Ka Nupepa Kuokoa, Volume LI, Number 10, 7 March 1913 — NA MA'I AME KA MAKAOIO O NA HAWAII. [ARTICLE]

NA MA'I AME KA MAKAOIO O NA HAWAII.

O ii-xu ;ci.. io iakeu t a:; * b-« b»j, a-a: b:: «o ka .v>>** w* hak-n ] hiia i o:«» «a j a.oa«? aupuōi e e!* h* «i hAia, k* b ji * i o- v * mt mai A i amo «u ;>ua: u* i* a i aae kei» kan*w»i &k« oaa p«kß> no hoi üb« na kulAa» (eoeiiUona). Ile aoaa aai a ko&oau k««i « t ka maaao. a peo«ī kekakī mau | k&ka aaa e pili ana i ket» muM: Oj na o<t apau sxa k« m tn» tna !ka. lewa. malon* o ka koana. & aui&lo • : ka hoaea, a* hooaohonohoi» tioko o i aapaai aui ekoha; akahi, ke aupuAi Oj' na Km OU; aliut. ke aupnai O na M« Uln; ekolu, ke aupuai O Oa Ml-1 nerai»—nolaila aole e hiki i& oe kej nooaoo i hookahi mea i hiki oie ke apo t ia e keia mao aupuoL He m*u kaaa- i wai paa ko kela ame keia o keia maa aupuoi, a aa hiki ke maheleheie kouia i keia mau aupuai iloko o na aupuai koa) ae, a kiki i ka mea hope a uuku loa. j Nolaila e ike kakou aia he kana-! wai ma aa wahi apau; aia ke paa, olu, ( heie a i oie aee, oni nei na mea apaa | malalo o ke kanawai e hoomnlu *na ta j mau mea; nolaiia mamuli o keia mau : mea i lo*a ai na k:i.nu (causes) tme na. hopeoa (effeet«). j U ka poe i maopopo i na kuma, maopo(K> pu ao hoi lakou i na hopena. Ua! Kaj>aia keia e kekahi poe he ano, a »} ole kul&na. He hana no me ka hua o. ia hana. He kumu no me kona hopena. Kia kekahi mau hooh&liae i hiki ia oukou ke hoomaopopo i ko'u manao. Ina e oki oe i kekahi mea i ka pah», e moku ana. O ke oki ana ke kuruu icause), a o ka moku ana ka hopena (rffect). lna oe e hana hou i>ela (oki hou) he moku ana >no ka hopena. In* he haneh manawa e oki ai, he haneri ana no manawa e moku ai, aoie ioa e ioli ae; nolaiTa o na kumu i iike («anie causes) e like ana no na hopena (same efTects); mamuii keia o na kuiuupaa «me na kanawai. A peia no ke kino o ke kanaka. Aia ke kanaka iloko o ke aupuni o na moa ola; a o ke kino aia ke hoomaiuia nei e na kanawai o ia aupuni, a ina e uhaki ke kino i kekahi kanawai, e īoaa iaia ka hua, a i oie ka ho(>ena o ia hana *na, u oia na eha, ame na ma 'i like ole. Eia ka lesu i oieio ai: "O ka poe laiau i ka pahikaua, e make no lakou ī ka paahikaua." Mat. -7.51. E hoike niai ana keia i ke kumu aine ka liopena. Ua like no ia me ka poe lawoiawe me ke kiana pauila, he make a he moku pu o ka peahi linia ka hopena. Peia no me ka pu, ka pahi, ke kui, ka laau make ame kekahi mau inea e ae. A ina aole e lawelawe kekahi mea me keia mau mea, aole e ioaa iaia kekahi l>oino mai keia mau mea mai. E oielo mai ana paha kekahi, "Ka! aohe iaweiawe o kekahi poe i ka pu, ka pahi, a pela aku, poino no nae i keia mau mea." Ae, peia no, aka aia iakou ! maiaio o kekahi mau kanawai e ae, oia hoi, aia iakou ma ke ko-wa hakahaka e kokoke ana, a i ole ma ke alaheie o ia mau kanawa., a i oie ua hoohanaia keia mau mea ma kahi kuleana ole. A peia no na ma'i o keia ame keia ano, ua hīki mai no ia mamuli o ka haki ana