Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 46, 12 November 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA.

MOKUXA XXIII. 4 *o ka huli hoi ana mai 110 ia o Keoki Lanada mai Aukekelalia mai. maliope iho o ka loaa ana iaia o ka waiwai i hiki aku ma kahi .» ka elna haneri kaukani dala, a o ua mau dala la ana kana i manao ai e hoihoi mai imua o kana /waihine ame kana kaikamahine. "Ua haha'i mai la oia no ka holomua o kana oihana ma kela alna malihini, ua hoikeike ae hoi i kana mau da,la apau imua o »;mī ma ke ano hoaloha, eia nae ke kuko ame ka nianao ino iloko 0 <3ere kahi i hoekepue ai i kela manawa. "O kekahi knmu no hoi o ka imi ana mai o Lanada ia Gere raa ke ano i loaa aku kekahi mau Lke iaia e pili ana i ke ano o ka lmokomo ana i kana mau dala maloko o ka banako, a eia no kela keiki ke ike aku nei i na mea apau e kamailioia ana e laua, a ia wa 1 kauoha mai ai o Oere ia Lanada e noho malie a hiki i kona huli ii<fi hou ana mai, me ka hoonolioia ana iho nae o Aa.rona Kalaka •.•une ke koiki e noho maloko o kela keeno* Xo ka manao o ke keiki ua hiamoeia paha o Kalaka, oiai oia kukule ana iluna o kona noho, nolaila ua hoouna, mai la ua keiki i.«-i he apana pepa i kakauia ia Lanada mamuli o kona hele malie una aku. a mamua nae o kona hoea ana aku imua o Lanada, ua ala t nuii la o Kalaka, a kau mai la i ka waha o ka pu panapana imua o ua keiki la, nie ke kauoha pu ana mai e hoi hou oia e noho malmia o kona noho. •*0 ka manao o kela keiki ma ke kakau ana i kela. apaina pepa, n<» ka hoike ana aku no ia ia Lanada e makaala loa iaia iho o hei auanei i ka upena o na hana apuhi ame na hana pakaha a limaaai a ' l< re ame kona kokoolua." "Auwe! ina palia i liolopono ka han-a a kela. keiki, ina aole e ili aku ka pilikia maluna o kuu kane/' i kahamaha ma.i ai o Mrs. l,anada i ke kamailio ana. _ * "Ina i holopono kela hana a ke keiki, aole o'u manao e hiki ana ia Lanada ke pakele mai ka umii mai a kela ma.u kanaka, no ka nua he hana īnaikai ole i ko laua noonoo ka hookiiu ana aku i ka i'a i hei iloko o ka upena iloko o ia manaw^a.* "Eia keia manawa e hoolalaia nei na mea apau no ka hookomo ana aku i kela mau dala iloko o ka banako ma na hora mahope iho 0 ka manawa e paniia ai na hale oihana, nolaila ua ala mai la ka uoonoo iloko o kela keiki, he mea pono iaia ke ukali aku mahope o Lanada i kona w ? a e hoi aku ai ma kela ahiahi. **Aole nae i loihi ih,p ia kakali ana, ua hoi mai la o Gere a koi mai la ia Tianada e hele laua no kekahi wahi i maopopo mna ole i kela keiki. a oiai o ka manawa kupono wale no paha. keia nona e hoike aku ai i ka malihini no ka makaala loa ana nona. iho, nolaila ua kn ae la oia iluna, a hele aku la no kahi o ka puka, a. aole no hoi ie wa a hemo mai ka puka iaia, ua hahiiuia mai la oia mahope mai me ke kumu o ka pu pauapana e Kalaka a hina aku la oia. iluna o ka papahele. me ka au aku o ke koko i o a ia nei. "Ke moe malie la kela kaiki me ka. maopopo ole o mea iaia, aka iloko nae o hookahi hora mai kela manawa mai o kona haliauia anh. ua hoi mai la kona noonoo maikai, akia ua hele nae oloko o ke keena a pouli. Hele aku la oia e wehe i ka puka, ua paa 1 ke kiia. a hoomaopopo iho la oia, aia ka oia ke paa la mia ke ano paaliao. "lloko o ka hele o ka eha a nui i loaa. aku i kela keiki, aole no oia i kah<vi aku i kekalii mau kokua, aka ke kakali malie la n,o oia o ke kiiia mai o ka puka e wehe e kona mau haku, aka he»mau hora hiihi okoa ia ana o ke kakali ana a ma ka lsora