Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 6, 9 Pepeluali 1912 — KE KULANA HOOMAKAULII AME KE KUPONO [ARTICLE]

KE KULANA HOOMAKAULII AME KE KUPONO

He Pepa i Imaa o ka OiW na, Kalepo. o Hoaoiala, Peaieolo, lanajLri 17, 191Z {Hoomakaakaai* e JL <roodiag Fu»l<L LLB., P. A. B») (Hooi&ania). Ka Hoojwoej>ono Noeaaia Ana o Haaa o ka T»rtnile>m Ma ka maaao l huiiiA e oa kaomaea apaa o ka haaa hoomakaehi, oa oila 'wale+mai so na kopena iawa pono Uoko o na haoa o ka lekuleha mamoii o ka lawelawe ooeaoia a»au O keia ketcahi O na kope&a i hookamuia ai iloko 0 ke aupuui kuianakauhale, Ma ka ialani o na hana auponi holookoa, na hoea mai i ka manawa a aa kaaaka e hoomaopopo ai, he mea po&o e onouia ,aka lakoa imoa ma ke ano he pani- • hakahaka no na pomaikai o ka mea (kaiaiaina, ka mea i hoomaopopoīa, sole waie oīa i pepehi aku i kela manao mua i hooku&ma ai, aka ua keeki oku !oia i ke ano ohohia malalo o ke kumu Ipale nhiuhi laumamane no ka hoopakeie ana i na- kanaka. Iloko o ka helu iwaiwai, iloko o ka hooponopono ana, liloko o ke ola o ka lekulehu, iloko o | ku maiuhia o ka lehulehu, iloko o na | hana noeau pili k&lanakaukale ame ka [hoonaaaao ana; iloko O ke kula laula iieupono maoli o ke a 7 o ana i ke ano o ke aupuni kulanakauhale, ka mea i haawiia no ka oluolu pili kino ame ka hoonaauao kiekieia o ka noonoo o ka makaainana, aia īloko o ia mau hana apau keia ikaika hoonee o ka hooponopono ana ma ke ano noeau i iiniia ai e oili mai ka hopena m&ikai, a he mea pono hoi e loaa like ma ke ano lauia iloko o kela ame keia kulanakauhale 1 e ikeia mai ma ke ano Jiolomua. Malalo o ke ano kahiko o ke aupuni •i hoalaia malalo o na aoao kalaiaina. me ke koe uuku o kekahi mau aupuui kakaikahi, ua hooholoia na loina laweiawe pili dala ana o ke kulanakauhale ma ke ano hoohoihoi makuahunowai a i ole kue paha i ka mea pololei, mamua 0 kela makee nui, ka mea naua i hoopomaikai mai i na hana ponoi. Ua pinepine wale ka hooliloia ana aku o na dala o ke Kulanakauhale e ka poe 1 liele k# 'xii ana aku o ka auamo ana i na koikoi e oili mai aua maluna iho o ko lakou mau hokua, a o ka hopena 0 <a hana, ua ikeia ka nui maoli o ka bila haawina, aole mamuli o ka nui o ka mea a ke kulanakauhale i hana ai, aka mamuli no ia o ka loaa ole o na hopena mahaloia no kona mau hoolilo. Ke Aupuni Maluna o na "Kahua Kupono.'' O ke alahele wale no e hoomamaia ue ai keia haawe o ka uhaai iloko o na hoolilo o ka lehulehu, mamuh no ia o ka hoomaemae ana iloko o ke kulanakauhale, a e hookumu houia ma ke ano kupono na keena o ke kulanaka*halo maluna o ka mea i hoomaopopoia, na "kahua kupouo. *' O Milwaukee, Wisconsin, ka mea i alakai i na» kulauakauhale e ae apau ma ia hooikaika ana īloko o kona hooponopono aupuni. Ua kukulu kokeia mai nei he Buro Hoomakaulii a Kupono, i nohoia e na kauaka i loaa ka makaukau ame ka ike laula malaila no ka hooponopouo ana ma kekahi alaheie e ikeia ai ka pono o kona mau keena kulanakauhale apau, i hoi e ka hana i lawelawe muaia maloko o ke Kulanakauhalo o Nu loka, e ka Buro Hoomaemae Kulanakauhale, a pela. hoi maloko o Kikako, ma o ka Buro Hookupono 0 ke Aupuni. Mai keia mau Buro aku 1 loaa mai ai na hooiaio ana, a i hookoia aku e ka hooponopono aupuni ana ma Milwaukee, ka mea nana i hoohua mai i kekuhi hopena e koe ai he mau kaukani dala lehulehu iloko o kela ame keia makahiki. Iloko o ke keena walo no o na Hana o ka Lehulehu ua hoikeia ae o hikf ana e koe he $95,000 me ka maalahi me ka hoemi oleia mai 0 ke auo kupono, a maiioko mai o keia mau hooiaio ana, ua nponoia ae he $30,000, a iloko o ka wa pono e hookoeia ana, ke koena aku niamuli o na hoololiloli e hanaia aku ana. Ina no kekahi ksena ka hana e haawiia ai, alaila e kahea ana na lala o keia buro 1 ua kokua mai ka poe loea mai mawaho i makaukau i na hana ma ia laina. 