Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 43, 22 October 1909 — HE MAU HOAKAKA NO NA HOOLOLI I MANAOIA NO KE KANAWAI KUMU. [ARTICLE]

HE MAU HOAKAKA NO NA HOOLOLI I MANAOIA NO KE KANAWAI KUMU.

Ua hooholoia ke Kanawai Kumu o ke Teritori, aneane umi makahiki i hala ae nei. Mamuli o na maamaama i loaa mai mamuli o kona hoohanaia ana iloko o keia manawa a mamuli c ka loli ana o ka manawa, ua ulu mai ka nmau, i hooaapaa nuiia a i kekahi manawa ua hoopaapaa uuku waleia no, no kekahi mau 'makahiki, ina paha'-'e hoololi holookoaia a i ole e hoololi paha i ke Kanawai ma kekahi mau wahi wale no i loaa ai na makemajce o keia manawa. Ua hookomoia he bila o keia ano iloko o ka Ahaolelo Nul, aneane e piha ka makahiki i hala ae, a ua hoololi hou ia mai kela ame keia manawa mahope mai nei oia hookomoia ana mamuli o na mea i loaa mahope o na kukaiolelo ana iloko o na Komike o ka Ahaolelo Nui ame kekahi mau puulu kanaka, i na wa like ole, iloko o Hawaii nei. O ke kino hope o ka bila i manaoia oia no ka mea i kulike me ka Olelo Hooholo i aponoia.e ka Hale o na Lunamakaainana 1 ke kau Ahaolelo i hala aku la me kekahi mau hoololi hou i hanaia mamuli o kekahi kukaiolelo hou ana ame na mea i loaa hou mahope mai nei oia manawa. O keia mau hoololi ma ke ano uuku wale no, aka no nae he mau hoololi ano nui no kekahi. Ua hanaia keia mau hoololi ma ke ano i mest e maalahi loa ai, maopopo loa a i kaukahi ai ma o ka haalele ana ae i na hapa i kue nuiia ma ka noonoo ana, aka ua hana pu ia no i meā e hooholo lea pono ai i na manao nui laula o ka bila i manaoia. O keia bila ma kona kulana i keia ua hanaia ma ke ano hoao, oiai nae ma ke ano maoli o ki bila o keia ano, ua

