Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 25, 23 June 1911 — NO KA HOOULU AHA I KE KALO. [ARTICLE]

NO KA HOOULU AHA I KE KALO.

; i |(Halrtaa e E. V. \\i!eoi. Xi.it. | me F. .V. Cow'.e>. Lunal,. abAaa o , nu LiiUi o Hawaii Nti:. ; M>nao HomkjJui Maa. i Oiai o ke kalo kekahi o na moa uiu ai ia e na oiwi o keia aiea a he ai , ho. i lawe pu ia mai i k<ia Aiua e ko ; iakou maa kupi&a mai ko lakoa wahi i ' . hoea mai ai, a he mea miium.aa nui s no hoi ka lilo ana ae nei o keia haaa , ihooulu kaio ] ka lima o na Pake. O j ke-a keku'n !>aoa »no oui loa i kupono | e i»a m«a la ma ka l'ma o ka poe na i lakoue ai nei ia ai. Ke manaolanau i hoi, mamuli o na hoohoihoi e i"s«ia nei | ma ka hookuonoono a na Hawau « ko- , mo nui e hoea mai ana no ka wa T |mahope aku o ka loaa io ana o m aina , hookaonoono kupono ia lakou, e lilo hou | :ana keia oihana hoowaiwai iha ko lakoa lima. O ka nui o na wahi atna ! kupono i keia wa no ka mahi kalo, he 1 uku loa, a he nui nae na hana e ae e . makemake nui ia nei o ua mau wahi : koena aina la e lilo aku no ia mau hana. ■ Nolaila. ua ulu ae a ua IHo i keia wa »he wahi ninau ano nui ka hooulu ana ] mai loko mai. o na wahi aina i koe i |ke kalo ma ke ano e loaa nji ai o ke ioo ai malalo o »a hookele knpono ana. 1 I"a hoomaka iho nei keia ELahua Hooulu o ka Oihana Mahiai o Amerika ma Honolula a ma Hilo no hoi, e hooulu i ke kalo malalo o na ano hou o keia au naanao i ikeia ai ke ano kupo* no loa a ka lehulehu e hoohana ai i maopopo ke ano o ka mahi ana, ke kanu ana. ke kanu kahuli ana i ke kalo i kahi oo ai, a i jnea okoa aku i kekahi kau, a me ke ano o na mea hoomomona lepo kupono no ia mau hana, i loaa nui ! ai hoi ka hua o ia mau luhi ana. Ua ' hoomaopopoia ma keia mau hoao ana, • ua loaa ke kupono io o na mea hoo- ; momona lepo e loaa ai o ka nui io o ke j kalo, aole ma kona ulū, aka, ma kona | hua me kona ono maikai; a o j ana hoi ma ke kanu nna. ua loaa pu ka \hoh)inua ma ia mahele. Nolaila, ke haawiia nei ia mau ike waiwai i mai mamuli o keia mau imi ana iho nei, i ka iehulehu. maloko o na hoakaka māhope iho nei. No ka Hooulu aoa 1 ke Kalo Wai. Ma ka mea maa mau, o ke ano i maa i kanaka mai ke au kak'kA n>ai i ke kami i ke kalo iloko o ka loi. oia ke ano i ike nui ia ka ulu nui me ka io. O ka hoomaopopo pu no hoi kekrfhi mea mi i ke auo o ka lepo o ka aina loi i makenuikeiu e kanu kalo. i hiki ai ke ike mua ia ka waiwai e loaa mai ana mauiuli o ia muu luhī. 1 mea hoi e paa mau a. o ka io o ke kalo i*ka wai, he kanuia ka luili maluna o na pue i hoo]):iupuu like ia i loaa ai ka holo iliwai like o ka wai. a aole hoi e maloo kahi wah : , a nia 'u mau hoi kahi wahi. Aka, he mea pono no nae e hoololiia ke auo 0 ka mahi aua