0 na pouo nui pookele e ulu mai keia hoolala ana, o ia no ka pii mahuahua ae o ke ano kupono o ka hana i lawelaweia, he hopena hoi i loaa mai ma o ke apono ana i na loina ano hou loa. O ke ano o ka hoonee hana ana oloko o keia buro, o ia no ka hana ana i kii maoli o ke aupuni, na kanawai ame na rula hooponopouo, e hoikeike ana i na mana ame na koikoi o kela ame keia iuna aupuni kulanakauhaie a limabana paha, ame ke ano paamau i hoakakaia maloko o na laina lehulehu o na hana o ke kulanakaukale. O ka ukali aku mahope o keui, o ia no ka haua ana i kii no k» hookal\uaia ana o kela ame keia keena pakahi, e hoikeike ana i na laina pili i ke kulana koikoi ame ka mana. Aia iloko o na hana o keia buro ninaninau a noii pono i koiuo pu niai ai na mea e pili ana i kh hoomaloo ana i ka hale «me ka nana aua i na hana pili paipu. ka mea nana i hoike mai i ke koe ana 0 $6500 o ka makahiki; ke kukula hou ia ana 6 na o ka houluulu ana i ka opala, ka mea nana i hoike ae i ke koe ana o $16,003 o ka makahiki. Ua lawelaweia ae no hoi i keia manawa e keia keena ka imi pono ana aku 1 Xa uhauha waleia o ka wai. O kekahi o na mea ano nui i huliia e keia buTo, o ia no ka hookahua ponoia ana o ke keena o ka Papa Ola o ke Kulanakauhale. O keia mau hana hoomakaulu nae ua halawai mai ia me na ku-e ikaika mai na boki kalaiaina mai, ma 0 ke muhee ana aku o ka ikeia mai, a ke ikeia nei ia mea i keia manawa e kekaki puulu o Milwaukee, a o ke aupuni'komisina wale no ke anuu hou e nanaia aku nei no ko lakou kulanakauhale i me« e ho&no houia ai ka l&weaupuni kulaoakauhale ana. O ka manao nui o keia mau buro o ia no ka noii pono ana aku iloko o na hoolilo o ke kulanakauhale, me he mea la he hui nui ke kulanakauhale. ka mea he mau mahela puka kona i kauka 'i aku e loaa mai he hookahi *hanexi keneka no kela ame keia dala hookahi 1 hooliloia- X?a loaa ia MeU o ka Baro Koomaemae Kulanakauhale o Nu loka. tna ke ano hoohalike, ua palima iho ka nn'i o n& kanaka malama bake i hoohaT»aia maloko o kona hale hana, mamua o ua kanaka malama bnke i hoohimalimaia «• ke Kul&nakauhale o Xu | loka. Ua kaai aku na keena oihana o ua kulaaakauhale like ole, e hana

ikaokom a&a ao hnkon iho i k& !am»ha Ihookaki bo ma am koaaaka»i iike «le, I» e aku mk«i aata, lakou » oī a« &a»xea» & keka.ii hai penoi o ia. aao sai boo~ ; kahi no. M» km hoalaalu ma» i && hopea», ta ikei& aia he aai o k& heoimaun&nam waleia o om <!ala o ke knikmakaah&le m& na mlaheie e oili ole |mai &i kd& ano iloko o kekahi bas& iponoi i lawelawe kap«Jcoia. K® A'o An& i ka Laweiawe Oihana & | me ke Kapono oka M&o& Hooka | No k& hooi&io ana ike kapono o ke- | k&hi h&na, inm pah» i» be aapoai kuki;nak&uh&le & mno okoa ae p*h&, e koao [mai aaa ia e loaa k& mmkank.aa lau!b eo ka I&weimwe oih&ma mm» me ka ioaa pa hoi o km mana ikaika e hooko aku. !He me» maopopo loa o ka makauk&n ;i loaa i na kmaaka i m'o ponoia iioko I o keia ike o km lawelawe oih&na «n», , o lakou k& poe hiki ke knkola ae i na [ahahni i ikeia ke kupono ole 1 ko kakou wa e noonoo iho &i i ka . mea oi&io mole i loaa i ke aupani knlauakaahale he kuniu waiwai m&opopo, & ua hoolakoia aka hoi kon& w&ihona. aole ma o k& ukuia ana aku o na hana i i&welaweim e like me na hana. mikiala, aka m&mnli no ia o k& ohiia ana m&i o n& anhan i ha&wiia aku me km mmnao moa oleia malalo nme o ke kanaw&i, ilailm iho 1& i mmkemake nuiia ai ka hana & keia poe kanak» e holopono ai na hana o ka lehalehu. Aole e loaa ana i ka poe e hookaa ana i na (auhau he m&u palapala paa mahele e |hiki ai ke hoolilo houia aku e hoikeike ana la hoi i ka mahele a lakou o :ka uku ana aku no kekahi waihona : hoahu dala. Aole i loaa ia lakou ka pono e uku aku ai i kekahi huina, alaila hoole aku i ka hookomo hou ana aku i kekahi