Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 34, 23 ʻAukake 1912 — HALAWAI NUI APONO I NA MOHOA NA REPUBALIKA Ohuohu pono a hewa i ka wai ua mea he nui o na Kanaka ma Aala. [ARTICLE]

HALAWAI NUI APONO I NA MOHOA NA REPUBALIKA

Ohuohu pono a hewa i ka wai ua mea he nui o na Kanaka ma Aala.

O ka halawai makaainana i malima* la ai m* Aala Paka ma ke ahiahi I'oahta iho nei, he halawai ia i piha ohohiaia ma» ka hoomaka ana a i ka pau Ana; he mau leo huro ka i haawiia no ka hanolmno o W. F. Taft, ka pew»dcna o Amenka Huipuia e koho hoaia mai ana, » pela no hoi no ka Ele'e Kti* hio, ka elele lahui e kolio houia aku ona, ka wahaolelo mai H iwaii aku nei i ka Ahaolelo Lahui nw Wakinekona, kA elele nana i auamo i ke koikoi o na hana no ka imi ana i na pomaikai no llawaii Teritore i na uiakahiki he umi i kaahope. lle anaina lehau kela i na kanaka o na lahui like olr, ka hoomaopopo nku he nmu kaukani ka nui o ka poe i akewikoa ae malaila ia po; ua hoonaneaia ke anaina me na leo himeni ame ka hone o na ineakani a ke kalapu a Krne»t Knai mnhope o ka pau ana o ka haiolelo a kol.i ame keia loea kalaiaina. . He hapalua mamua ae o ka weheia ana o na hana o ia po, ua hoonanea mua ia mai ka ahakanaka me ka Bana Hawaii no kn hnpalua hora, a i ka hiki &na i ka horn ewalu ponpi ua aKoakoa la na alakai knlainina Repubalika a pau mnloko o ka hale puhi ohe. Weheia na hana me ka leo pule mai a Rev. Al»ralmm Femandes mai, alaila, lioomaka niai la ku Lunahoomalu R. W. Breekons, ka loio Apai\a Amerika, e kakele mai .i ke kahua ma ka hoakaka ana mai i keknhi mau mea ano «ui no k# kaheaia nna o ka halakn hWliaWa ihai I kekahl olelo hooinakenka hu ai ka aka o kd unainu uo nn inanawa lehulehu. Wahl »na: "K na lctle ame na keonimana, o keia k.i munaw/i a ko kakou mau hoaloha I>niokurata e noho pono ae ai ilunn a nana pono inai, ka wa a kekahi unaina nui e like me keia e ikeia nei maanei i keia po no ke apono ana i na kanaka na laua e lawe nkii an.\ i ka hae o ka lanakila ma ka aoao Repuba-

lika, e hoike ana keia anaina nui ke ola nei no ka aoao Kepubalika, a e ianakilu ana ia aoao ma ka la hoouka kaim e hiki mai snjv ma ka mahina ae nei 0 Noven;aba. Mai kamailio iki mai ia'u he hana hewa loa ka malama ana i keknhi halawai no ke apono loa ana i na ; moho. Oia inanawa aole e hiki iki mai |an;i, aka nae, un loaa mai ka lono ia ' makou mai na luna aupuni kiekie mai 1 e lilo ana ka ka malama ann i keia halaw.ii no ke apono ana i na moho pereaidena i hana hoehaeha »ku i kekahi poe Repubalika. Aka nae, me kekahi mau leo pule liilii aine kekahi niau leo c noi haahaa ann e hoao ana makou e nee aku imua me ke komo pu ole mai 0 na kanaka eiwa ma. k« aoao o Rusaveīa. nole hoi kekahi kaiiaka niai kekahi mahele koho mai. "Aohe kanaka hoopakele oiaio e ae 1 ka lahui mamua ae o ke kanaka pnahae, William H. Ta£t." (Pa'ipa'iia.) "U.i ku oia maluna o keia knhua a maluna hoi o keia manao hooko mai kinohi loa mai," wahi hou ana ma ana o kuna hoakaka manao. Alaila, mai la o Lorrin Antlrews. Wahi ana ma kekahl hapa o kona mam»o: "Ua akoakoa mai nei kakou maanei i keia po no ke apono