī o ! » rc-\ wabi he Wn k» LAAkoL Pefcr 3 1» e a J fc e -eoko I īl«> malailA *«»» e f ;ka bon vs* lae-ao Kepolnuk* * h,* IV!Y*i«ī-3a R*v |rrihaitka k<» u<y*io aaa sri* n» |a xr.ab«n iho !a kaa la*ta e noko ia • wai kau 'f hoopin a■, T o Kwbi> •la kanaka |wx;i rvbu eiike me ka aeu» ;r;a e hooka: ; t ]Uī nui f 3 * feo«<* fc *t* :>. !!:i o a ma o olike me k«M ?T. B.' ;>vwar! i ma:ao ai *» hookupono ias«a ; h.< _ oia i i:a moho KMe" |h>o. p^k 5 ' .r. ■ . i Likaua KHwaī .oiai. he Hepu'a. K ;i o:a;o ioa o:a mai kinohi mai a ? i "<'ia 'a a i koaa make aei, a j r ;<:nui o k-> ko <>Je aiia o ko::.i manaei :; :.nr.s ai ia K'aaiua <\aa%a 0 kua|'<» Lar:r.: rno koua mau aina af«a« '» i ii'.. :vjn;t o Lar.aī a i ko Kaaka kuai īi Lmrii m«> k kahi mea okoa »o ' h> ukahi wa!e 110 <lab. o ka j>eh-.i tio p i <> k*> i«>o o Likaaa a Wv a I ik'ko o ka ;.ohai o ka jme kij»i. a ke : . r ; -M oia (Liku?» 'i i ke.a a k ' ak)h i ; ('in ; na kaiiaka. u a?oha io ao! o kii ; !.« ie uo ia o ke aloha o Likana a baIklm'i n'.awaho o ko kiaha o ka i'inalea. ! Xo'n iho \i?i maopopo ia'u ke a!oh« |o Likauk na kaut4koua ia e a'u koiia i aU.ha a \ia ikeia kona ano ame koua |n A nn mea : |tiha ai <he maalen) aoii * | nea hoi» aku tna o o keia oiaio | j« nvi e mao{>o]K> «i V? «no o kn'n mei Ie }»āne nei. iiei h' kiiii? ia a i ol»» u-ahiue paha, a i o!e he e »•» paha he miu aina !,«. lako-.i oia iho la ka Wa 'e jō» «e ai o ko I ikana alohn a jv»ha ke kiah i ! !.*• kinha a'u i holke mna ae'nei, aiu ; n.alaila ka oi loa nka 0 kiiiia nloha. ; !u nloha ai-ia, »«!■■» he alohu kanaka, o ; : a j.oe knnaka e n»ea n< l i he aloh »
0 I.ikana. he alaba c T.ikana! ke hh'i wl u noi au la oiik'Ou o na kanaku Hawaii oiai.i apau mai nuho on'koHi a pnni 1 kekahi po«v"kflnaka o hole m*i a «U'lo h*> haol«> aloha o Likana; 'lip Tioo|»uiiij>uni. k<" ak-Vrtei ola e TrtiKi. 1 K!t»le a ina e j>uka io oia'mnmuli o ka nui o n:. oi'ai' kakoo akn »na iaia, alaila e nana ana oia a hanā āku i ka hana i\ lakou i hoomailo ai no na 'makahiki !o;hi oia hoi keia o hoohaiki ia kakoa ur. kanaka Iluw&ii ina o ka mana koho la no ka īnea «a ike lakou i ka nu: o ):o lakou lilo i kola ehia niakahiki koia elua makihiki kahi o na knu kani ho 3iVa >VW o k«> k'au' hookahi, a i wahi o j»au ai keia maii hoolilo ? j>ono ma iia mana koho iko ole i ka olelo' haole ame k£ kakau haole ke hoo pilikia a ina e l<o o ka 'hhule no h-> maii kankani mana koho 31 o ko lukou nei nhho inana mai la no ia, ia «'ii j>au ko lakou' manao ann mni i;> kakon. a hana lakou Tiei i ka lako'i hana mc ka maalahi loa, aohe 010 o Likar«a me l dhas. l.aiki i ho!o iho nei. hookahl o laua' pUnana.