mau dala no ka hoopukapuka ana, a i ole ia hookuu mai paha ia lakou iho mai ka hoahu aua aku, ma ke kuai ana. aku e like me ko makemake ma ke kumokuai e pahola ana m& ka makeke. Ma ke ano laki nae, e kauohaia aku ana ka mea hookaa auhau e apono aku i kekahi hana i lawelaweia no kona hoahu ana aku i wahi e hoano hou ae ai i ke kulanakauhule. Ke Ano o ke Aupuni Koml«ina. Oiai e kaokoa ana na hoonee hana ana ma Milw%ukee mai ke ano hooponopono aupuni komisina mai oloko o ke kulanukauhale —iloko olaila ka mana hoohana o ka hoomaemae uoeau, ina e loaa ana ia'u ke kuleana e olelo &e ai pela, e halihuli auanei ia nona iho i ka hana like ana a ka poe mawaho aku nei—aole loa e hiki ke hooleia ka loaa ana mai o na hopena maikai ae i na aupuni kulanakauhale o Amenka mai ke kulana hooponopono komiaina mai, a iloko o na hana lehulehu, ua liio maoli na mea maikai i ikeia, i mea hookahaha i ka manao. E lawe mai i ke Kulanakauhale o Haverhill, MaSB., ma ke ano hoohalike, me kona lahui kanaka o 44.000, e like no ka nui me Ilonolulu nei, e noho ana malalo o ke ano aupuni kulanakauhale iloko o ka makahiki mua. I ka manawa i hoomaka ai ke komisina e lawelawe malaila, ua aneaile maoli no e pau na manaolana no ke kuiana pili i ke dala o ke kulanakauhale. Ua hiki aku kona mau aie mme na loaa auhau i ko laua mau palena, a e kaahope mau ana ma kona mau uku ana. Ua waihoia aku na nonoi ana imua o ka ahaolelo, no ka hooloihiia ana aku o ka manawa e kaupalenaūi ai ka manuwa uku auhau, uka, ua lilo nae keia hooloihi ana aku la i mea waiwai ole. Ma Leavenworth, Kansas, iloko o na makahiki elua, ua hoemiia mai ka aie lahui he $112,950, oiai no e ku mau ana ka heluna auhau. Maloko o Dallas, Texas, me kekahi heluna lahui o 92,000 kanaka ua hoomaka ka haua ana a ke komisina iloko o ka 1907. Uoko o makahiki mua elua o kona hana ana', ua holoiia ae e ke komisina kekahi pilikia o $200,000, a kukulu iho la i koena hoaie. Maloko o Houston, iloko no o ia Mokuaina hookahi, he kulanakauhale o aneane 79,000 kanaka, ua hoemi iho ke komiaina i ke ana auhau ma ka 10 pakeueta, a kukulu iho la i kekahi loina hoonee hana no ke ano o ka hoolilo ana aku ma ke alahele e hoemi houia iho ai ka helu auhau i 10 pakeneta i kela ame keia makahiki a hiki i ka haule ana iho o ka auhau i ka hapaiua, o ka mea e ku ana malalo o ke aupuui kahiko. Ua ukuia aku ka aie e ku ana o $400,000, a iloko o ka 1909, he eha makahiki mahope mai o ka hoohanaia ana o ke aupuni komiaina, o ke dala kuike ma ka waihona he $900,000. Aole wale i hoopakeleia ke Kulanakauhule o Galveston ma kahi pili i kona w&ihona dala, ma kela ano hookahi o pa lawelawe ana—ua pii ae kona mau bona Aia kahi e pana'iia mai ai, a iloko o na makahiki elua o ka waikahe, ka mea nana i hoopoino i ua oihana malaila, ua kuaiia aku na bona o ke kulanakauhale ma ke kumukuai like— aka ua hooikaikaia ae nae ke ola ana o ke kulanakauhale. 0 kona kulana maemae nae ka oi loa aku, ua hapaiia ae ia ma ke kulana kiekie loa. Ua loaa mai keia mau hana kupono apau me ke koe ana o hookahi hapakolu o na hoolilo kumau o ka makahiki aku i hala. O Des Moine», lowa, nona k& nui o 86 kanmka, oia kekahi i hookahua ibo i kekahi alahele lawelawe pili oihana maloko o kona mai keena kulanakauhaie, a ua hoohana akaheleia na> hoolilo o ke kulanak&uhale malalo iho o ka loaa auhau, o ka mea i koe iloko o ke kulan&k&uhale no ka makahiki mua wale no mai na hoolilo mai, he $154,000. Ok& oi&io pookela 'i ike~ ia iloko o 166 mau kulanakauhale, i mahelehelAa iwaena o kauakola-kuma malua mau Mokuaina o ka Uniona, i lawe mai i ke ano o ka hooponopono aupuUi komisina ana, aole w&le 1 hoano houia ae ko lakou mau ano w&iwai ;—aka he hoike maopopo lo& o ke kupono—aole be hookahi hooia no ke ano ialuou i hoikeia ae. (Aole i pau.)