loa ana i ka inoa nioho pere9idena o ka ao« ao Repubalika i waeia wai nei, no ka mea, ma ko kakou ano he mau kanaka ua inanaoio kakou o n.i Repubalika ma Hawaii nei ua hnna lakou i ka hana nie ka holopoilŌ ame ka oiuio. n aole makou i lioohilahUaia, a aole hoi e maTca 'u aiy* i Ika lawe ana ka hae o kk o ke kiihua kaua. "Aka, aia he poe kakaikahi maloko o ka Ilale JiuW i loaa aku ka inanao aohe ka i ioua ka ikaika i ka aoao Repubnlika. Aōle kakou i hoea mai nei i keia ]>o nmanei mamuli o ke kahea ana a ke komite kuwaena Teritore e like me ia eha a ewalu paha nifrkahiki i hala hope aku nei, me ka nana ole tiku o ke kaheaia mai ma ia ano, eia kakou

n aaoei i keia po/a o kakoa iho 1* oo ka l>hui. 'iil) Eia uuaoei me kaxoQ i keia po ka E!c!e Hepubahka hook*hi walē no i ka ahaoMo Uhni t a i ko lakeo wj i olelo mai ai ao]« e hiki ana. ia kakou ke kakoo m Kuhio, iole ?akoa i :ke i ka lakoo maa mea ī kamailio 'Ma keia man&wa ua lawe ae oia i da keehina e ka-e aka ai i ke Kiaaioa, aka m.\ ke ano be kanaka. be kaleaaa kona e kn-e ai; ma kona ano he Hepn-Kal-ka oiaio be pono iaia ke ko ma!nna 0 na kahuahani o ka aoao kaiaiaina Hepuhalika. *' Pa'ipa'iia.) "'Ua hoakaka iki mai oia maiona o ke knmuhana e pili ana i ke aupunf komisina a e pono e imiia na keehina hkna e hoaloia ae &i ka boea io ank mai o ia ano aapui a oia ka ka Elele Kuhio e hooikaika nei e hiki ole wai ia ano aupuni. "Ke inu nei anei ke keikialii e hoopoino aku i na poe kalepa imi waiwaif Aole," wahi ana; **ke hooikaika nei oia e kakoo ae i ko kakou mau lima i hoopakelei-i ai ko kakou aupani Teritore. oia kona manao. Ua hoea mai kakou maanei i keia po mu ke ano he poe RepnbaJika kopaa a luii ole, he makemake kakou e hookuu aku i ke kahua laula i na kanak.i maikai o ka aina, a iloko o na halawai hookumu mna e h'ki mai ana e pono ia oukou e ike iho e wn.ihoia aku ana iniua o ka lehulelu kekahi paa balota oi ae o ka mai* kai i ko na manawa i hala. •'!>. hoakaka ae kekahi poe ua mahae 'k'* ka aoao kalaiaina Repuba.lika; »• nana ae i na heiehelena o na ahikai >kahiko i hele a laeula i ke alakai ana, i eia lakou a pau maanei i keia po," a jhuji*ae la ihoi>e e nana i na keonimana ie nonoho mai ana iluna o na noho iloko I o ka hale, 4< ke hoo.nahuakula aku nei | lakon i ka oiaio o ia moolelo. Ua akoakoa mai makou niaanei i keia po no ka hookipa aloha ana mai ia oukou ma ke ano he mau" lala no ka aoao kalaiaina Repubalika a e noi aku hoi ia oukou e kokua a e wae i na kanaka maikai a e hoonee aku i ka aoao kalaiaina imua no ka lanakila ma ka mahina ae nei o Novemaba." (Pa'ipa'iia.) I ka pau ana o kana H&olelo hooīaunaia mai la ka hinakiai mua, W. Av- i lett. Wahi ana: "Maanei no au i puhi mua aku nei i ka'u ohe, i inu mua ae la au i ka wai no ka ha o ko 'u leo 1 ke puhi mua ana iho nei i ka ohe, a rae he mea la owau ka mea mua loa i 1 kl aku nei i ka'u pu." (Pa'ipa'iia), | "Ma ka 1907, holo au no ke kulana lunakiai a koho ia, a oiai i akoakoa mai nei kakou maanei i keia po no ke apono ana aku i na moho peresidena, o' ka'u e olelo ae, eia maanei ke Keikialii Kuhio, e pono kakou e apono ae iaia. O