umi-kumamalua paha o kela po. ua weheia ipai la ka puka, a komo ana ho o Loio Gere ame Kalaka, a ma ka malamalama o ka ihoiho kukui a la.ua e jiaa ana. i ike aku ai kela keiki, i ka liele o ko laua mau helehelena a liaikea, a aia hoi mamua pono o ka palule o Gere e kau ana ke alina o na hana hookahe koko i h'anaia ma kekahi manawa, o ia po. "l'a wehe ae la naie o Kalaka i ke kuka loihi ama. e, komo ana, a ia aliuwale ana ae o kona palule, ua hele a hankae i ke koko, e knmakaia mai ana i ka hana nui a ua mau kanaka omokoko la i liana ai me ka lima meuemejie ole. "Aia maluna o laua pakahi na hoike maopopo loa. o kekahi kaiaima i hookoia, a ma ko laua mau maka nae e hoike ma.i a.na no ke kaa ana o ka lanakila ma iko laua aoao, a aole no he hana nui ke koho ana aku i ka mea i auamo i na eiiaeha ma kela po, aka o ke kanaka no ia o ka hele like ana aku me Loio Gere." MOKUNA XXIV. He oiaio e like nui ka Mrs. Lanada o ka hooia ana mai imua o ka maliliini 110 ka hiki ana iaia ke hoomanawanui no na ano maik.ai o!e iloko o ka moolelo e hoikeia aku ana imua o laua, ua hiki io iaia ame kana kaikamahine ke hoomanawanni, oiai aole laua a elua i maule, aka ke noke la nae laua i ka oni i o a. i*a <nei, me ka ii \ve kapaiili ana hoi, me ka noke ana o na lima i ke kuhi e like me ke ano mau o ka i>oe e ike ana i ka poino o ka lakou mau mea aloha, a peja iho la ka haawina i kau aku maluna o keia mau wahine. Ke kali la ka malihmi i ka hoomau ana aku i kana haha'i ana i kana moolelo a liiki i ka pau ana o ka uwe o ua mau wahine nei, alaila ua lioomaka liou aku la oia e kamailio i ka i ana aku. "Ke ike aku nei au ua manaoio mai olua i na mea apau a'u o ke kamailio ana aku nei no ka nalowale ana o ka olua mea aloha mai ia olua aku." "Aole no au e kala i hoohuoi kahiko ai, ua ili aku kekahi haawina koikoi loa maluna o ka'u kane, a mamuli hoi o kena moolelo au o ka hoike ana mai nei, ua hiki ole ia'u ke hoomaloka h'ou no na mea a'u o ka hoohuoi ana, eia nae aole loa au i manao, ua kau aku ke koikoi o ka nalowale ana o ka'u kane maluna o Loio Geire. M **0 ka manawa hea ka manawa hope loa au o ka. lohe ana mai kau kane mai?" * 0 ka loaa ana mai o ka'u leka hope loa mai iaia mai, mamua iho no ia o ka pilia ana o na makahiki elima i hala ae nei, e hoike mai ana no kona liuli lioi ana mai no Amei'ika. nei, Giia nae o ia kali aku an a hala okoa lie mau mahina loilii ma ia hope mai aole ona Luli hoi iki mai. a kakau hou aku la au iaia ma Aukekelalia, eia iiae he liookahi makaliiki okoaia ma ia hope mai akahi no a loaa mai ka pane, e hoike mai ana no ka hoi ana mai o Mr. Lanada no Amei'ika maluna o kekahi moku, he. nmi-kumamalima maliina mamua ae o ia manawa. "Mai ka manawa mai o kuu hoouna ana aku i ka u ninau a hiki wale i ka loaa ana mai o ka pane no kela leka a'u, ua like pu me umi-knmamawalu mahina ka loihi o kona kaawale ana mai ka i.oe i ike hope iaia." "Ma keia wahi aole he mau meahou aku a'u e hoike aku ai ia olua no Mr. Lanada. koe wale no kona nalowale ana mai ia olua