i kekahi wa. O ka lepo p kahi aina. mamuli o ke kanu mau ia, e pahulu ana, pau ka momoua, nolaila, 1 ka wa e hoomalooia ai o ka wai, e kohu palolo ana ka lepo o ka loi, no ka pipili ulikalika. No keia" ulika o ka lepo ke kumu e komo ole ai o ka ea * hoomomona iloko o ia apuupuu lepo. a lilo no lioi 1 mea waiwai ole. Nolaila, he mea pono i kela me keia manawa ka hoamaloo ana a waiho i ka aina e pa 1 la ia i loaa ka holo makani aua maluna iho o laila, a pau ka -alikalika o ka lep6.. I meauae e hiki ai ke hikiwawe keia hoomaikai ana o ka aina, he lianā maikai loa, a e pono no hoi e palauia ka aina a hohonu, me ka hoohuli i ka lepo mahope iho o kela me keia oo ai ana. Pajau a pau alaila waiho aku no kekahi mau manawa i pa makani ia me ka hoomaloo mau a pau ia manawa—hookahi paha mahma a oi. Mahope aku o ia manawa, hoowali i ka lepo a wali kupono no ka wai e hoo]>uhi mai ai, alaila hana aku e like me ka maa mau, ka hoopuepue a kanu aku. O ka oi loa aku o ka maikai, aole e oi aku mamna o elna oo ai e kanuia i ka a'na, me ke kanu ole i kahi mea okoa aku. Oia hoi keia: Elua kanu ana i ke kalo a pau ia mau oo ai, alaiia kanu aku i ka aina i mea okoa, maia a i ole kahi mea kanu okoa ae paha, a mauu ai paha a ka holoholona. Ma ia hana an.i. e hoonui hou ia ae ana ka momona 0 ka lepo o ka aina a kupono no ke kauu hou aku i ke kalo mahope nku. Xo ka mea, ua ikeia, e emi mau ana ka momona o ka aina ina e hoomauia i hookahi wale no ano mea kanu e hoouluia ma ia aina, a mamuli o ia kaou pnau ia o ia mea hookahīi, e ulu nui mai ana no kekahi mau mea ino pepehi mea kanu, O ke kumu o ka poino o ka mea kanu, no ka nawalīwali o ka ulu ana, aole ikaika, ua pau ka momona o ka lepo. Ua ikeia e ka poe ioea ma keia oihana mahiai, o ka hoowan niaikai ana i ka lepo i ka wa maloo me ka hoohulihuli mau i &a la me ka makani mamua o ke kanu ana, he mea ia e hooi loa aku ai i ka momona o ka aina me ka hoohua nni i ka mea kann, a e like me ka ikaika oJka nlu ana pela no ka nawaliwali o na mea hoo po>no mea kanu, O kekahi no hoi, 1 ke kanu ana i ka aina me kekahi mea kanu okoa aku mahope o elua oo kaio, he mea no ia e ponalo a e popo ole ai ka ai o iaaina. Oiai mamnli o ka nele o ka aina i ka momona, ua hoonawaliwali ia ka huli,—he popo ka hopena; aka, ina he ikaika. ka ulu ana, aole e popo ka ai. na maikai mua ka pue. He kakaikahi loa ka poino o ke kalo ke hanaia pela. He mau loina maikai loa keia a ka mahiai e hoomanao a e hoohana ai. O kekahi mea ano nui loa e pili aaa 1 ke kalo loi, oia no ka iliwai like o ka h>i ine ka hoomaopopo pono ia o ka makawai (kaki e. komo mai ai t> ka wai) me kahi e puka aku ai o ka wai, i hiki ai ke loaa ka holo like o ka wai o ka loi holookoa. No ka mea, o ka hola o ka wai ma kahi aoao o ka k>i r a mo-ku ma ke kahi aoao, he mea ino ia no ka ai. Oia kekahi kum e ulu like ole aī, a o ka hopeaa, he io ka ai ma kahi aoao, a he io ole ma kekahi aoao o ia loi hookahi i kaaolikei*. 