o kekahi a i oie mau kanawai o ke ola kino. He ano, a i oie ke kulana, a ma kekahi olelo ana he hua, a he hopena (effeet) o kekahi ku« mu (eause); nolaila o ka ma'i aoie ia he mea (not a thing) aka he kuiana (condition), Aia ke kino malalo o kekahi kuiana ke ma'i. īna e loaa kekahi mea i ka ma'i, ua hiki i ka mea i ike mnopopo ia ano ma'i ke ha'i mai i ke kumu. Heaha ke kumu o ko lakou ike anaf Mamuii no | ia o na mea i hoakakaia ap nei—O na kumu iike, e iike ana no na hopena, a mamuli o ia hopena, i ioaa'i ia kulana 0 ke kino. l'ol.i i maopopo ai na kauka i ka nana ana i ka poe ma'i—ua ai oe i kekahi lanumake—ua inu oe i ka wai kupono ole—o keir. wahi an e noho nei aole maikai —ua loaa oe i ke anu, a I»ela aku, a peia aku. O keia kekahi ike nui a malleai e loaa ia kakou oia hoi ka ike o lea malama ana i na kanawai o ke oia kino, 1 ole e hana aku kakou i kekahi kumu e loaa ai ka ma'i, O kekahi poe ua ike no he kumu ia e loaa ai lakou i ka ma'i. aka hana no, oia ka poe paakiki, aloha ole ia lakou iho. O kekahi poe hoi ua ioaa i ka ma'i, aoie nae mamuii !o ko lakon maopopo i ke kumu. O ka mea makemake e loaa iaia ke ola kino maikai, e hoopau oia i ka hana ana i na kumu e ma'i ai oia,—oia ka maikai loa,—aka, ina e ma'i ana oia. e imi i mea e pau koke ai. A i ma'i kekahi mea e imi a noonoo i ke kumu i ioaa ai a i hiki mai ai ia ma'i. Oia ka oihana a na kanka, o ka hoopa\i ana i ke kumu (cau»e). Ke pau ke kumu, pau hoi ka hopena (effect). Oj:i ka waiwai o na meaai like oie, na laau lapaau iike ole, a peia aku. E oki pu a hoopau koke ana * ke aiahele o ke kulana ma'i. O ka maikai loa o ka malama pono ia kakou i ole e loaa i ka ma'i. E oleio mai ana paha kekahi, "Ile mea hiki ole ka papa ana aku i ka ma'i, no ka mea, aia no i kahi a ka ma 'i e kipa mai ai." He manaoio kuhihewa keia, a ,he olelo hawawa hoi. Ina i hoolilo nui kakou i kekahi manawa no ka noonoo ana i ka pono o ko kakou ola kino, aiaiia aole ana ka* kou e pilikia nui me na ma'i. L'a oi aku ka paakiki o ka lapaau ana i ka ma'i mamoa o ka hoopakeie ana i ole e ioaa i ka ma'i. E manao ana paha kekahi he oielo hookano keia; ea, e k» mea • manao ana pela, he wahi ninaa ka'u ia oe. 4 ' No keaha i kau kanawau ai ka papa ofa, e hana i keia, a—aoie e hana ii kelal No ke*ha na makoa i a 'o ai i! ka lakou mau keiki mai ai emkou i! keia, a aoie e hele me ka ioie puiuf"| Ao'e anei e hoopakele ana ka papa ola i ke ola o ka iehuiehn i oie e loaa a iaha ka ma'i; a o aa makna hoi e hoo-l-akele ana i ole • loaa ke keiki i ka ma'if E aho ka hoop«ke)e i oJe e ioaa ka na'i, mamua o ka hookuu a loaa ka ma 'i alaiia noke i na lapaau. Xot*)la, maopopo mai la paha ko 'u mauao ia onkau. O na kaaawai o ke oia kino, o ko ke Akaa mau kanawai no in, no ka mea, Nana i hana k.e kiao o ke kanaka, ime oa kaaawai e hoomahi o keia a.aa kanawai aole ioa e hiki ke Looloh ae, hoonui akn, a hoeoi mai. Ej ■aiia ana i kela ame keia mea ka ho-1 pena ke nhaki aku oia me ka ike mao popo, a i ole me ka ike ole. Ina e nhaki aka kekahi kanka aka- j mai i kekahi kanawai o ke oia kiao i ne kona ike maopopo. he mra maopopo - ioaa ana iai* kekahi ano ma 'i (ka tapena hoi o ia knmu) a iaa e ! ko kekahi mea aaaapo ookahi no • loaa ana n« ia ano tna i āke O ka mea i u *oopaa ana

