Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 42, 21 ʻOkakopa 1910 — KE KOI MAI NEI NA MEA APAU NO IA LAAU O HONOLULU E LIKE ME NA KULANAKAUHALE E AE UA LOAA PU IA LAAU I NA LAHUI E AE. [ARTICLE]

KE KOI MAI NEI NA MEA APAU NO IA LAAU

O HONOLULU E LIKE ME NA KULANAKAUHALE E AE UA LOAA PU IA LAAU I NA LAHUI E AE.

O na kanaka i loaa ka poino i ko lakou mau puupaa ua makemake lakou e hoolaia. I ka wa e loohia ai kekahi i ka hu'i mahope o ke kua. e huli ikaika loaia ana kekahi laau e hoola ae ai ia ma'i. He lehulehu wale na laau e lapaauia mai nei i keia la no ka hoomaha ana ae i ka eha aohe nae he ola loa ao o ia eha. O keia hoike malalo nei ka mea nana e hooiaio mai o na Huaale Kuahaneenee a Doan ka laau nana e hoola loa ae ia eha me ka mau loa o ke ola e hu'i ole hou mai ai. Penei ka Mrs. N.U. Mil!er, o ka 1509 Jackson St. Baltimore, Md. hoakaka: "No ka makahiki a oi ko'u loohia ana i ka ma'i puupaa. I kela ame keia manawa e oni ino ae ai e holo ae ana ha 'i mahope o ko 'u mau puhaka a i ko'u nana iho me he mea la ua kawale ko'u kua mai ko'u kikala mai. Aole hiki pono ia'u ke hiamoe a ke nana iho i ko'u kulana o na hiohiona o kekahi ma'i puupaa ino loa oia ka haawina i loaa ia'u. Pii mai la ka pehu ma ko'u mau kapuai wawae a ma ko'u mau opuupuu wawae a ua hiki ole ia'u ke komo i ko'u mau ka maa. Ike iho la au i ka puka aku o na palahehe mailoko aku o'u a ma ia ano au i hoomaopopo ai o ka laau puupaa wale no ka mea kupouo na' u e lawe ai. Ia'u e ala ae ai o ke kakahiaka nui e puliki mua aku ana au i kekahi mea i hiki ia'u ke ku ae iluna i ole ai e hina hoa iho ilalo. E loaa mau ana au i ka nalulu a na lilo ka eha i mea hoeuluhua loa i ko'u noonoo. O na huanie iloko o elua poho o na Huaale Kuahaneenee ame Puupaa a Doan ko'u laau i ola ai, a iloko o na mahina ekolu i hala hope aku aole au i ike i ka puka hou mai o keia eha ia'u. Aole hiki ia'u ke mahalo ole aku i na Hoaale Kuahaneenee ame Puupaa a Doan." Ua kuana ka Doan mau Huaale Kuahaneenee ame Puupaa e ka poe kawili hau ame ka poe malama halekuai apau ma ke 50 keneka o ke poho (eono poha no ka $2.50) a ina e loaa ole malaila. a hoonaaia aku no ke hoouna mua ia mai ke kumukuai e ka Hollister Drug Co., Honolulu na Akena kuai kukaa no ka Paeaina Hawaii. E hoomanao i ka inoa Doan, a mai lawe i kekahi laau e ae i panihaka haka

ole nei. A i loaa ole na aina aupuni i ka poe e aoi aoa, aole ia hala malama o ka Elele Alii a kakou. aka maluna ia o ka mana hooko i na kanawai la, o ia no Ka Papa Komisina Aina. Ma ke Aloha Aīna, ka nupepa i kuai ia me ke dala a Likana, a o ka wahaolelo no hoi o na bosi la. o ka la 15 o keia mahina; a malalo hoi o ke poo manao: "Haehae ka manu ke ale nei ka wai. " na uhiuhiua īho la ka pauku Kanawai Aina a lakou e kao ae la maluna, a o ke Kanawai Aina a ka Elele Alii aloha a kakou malaila iho la e nalinali ai. No keaka ka huna ana i ka mea oiaio? Aole anei na haawi aku no keia pauku o ua Kanawai la i ka pono i na limahana o na Aina E e komo mua ma na aina aupuni mahiai e pili kokoke ana i na mahiko. a i ole o ia lonahana o na Aina E e noho ana a e hoowaiwai ana maluna o ua mau Aina Aupuni nei e paaia nei malalo o ka hoolimalimaia