Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 28, 15 July 1910 — MANAO HOAKAKA LAULA MALUNA O KA NINAU WAIONA Wehewehe Piha o L. A. Kakina i Kona Manao ma na Aoao Apau o ka Ninau e Koho Balokaia Aku Ana. [ARTICLE]

MANAO HOAKAKA LAULA MALUNA O KA NINAU WAIONA

Wehewehe Piha o L. A. Kakina i Kona Manao ma na Aoao Apau o ka Ninau e Koho Balokaia Aku Ana.

(Kakanla e L A. Kakina.) (Hoomaui*) NA KUMŪ HOAKAKA KŪ-E IjKE KINAI WAIONA. O keia mahope ae nei na kumu nai &md na manao hoakaka e ku-e ana i ke alahele no ka hookapu ana i ke kuaiia o ka waiona, i hoea mai i ko'u noonoo. He lehulehu wale ona kumu 1 hoakakaia eia na manao mamnft ae nei no ka ninau waiona, aka ua hoonohonolioia nae lakou maanei nei, i waM e akoakoa ai na kumu apau i kahi hookahi, i loaa pono ai ka hoomaopopo ana ame ka noonooia ana. KE KUM\T MUA E KU-E ANA I KE KINAI WAIONA. "HE HEWA, 'KUPONO OLE' KA HOAO ANA MA KE KOHO ANA A KA HAPANUI. KA HOOKIKINA ANA AKU I KE K3NAI WAIONA MALUNA O KA HAPA UUKU O NA O KE TEEITORE E KU-E I KO LAKOU MAKEMAKE INA UA MAKEMAKE KA HAPANUI MA KA AOAO O KE KINAI WAIONA. "INA KA E HOAOIA KE K3NAI WAIONA, E KOHOIA IA E NA APANA A MAU MAHELE PAHA. O KE KANAWAI WAIONA KULOKO, AOLE O KE KINAI WAIONA TEBITOBE KE ALAHELE E LAWEIA." KA PANE I KE KUMU EKAHI. O ka "noho mana ana o ka hapanui" oia ke kahua i hookumuia ai o ke ano hooponopoi*) aupuni Repubalika. Oka oi loa aku nae ma ke kahua i hookumuia ai ke aupuni o Amerika Huipuia, no ka inea maioko wale no o Aierika Huipuia, o na Eepuhalika apuni ke ao nei, i loaa ke ao ana, "na ka hapanui e rula/' ua lilo i mea hookahuaia, e hikl oie ai i ka hapa nuku, me ka nana ole pehea ka ikaika e ku-e mal ma ka ikaika l ka oleio hooholo a ka hapanui. O ke koho ana a ka hapanui ma na koho ka mea e waeia ai na ipoho no ke koho haloka. Ua koho aiu ls i|kela ame hoa ahaolelo o kela ame keia knlanakauhale ame mokuaina. am« ka hale iahai o na luaamakaaiUa koho aku & i ka Peresidena o Ameiika Huipuia, ke kiaaina o kela ame keia mokuaiua ame ka meia o kela ame keia kulanakauhale ame kauhale iioko o ka uniona. Na keia mau luna aupuni kau kanawai i kohoia i kela ame keia manawa. i hana aku i na kanawai e hoomalo aaa i ko lakou mau ola, ke kuokoa, ame ka waiwai o ke!& ame keia kanaka, wahine ame ke keiki iloko o na lah* apau, ina no no ka hapa uuku a hapanui paha. Aia iloko o ka maiama. ana a ka hapanui 0 na luna aupuni o ka mana hooko, i kohoia e ka hapanui, ka mana ame ka hoomalu ana i ka hooko ia ana o na kanawail, me ka ioaa o ka mana kaupaona, e pono ai e hookoia aku no ka

poeo a so ke ku-e azu paha i na a iole ouo papa paha iloko o kek*M | aima. , [ Ao£e i loaa mai kekahi mau lioakaka ana mai kekahi waM*mai e hiki ai ke Wlnaiia aku, no ka haaleiei» o ka loina alakai, "o ka aoao o ka liapanni { ka maaa rnla" no ka mea i kekaM maeawa he hoopilikia akn a hana kapakaM | maltoa o na ka&aka, a o ka hapa uuka paha. | Ma kekahi aoao lioi, ua hoike pinepineia ae he hewa ka aoao o ka kapa- f nui, a oa pono ka aoao uukn, a o kekaki no koi o ka rula aoa ka a ka hapa-; noi na kapaia i kekaki mauawa ma ke ano he "ruia