0 ka wai opilopilo, aole ia he wai nāikai no ka a«. He wai hooola ia i aa mea hoopoino aL Ma ka hapanni o na aiaa ua hoomaoMpo'a. o ka hookomo ana i ka puna. laa he 1000 paoa« paha a oi aka o ka eka, he mea U e hoowaiwai a hoo&omona ia i ka aina, a e io aui ai 0 ka ai; a o kekahi mea maikai o ka puaa. oia no kona pale I mi ilo popo o ke kalo. He mea maikai loa ka poaa ao fce kalo. Aole e popo. O kekahi mea auikai, oia no ka hooioli i ka huli 1 kala at keia kann aaa. Aohe ataikai o ka hnli kahiko o ka liia e kaan hoe akw' ia aiaa hookahi ao, Ua ikeia, o ka hali maa o ka loi, he haH omamaH ia e ka i)q aaa ke kaan hoa ia, a he

i<> Ua eaeaia bo n% mea hoopula (hoomomona. aiea i maa a»aa ; kaaaka, pole nae i hoomaopopo loa ia k«> lakea paakai iuv>tuoEUv>na. aohe o&a > « i aku i na mea O ka of ' nuukai K'-a. a o ka amonia i pa j»a i.i " 'animouiuoi ?ulf»bate '*} sa tr.ea ot aku •> ka maikai. ke hoohuiiiuua tno k,t : m* ka o( ' }K>!a*h"K K hoomanae ke a maa »aoa ; haole. i iwlolei ke kii ana ; aa hile : knai o k?ta man mea. O ka aui o keia | mau mea i hoomaopopoia e huohana ai i ka aina. o a hoi. ī na ioā kalo. 3v> l>aona an onia **<»ulphate." 4*»' paona ■ %, *jperpho*i>hate" m e 4«*> paoua "sul|phate of Ptetajh" ao ka eka hookahi. . rO keia mau mea hoomomona. e hauaia t mamua ae o ke kann haa i ka loi i ka • [ huli. O ka lu ana aku i keia mau mea j l hoomomona maho{>e o ke kanaia ana o • ka hn! ; . he hoopoho wale no ia mau i ; hana, 6ifi. o ka wa o ka kuli e kaaaīa ' fci, oia kona *ra e omo ai i oa mea mo- ' ' mona o k>ko o ka lepo, mai ke ;hx> mai ! | o ka h«li. malalo mai, aole hoi ma kona ; ha e komo a ; ka momona o ka mea i | hoomomona. He mea keia aole e pono | e hoopoiuaia. Ka Hoonla ana o ke Kalo Maloo. Me he mea ia ua hiHHiluia ke kalo i ke au kahiko me ka wai ole. oia hoi— | he kauu maloo ia. niamua aku o ka wa I i hoomaka mai ai o ke kanu loi aoa. I l'a hoomao|K>poia e ka poe ike, aoie loa j e hiki ke ulu ke kalo maloo ina e emi ana ka haule ua ana o ka makahiki malalo o kanalima in.ha. (O ke ano o keia, ina e hoouluuluia na paka ua a 1 pan iloko o kekahi ipu, alaila, helu na miha kiekie o ka wai ua i loaa iloko o ka ipu. Oia ke ano o ke anaia ana oka ua.) Ma na wahi maloo mau, he kakaikahi loa ka haule ana o ka ua, he pomaikai loa ke kanuia o ke kaio, o-ai, he hooluhi hoopoho wale iho no ia i ka huli ine ka hou o ka lae. o>a ke kumu ia o ke kalo maloo ma na wahi huli Kona o na moku 0 llawaii nei ma na aina haahaa. ko<> na wahi j