e na mahiko? No keaha ka wahakole ana o nei nupepa ina no o ia manao hookahi no ka i komo aku iloko o ko lakou Kanawai Aina? He imi baloka hoi na Likana ame kona auna heiaa pookanaka. Nolaila, e kuu lahui. aohe keia he wa e walaau wale ai no i ka makani a ohi i ka puahiohio. Ano ka wa no ka poe aole he wahi kuleana e kohu ai ka i ana iho. "he lani iluna he honua ilalo" e oni ai a noi ae i na aina aupuni. Ehia la keia mau makahiki loihi a kakou e walaau wale nei no i ka aina o ka ka aina no ia e lilo liilii nei. Hele apau ka kakou mau walaau ana pau loa na aina i ka lilo, a ku no kakou i ka ho-aa. Ano ka wa hoomakaulii mai i kohu pono ai ka walaau ana he "Aloha Aina Oiaio." KA HOOHAAHAA EKOLU A LlKANA—Kanawai Olelo Hawaii Ke walaau hou mai nei no o Likana ma kahi awelu pepa ana maluna o kela kanawai olelo Hawaii a Kalanianaole i hookomo ai no ka pono o na kanaka Hawaii ike ole i ka Olelo Beritania. Ke i nei ua awelu la, e koho ka ia Likana i holo aku i Wakinekona e unuhi mai ai i ua kanawai la. E na hoa makaainana Hawaii i heluhelu i keia manao o ua awelu pepa la, mai puni mai oukou i keia mau hakuepa a Likana ma e onou hou mai nei. He mea oiaio ua hookomo io no o Kuhio he kanawai o ia ano, he kanalima makahiki no nae kana i noi ai ma na kanawai la. Ua hanaia keia kanawai no ka pono o na Hawaii ike ole i ka Olelo Beritania e hana ai i ka lakou mau kanawai a hookomo aku i ka Ahaolelo Kuloko. Ma ua kanawai la ua hoamanaia ka Olelo Hawaii e mana e like me ka hoamanaia ana o ka Olelo Beritnia ma ko kakou Kanawai Kumu. Aole i ae mai ko kakou Ahaolelo Lahui i keia nui makahiki aole no hoi i aeia mai ua kanawai la; aka mamuli o ka nui hooikaika o ko kakou Elele Alii aloha Lahui oiaio, ua aeia mai kana kanawai e hoemi ana no nae i ka manawa i unii no makahiki. Mamuli o ka ike ana o ke Alii a kakou ua waiwai ole ua kanawai la ua hoopau oia i ka hooikaika ana, a.ke waiho nei ua kanawai la he iwi popopo ma Wakinekona. O keia iwi popopo anei ka ua Likana la e kii aku ai e huhuki ae? Ina i aeia mai na Kanawai la, me nei na pomaikai o Kealawaa ame Mahoe ma aole e lilo na kenikeni a lakou i ka poe unnhi kanawai hoapakee; aka ua hiki ia lakou ke hana i ka lakou mau kanawai ma, ka olelo Makuahine a hookomo aku no i ka Ahaolelo aole hoi he mea nana e hoole mai i ka mana o ia hana ana pela. I keia la, o na kanawai ame na Olelo Hooholo e hanaia ma ka OLELO BERITAKIA WALE NO AOLE I AEĪA KA OLELO HAWAII. E, ka Lahui Hawaii, aole he kanawai o ia ano e ku nei i keia manawa» a o keia mau hakuepa a olelo hoinoino hoopunipuni haaleie loa a keia awelu pepa he maunu kii baloka ia na Likaoa ame kona auna iwipoo kanaka. Ua hele a nele maoli i ka mea oiaio e hoike ae ai, a ua like me ka uhini e hou hewa wale ana ao ma kahi e owaka 'iki mai ana o ka malamalama, pela iho la keia pohai e hou hele nei i o a ia nei. Nolaila, mai puni mai i ka lakou nei mau pelo. O ka hana no a na Demokarata ma Amerika Huipuia o ia no ka hana a keia poe Demokarata ma Hawaii nei. aoao Demokarata ma Amerika Huiia e ike no kakou he aoao hoopohala mau keia i na mea a ka aoao Repubalika e olelo ai a e hana ai. E olelo mau ana lakou "aole e hiki ka hana i keia;" "aohe kupono o keia," a pela wale aku. O ka aoao Repubalika he olelo mau 'ia, "ua hiki ke hana i keia" a "ua kupono keia.