o ke ano knpoao ole," a f atie ma kekahi ano e loaa mai ai he aupuni maikai, eia nae T il<dco o ka holo loiM Ina na ikeia ua hoolako mai ia 1 ke ano anpnni kuokoa, kauiike a koopUikia nnkn ioa i hiki e ioaa i ka ike o ke kanaka. i Pehea la ka poe kn-e i ka hookapu o ke knaiia ana o ka waiona i aia koke mai ai me ka loaa o ka ike no ke ino o ka loina alakai o "ka aoao o ka hapa- { nni ke rula'' e like me ia e hoopiliia mai ai i keia ano o ka hooponopono an-1 pnni •"*, oiai nae aole he ku-e i hoalaia mai e ku-e ana i "ka noho mana ana 0 ka aoao hapanni" ame na kanawai i hanaia e ka hapanni, e pili ana i na pono lania» na mana aroe na pono oi ae mamua o ka pono e inn kuulala i ka rama. alekohoia, he mea hnna ia i waihoia na ka poe ku-e kinai waiooa e kuailo mai. j KA PANE I*AULA I KE KUMU P.KAHI. Ua waihoia mai he ninan iloko o ke kukulu manao e ka poe ku-e i ke kinai waiona i pii ka ena me ka hoonaukiuki no ka hoalaia ana ae nei o ka m*im> • ae akn ana i ka nila ana o ka hapanui o ka poe koho baloka o ke Teritore, ttt* ke ano holookoa, no ka hoohoio ana heaha la ka hopena o ka ninan waiona maloko nei o ke Teritore, aka ke noho ekemu ole mai nei nae, a ma kekahi ano nae na piha ohohia loa, a apono mai i kekahi maheie o ke kanawai waiona ma ka ninau waiona, ma ka ae ana mai a hooikaika ana mai e loaa ka Inoho mana ana a ka hapanui o na mokupuni pakahi a i ole ia maioko o keia ame keia maheie koho pakahi. īna tia hewa, a "knpono ole" a na liio i mea hookaumaha ka hana ana mai a ka hapanui malnna o ka hapa uuku maloko o ke Teritore ma ke ano holookoa, no keaha ka mea i like oie ai ka loaa ana o ia haawina like maluna o ka hapanni maluna o kekahi Mokupuni, a maloko o kekahi apana a mahele koho paha, no ka hoopilikia ana aku maluna o kekahi hapa unku i makemake ole maloko o na mahele liiiii mai? Aia anei he like ole iloko o ka loina alakai mawaena o na kanaka he 500 mailoko mai o 10,000 na lakou i hana i kanawai no ia hnina kanaka o 10,000; | ame 501 mailoko mai o 1000 e hoakaka aku ana i ke kanawai e hanaia mai ana | no ka huina holookoa o 1000, a i ole 51 paha maiioko ae o 100, e hooholo ana i ka mea pono e hanaia aku no ka huina holookoa o 100? j Ua poloiei inaoli no ka "noho mana ana o ka hapanui," ina paha na hoohanaia iioko o ka lahui, ka moknaina, ke kulanakauhale, ka apana ka mahele ko£o, a i oie kekahi mahele nuku loa paha o ke kalaiaina. Ua kan like akn ke kukuln manao ana o ke kanaka e hamama ana kona ' waha no "ke kaulike ole" o ka hookapn waiona teritore, ma ke ano he "hookanmaha ana ia na ka hapanni," aka i apono nae i ka hookapn waiona a ka mahele koho, ma ke ano he kupono ia ano hooponopono aupuni, me ke kanaka 1 kalahea ae he feloni ka aihne ana i ka nwaki kauhale, aka haawi aku nae i na mahalo ana no ka lilo ana o ka nwaki pakeke. Aoie he ninan, aka ma kekahi man mea nae, ma ke ano hoakaka na manaoia, he oi ae ka mahelehelena ana i ka mokuaina i na mahele, ma kahi e loaa ana o na manao like ole ma na kulana ame na pilikia o ka hooko ana aku i ke kanawai, e like me keia ma ka hoohalikelike ana i kuinu hoohalike, ke kuiana~ kauhale o Nu loka e like me ia i hookaokoaia mai na apana kuaaina mai o ka moknaina. Aole he ninan no ka pono a hewa paha, ke kaulike a hookaumaha, a i ole "ke knpono ole i ke ola" maloko o ia mahelehele ana. He ninau maoli no ke knpono ame ke alahele e hiki ai ke loaa mai na hopena i inUa malalo o na ano akea a laula. KA PANE EKOLU I KE KUMU EKAHI. Aole i lilo ka hoakaka e olelo ana ma kahi o ka hookapu waiona teritore, e imi aku kakon e loaa ona kanawai waiona kuioko i mea ku i ka noeau ma ka aoao o ka poe lehnlehu e kalahea nei me ka leo nui no ka hookoia o ia mea. Ma ke kan o ka Ahaolelo HawaU i hala aku nei, na laweia mai he kanawai waiona kuleAo iloko o ka aha senate. E noho ana kela mana kaukanawai malalo o ka hoomaiu ana a ka poe he iuau pono ko lakou, a e ku-e nei i ka hookapu waiona teritore, a e hooikaika nei i ka hoolala no ka loaa o ka hooponopono kuioko ana, o se ano kaulike a pono iho la ka ia o ka ana i keia kumuhana. Ina he knmuhana maikai ke kanawai waiona kuloko i keia manawa, no keaha ka mea i like ole ai kona maikai pela i ka .makahiki aku nei i hala, i ka manawa a ka ahaoieio e hiki ai ke hooko aku i ke kanawai, a e hooko aku i ka makemake o ka poe e hooikaika nei i keia manawa e kinai loaia ka waiona, me ko lakou mau manao maikai? "Aia a ma'i ke diabolo, e lilo ana ke diabolo i mea hemolele. Aia a oluola ke diabolo, o ka wa ia e ikeia ai kona hemolele." Heaha la ka kakou mea h6opaa e noho malie ana ka poe i loaa na manao mahalo no ke kanawai waiona kuloko i ka manawa e noho mai ai ka ahaolelo? Ma kela manawa, aole anei e like me na mea i kohoia aku .mai na mea mai o ka wa i hala, e pelukna ana iakou a olelo mai, he "hana kupono ole-' no ka hapanui o ka mahele koho ka hookaumaha ana maluna o ka hapa nnku oloko o ka mahele koho? KE KUMU ELUA E KU-E ANA I KE KINAI WAIONA. "E HOOPILIKIAIA ANA NA OIHANA E KE KINAI WAIONA." KA PANE I KE KUMU ELUA. Aole loa he ninan e pili ana i ka hoopilikiaia o ka oihana kuai waiona e ke kinai waiona; aka e hoopilikia anei ia i ka lawelawe oihana laula ana a ka lehulehu? Aia he hookahi mahele o ka oihana kuai waiona, ina paha m'u ponoi i hoomakaukau i ka olelo hooholo hui a kakou e koho haloka aku iii, manao an e kaokoa loa ae ana ka'u mea e hoomakaukau ai, oia hoL Ka pauku iloko o ka olelo hooholo e hookapu ana i ka hanaia ame ke kuaiia o ka waiona.. .Ma keia pauku e hoopau ana ia i ka lawelawe oihana ana o ka hale hana bia maloko o Honolulu, a he elua a ekolu mau wahi kaomi waina maloko o na apana knaaina. Ke hana o na ona no lakou keia mau oihana ka hoopau ana ae 1 ko lakon lawelawe oihana ana, aka oiai nae aole kakon i aeila e mahelehele iho i ka ninau i waihoia mai imna o kakou, aka e koho aku analmia o ia mea ma ke aao holookoa, o ko kakou hokn alakai, oiano ka loaa ana o ka maikai oi ae i kekahi heluna nui, a mai keia knmu mai, o ka pilikia e loaa ana i kek*hi poe e nei i ka waiona ma Hawaii nei, e naloirale ana ia, ke hookukuia ae me na pomaikai e ioaa mai ana i ke Teritore ma Ika hoemi ana i ka innia o ka waiona a hiki i kona ano nnku loa e hiki ana ke hana aku. Aole he