aku no keia mau makahiki loihi. ''Oiai hoi ua hoopohiliihiia aku ko olua mau noonoo no'uNaei, nolaila i mea e hoopauia ai na kanalua iloko o olua no'u, owau no keia kela keiki i liookauia mai ai na pilikia he nui mai ia Loio Gere mai, ka hoike hoi no na hana karaiina a ke kanaka e hoomalimali mai nei ia olua ma ke aino he hoaloha no olua. "E kapa mai olua ia'u ma ka inoa o Pilipo Tremina ? aka e ike no auanei olua ia'u iloko o kekahi koloka okoa aliu, a no ka mea owau keaa o MiLkaikiu Uwila, ka mea nana e ulaa aku i na hana hakihaki kanawai a pau ame na hana karaima i lawelaweia e kekahi puulu o ke kulanakauhale oNu loka nei. "Ua ike aku la olua, aole "he mea e ae nana i hookau aku i na hoopiilikia ana ame ka noho auwe ana maluna o olua, o k«ia kanaka wale no, a aia hoi iloko o ka poho o kona mau lima i keia la, ke paa mai la oia i ka waiwai a ko kane i imi ai no olua, nolaila o ka'u e makemake nei, e lilo kakou apau i mau hoaloiha. "E like me ko olua hoopilikiaia ana e keia kanalka, a pela hoi au i haulioaia ai ke kino ame ka uhane malalo no-o na hana a ia kanaka hooka>hi, pela auanei au e makemake nei, e lokahi kakou ma na mea apau no 'ka hopu pio ana i ka mea hana karaima. "E liookikhia aku kakou iaia a liiki i kona ae ana mai e hookupono ia'u imua o ke ao holookoa, a pela hoi e hoihoi puia mai ai ko olua mau waiwai apau ana o ka pakaha ana, a o ka hopena o ka knikou hana, o ia no ka lawe ana mai iaia imua o ka aha hookolokolo, kaihi e kauia aku ai ka hoopa'i i kulike ine kana i hana ai." "O aole e hiki ia'u ke hoomanawanui hou iho i ka lawe koke ana aku i kona hiliia imua o ka aha i keia manawa," i hoolio koke mai ai o Mrs. Lanada me ka hele a piha loa i ka inaina no Loio Gere, "E akahele e ka Madame, no ka mea o ka hoala koke ana aku i kekahi liana i keia manawa, ua like pu ia me *ke 'kii ana aku e hoonioni i ka punana o ka moo nahesa me ka hele wale o ka wawae aohe kamaa. Aole lie mea hiki ia oe ke hana aku no kela kanaka i keia manawa. o oe auanei kana e haliao aku iloko o ka auwaha liookahi e like me; kana i liana aku ai maluna o kau kane hewa ole." "Aole anei e hiki ia'u ke lawe ae ia oe i hoike ma ko'u aoao? Ke maka'u nei anei oe i ka hoike ana aku imua o ka aha hoo>kolokolo e lika me ia. au e hoike mai nei imua o maua?" "E hoomanao e ka Madame, eia ke kau nei he uku makana kiekie maluna o kuu poo, oiai ua imi wale Ikela kamaka ma na ano apau e hiki ole ai ia'u ke pakele mai ka umii ana a ka kanawai, koe wale no ko'u liolo hele ana e ,pee me he iole O ka'u mau olelo ike apau e\ waiho aku ana imua o <ke akea, aole ia i lawa e hooia a(ku ai i ko'u kulana hewa ole ai pela au e i aku nei ia oe, e hoomariawanui kaua a loaa ka manawa kupono. "I keia mānawa, ua nele oe ame a'u i na mea kaua e hiki ai ke leile kaua aku maluna o Gere. 'Me ke akaihele ame ka malie wale no kaua e hana aku ai, a i ka wa pono auanei, he hookaihi no h'ahau ana, o ka hele no ia a ma ke poo o ka pa no ia. aole e hala." Oiai lie wahine naauao o Mrs. Lanada, nolaila. ua, ike koke mai la no oia i' ka naauao o keia mau hoolala ana a ka makaikin, a o | ia kaua o ka pane ana mai: [ <k He mea eliaeha maoli no'« ka ike ana, eia ka. o keia kanaka o Loio Gere, ka mea nana e hoolako mai nei ia maua me ka hana no maua e pono ai, oia hookalii no ke kanaka nana i ]>epehi aku i kuu kane a inake, a pehea aku ana. la au e liana ai iaia?" "He hana koikoi io nlo kena e ili aku ana maluna ou, aka o ka'u a'o wa.le no ia oe, mai hoike iki'aku oe iaia i kekahi wahi ano hoohuoi no kona lilo ana i kanaka hana karaima a pepehi kanaka. E like no me kau i lioike mau aku ai iaia iloko o na manawa i hala ae nei ma ke ano hoaloha nona, pela no oe e liana aku ai iaia m.x keia mua aku." ■ "A peliea e ae oluolu aku anei au e lawe mai i kana mau kokua ana no maua kuu ike no owau maoli no aine ka'u kaikamahine na mea i kuleana ia mau kokua?" "E liana aku oe pela i hiki ai ke hookoia ka mea a kakou e upu aku nei. Aole ma