Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 51, 17 Kekemapa 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA

MOKUNA XXIX. "He oiaio hoi ia au e olelo mai la e mama, a heaha la hoi keia mea o laua e*kakau ole mai nei ia kaua, a manao au eia paha laua ;!oko o ka pilikia. Xo u iho nae, he keu aku ko'u ano e i keia la, aule hoi i>ela iloko o na la mua a kaua o ka noho ana iho nei, a o ka lulumi waie iho la no ia o ko'u noonoo i keia kakahiaka a hiki wale i keia manawa a kaua o ka hoi ana mai la e noho ma ka lanai **Manao au no na inea no «hoi paha au i ike ai iloko o kela mau j»uk* ae ned i hala ke kumu ano e o kou noonoo, a no kou houpuupu no ka pilikia o ko kaua mau hoaloha. he mau olelo kohu oleia au. oiai he niau kanaka laua e hiki ole ai ka hoopuhiliia e ka poe iiakihaki kanawai, nolaila e hoolana i kou manao e kuu keiki, a malia e hoea mai ana no laua i o kaua ned i kekahi o keia mau la aku. M Iloko nae o keia manawa i huli aku ai o Bete a nana i ke alanui, a ike aku la oia i ka hele ae o kekalii kanaka i kahikoia me ka aahu 0 ka poe makai. a e like mei ke ano inau o na lawehala i ka wa e ike aku ai i ka makai ka pipika, pela iho la ko Bete ano i kela mauawa. a hoao ae la oia e j)ee mahope o ka noho o kona makuahine, a o ia ka kona makuahine o ka ninau ana mai: "Heaha hoi keia ou e kuu keiki, me he mea la ka hoi ua hele oe a pilia i ka maka'u?" **Heaha mai auanei hoi kau, e nana aku paha oe la i kela kanaka e kalele niai la iluna o ka pou o ka pa laau,'' a kuhikuhi aku ia o Bete i kona makuahine i ke alanui ma kahi o ke kanaka me ka lota makai ana o ka ike ana. Ua nana io aku la o Mrs. Lanada ma kahi a kana kaikamahine <> ke kahiknhi ana aku, a ike io aku la oia i ke kalele mai o ua kanaka la ma ka i>ou o ka pa, a o ia ka ua makuahinne la o ka ihuli ana mai i kana kaikamahine a i mai la: •*0 kela kanaka anei e mai la ia kaua kau kanaka e manao iH-i?" a heaha auanei ka kela kanaka au e maka'u ai?" "Aole ka ou ike aku, me he mea la he ipakai kela?" "A ina he makai oia, heaha iho la kana hana o keia wahi au i- maka'u ai?" -Alaila ua poina ka paha oe e mama, no ka mea he paahao au 1 mahuka mai, a malia he makai kela i hoounaia mai no ka huli ana ia'u." 7 Iloko o manawa i loli ano e ae ai ka helehelena o Mrs. ]~anada a kulike loa me ko kana kaikamahine, alaila pane mai la i kana kaikamahine i ka i ana mai: "Ua poina maoli ia no au no ko kaua ano e noho nei ma keia walii. a ina he makai io kela kanaka, alaila mai niaka'u iki oe, inalia o liiki no ia'u ke noke aku i ke kamailio a hiki i ka pau ana <> kona kuhihewa no fcaua." I kela manawa nae i hoea hou mai ai he kanaka okoa aku a halawai pu ae la me ke kanaka mua a laua o ka ike ana, a ke noka mai la ua mau kanaka la i ka nana pono ia laua nei e noho aku ana maluna o ka lanai o ka hale, me he mea la e u noke mai ana i ke kamailio no keia mau wahine ma ke ano o na pio ia a laua e noke ana i ka huli. MOKUNA XXX. Aole o Mrs. Lanada lie wahine maka'u wale, aka he wahine oia e hiki ole ai ke pulapu wale ia, nolaila no kona makemake e ike i ka hana a kela mau kanaka e ku la mawaho o ka pa, ua i mai la oia ia Bete i ka pane ana mai: •*E hoi koke oe noloko o ka hale i keia manawa, a e hele ae hoi au e ninau i kela mau kanaka i ka laua hana o ka hoea ana mai nei o keia wahi." -Mai hookokoke loa aku oe e mama i kela mau kanaka o lawe lawe liiuanui