Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 19, 10 Mei 1912 — HAULE KA HIHIA A HENDERSON IMUA O KA AHA KIEKIE [ARTICLE]

HAULE KA HIHIA A HENDERSON IMUA O KA AHA KIEKIE

Ma ka mAkihiki 1907 £ hala ua nai k* pon i lawe i mati aiaa hookuonooao ma Kaiwiki 111, ma Hakalao, Hawaii. a o Hetuieraon kekaiii iwaena o īj> poe. a i ka hala ana o ua makahiki i hoakakaia maloko oka *elike no in noao ana maiuna o ka aina, ua koi ae U o Henderson i palapaia oila oo koma mpana. ama, a oa hooieia kana aoi e ke aupani mamuli o xoma hooko pelolei ole ana i .na kumnaelike & p*u i hoakakaia ma kā manawa o kona iawe aata i ka aina. No ia neie o Hendewon i hookomo ae ai oia i ka hoopu e koi a&a i kona pono imua o ka aHa hookolokolo, a no kekahi maoawa loihi i hala ae n«»i ka hakakaia ana o kela hiaia imua o ka aha a ka Lnnakanawai Kaapani Parsona o Hilo, a no ka loaa ole o ka pono ma ko Headeraon aoao, ua pii ioa mmi ia hihia imoa o ka aiia kiekie, a ma ka Poaha i haia akn la i noho ai ka aha kiekio e hoolohe i na hihia 1%. Mm ka hoolohe ana a ka mha i na hoakaka ma na. aoao elua o keia hihia i loaa aku ai ka ike i ka aha aole o Henderson i hooko pono i ka aeiike. Ua kauohaia oia ma ka aelike e pa i ka aiua īloko o ka manawa i hoak&kaia, me ka mahi ana i kekahi hapa o ka aina i hoakakaia ka manawa ma ka aelike, me kona kukulu i home nona maluna o ua aiua la a noho paa mahina iho iloko o ka manawa i hoakakaia, me ke kanu i mau laaa e like ka nui me na mea i hoakakmia maloko o ka a*?like. He hapa wale no o ka aelike ka i hookoia e Henderson a o ka hapanui aole ī hookoia e kupono ai ke oleloia ae ua lilo iaia ka aina a oia ka ona. He nui na hemahema i ikeia ma ko li6nderson aoao. Ka mua, ua hoolimalimaia eia kona ama i ka mahiko ma ka elima dala o ka eka ua ulu ke ko maluna o ka aina manmli o ka mahiia ana e kamahiko aole nana i mahi, o kona ku-e mua loa ana ia i ka aelike. Ka lua. O ka hale o ke kukulnia ana maluna o ua aina la, he wahi hale ia i kupono ole e kapaia aku he home nona, a mai lilo ole no paha ia i mea koikoi, ina oia i nohopaa maluna o ka aina iloko o ua pupup.i hale la, o ka hale ka i kukuluia, a i kahi e wale no nae o»a kahi i noho ai a he mau wahi manawa kakaikahi loa kona iKeia ana aku e noho ana maloko o kela wahi hale a maluna hoi o kela aina hookuonoono ana o ke koho ana. O kahi hale i kukuluia aole no nana na hoolilo, aka na ka mahiko i kukulu i kela hale maluna o kela aina nona. Mai loaa iki paha ka pono ma ko Henderson aoao, ina oia i hoonoho i poe kauwa nana po'noi maluna o kona apana aina a hoohana aku ia lakoM, a i ole ia hoonoho aku i ka aina ma ka hoopiha ana i ka aina me na mea kanu, aole nae he hana oia ano i hanaia, o ka mea i ikeia i kahi e wale no o Henderson o ka noho ana, a na ka mahiko i kanu i ke ko ahiki i ka pau ana o ka manawa i hoakakaia maloko o ka aelike, a oia ka wa a Henderson i koi mai nei i kona pono maluna o ua aina la a hai i mahi a i noho ai, mamuli o ka hoolimalimaia ana aku. O keia hihia o Henderson kekahi o na —- hia ano nui i hooloheia imua o ka aha kiekie mai ka manawa mai o ka hoohui aina, no ka mea, ua komo pu keia iloko 0 na kumuhoopii a ka elele i waiho aleu nei i Wakinekona e p<u ana i na aina hookuonoono, e ku-e ana i ka hooponopono aupuni ana a ke Kiaaina Frear. 