ke ano e lawe mai ana olua ika waiwai i pakahaia e kona mau lima, aka ma ke ano, o olua maoli no ke kuleana ia mau waiwai." • <4 Alaila a pani anei au i'kuu waha, me ka noho malie ana aole e kamailio iki aku imua o keia kanaka i kekalii mea ana i hana inai | ai maluna -o kuu kane?" "E noho hamau loa oe, me he mea la aia oe iloiko o ka lua ku- ! papau kahi i noho ai i keia manawa. He wahine kane make kou kulana i keia manawa, a no ka pono o kau keiki nei, pela au e a'o aku nei ia oe e lawe aku i ka'u mau kuihikuhi a mal'ama me ke akaliele loa, a iloko auanei o ka i maopopo ole ia kaua, e lalau mai ai na lima o ke kanawai a hookau aku i na maluna o keia kanaka nana e hoopilikia nei ia olua, a olua hoi e hoomaopopo ole nei i kona ano maoli." No kekalii mau minuke ka, noonoo ana o Mrs. Lanada, alaila ua aea ae la kona poo iluna a pane mai la: u He mea pono paha ma kou aoao ka hoolako ana mai iei'u me kekahi mau hooia ana i hiki ai ia'u ke manaoio aku i kau mau mea apau o ka hoike ana mai nei ia'u, a o kekahi no hoi, «he mea i>ono ē maopopo mua ke kulana o na liaiia apau au i makemake ai, i ihiki wi ia'u ke komo pu aku a hana like me oe." j "A'ole he mau hooiaio kupono e ae ma ko'u aoao e hiki ai ia'u j ke waiho aku imua ou, koe wale ilio no ko'u hoike ana aku ia'u iho i ma ke ano owau kekahi o na kanaka i makee i ka inoa maikai ame j ka hanohano e like me ka niakee ,o kau kane i kona kulana maikai a maemae. Mamuli wale no io ka manao paa iloko o'u e hookolo aku nialiope o kela kanaka a hiiki i kona pili pu ana i ka paia, ka mea nana i alakai mai ia'u a komo maloko o ko olua home i keia la, ka mea hoi nana i mawehe ae i ka mea huna e pili ana i ko olua walii e noho nei, a o kHa kekahi o na alahele i loaa ia'u ka holomua ma keia huakai a'u o ka hoea ana mai nei." "Aole anei i loaa mua ia oe ka ike e pili ana no maua. ame ko maua wa«hi e noho nei?" "Ua lolie au i ka hoopuka ana o kau kane i make no kana wahine; aine kana kaikamaihine, aka. aole loa nae an i ike i ko laua walii i nolio ai, a mamuli wale no o keloihi nlia laki i loaa ai ia'u ko olua liome e noho nei." "'He keu maoli oe o ke kanaka makaala ,ma kau mea i manao nui ai. a ua ukaliia aku kon holomanawanui me ka holopono i keia la mamuli o ko maua loaa maoli ana, ia 6e?" "E like me ka loihi o kuu ola ama., pela no auanei au e hoomanawanui aku ai ma na mea a'u i makemake ai e hookoia, a no kau noi ia u e hooiaio aku i ka'u mau olelo ame ko'u hoopono, o keia kanaka lokoino o Gere ka mea. nana e hooia aku ia olua no ia: inea, ke kanaka hoi i iilo i enemi ino no kakou i keia la. "He elua mau karaima nui i koe a keia kanaka e'hoomakaukau mai nei e kau aku maluna o ka pioe ana. i manao ai e kaiehu aku mai kona alaliele ae. aka ke hoohakalia nei nae oia i ka hooko ana )aku i ka make maluna o olua, a no keia mua koke iho, e ike no auanei olua i ka oiaio o keia mau olelo a'u." Ua lioopuiw r a loaia aku o Mrs. Lanada no keia mau olelo aka makaikiu a hooma.ka mai la oia e ninau me ka paa okoa ana mai £ ka lima o ua makaikiu nei i ka i ana mai: "E lioike leoke mai ano i ka manao nui o keia kanaka. i ake •mai ai oia e hookau mai i kana mau hana hoopilikia maluna ;o maua," me ka nana ana aku i kana kaikamahine, i ua keiki la ana e haka pono mai aua kana nana ana maluna o kona makuahine. "Akahi no a loaa ia'u ka'lioohuoi, i hele mai nei oe i keia la e holike mai i kekahi poino nui i hoomakaukauia no ka'u keiki nei, aole anei pela e ke kanaka malihini?" (Aole i pau.)