ia mai auanei oe e laua, oiai he mau kanaka, ano okalakala kela i ka'u ike aku," wahi a Bete me ka manao hopohopo r.o kona makuahine. •*E hele maoli aku ana au e koi i kela mau kanaka i ka laua hana o ka lioea ana mai nei ia nei i keia la, aole hoi e like me kau » ke kaikamaliine e olelo mai nei ia'u." "He hookahi a'u mea e manao nei e mama, o ia no ko kaua holomalu ana me ko laua ike ole mai ia kaua," i pane aku ai o Bete me ka piha i ke pihoihoi. **Mai hoao oe e hana naaupo e Bete, malia paha o ia holo ana nku o kaua, o ko kaua poholo aku no ia iloko o ka lima o ko kaua iuau enemi, nolaila e noho malie iho no kaua me'ia a owau hoi kf hele ae e ninau i kela mau kanaka no ka hana.' Ua kauoha hou aku la o Mrs. Lanada i kana kaikamahin» e hoi lioloko o ka hale e noho ai, a no ke kamaaina o Bete i ke ano o k'»na makuahine o ia no ka paa o kona manao ma kana mea e paakiki ai. nolaila aole i hiki iaia ke paakiki hou mai aka hoi aku la e V;ke me ia i kauohaia aku ai iaia. Ke hela loa aku la e ahiahi i kela manawa, aka ua haalele mai \.\ O Mrs. Lanada i ka hale a hele aku Ia me na kaina wawae mama l<» kahi a na kanaka e noho mai ana, a o ia ka ua wahine uei o ka pan»* ana aku ia laua: • Heaha moi nei ka olua e keia mau kunaka o ka hek> aaa mai i:«*i i keia wahi?" , _ _ , -Aole a maua hana o ka hele ana mai nei, a heaha kau o ka i nau ana mai la no ka maua hana?" •*lna pela e kui koke olua a hele mai keia wahi aku, no ka mea 1. hana kohu ole maoli na kekalii mau kanaka e like me olua ke :,;io o ka hele ana mai a nana i ka poe e noho anama keia wahi. -H«iha auanei kou poho ina maua e noho ana maanei a nana i kekahi poe, ke inanao nei maua aole he kanawai ī kauia no i |»oe e hele mai ana maanei nei, a i ole ia nana aku paha ī ka ] e e noho ana ma keia wahi." Akahi no nae» o Mrs. Lanada a hoomaopopo aku, ao e ka ke- , =hi o ua man kanaka la lie makai, aka oia kekahi o na kanaka • :mo uiaau hele wale iho no ma na alnnui, nolaila ua hooikaika : 'i la oia i kana kamailio ana aku: "Mamuli o ko olua ano malihini ma keia wahi, nolaila ke n.,ha aku nei au ia olua e ku koke olua a hele, no ka mea ma e - n-i.hia aku ana ka manao hoohuoi iloko o kekahi poe s e noho nei no ko olua ano, e haawiia aku ana olua iloko o ka m o > kanaka o ke aupuni, a na lakou auanei e kuhikuhi mai i kahi ; i <'iio loa no olua e noho ai." iaia liei ka lioi ko maua hele. Eia maua i kahi o ke aupuni nei. a nolaila he kuleana keia no ka lehulehu e hiki ole-ai i kahi ke kipakn wale mai ia maua e hele me ke kumu ole, wahi a mau kanaka la. "Ina no maua e makemake. ana e noho ma keia "■ :lii. aia no ia I ko maua manao a ina no hoi no ko maua hele aia ia mana ia ilaaua." . ~ , . ' He keu maoli olua o na kanaka hookiekie, a e ku ana au ī ' kahi poe kanaka o kela hale e hele mai e. kipaku ia olua e kena t ju kanaka* • He keu aku ka hoi oe o ka wahine hikiwawe o ka huhu. He

