Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 36, 6 Kepakemapa 1912 — HALA O LUNAKANAWAI HARTWELL Haalele Mai Oia i Keia Oia Ana Ma ka Poalima Aku Nei o ka Pule i Hala. AKOAKOA KANA MAU KEIKI Komo na Haole Kamaaina o Keia Kulanakauhale ma Kona Anaina Hoolewa. [ARTICLE]

HALA O LUNAKANAWAI HARTWELL

Haalele Mai Oia i Keia Oia Ana Ma ka Poalima Aku Nei o ka Pule i Hala.

AKOAKOA KANA MAU KEIKI

Komo na Haole Kamaaina o Keia Kulanakauhale ma Kona Anaina Hoolewa.

Mo ka noonoo mamai loa ahiki i ka minuke hope i mauliawa ae ai o Alfre<l S. HartweH, kekakni o na koa kahiko i komo pu iloko'o ke kaua kuloko 0 Amerika Iluipuia, he kanaka i pii ae nm na anuu like ole ahiki i kona lilo ana i kenerala, a mahope mai he l.inakauawai kiekie no kekahi mau makahiki lehulehn no ke Tetitore o Hawaii, 1 kona aho hope loa maloko o kona liome ma ke alanui Liliha ame Kauka, he eliiua minuke i hala. ae o ka hora ewnlu o ke kakahiaka Poalima i hala. Oiai kona mau minuke hope loa ma keia ao a me ka leo nawali ua kamaiiio ae 1» i na keiki e hoopuni ana i kona moe e pili ana i ke ano o kona hoolewaia ana aku e like me kana i makemake ai« Me he mea la i hiamoe iho oia i ka manawa i lele loa ae ai kona hanu a i maopopo wale no kona inake mamuli o kona hanu ole ae me kx pii mai o ke anu nra kona kino hoiookoa. Ua pau mua na hana a pau e pili ana i kona hoolewa i ka hoolalaia. M» ka auwina Poaono mai, bora 3, i malamaia ai he anaina haipule no kona kino make maloko no o kona home e ka Rev. H. H. Parker. He lala oia no ka Hui Malu "a e like me ke ano i maa mau na ia hui e malama na anaina haipule, eia uae, aole mea o ia ano i hanaia. t"a iaweia akn kona «vino lepo no ka īlina o Maeniae, a oiai he kokoke wale no ka hale a hiki i ka pa ilina ua ka'i wawae ka poe kumakena a pau. Ka poe hapai pahu: Ke Kiaaina Frear, ka Lunakanawai S, B. Dole, ka Lunakanawai Kiekie A. G. M. Robert»on, ke Kiaaina i pau George R. Carter, ke Kakauolelo o ke Teritore E. A. MottSmith, ke Kauka N. B. Emeraon, ka Hon. A. A. Wllder ame ka Lunakanawai Stanley. O na koa kahiko o ka Puali G. A. R. kekahi i komo pu aku ma kona hoolewa. Mamua o ka lele loa ana o kona hunu ua kauoha oia e hoopaaia kana pahikaua ma kona puhaka a ua uhiia ka hae Amerika malu na o kon pahn kupapau. Ma ka manawa i ike iho ai o ka Lunakanawai Hakawela i ke koikoi loi o kona ma'i ma ka Poakahi aku, ua kauoha mai la oia i kona kanka e pii aku n e hoike aku iaia i ka mea oiaio I aol» oia e ola ana mai kela ma'i mai. ;"Aohe o'u maka'u i ka make," wahi ana. "E hai mai me ka oiaio loa ia'u ina au e make aku ana.'' Ma ka P»akahi o ka pnle i hala i