*' I ka olelo ana hele pu no me ka hana a ua ko io no e liko me ka manao āna o ia aoao. Pela no keia poe Demokarata ma Hawaii nei, a ua pololei no ka olelo a Likana iaia e noho ana ma ka aoao Repubalika e i ana penei: "O ka aoao Repubalika he aoao kukulu ia, a o ka aoao Demokarata he aoao wawahi ia.'' Ua kupono loa no keia mau olelo no ana laia iho no .oiai ke ku mai nei oia a wawahi i ka hana a ka aoao Repubalika. O ko Likana hoa e kohu ai he muhee, a ke puhi nei ke kukaeuli o ua Likana la e hoopouliuli ana. ia oe, e ka Hawaii ponoi. Nolaila e o'u mau hoa makaainana., e hookaakaa ae i na maka o kakou a hoamaopopo iho na lunaikehala o kakou i ke ano o keia wahi haole. Ke ku-e nei keia haole i ka hoopaeia ana mai o na limahana Europa ma Hawaii nei. eia no nae ka mea apiki ke kakoo ikaika mai nei na Deniokarata o Amerika Huipuia i ka hoopae limahana no Hawaii. Nolaila, heaha ko kakou pomaikai e koho ai i nei wahi haole? Ina oia nei ka kakou Elele a he ku-e oia nei i ka hoopae huiahana a ke kakoo hoi ka lakou la ma o owai ka mea oiaio aole e hoohoalohaia mai ana ka Elele ku-e i ko lakou la makemake. Malia paha o mau no ko oukou pohihihi a ninau iho: "He kakoo anei na Demokarata o Amerika Huipuia i ka hoopae Limahana no Hawaii nei?" Aole keia makapeni e kikoo loa aku ana i na mea i hala hope aku nei, aka o ka meahou makamaka loa no ka'u e hoike ae ai. Ma. ka la 13 o keia mahina no, o ia no ka Poaono o ka pule i hala, ua loaa mai la ma Honolulu nei ka hoike ana i ka ha'iolelo a Senatoa F.G. Newlands i ha'iolelo ai imua o ka poe kalepa o Kapalakiko. He hoike keia ina no ke ku-e hoopae limahana, ina ua puka mai ke Aloha Aina me na huaolelo nunui me na hip, hip huro ana no Likana; aka no ka ike ana o keia awelu he puupuu ikaika loa ia i hooleia mai a pa pono ma ka hono; nolaila, moemalie keia i ke kai o ko Haku, i ke tomitomi, tomi malie. Penei ua hoike la, a e nana mai no hoi oukou a moni iho a kukuni iloko o oukou no ka la 8 o Nove maba ae nei "KAPALAKIKO, Okatoba 15..-Me

ke koi ikaika ana i ka lahui e imi i na limahana ili keokeo no Hawaii, i ha'iolelo ae ai o Senatoa F.G. Newlands o Nevada, oiai oia maanei me Kakauolelo o ka Oihana Kaua Moana Meyer, imua o kekahi anaia nui o na kanaka kalepa kuloko. a maluna hoi o o ka ninau pili i ko Hawaii kulana iloko o ka lahui hana o ke kupale ana ma ka Pakipika. ''Ua hoike ae oia ke mea kupono loa ma ka aoao o ka lahui holookoa e loaa ; na limahana no Hawaii he poe hoi e hulikua ole ana i ka hae (ka hae Amerika) ina e hoala kaua mai ka mana, kaua moana nui i keia manawa ma ka Pakipika, o ia o lapana. "Ma kana ha'ioleio holookoa ua hoike ae oia i kona ike maoli i na hana o Hawaii ame kona (Hawaii) mau hemahema. Ma kona ano he DEMOKARATA ua hoike ae oia i ka manao o kona aoao (Demokarata) a mai ka Kakauolelo Mever mau olelo hoi o ia manao hookahi no ka i loaa aku i ka poe e hooponopono (lawelawe) nei i na hana aupuni lahui i keia wa. "Ua hookomo aku oia i ka poe e hoolohe mai ana iaia i ke kupono e loaa he aumokukaua ikaika ma ka Pakipika a ua olelo ae ua konoia