Xolaila. inai koho o'trkoit''ia' v Llkanii i oia ko kakfr,« }>ōifio,' hrt'i akn au 5a oukou me ka oiaio a'u 1 ike a hoomaopopo ai ma o ka moa i han:i in mai ia'ii, i kela k%u *o"JO fmia ak.i nei o kokoke e olu!i maVahiki i hal i ne nei. : " O ua hoolilo apau a Likaoa e lioio Elele nei aole nana ponoi, "aka au hc pohai mahope ona naua o pahu nei iaia imna a na lakou kt» «laln, aole nn Likana ponoi iho; na kela ix>e. a he mea hana o l.ikaua, oia keia hoo mano ona i ka holo Klele, a ke hoiuoino wahahee ii m i ka poe mahiko oiui no uae o lakou j«oe uiahiko no ia. "k* hoinoino nei i ka poe mikanelo oiai nae na lakou oia i haj>ai ae a ike ia he kumu laan hua ma Hawaii nei i k> he!e mai e hoopuuipuni i na kauaka Hawaii. Ke olelo mai nei ka mea kukuln raai:ao penei: O ka mea pololei maoli. he mea pono e hoihoi ia*k<» aupuiu i na kanaka Hawaii. Kc manao nei au h«: mau manao knpono a kuio maoli no ia, eia uae ka uinau aui: hea e hiki ai e hooko ia ia man manao h->o-meamea o ka moa kukulu niauao! oiai o ka mea nona keia mau manao i jKika akn ai, oia j>onoi no kekahi o na mamo wek> ( ewe», a pulapula i koe e ola nei i puka ae, a e ku ana, a ke ola noi i pili pono i na olelo a'o a Olohana ia Kamehaoieha penei:
Mai puni oe a raai hoopunaheK* i keia j>oe la he haole eia iho ka haole' b he hoomakakiho aina, hoomakaleho : wsiwai f be ake haoohano, be lahni kat«aka i ikA 010 ia mea he aloha a he lahui hehikn, aole e aaua i ka po«> na | lakou i inalana akn, a )ofca pobo iho b | ka pauko 50 o ka mokuua 2* o Kana \raiiua, a e helnkela ia peaei:: He la | hui naka koa, aole • malama mai i j ka elema.ku!^ t aoie hoi e aloha mai i ka mea opiopio ina iho la o ka oiaio keia pehea oia nei (T. B. Btewart maa- i ka) ke kn nei au & paoe aku imua o kun lahni ponoi, he mau haaa a mau < olelo hoopunipuai waio no kela i wahi e lealea ai kakoa a kakoo ako i kan* moho e manao aei oia o Likana aole ia o kona manao }M>aoi atoli t e hoiho» ia mai ke aupuni i na kanaka Hawaiii a na lakou e hoohana ko lakoo anpuni i he nniu manao mauU«a wale ao keia'ol ka haole aole loa o Wkon m»kemake o : oe nalana a o lakoo malalo; k« ku nei : lakou maluaa o k& niaaao o ka paakn 43 an># 44 o ka £$ «ao o Ka n*wailoa r «aluna !akov olaiia, noho me k» hoonaaM i ke Akaa ka ««• aaaa . ka ok!o a 'o, a naaa e kokna ia o?» - ke kaaaka liawaii oiaio la oe ia oioa ia «aaa, ia kaua. ia onkou, ia ■*<- koo, a ia. kakoa apau k* |>ela e |»ofto ai aole o ka punī i nei a 'o maalea. Ke |Ai *« ka mea kukala mauao ia Likana i kana aea i haaa ai« i ka
ki-o-lako aku i ihhuuo o kxsLar.3 k»abaa m+- k* haa-i ; KWanm <* na kanaka eao * «i 3s ' ,<st kuuik» :Ulktmo o;a : KuMeO a kf i:nktt kana n»#a kiki *.«?■ hana »»»«3 o ka Uksna «of<» )na i ia • L*ksw* * ok'k» vn.> aita i »» kanakn m.k-U fcāt» «>ia aa aso ?t—- *e ik.*uka maoii :r.a ko k&ohī 3R* i ka kvsb;;. k»' lohulehu m:iu hoaloha r<i* a tna ua w*hi o ae i ot i°.u !t ;<tba mamua o k*'sahi kao*Vrt »• »o * !iawa:i uoi, a «ua ,• kt>hv :» am« * >v ' !,I-ikann> i K!o!.-> : a:»o l* r karaf\ e oi soa ak;>. ana kar* ° hana ai no Hawaii marn:»a o ka K;ihto ht kanaka hc«ika;ku o l. kana ". h' t»aahana pauaho oio. Ma-nt-Ji o ka »"«* kai o kona ola \i:m x:a h:V» 'hL* |»Hj>«hia iho i kena hat»:i nu- tu: a tv k . Kuhio i hana ai. j Ke niaha'o n*i a.i i m»n n'.O'» ! i hoakni.a u n.a t a Ko ku •» uei ho ; ina na m»>a a k-ia haolo i maojH»jm a> i ko lakana man *t>ao, ua !nat>lH>?»o keia hnoW i k«» kuimi « ko Liknna h«»otna»o at»:t i ka hoU> rna ko Kt»o Kh 1« I ahui no Hawaii noi? 2. l'a m«oj»opo io auoi oia (Stowart) i ko I«fkaoa n»ar.ao eo ka holo nu«ho Hlelo ® pi»ka Lnua mai i {>omaikai ao ki>ia lahui ka I j;uka llawaii. a huokomo iho, i kol» nau otelo. ho iknika o Likann i k«' haohi an® i koua htthu? 