kanawai i hooholoia a i hookoia no ka pono o ka lahulehu apan.'i nele ole kona hoopHikia ana aku i kekahi mea. A<*e nae keia he mea e ke* kea māl ana i ka hanaia aku o ke kanawai o k*U ano. No na mea e pOi ana i keia poe, aole kekahi mea iloko o ka olelo hooholt> kni e akeakea mai ana i ka ahaoleao, ma o kona nodnoo ana e hookaawaleia i haawina dala no na waiwai i laweia mai ia lakou akn, oiai nae, aole i aeia, ka knmn alakai Hoko o Amerika Huipnia, no ka loaa ana he mana koi ko ka poe Uoko o ka knai waiona no na pono mamuli o ka hoopania ana o ka lakon oUiana; ua hoeknam kahiko loaia, o ke komo ana Hoko o ka oilana knai waion», he mea ino ta i hooknmuia, e hooponoponoia ai a i oie e hoopama kona kn ana o ka makemake o na kanaka» e iike me ka hoohana ana i ko iakou aana, so k» hoopakele aaa i ka iehul«lm. Ko na mea e pāi ana i ka oihana liale inurama apnni ke T«īitore aia anei « pono ai 9 hana oinoluia akn lakon I keia manawa mamna o ko iakon manawa e lawelawe ana no na makahiki he kanalima ae nei 1 hal*T He man iWko o ktia manawa i ho<deia a i ioaa Itou akn n* laiklnl, «a 3sodiiA «kn, na ka nana olaia I ka pono i hoakakaia o 1* mea malama Mle iamama, a i he m»« *aanao hoakakapa&a no ka hoekaawale ana i haawiaa d*l* i walkoia akn ia lakoa no ka hookoi* ana o ka loiiia alakai kinai e Bke me ko lakon pQi pakahi ana t Mi aiii&a. No na mea hoi e piU ana i kekahi man oOian# e ae, heaha lee knmn e manUA&& akn ai» « hnopilikiaia akn aaa ia m«auii o ka hooHlo aaa aka i na nl»kaM »a nkn mahiaa ame kakahi man loaa makahiki • ae o aa kankani • in»olilQla »ei «* aa nani pan wal®, e kaaUa aai • ka poo kikalkiiH I iloko o na hooiilo no ka «i, ka V*e, na lako hale, na hal«» na a*Bft,mm kwkaki |ma« isea o •« * k» 68a ana^ [ He walo no k» po® e lawlawa nei> * hana nel oia s» kale lna>

| ī*m* i k«U maaaw» « hoa&M* uaiki no ka *ua*w*, iki * kono ikoke aku »na iakoa ma Woli aao • 2tool<iil *i iko Uks« ota knHn» Ai» ;be kakalkaM w*ic o Ukon i auknmake o2« e koa» m» kekaM eam *ao luuui [ oko% • «• He oiaio, o ka poe kalepa, ka po« ileko o n» «Q»oa ko*i a«ui, kaU msM» | aae tta kaaaka e haoa mi lioko oa* vaiwai p*a> aole loa a lakoa iaaa ko&- | halahala «aa> au o ka loaa aaa o kekaki kee&iaa • loaa tt*i ai ke a»a ktoort ! dala no ka i kapono no ka lioolilo aoa aka ame k*hookamn asa aka auiloko o kekahi maa e poao aL Xa kahi o ke «tai m*i o ke dal* laaialo o ke kiaai vaioaa» e ioaa aaa k« aoi ke dala e hooliloia aaa « aa kaoaka lma o ke kalanakaalialie, ao ke ksma, ■ o ke »mt aaa niai o ka raa o ka paa aaa o aa kale laanan, • kakaika&i loa ana na ia beie oīeU i ka k,ma, a be mea oiaio, • ioaa aai aaa ke daia i aa kaaaka kaaa ao ka hoolik» aaa aka m% ka hopeaa o kela axae keia oiakiaa, i hiil ole laia ke M»* peia i keia maaava. Oka oi loa aka, oka ana oka o&a, p«!a aaaaei • hoeni pu ia mi ai &a makai, ka halepaahao, am« aa hookolokoio ka aiea e al a«i nei i kekalii hap* nai o aa aaham, ke mea ia • hoemiia mai ai ka aahaa, a hoomahaahaa hoa ae p»** i fca haiaa o aa aahaa i kapoao ao aa kala» aa haleiaa-i 1 •»«» ke koknlu aaa i aa ]»»"> ao ks poao o ka iehaleha.