aku ka lahui e noonoo i ka hooweliweli o kekahi aumoku o Iapana imua o Hawaii, kahi hoi e noho mana nei na Kepani ma ka heluna lahui kiekie, a i hulikua mai lakou i ko lakoa aina hookama, e lilo no auanei o Hawaii mai ia Amerika aku i ka hauna hookahi, aole wale o ke Teritore holookoa ke lilo aku aka e lilo pu ana ka mana hoomalu kalepa o ka Pakipika." Ke ike mai la oukou, e ka lahui i ka manao o keia loea kalaiaina o na Demokarata, he manao hoi aole nona wale iho no, aka no ka aoao Demokarata holookoa o Amerika Huipuia. Aole wale no ke Demokarata wale no ia manao, aka o na Repubalika kekaai, alaila ihea a'owai o keia mau aoao kalaiaina ka Likana e kanaaho aku ai e loaa mai, na kokua ana iaia? E aka hoohenehene ia mai ana o 'Likana, a aole oia wale no, aka o Hawaii holookoa ke kapaia mai ana he dam fool Kawaihae." O ke alahele o ko Kuhio holomua ma kana mau lawelawe ana ma Wakinekona o ia ke kulike o kana hana me i ka makemake o na poo aupuni o Amerika. A pehea ana ina o Likana ka Elele? Ea, ina oukou e hoomaopopo pono iho ana, ina e kapeke ka pilma o na meahana e uwi aole hololea, a aole no he aila nana e hoopau ae ia ino, o ka wehewehe ame ke kiola wale no ka pono. Alaila, heaha ka hana akamai a ; Likana e hana ai ke puka oia? He wehewehe no hoi i kana meahana popopo a kiola a kii ae i ka meahana a Kuhio a lawe aku nana. E kiola ana o Likana i ke ku-e hoopae limahana, a haalele iho no ia oukou Demokarata kuloko i ke anu, na oukou no ia e oni lapuu ae i na kihei huluhulu o ku-e hoopae limahana. O keia manao hookahi no o Senatoa Newlands. ke kakoo ikaika nei i kela manao mua a'u i hoopuka ai ma ke Kuokoa o ka la 1 o keia mahina no, a ke hooku'i a halawai nei keia mau manao elua i keia wa. Ke hoomaikeike nei keia makapeni ia oukou, e kuu lahui Hawaii aloha, i ike iho ai oukou, ke hele aku nei o Likana imua o oukou me ka aahu hulu hipa, maloko aku ona he ino, he ilio hihiu nae maopopo. He hoomaikeike ana no hoi keia ia oukou ina ua manao kakou o ke Demokarata ko kakou ilina ma keia heihei baloka ana, alaila, ua kanu iho o Hawaii lahui iaia iho iloko o ka lua kupapau o ka hoowahawahaia e ke Aupuni Federala. Ano ka manawa e ao kanaka mai kakou. O ko kakou ola i keia la aia i ka pukaihu kahi i kau ai, a o ka mea nana e hoihoi iho ia hanu a paa i ka houpo o ia no kuu Elele Alii ame ka paa baloka holookoa o ka aoao Repubalika. He paa baloka o ka wiwoole o na wiwoole, he hoike i ka mea aiaio, aole holopee mahope, e like me Likana ame kona auna e holopee nei mahope o ke ku-e hoopae limahana i wahi e huhu ai na kanaka ia mai ou a koho aku ia lakou. He ola keia e hoikela aku nei ia oukou, a o na Demokarata noonoo hohonu, puni ole i na pahele a Likana ke kakoo ikaika nei i ka paa baloka Repubalika, a ke manaolana nei keia makapeni, o oukou, e na Deniokarata Hawaii ponoi, ka poe i holoia e ke mele he noonoo kaulike, e huli mai ana oukou a ike i ka hemahema ame ka hewa o ka oukou mau mea hoopaakiki wale nei no. Kiola ae i ka Imi baloka lalau a Likana, koho iho- ia Jonah Kuhio Kalanianaole, na moho Senatoa ame na Lunamakaainana ame na luna Kalana o ka aoao Repubalika. SIMEON K. NAWAA. 1454 Dement St., Honolulu, Oct. 17, 1910.