ka mea ano nui a'u e a'o ikaika aku nei ia oukou, e pono oukou a pau, ka poe i hoopaa ole i ko lakou mau inoa, e hele koke aku i ke keena hana o Kalauokalani a hoopaa aku i ko oukou mau inoa i loaa ai ia oukou ka īuana koho. Owau kekahi elele e holo mai ana inai ko'u apana mai, a pebea : auanei b'u e puka ai ina aole oukou e hoopaa ana i ko oukou mau inoa. E hoike pu aku ana au ihiua o oukou owau kekahi e makemalee nei e lrt)lo hou no ke kulana lunakiai, nolaila, aia mai ia oukou ko 'u pono, mai nanakee mai oukou ke hiki mai ia la.'' Mauma o ka hoolauna ana mai o ka, lunahoomalu ia A. D. <Jastro, hoakaka mua mai la oia i kekahi mau mea i kakauia e Woodrow Wilsoft, ka moho Peresidena Demokarata ma kekahi buke, © kapA ana i kekah» mau lahui nu ka hema o Europa konio pu me na Pukiki he poe M scum," a hoakaka mai la na Mr. Castro e hoakaka mai i ke koena aku. Alaila lioakaka mai la o Castro i kona kaumaha i kona lohe ana i kekahi 0 na kanaka koikoi o Amerik Huipuia, ! he moho Demokarata no ke kulana pere«idena, he kanaka koikoi iloko o Amerika i keia la, eia nae, ina kana mau mea i hoakaka ai maloko o kekahi mau bnke e pili ana i na lahui ma ka hema o Europa, ua hoike ae oia i kona ano haahaa loa. Wahi hou ana: <4 Xo ka jwne ann aku i ke noi a kekahi kalapu o kekahi mahele koho no ka malamaia o kekahi haiawai e apono ana i ka waeia ana o na moho pere«idena, ua pane aku ke komile kuwaena maloko o ka nupepa he hana kupono ole loa ka ia e hanaia j no ka men,- aohe ka i loaa kekahi mt* t na koho. iEia nae, iloko o na ahaelele 1 wae moho i malamaia e na Repubalika ! maanei, ua hoike ae lakou i ko lakou kupaa ma kd aOao kalaiaina o ka aina inakua a ua koho hoi i na kan.»ka e hele aku ai i na ahaelele wae moho lahui. "O ka pilikia nui o ke komite kuwaena o ka aoao B«pubalika aia roa ka aoao o na poe alakai kalaiaina, ua hoopalaleha wale i ka lakou hana, a nolaila, he me-a pono i ka lahui ke kw ae iluna a hana i kekahi hana. E ku-e mai ana na kanaka o ka aina makua a e noiia mai »na ka hookohu o ke komite lahui e hoihoi aku. He poe keakea lakou i ka holoinua o ka aoao kalaiaina Repubalika.** Ua hoolaunaia mai la o Kikila Baraunn. a wahi ana: Eia me kakou mannei "i keia po he kanaka ma ke ano he elele no kakon i-ka ahaolelo no kekahi mau makahiki loihi, tta kamaain» oia. i na kanaka kan kanawai a pau Amerika me kona makemake nuiia e lakoa. Mai poina oukou e na kanaka Hawaii i ke koho hou ana iaia i elele, haawi mai iaia i ka oukou mau kakoo lokahi ana. * * Mahoj>e ona hoolaunaia mai la o KakeU Opio, ma ke ano nui o kana haiolelo e p&'i nui ana ia Taft a e hoo 4 pahene ana ia Ru'avela, ke kaaaka i hele aku ma na waoakua o Aferika e ki holoholona ai r a pahili pu ae la U Atkinson k» elele mai Hawaii aku nei i ka ahaolelo wae moho * ka aoao kalaiaina Holomua. Ua hoolaunaia mai la o o«ar Cox mahop« he liilii loa kana mnu w»hi olelo. o ka manao nui o kana aua oklo, e nana aku ihope i na mea i hanaia e ka kalaiaina, a e hoonaauao iho ka poe koho. Ua hoolaunaia mai la o Joel Cohen mahope mai ona, he pokole loa kana man wahi hoakaka, he ohohiaia nae* alaila hoolaunaia mai 1a ke Senato» Chiiliagworth; ma ka oWlo Hawaii kau haiolelo ana mai. Wahi aaa: "0 ka