1 ka wa e hooloheia ana ka hihia ua ikeia he aneane e piha ke kanaha poe i hana e like me ka Henderson i hana ai nialuna o kona aina, aole hookahi o Jakou i hooko e liko me ke kuhikuhi a ke kanawai e pili ana i na aina hookuonoono, a iuamuli oia hooko ole e nele ana ka loaa ana aku ia lakou o na palapala sila uo ko lakou maū aina. Ma ka hoakaka a ka Lunakanawai Parson i ka wa e hooloheia ana keia hihia imua o kana aha, lie hapa iki wale no o na kanawai aina e pili ana i ka noho hookuonoono ana ka i hookoia. O ka hapa wale no o kana olelo hooholo e haawi ana i ka pono i ka poe noho hookuonoono i kuikahi me ka manao o na lunakanawai | kiekie, oia ka mea e pili ana ī ka hana no ke kanu ana i na kumulaau maluna o 'ua mau aina la. He kuleana ko ka poe i lawe i na aina hookuonoono inaluna o na kumulaau i ulu mua maluna o na aina i laweia a e helu puia ia mau kumulaau me na kunmlaau i kanu houia iho maluna o ia mau aina. O ka "home" ma ka hoakaka a ka aha kiekie, he hale ia i kukulu ia e ka mea nana i koho 1 kekahi aina hookuonoono a maloko o ia hale oia e noho paa ai mahope iho o ka lilo loa ana aku o ka aina iaia aole o kahi pupupu hale i kukuluia me ka manao ma ia hana ana e loaa mai ai i palapala sila no ka aina, a i ka wa e loaa aku ai o ia palapala sila, alaila haalele koke ka mea nona ia aina i kela hale a hele aku ma kekahi wahi okoa e noho ai i ka ■wa o ka pau ana o na makahiki i aelike ia ai, ma ia ano aole loa ia i kulike me ka makemake o ke kanawai e pih ana i na aina hookuonoono, pauku 326 o na Kanawai i hooponopono houia. No na mea e pili ana i ka mahi ana i ka aina, o ka manmo maoli no na ka mea nana i koho i ka aina e mahi i ua aina la, a i ole na kanm mau kauwa hana paha a mau akena, malalo o kana kauoha. aole ma ka hoolimalima ana aku ia hai a na hai e mahi ka aina, a ma ka uku hoohmalima ka ohi o ka mea nana i koho i ua aina hookuonooHo la, e iike me ka hana ana a Henderson ame kekahi poe lehulehu e ae. Maloko o ka aeiike e mahiia ka hapaha o ka aina mamua ae o ka pau ana o nm makahiki ekolu e ka mea nana i koho i ka ama. Aole i oleloia e haawi aku i ka aina ia hai a na hai » mahi mai e like me ka Henderson i hana ai. M«*muli o keia mau mea oiaio i ikeia aole i nohopaa o Henderson iluna o ka aina ana i koho ai, aole hoi i inahi mmlalo o koiia mau lilo ponoi, aole no hoi i kukuh» i hale ponoi nona e noho mau loa ai, na ka mahiko i kuknlu i kekahi wahi pupupu hale maluna o ka aina i koho ai noua, i hooneleia mai ai oia i na pomaikai a pau maluna o kela aina, a o ka mea maopopo loa e hoi hou ae ana ka ain« i ke upuni mamuli o ka hooko oleia ana o oa kumu «elike ma ka aoao o ka mea noi aina.