sfco ai ka «ko »0% _a ka rsa "1 oRi, a ao ke a*<i hopoh«>po ;©sī-i āiK>!isiA.h3;a «k]wa ka n.okaAh: Ka?aa<im* * kii t ss i&aiki:ne i ils*sii. •»:* o M?s. ;ar. e A. W. » aa āo&e n:uiia u» ma k«? k<fl«it4Jaj'.a uw«aol« a cr.4. KcV4ik)f laoa ka!ii i kah smi ii d kf ka aka o ka moko; oa s»«*t iair.i. īaat s i na ke kakahiak.a Poaha, h<e 1* hookah: wal« no ko iaoa aoho pu *na i.fi» 04 ka maha», o 1m» eiea use il«. A. 1\ Juod wakr 00 laiikaniAki&e ekohi i ike ibo i ka haou hepe ioa o ko !akoa makuakaae. Ma ka I£H&S i hoe* mua oai ai ka Lonakanawai Hirt««il t Hawaīi nei me kona kookoha kokoa ianakaaawai kiekie man.uli o koaa kaaoKa maolua ana aku e ka. Moi Kalakaua no koaa !a»re aaa 4e i ka hakahaka o ka Lniiakanawai Robertsoo i make. Ua kohoia ou i lunakanawai no kona ana he kaeakA kapono loa ma ia koiaoa no na kuma iehuleho. « Ua h.mauin ma EMlham, Mokuaioa o Masakuj«eta, i ka hi 11 o lune o ka 1836, aa hoonaauaoia ma ke Kala Xoi o Hava«la a paka pono mailaihi mai m« ka loaa o ke <legere A. B. iaia i ka 1&58. ame ke degere L.L.H. i ka IS6T. I ka piha ana o na makahiki 0 kona oia ana i ka iwakaiua-kumam** līma ua konio oia i ka oihaoa koa ma ke ano he kopala no lu poaiikaua Eko> iu o Miscmri; he makahiki mahope mai ua hookiekieia ae oia i lotaneLi no ka puali Kanakolukamamaha o M j ta. mahope mai ua pii ae oia he kapen.i. a n.ahope wale mai ua hookiekie hou»A ae i tutaneki-koueta no ka puali Kaoaiima-kumamaiima o Masakuseta. a m.iho[>e n«ai ua hookiekie houia ae i keneral;i. a mamuli o ke kukaiaia ana j !o ka maiuhia i ka 1866. ua pau kona konio hou ana i ke kaua. M;jhope o;ai o ia manawa ua komo kuholionu loa aku oia ma na hana kaLai aupnni. l'a noho oia he kokua lunakanaw.ii kiekie no Hawaii nei ahiki 1 ka 1>74, a ma ia niakahiki ua hookohui.i oia i loio kuhina no ke Aupuni. He maii mah:na waie no koua i noho ai h) 1 keia kuhana a waiho hou. 1 ka n:aliiina mai o Dekemaba o ka 1576 ua lawe hou oia ia knlana a ma ka maiama o lulai 0 ka 1878 ua hoihoi hou aku ia hookohu. Ua lilo oia he ioio niahope niai me ka hoomaamaa ana ma ke | kanawai a ua iilo oia i loio alakai no jka Papa Loio Hawaii. He nui kana mau haumana i a'o aku ai i ke kanawai, o ka mua oia no ka Moi Kalakaua ka mea i noho pn me . ia i ka 1868; mahope mai keia poe no iakou na inoa maiaio nei: W. R. Castle, 1870; William O. Smitli, 1874-5; J. M. Mon«arrat, 18<ō; J. Porter Green, 1874-5; L. A. Thurston, 1876-8, 1882; E. Lichtenstein, 1875; Mcßryde, 1878; W. A. White, 1881-2; Arthur P. Peterson, 1881; C. W. Ashford, 1883; Hong Yeu Chang, 1883-4; G. K. Wiider, 1888; W. F. FTear, 1888-9; A. Perry, 1891-4; F. M. Eng]ish, 1891-2; Georg e H. De La Verne, 1894; W. L. Stanley, 1894-5;- E. A. Mott-Smith ; 1896. Ma ka 1904 i lilo hou ai 0 HartweH i kokua lunakanawai kiekie, a n»a ka la 15 mai o Augate, 1907, ua hookiekieia ae oia ma ke kulana lunakanawai kiekie no ke pani ana i ka hakah.ika o Frear i hookiekieia ae i kiaaina, a ma 'in kuiana oi.i i noho ai ahiki i Maraki, 1911, p, holo hooniaha aku no na aina e. Ma ka malama o lune, 1911, i holo uku ai oia no kana huakai hoolana ola no Europa, a oiai oia ma Ladana ua loaa oia i kekahi ma'i ikaika loa <\ hoi koke ae la no Amerika mamua o ka manawa ana i manao ai no ka hoi ana &e. Ua hoi loa mai oia no Hawaii nei a hoomaka hou kona iawelawe ana ma ka oihana loio, a mai kona hoi ana mai ahiki wale aku la no i kona haule ana, e omi mau mai ana kona ikaika. Ua mareia oia me Charlotte Eliza« beth Smith, ke kaikamahine a ke Kauka James W. Smith. ma ka la 10 0 lanuari, 1872. Ua make mua ka wahine he mau makahiki akn nei i hala. He nui ka laua mau keiki e oia nei. O Mrs A. W. Carter, Mre. Ollie Sorenson a me Mrs. A. F. Judd ma Hawaii nei; Misises Bernice ame Dorothy Hartwell aia i Kapalakiko; Charles Hartwell aia ji Bokekona; Mrs. Mabel Hartwell aia |i Chestnntville, Bokekona; hookahi ka--1 ikamahine i make he mau makahiki nku nei i hala.