loaa o ka wai. Ma ua aiua huli Koo- I lau, he ulu kē kalo maloo a hiki i ka j hakai. Ma na wah; kiekie pili ka:thi- i wi, i oi aku na kapuai kiek e maluna { 0 lo(H» aohe ulu -pono, no ke anu loa. n ! maluna aku o 4tH)O kapuai, aohe ulu j malaila. He mea inaikai ka loaa nui o ka ai | ka la. He |K)iuo ok* uo hoi ke kalo > 1 ka ehukai, ma ka hoomaopopo aku i ■ ke ka)o o kau loi pili kahakai. He ul.i kalo malaila, a o ke ko hoi, make wale i ka ehukai. « Ka Lepo. O ke kalo maloo, he ul.i kupono ia nia na wahi i piha ka Vjh» me na mea hoonioniona materia. a j>ela no hoi ma na wahi aiu> maikai o ka lepo. He .mau wahi uo uae kekahi i , knpono ole no ke kalo ma kela me keia wahi, —he mau wahi hiki ole ke ulu .ke kalo. iua no e hanaia me na mea hoonioinoaa. No ka lejK> mai ke kunm. Ke olelo nei kekahi j>oe naauao, mamuli no ia oka make o ka lepa. Kia nae. he ulu ke kalo ma na wahi e ae a pau, ke mnikai ka lepo. *?a Mea Hoomomona. 0 ka mea loa no ka hoomomona iepo no Ike kanu ana i ke kalo maloo, oia no ka lepo holoholona o na hale l>o. O ka <4 potash*' (he mea kohu pia akika) ika mea omo nui loa ia e na aa o ke maloo. aka o ka, <4 muriate of potash)) (he 4 'potash" keia i |»aipaiia) ka mea ino, oia ka mea e loliloli ai 0 ka ai. O ka "sulphate of potash'' niaikai me ka leh.i wahie na mea maikai loa no ka hoopulu ana i na wahi kanu kalo maloo. He maikai no na le|>o holoholona i piha i ka ea kohu >kukaepele, a pela no ka amooia i hoohuihuiia me'ke kukaepele. O ka puoa kekahi mea maikai. Ma ke Kula Ha- ; mai o Hilo. eia ua mea i hoaoia, a ua ikeia ka maikai; I*una ;"00 paona no ka eka e hoowali mua ia ne ka lepo mamua a'e o ke kanu ana. O ka lepo holoholona a pau e loaa ana, hoowali inua ia uie ka lei>o inamua ae o ke kanu ana, mai ka 20 a ke 40 tona no ka eka. Ia wa hookahi no, eia kekahi maj uea e hanaia ai, he 200 a 300 paona o keia mau mea i hoohuihuiia e pakuiia ai a lu hou iho maluna o ka le(H> holoholona. Aole nao e hoouui loa, e kaulike no ka 4iana ana me ka nui o ka lepo lio e i lu ia ana. a e hoomaopopo no hoi i ke , ano o ka lepo o ka aina e kanuia 4ku ( ai. "Pota9h*' hoohiiihui ia Bona iwi i wili aeae ia'. .100 paona me ke kukaepele .....100 paona Amoma i hoohuihui ia * me ke kukaepele 50 paona T kekahi wa he 1 ulu hou ia iho ka "sulphate of ammonia'* mahope o ke kanuīa ana o ka huli, ke lolohi ka nlu ana. Na Mea Kann Pani ma Kahi o ke Kaio. E like no me na mea kanu e ae, pela no ke kalo, —o ke kanu ana i kokahi mea okoa ae mahope o ke oo ai aha. he mea maikai >a no ka huli ke kan i hou aku mahope. 