* Hwra kupeao na&A e kahea i keia ha)a-; ; wai oia no ke komite knwaena o ka ■ ' aoao &epabalika, aka no ka maka 'u i | ' ka haaa oai pela. oa hoi aui la a t J aoho oaai i kuoao a« ka maka'n i ke | ; keikUlii. O k& holomaa o ka aoao ka- j ! Uūaina Repnbalika maaaei īloko o na i | aakahiki ewalo i kaakope, mamali no | ; ta o ka hooikaika uu « ke keikialii a ♦ < kakou. Ua iike ke aiakai aaa ake ko-1 { mite kuwaeaa i ea Hepnhalika at ke | t aiakai ana a na Pake i na bipi bafalo ( |a lakou iloko o ka Wi laiki. O ka ole- ■ | lo kaulana a Kamehameha. 'lmua e o\i | |pokii a imx i ka wai awoawa,' Aneane > [ l<m e nahaha ka aoao kahiiaina mamnli | [o ka hana hemahema a na koaite ka- j | waena. Ma ko makou manao. ka poe « | | kakoo ana ia Keihio, aole o makou ma- ( | kemake e hoonoho i na kaaaka ino ma : : na oihana. ka poe ma ka ao- | ao oka lahui. E hoomanao i ka olelo j kaulana a Kamehameha a e heie j imn^." (Pa'ipa'iia.) : Ua hoolaunaia mai la o Mr. Davis, 1 he liilii K>a kana mau wahi olelo a noi \ mai !a e hookunia akn oia. Mamua o < ka hoolaunaia ana mai o Kuhio, he mau , hoakaka pokole ka ka lunahoomalu e ; pili ann nona no na huna i hanaia e ka ( Elele Kuhio iioko o na makahiki he j umi i haia, e hoakaka pokole ana i k$ j nui 'o na pomaikai i loaa ia Hawaii ! nei niamuli o kana hooikaika ana a noi | j pu mai la e nana i ka oioolelo o nn i»a- ; | na a Kuhio. | | "K na lede ame na keoninianA. ina ; ! ua loaa aku ka manao ia oukou e hoike I 1 houia aku ana i na mea i hooīaha muaia I ! maloko o na nupepa e hoohokai.i ana ' | ia manao o oukou, a no ka mea. ao!e au ' I e kuekaa hou aku ana ia mau n.ea i | hoikeia. Ua hele mai nei kakou inaa- j ; uei no ke apono ana i na moho peresi- ( I dena i waeia mai nei ma Kikako. | | Oka nma loa, e hoike aku an vau j ma ke akea he moho elele au e holo hou : | ana i keia kau ma ka aoao kalaiaina i Repubalika, a ke lana nei no kuu ma- J nao e "kakoo mai ana no oukou ia 'u ma • ka pahu balota, e like me ka maikai j a'u i hana aku ai ma ko'u aoao no ou- • kou. " i . "O ko'u kulana i kela manawa oia ' no keia, e hakaka kakou no ka pono 0 ] keia Teritor e no ka hana ana ma na I ano n pau i kulike me ko Amerika makemake. Maluna no o keia papahele hookahi āu i hoakaka aku ai i ko'u manao hele i Wakinekona a haalele aku i ko'u puka ame ka haule iloko o ko oukou mau lima. Ua ikeia ka hopena mamuli o ko 'u kohoia ana no na manawa lehulehu i hala hope ae nei. Aole< i ikeia ko'u kekee a kupono ole e hiki ai e onou houia ae i moho elele hou ma ko'u wahi; aole au e h&kaka wale ana oo no ka pono o ka aoao Repubalika, aka no ko 'u pono pu kekahi. Malaio 0 na kulana e iKeia nei ma Hawaii nei aolie i ikeia ka pono o ko ke kanaka noho ana e kupono ai ke kapft iho nona ia uhane ]>onoi. Ua haiia mai ia kakou e {>ono e hoopau loaia a e kailk |oa ia aku ka pono koho balota ma keia i Teritore mai na Hawaii aku. He pono ! ia kakou ke nana aku imua a ina aole pela e hoea io mai ana ke aupuni koniisina e like me ia i hauwawaia. E hakaka kakou no ko kakou mau j>ono maloko o keia Teritore. Ma ke kamailio ana ae i kekahi mau hana ekaeka ma ; kekahi mau Teritore o Amerika, ua hiki 1 I loa 'ia oe ke honi aku i ka maea he mau j 'mile ka inamao. He Hilii loa na hana ! kupono ole i ikeia maanei ke hoohali- | i keia aku me na hana ekaeka a -kekahi : ! mau Teritore e ae, aka aole nae ia o ka mea e hoea koke mai ai o ke aupunl komisina i o kakou nei. A oiai ua ike- I 1-.