uinau hoi ka maua i makemake ai e ninau aku ia oa o kau kaikamahine no nae palia kela o ke komo ana aku nei iloko o ka hale ea?" "Aohe o olua kuleana ma ia mea, e hele koke aku olua mai keia walii aku.'' "Malia paha aole nau kela kaikamahine, aka ne he mea la nae ua ike mua au iaia ma kekahi wahi/' a ma ke ano o ke kamailio ana mai a kekalii o ua mau kanaka la i kela mau olelo, ulu mai la ka hopohopo ia Mrs. I>anada malia paha ua ike muaia kana kaikamahine e kekahi o kefa mau kanaka, a o ia kana o ka pane ana aku: "Ke olelo aku nei au ia oe, aol© loa oe i ike iki i ka'u kaikamahine mamua, a ina no paha ua ike oe iaia, aole no ia he mea nui ia'u, koe wale no ko olua ku ana a hele mai keia wahi aku, o kii maoli aku auanei au i kakahi poe na lakou e hele mai e kipaku ia olua me he pu-a kao la." '•Aole ia oe ko maua hele, aia no maua a makaukan alaila maua •haalele i keia wahi," i pane mai ai kekahi o ua mau kanaka la. "Ina aole olua e hoolohe mai ana i ka'u kauoha, alaila e kii una au i kakahi poe i keia manawa," a o ka huli aku la no ia o Mrs. Lanada hoi no ka hale. Ia lioea ana aku nae o Mrs. Lanada i ka hale ua ihuli mai la oia nana i kahi o na kanaka ana o ka haalele ana iho, a akahi no a maha mai kona noonoo no kona ike ana mai i ua. maa kanaka la e hele ana ma ke alanui, oiai nae ke hele loa aku la i ka poeleele i kela manawa. Ia halawai ana aku nae o ka makuahine me kana keiki, ua i mai la o Bete me ka piha i ket pihoihoi: "Ua hele oe e mama.a kunaihihi, lieaha ka kela naau kanaka o ka hele ana mai nei i neinei. Eia anei kaua iloko o ka pilikia?" "Aole o kaua pilikia i keda manawa, oiai he mau kanaka aea wale ilio no kela, aka lie keu aku nae ko'u makemake ina eia o Makaikiu Uwila ia nei me kaua i keia manawa, a i ole o Kolina paha. ,) "Alaila ke lioopunipuni mai nei oe ia'u e mama.. Ma ke an«» o kena mau olelo hope au, me he mea la ke ike aku la au aia he pilikia no kaua, a me he mea la no hoi he hana ano nui ka kela mau kanaka o ka hiki ana mai nei ia nēi nei." "Aole o kaua 'mau pilikia maoli, aka mamuli wale no o ko kaua kulana <he mea pono e makaala ia ka poe apaa e hoea mai ana i ko kaua wahi e noho nea, a no kela mau kanaka ea, aole au mea e maka'u ai no laua." "Heaha ka kaua mea e hana aku ai e mama i keia manawa, aola anei e hiki ana ia oe ke noonoo mai i wahi no kaua e palekana ai ?" "Aole a ? u mea i manao ai no kaua i keia manawa koe wale no ko kaua hoomanawanui ana no kekahi mau la pokole, a ia manawa, au e hele maoli aku ai no ke kulanakauhale o Nu loka, a noiho iho no hoi ogi me ka hele mau ana i ka holoholo e like me kau hana mau no hoi iloko o na la i hala ae nei." "Ia oe e hele aku ai no Nu loka, e manao ana no anei oe e hiki ana ke loaa ka Makaikiu Uwila ia oe?" "Aole o'u wahi kanalua iki no ia mea, oiai ua kuhikuhi mai no oia ia'u i ka'u mau mea e hana aku ai ina e manao ana au e imi aku iaia, nolaila aole au ihopohopo ana mai e Bete no'u." "Ina pela ke huna mai nei oe i kekahi mea mai kou hoike ana mai ia'u, no ka mea ke makemake nui nei oe e ike i ka makaikiu." a'u mea i huna ai mai ia oe mai e kuu keiki, koe walei no ko'u makemake ana e"hoike aku ia Makaikiu Uwila no ka hoea ana mai nei o kela mau kanaka i keia la, a no ka hoike pu ana. hoi iaia e makaala mai no ko kaua pono." "A peliea ua nui anei kou lioi>oliopo no kela mau kanaka i makemake loa ai oe e hele koke i Nu loka e ike ai i ko kaua hoaloha?" "Aole no o'u hopohopo, aka ha oi ae nae ka hoike koke ana aku i ka lohe iaia oiai ka pilikia aia no i kahi e, mamua o ka waiho ana a hiki mai ka pilikia, aohe a kaua walii e nianao ae ai e hiki ana ia ka.ua ke loaa mai na kokua." "Ina pela e hele oe e mama no ke kuianakauhaie i keia po, a malia aole no e loaa ia'u ka pilikia a hiki i kou liuli hoi ana mai, a eia no lioi au ke nolio nei ine keia mau hoaloha o kaua, e loaa ai no na kokua i ka wa et hoea