j ke \r.», » <? ka ime c- *\ kr j ;t. M*. M*i eeana» ka\oa o K * ;w nnanao aa 'm lak-OM t k* i)n>. A »v t « n<> i.* ■<• [b« nui o* nr« m Uko C r> ( ke •*, ī aka k*' īmi b«s B"i mar lakem • lM* |ka ikc T a j*U ltko« i koK>auA «l A«M kaukm i Uwjk a U«i loa (}*rfe«i) ka tke va &m kaaawai © k« oU kia« «■» ma ma*ī like ote. O ke Akaa vaW m ka m i lawm loa (perfwt) ka ika mē ka »aa«a#, a pela i kiki ai laia ka to» ola i aa aa*i apa*. Oia ka aiaaa UM hka keaoMi o ke Akaa, a aa mak»l'make oia ia laka« Mik« aw la aa k» jlawa \o* (ke«*aJiri«, pertett) MaU 8:4!> . Ka k«aao)eW Wu Ua kakahua keia auui mea iakma aa kamapaa (pnaeiplw) a o aa mi apaa aoke au kaaapaa, W auia M> •iaia »1« ia. | Oka *«* • koopokikiki a«i iaa k»- | aaka o aa lakai like oU oia ao ka imi eaaa i k« kaaa i ala a loaa mai ai aa ! ma *i Uke oI«, am« ka koopaa aaa *k« i» maa ul, He nai wal« o aa aaaao like 010 mar waeaa o aa kaaaka like oW o u k> koi lik» ole • pili aaa ika «hi am* k* kiki aaa aaai • ka m*\ a pola koi mm (ka lawelawe ana i men e kwp«u»a aka jaL Ho mm makekewa paka ao*a o kojtkaka pakaki aka ai ma keia t*aa ■«, : mainaa o ka maoaoio o aa laital okoa; , aolaila, • koao aaa aa • koakaka oliko j ine ka'a i ike a kamaaiaa ai mawaoaa u kakou ka lakai Hawaii, a e kooiaio I jka oiaio, ame ka o»aio o!e o ia ma* | maaaoio. O ka mea oiaio ka kakaa • lawo a malama, a o ka m«a oiaio 010, kuhihewa, kumu ole, o kapao a kookaawal® loa mai o kakoa aka. O kekaki hapaaoi )oa 0 kako« aa Hawaii k« manaoio aoi aia he «kola maa kumu aui i ulu a loaa mai ai aa aa\ a o i* keia: Akaki, na ma'i o wako mai; ahia, u ul oloko; akola, aa ma'i haole, a i ole. aa lahai «. O na ma'i mai o waho, ola aa ma*i I loaa mamuli o ka manaoino mai o kokahi. lilili. a pela aka. He manaoio ko na Hawaii, o keta kekahi mea hoopi* likia loa i ke kaoaka, e maaaio paa ana he mana nui ko kekahi mea malaaa 0 kekahi. Ke howa aae alaila iaaa* kila mai o waho, aka i hewa ol« aolo loa o pa ia waho. O keia mau ma*i ma* o watio t ka manaoio o na ilawaii ua hiki mai ao ia ma o keia mnu ano like ole; ko aaaana, kuni, hoopiopio, pahi'uhi'u, a apo )to, polakapa, kuehu l.t i, hoonohonok*, hoounauna, hookomokomo, hooleilai, po'iuhane, kuhalahala, a he nui aka. Na ma'i oloko ua hikl mai no īa mamuli o na hewa ponoi i hana la • ka mea ma'i, a i ole e kekahi ohana pili paa, na ma'i hoopa'ipa'i, mai na aamakua, a i ole na unihiptli a kalaipa» hoa paha, a i ole he mao 01010, a k« hoohiki i uhaki ia, no ka inoa, no ka hale paha ma o ke kahua, kulaaa, ka pa, na ululaau, na puu, a pela aku, a« ka aaahu, he uhan« h«lc paha a i 010 he uhane ino. Na ma'i haole a i ole na lahal oia na ma'L i loaa mai mawaho aa • kela