\ ko kuu hoaloha maikai Dowsett huki | hou ana i kona inoa mai ka paa balot# i ' mai, aka nae. e hai nku au ia oukou ! . ko mau nei no ke ku ana o kona inoa ! [a ke hooniauia nei no ka hakaka ana. J ' £ koho i na kanaka maikai ma na ha- i' ; lawai hookumn mua. Ina oukou e wae ; ! hou ina ia'u alaila, ia wa au e hoonui i ( aku ai i ka'u kamailio nna maluna o] . na kumuhana like ole. j | Ika pau ana o kana haiolelo ana ma : 'ka olelo haole, aiaila haiolelo mai la ! 'ma ka olelo Hawaii. Wahi ana: 4 ' O ] i ka hakaka a'u e hakaka aku ana, he . hakaka ia no ka pono o ka poe ilihune; ' e hooikaika ana au i ka pono no ka poe ! waiwai a no ka poe ilihune pu. Ua . nmnao kekahi poe i ka pau ana o ka lakou koho ana pau ae la no malaila, , aoie; he pono i na alakai o ka aoao ka- i laiaina Repubalika ke makaala i ka ; ( hookeieia ana o na hana e na luna au- i puni kuloko. Ma ko'u ano he elele ao- ! ie hiki ia'u ke hana i kekahi mea no ! oukou ke kakoo ole mai oukou ia'u. j Aohe au e hoakaka aku ana ia oukou j 1 na mea ano nui i keia mnnawa, aka , ina au e waeia ana, ala'ila ia manawa | auanei aa e huai pau aku ai i ka mea i | iloko o kau umauma." i O Mr. Cottrill ka haiolelo i hoolauna- , ia mahope mai ona; ma ke ano nui o ' ! kana haiolelo e wehewehe mai ana i ( . ke ano o W. H. Taft, he kanaka hoo- : j>ono, he kanaka e .hana ana ma na ha- ' na e loaa ai ka pomaikai kaulike L.ka ; < lahuīknnaka Amerika, he kanaka e hookeie ana i ke aupuni me ka naauao loa ; e haaheo ai na kanaka Amenka apau. ■ Ua hoakaka pu mai oia no Ru*aveU. I Ma kekahi $haeleie i maiamaia ai he j 2-5 mau ku-e i laweia ae Lmna o kela • ahaolelo a xi* pau ioa nae ia mau ku-e i | ke aponoia no kona pono mamnli o ka ! , Rusavela mau kauoha ponoi. f { O John Lane ka haiolelo hope loa o ! lia po i hoohaunaia mau Ma ke ano nni > | o kana mau olelo e kakoo nui ana i ; j ke keikialii, e noi mai ana i na kanaka ; | Hawaii e kakoo pu akn i ka Elele Ku- | } hio. Ua hoakaka pu mai oia i kekahi j j mau mea liilii e pili ana i aa aina hoo i | kuonoono ame ka hooneleia ana o kei kahi poe makaainana Pukiki ma Puo- ? | waina mamoli o ke kudalaia ana o na ! J apana aioa o ke kumu mai o kela lik> : ■ ana. neamnli no ia o ke kanoha e kuai * ia. *'lna he aloha i'o ko oukon ia Ku-; hio f < hele e hoopaa i ko oukou maa ! inoa a e koho ia Knhio. ,r * | B kani man ana na leo himeni roe na ; mem kani mai ka hui himeai mai a Mr. 1 Kaai. he man himeni i hoonaneaia ai j ka lehalehn a hiki wale i ka hooknoia i ana o na hua o ia po ma o ke meleia | ana oka mel<> lahui, 11 Hawaii Ponoi.'' 1

I I&a « lMoido au kekaki Ui» iho i | kip*, e ike «u oia i kona. kakaiU e i lu Uiok»e.—Ckri*tj, j