mai ai ka poino." He hookahi hana mahope iho o kela mau kuka'iolelo ana mawaena o ka makua ame ke keiki, ua haalele mai la 0 Mrs. Lanada no ka liele ana aku no ke kulanakauhale 0 Nu loka e lioike ai i ka. mm ana i ike ai ia Makaikiu Uwila, a. koe iho la kana kaikamahine me ko laua mau hoaloha o kela home. 0 keia nimi a Mrs. Lanada ame kana kaikamahine e noho nei, he rumi nui ia mamua pono o ka hale, a o ka poe hoi 110 lakou keia home, a laua o ka nolio ana aku, he wahine kane make» me hookahi kaikamahine ame ekolu mau keikikane, lie poe kanaka makua wale no, a aia no ma ko lakou aina ka lakou hana mau iloko o kela aine keia la. Ua .holopono nae keia huakai a Mrs. Lanada i manao ai e liele aku i ke kulanakauhale ma kela ahiahi, no ka mea he hana kekahi a na keiki a ko laua ona hale o ke kulanakauhale ma ia ahiahi, a he hookahi ko laua nei kau like ana maluna o ke kaa, aole hoi ei hele hookahi no ia alahele loihi. Ma kela po hookahi no hoi, ua hooholo i'ho la na keikikane i koe aku i ka liale e hele laua i ka lawai'a, nolaila i ka wa i hiki mai ai i ka liiamoe ana 0 ka poe maloko o kela hale ma kela po, he poe wahine wale no ko kela hale. 1 ka manawa a Bete i ae aku ai i kona makuahine no ka hele ana no ke kulanakauhale, aole oia i manao mua e kaawale ana na keikikane a ko iaua haku hale- no ka hele ana i ka lawai'a, nolaila iaia i <hoi aku ai e hiamoe, ua hele oia a piha loa i ke pihoihoi, e oni wale ana no oia i ka wa ana e lohe aku ai i kekahi wahi nakeke uuku loa. Mainuli no 0 ka manao o ua kaikamahine la he makai keikahi 0 na kanaka a laua o ka ike ana ma kela auwina la, nolaila aole e hiki iaia ke hoopoina no kona kiiia mai e hopu no ka mahuka ana mai ka halepaahao aku, nolaila ua piha maoli oia i ka maka'u ma kela po, a oi loa aku paha ina e wehe ana ka puka e kekahi mea. No kela huakai awiwi loa. a kona makuaihine no ke kulanakauhale, ua maopopo loa iho la ia Bete, he hana ka kela mau kanaka o ka hoea ana mai ilaila, a ke hopohopo .la oia o kona kiiia mai e hopu ma kela po, a aole ana poe e kahea ae ai no ka liele ana mai e hoopakele iaia. Oiai nae ka meha ame ke anoano eehia o kela pc» e halii ana maluna 0 kela home, ua loheia aku la ke kikeke mai 0 kekahi mea ma ka pu£a mahope\ o ka halekuke, eia nae aohe mea nana i liele aku e wehe ae i ka puka no ka hookomo ana mai i keia malihini o ka po. No ka elua o ka manawa, aole no he mea. i ala ae a hele aku e welie i ka puka, aka ua ala mai la nae ka wa-hinei nona ka. home a noho iloko o ke keena hookipa, a oiai aole no o Bete i hiamoe i kela manawa, nolaila ua ala mai la oia a hoi pu mai la noloko o ke keena a ka ona hale e: noho ana. Ua hoomaka houia mai la e kikeke ka puka no ke kolu 0 ka manawa eia nae i keia wa, ua oi loa mai la ka ikaika o ke kikeke ana, aoiaka ka ona hale o ka pane okoa.ana ae: <: Owai la hoi kaia mea 0 ka hoea ana mai 0 ke aumoe," me ka. hele o kona helehelena a kunaihihi no ka ike ana iho, he poe palupalu wale no lakou a ekolu 0 ka hale i kela manawa. , MOKUNA XXXI. No ka uluhua loa 0 Mrs. Kamika, no ka mea o ka inoa ia o ka ona hale i ke kikeke mai 0 kela mea mawaho, ua ku okoa ae Ia o!a iluna me ka hele ana aku e wehe mai i kā puka, aka niamua nae o ka paa ana aku 0 ke poheoheo iaia, ua kaili 0 ia mai lel kona lima ihope e Bete, a i aku la: "Mai hoao oe e wehe aiku i kela puka, o pilikia auanei kakou!" (Aole i pan.) • f