mau kumu mua ae nei. A no ka manaoio o aa Hawaii aa loaa mai na ma'i maUlo o keia maa kumu lehulehu, i kii mua ai lakou i na kahuna, i kalakala wehewehe, a law«lawe mua ma ka aoao llawaii a pau, afaiia kii no ka laau haole • ka paa •• ta o ka pilikia. He nui wale no hoi na ano kahaaa, a e like m« ko lakou like ole pela a* ka like ole o ka lakou mau lawolaw* hana ana. Aole elua kahuna i liko ma ka lawelawe ana. Na kahuna lapaau, oia aa kahuaa lawelawe ma ka laau, a he pule lakou i na aumakua, e kokua i ka lakoa laau i ka hoola ana i ka mea ma'i a o ko lakoo mau pukui akua oia o Lonopuha, Ko[leamoku, ame Maiola, a he nni aku. Na kahuna hoonohonoho, oia aa kahuna noho ia ena makaai. O ko lakoa J akua nui oia o Uli aka o ka hapa aui 1 he mau akua wahine, oia o l"ua, Kapo, | Kuamu, Kihawahine, Hiiaka, Kaoaka, Kinolau, Kamiki, a he- nui aka na akua mano, ame na akna unihipili. U« [mau kahuna kilokilo no hol kekahi.A jhe nui aku na ano kahuna like oln. I A o kekahi mau kahuna ho lawelawo j lakou ma ka inoa o le*u Kristo, ma • jka wohewehe Baibala ana, kaiakala hewa, wehewehe moeuhane, a pela aku, a [pela aku. O ka ninau ma keia waki; o keia maoli anei ke kumu i ulu a hlkl mal a» ka ma'i mawaena o ka po« aunui M« na bebe liiliit O kela anei ka oiaioV O na kahuna aaei ka poe i īoaa ka mana e lawelawe, e hoopau aka i ka ma'i f Ua oiaio anei keia mao aao kahnna like ol«f Ina aole, owai ka mea oiaio o>«, a * % _t_f A 9

owml km mem oiaiof In» aole hookmbi o Ukoo ke oiaio, heaha ka hana pono a ka moa ma*if Pebta ana ke lawelawe oleia mo fca kakaaaf Maaoei āo e hoakaka a1 1 lo*« »i--nao tn»lnsa o keia man maa, a i lilm ole ko'a maa maaao me ko onkon, mai hoahewa mai oakoo ii*i f malia o ka*u ka i poloiei, a 000 ka i kewa, a i ola ooe ka i pololei a owau ka i km. a i ole ua bewa like kakoa. Ma ka W oiaio ana ka hnli noi. ame ka noonoo akaheie ana e ike ia ai ka oiaio. Ho nioa anei ko kekahi mahiaa o kekahi i manao ia'i na loaa ka ma'i i kekahi mamnli o kekakif Ina i hele mai kekahi a mahalo »«i i ka u'i, ka maikai o kao bebe, he an •nei la e loaa ai kaa bebe i ka ma'if ka mea e manaoio ana pela. e ka'i k * »»o ke kahaa o ka h«ki ana mai o ka ma'i pelaf Ua hoohoa mai anei ke akna i ke keiki i mea loaa wal« i ka aal mamali o ka mahalo a i oie o ka lilili, * kahalahala ia maif B hoomanao o keia maaaoio aaa il». ko o kekahi man akaa o, he kn* loa im ' ke Kkmki, aa« ke kaaawai Eloa, Pnk. 2<):3, 4; m «m pmlapala iioa »a mm kekmhi mmo wahi • mo, mai heie, «*» P«bi. • miamoio mkn i poe minmm nhane, knpna. a o le e kokamoo, ka aam ana, na kiiokik» ame kolm ame keim mao 0 am maaaeio hoommmmmmmm mna. K mmnm ma Oihanakahnmm 19:11; 20-9 27Kumila.i 18:11; n OiUwlii 10 |S ,:5; H " k E ike kmkon inm e holmhela pakahi ia ke:a mau pankn r«lap*ia hemoJ«Je i ko ku e lom o mm kmowm homoleie m ke Akua » keia maa haaa hoopaaipaai a aa kanaka, a mamali o ketm maa m«A 1 poino nui mi kekmhi po« U »«i w»k (Aole i pau.) <1 W. KINNEY. — ■>■(»«