3. Ho nvti io j»iu v i ko Likana raau hoaloha ina k»~ K«|>ital* o Wakhi«»koria inamua o ko Knhio? 4. Hik'i io :ih»m •.ata (Li«--ana; ko haua i na han i a «>i aku m.muia • kn Kohio mau hana < haira ai? koin »»au tnoa. ko lai.a uo'» ko'u niana« ko hoao noi koin haolo o jmla|»u ma i na kanaka Hawuii a| nn i |»tm» i keia mau manao (kolol.n ole. Knu ninau 1 a'u i kukulu iho
ti»finao au ua ma«»|M>po io 110 paha . koia haolo !«•> kuu:-! o ko Likana hoo irr.no i ka h«>lo i Klolo L*ihi «>:a k«' kumu o koua kak«>o iaia oliko no t«u ko Inkou manao j>cia j»onoi ho hook». kaaaka Hawaii nolohi kola niuau. - oia mauao hookahi uo a n»a ka hnp: ho| •> o pili aua i ka ikoika o LikHu » i k. kaohi ana i koua mau innuao hulu» uia uialaila ko'u man manao hoakaU; ua ikaika io no o LiKnuw • ka«»hi io aua ia mau mauao huhu ona. oi nae i ko'u iko ana a maa i un 4 aif kauaka hooj»olo ko huhu o ht«« 'i, «• i»ku ko ino luamua o ka ino:» biki ke hootnaoj»opo ia. Ke hoonianao noi au i Ka mooh'lo o kola B«*a i heoa mai ai i Hawoii no'» i:tanuta r ho haolo kauo auu» ke kaikan ahim» opioj>io oia na haku o kt» : a lK»a. ho hulahula ka hana a keia l>oa, a h pi. iluna o ka |)ou k.Menono, ain naa uku ia aku i na haku na wahi kenikeni kupono alaila hoohulahula ir« oia. a i ele hooj»ii ia |».iha i ka |>ou «'llke nu» ka uiakemako o ka po<» ua lakou ko ilala i uku ia aku a ua hoohaua mau ia ua bea la, i na wa aj»au olik' mo kn hiki a ua nui kona hoomanawa uui o ka hana ana i» hoohanaia ana inn ho e hulahula ana ka ben, o liili ana n.. ka haku iaia, a in« e j>ii aim tto ilun.i o ka |K»u e hili aku ona no ua wahi haku la iaia u ua ik<» maka au i koia mau hana i hiina ia ma Hawaii hoi « ua bea la aole loa oia i huhu ao i n » haku ona, uoho o»a me ka hoomanawa uui, ahiki i ko lakou hoi nna i Kulo j»oni, aoli i loihi mahoj»e mni lohe i.i ae ana a ua hoolaUa ia mai hoi n;a na uupepa haole, o ua bea hookahi it-<i oo ka i hopn aku i ka haku kaikama hine a uhaehae iuia a ai iho la a tua oua, na loaa keia j>oino i ka wa a K» kaikamahiue i wehe ae ai i ka j>unnku owea e |>aa ana ina koua ihu ka maaao e hanai i ua bea la i ka hoino ana uae o na puuuku la o kona w* uo ia i hopu mai ai i ie kaikamahine uhae ae la a ai iho la a mako uo hoi k* kaikamahine.
Heaha ka pili a i 010 liko 0 k.-ia moolelo o ka bea ia Likana Rtiwaif a eia. Ua jK»lolei oo o T. B. Mewari i |>anr nai nei i ka ikaika o Likana i ke kaohi ana i kona huhu, j>ela iu> ho! kela bea ikaika oia i ko kaohi ana i koaa huhu, malia paha o uiunu iho ka kou, bo keaha i ikaika aī o Likai»'* ame Kela l>?a, i ke kaohi ana i ko laua huhuf Kia iho no na haina olua o fco ka bea hoi no ka j»aa o koiia waha i ka punukn »a i ka punuku uwea ahiki ole ke hnhu ae, a i ka homo aua o ka j>auuku «woa. o ko ia la l»l»u uo ia » kona wahi haku a alaj>oho, a j>ela u« hoi o Likaua no kona i»aa uo hoi i ka (innukn uwea o koaa pnka ole i Klcl % oia ke kuoiu o kona hiki 010 ko hubtt ae a ina no koaa puka i Klele lahni hemo ka p*xnuku mai kona waha a* o ko ia la hnli wai no ift a ka lahui ka naka aloha aui wale nana i pu-a aku a* na mta maīkai like ©I? ka lahui kanaka i loai ole ka lua maluna 0 ka j>apalina o ka hoona uhaonha-» fct 1 na walii mana koho h»ki ole kr ol#lo haole e liakau apau i ka ala|»oho ta. (Aole i pan.)