1 ke au kahiko, he haalele kanaka i ka aina e waiho wale no kekahi manawa loihi, ke mai kai ole ka nlu ana o ka ai. Pela e waiho wale ai a hiki i ka lakou wa e hoo maopo|K> ai na maikai alaila kanu hou aka. Na no na loi. He waele kahiko 1 mau kipohopoho ai na lakou iloko o ka nahelehele ilaila e kanu ai. Pela e w*iho wale ai i ko lakou waena moa a piha i ka nahelehel<?. alalla waele hou akn, ua momona ka lepo, kaau ka huli. He aui ao aa aina maa i ke kaan ma--100 ia, "aa 1.10 ae nei no na hana e ae, a ke pau ka momona o ka iepo o na loi e mahiia aei i keia wa, mahea aka ana la kanaka t kanu aku ai i ka iakou mau holi, ke manao «e e waiho i ka lei e hoopulu e l'ke me ka haaa aaa a kahiko. NolaUa, hookahi wale bo ala hele kupono e ae. oia ao ka hoohana aaa i na mea hoomomoaa lepo o keia au naauao i loaa, ai ka hoohua aui ia o ki ai, a e kaān pa hoi r aa mea e ae e hiki ai ke hoomania ka momoaa o ka lepo. O ke Kula Haaai o Hilo kekahi kaao 101 loa i ke kalo maloo, he kaan i ka holi ma ka aiaa i hookaaia ai o ka holoholona n hookahi aiamaaae. Ke paa ka ai ika uhaki, palau ia ka aiaa a kaauia i ke ko Pake, i ka pi, ka papapa, me na mea kaau ai e ae. Ke peu keia mau >ea i ke 00, hooelnia mai ka mann ai a ka holoholoaa a knu hou ka holoholoaa. Pela iho la e haaa mau ia aei i kela mana wa keia manaw*. He ekoln aua aiaa nunoi o ke knla no keia man kaaa. P« kahi, Dee akn i kahi. a pau kaki aee hoa aka i kekahL Ma keia haaa aaa. » nun aaa ka momooa o ka lepo me kona knpoao ao ke kasa kalo ke hlki mai i ke kan kaau kale. O keia kekahi haaa aaaoae loa i kaaaia, a aa loaa ka holomua. He mea oiaio, aoie e hiki aaa keia aao haaa ma m wahi a

oiai, he oukj loa k« knlnai o kekaki poe, ak», e hiki »u no k« Imba >ko m« u al&hele « koikeikela aki malb«li o kei« p«lap«U. Ei* oa nM maik»i • kopoM mh i k* poe kiao liilii i ko ktlo. lo« h« kaio kA mao, aUil». k# pau ke kslo. kuii ke kniiea, i poii »», kaaa k» pi a pop»p« palia. Ao1« 100 e l»w« i ko «ohelolwlo o opol* p*bA 1 kaki t. Ukaki ao a ptki i ko oki nuioo» o k» *in». Ho iKMMMMnooa» nmikai 100 koo» leko. I'elo oo *a op»U maW Ke poUko, oU oea MĀkoi loa no ii io ke kolo. (AoU i po«.) Ua k«okoloī« oum »« W ko»«av«i »4 Byd*ēy, 'Aiw«teralU Heaaa, e kookaa wale ana i koioa dala • 1000,000 i keU ane keU makakiki, ao b kooio aoa i keU am* keia Ma o makoauko aaa t kokalo i kalo awa, a i 010 bo ka kooaoi aaa a* paka i koaa lule, a i ole »o ka >ka aaa ak« » k»aa owaki. O ka poe e koopooaaikaiia aka aalala o kela o ia do ka poe o kooikaika ■aiU UA o looa aaai ka oka pakaliota o ko Ukoo looa oiakakiki *aai(i o ka imi poaoi aaa aku, a ko poe koi Ukoa aoio e oi ako ka looa oukakiki aaaaiaa o ke $15**0 o k» a»»kahikt Mamali o ka k«a«riU «ma o aa kokna i ki poe pilikU I ko oU'i m* CaÜbrU aw SicUy. «a aiakaa«i» oai o Prreoid«Ba Taft ko «aoloU faU e ko kukaoa i kapiUU au Howiek I ka aooo o ka Moi o iUlik.