hiki no lee komo ana aku o na manao iloko o na poe apau, ua kupono e hookomoia he mau hoololi hou i na manawa apau heluheluia ai; ua hoaoia e hana i keia bila ma ke ano, (i) ma ke ano e pomaikai nui loa ai ke Teritori, (2) i mea e kupono ai me ka hapanui o na kanaka, a (3) ma ke kulana e hiki ai e hooholoia e ka Ahaolelo N,ui. E pono e noonooia .keia mau mea apau i ka hoomakaukau ana i bila o keia ano. Ma kona kulana i keia manawa, he 10 pauku oka bila. O keia mau pauku apau, koe ka pa'uku «; e pili ana i na kanaw&l aina, ua aponoia e na lala a elua 0 ka Ahaolelo i ke kau i hala, ao na hoololi ma keia he mau mea uuku wale no. Ona kumu nui o keia mau pauku. oia no keia: Pauku 1 e hoololi ana i ka pauku 5 o ke Kanawai Kumu, e haawi mai ana ia Hawaii nei he Kumukanawai, ame na kanawai o Amenka Huipuia me ke koe o kekahi mau rrrea. Ua hanaia keia mau hoololi ma na ano elua: (1) Oka hoomao-> popo ana o na kanawai hea la ke pili ia' Hawaii, ua hooakeaia i komo pu mai ai na kanawai ; e lawe ana i na haawina dala laula, elike me na mea e pili ana i ka oihana ana i na kai holomoku, ina paha i ka moana a maloko paha o ka aina me na muliwai, e huli ana i ka hohonu ame ka pii ame ka emi ana 0 ke kai, ka oihana e imi ana i ke kulana o ka aina ma na ano apau ame ka imi ana i ke ano o ka lepo, na mea hoi i hooholoia e ke poo o ka Waihona dala Aupuni ua pili ole ia Hawaii nei. (2) Oka hoakaka ana, e ole mai kekahi mau kanawai ia Hawaii nei, oia kekahi i hooakeaia, i mea e hookaawale aku ai i na kanalua apau e ku nei i na paha he kuleana io ko kekahi mau kanawai, maluna 0 kekahi mau kumu manao ma ke Kanawai Kumu, e pili ia Hawaii. P'auku 2 e hoololi ana i ka pauku 26, e hoomahuahua ae ana 1 ka uku o ka poe kau kanawai mai ka $400 a i ka $600 no ke kau mau, a e hoomaopopo ana aole e loaa ia lakou he uku ma ke kau Kuikawa, oia hoi, he kau e malamaia ana mahope koke iho o ke.kau mau mamuli o ka nele o ka hooholoia ana o na Haawina Dala. O 1 keia hoomaopopo ana e kue ana aole e loaa ka uku i ke kau Kuikawa, ua hanaiā i mea e kulike ai me ka manao o ka Ahaolelo Nui, a i hanaia hoi ma na Haawina Dala ina kau elua i hala aku la oka Ahaolelo. Aole keia e hoole aku ana i ka uku no ke kau Kuikawa i kaheaia no kekahi hana i manaoia, ke ku nei no ia he $200. . Pauku 3 e hoololi ana i ka pauku 52 ma o ka hoohaule an« i ka huaolelo "iloko o na makahiki elua" i mea e hoopau la ia ai ke kanalua no ke ku i ke kanawai o na Dala, i hana oleia no na makahiki elua, ame ka hoohaule pu ana i ka manao hoakaka i loaa hoi kona waiwai mamua aka aole he waiwai 'i koe. Pauku 4 e hoololi ana i ka pauku 55 e pili ana i ka Aie Bona, (1) e haawi hou mai ana he mau hoakea ana i ka manawa e ukuia ai na bona aie, a i mea hoi e hiki ai e loaa he kumukuai kiekie ae no na bona ke kuaiia a i emi iho ai ka uku-panee; (2) ma 0 ka hoomana ana aku i ka Ahaolelo, i na ua manao lakou pela, he ae ana i na Kalana-e hoopuka i mau bona me ka haāwi oleia aku ia lakou ka helu ame ka ohi auhau ana. Pauku 6 e hoopau ana i ka pauku 79 i mea e hiki ai 1 ka Ahaolelo ke hoopau i ke kulana Makai Nui l£iekie ; ina e makemakeia ana pela. Pauku 7 e hoololi ana 'i ka pauku 84: (1) e hoonele ana 1 kekahi mea i'ka mana e noho make ano Lunakanawai ma ka hihia i lawelawe muaia eia ma ke ano Kokua-kanawai; (2) ma ka hoomana. ana aku i ka Ahaolelo e pakui hou iho i mau kumu hou no ka hoonele ana i ka mana hookolokolo i na poe oia ano; (3) ma oka hoohaule ana iho ika pauku e hoole ana i ka Lunakanawai i kona noho ana e hookolokolo i kekahi hihia i hookolokolo muaia no e ia ; £4) ma o ka hoomaopOpo ana aole e noho kekahi *LunāTtahaWai ma kekahi' hihia hoohalahala i haawiia e ia he oklo hooholo, a aole hoi elike me ka pauku e hoike ana, aole oia t noho maluna o kekahi hihia hoohalahala i .haawi muaia e ia kekalii olelo hooholo ma kekahi kumu hookahi.

Pauku 8 e hoololi ana ika pauku 91; (1) ma ōka hoōmana ana aku i ka Peresidena e; hoihoi hou mai i ke Teritori na waiwai i laweia mamua e ia no na hana a ke Aupuni Makua; (2) 'ma ka hooinaha ana ākli 'iāi'a e hoihoi mai i ke Teritori nei i ke kuleana nValuil'ā 'o na waiwai i makemakeia e ke Teritori e hoohana a i ble no na mea pili i ka pono no ka lehulehu; (3) ma oka ae ana aku i ke'Kiaaina, ikawa e hoomanaia ai e ka Ahaolelo, e hoihoi āku i ke kuleana maluna 0 kekahi waiwai i na Kalana i ka wa e makemakeia ai e lakou. Pauku 9 e hoololi ana 1 ka pauku 92 ma ka hoomahuahua ana ae i na uku o na poie rpalalo llf6'nei: Ke Kiaaina, mai ka $5,000, a i ka $10,000; ke : 'Kākauolelo, mai ka $3,000, a i ka $5,000; ka Lunakanawai Kiekie, mai ka $5,500, a i ka $6,500; na Kokua Lunakanawai Kiekie, māi ka $5,000, a i ka $6,000; na Lunakanawai Kaapiini, mai ka $3,000, a i ka $4,000; ka Loio Apana A\merika, mai ka $3,000, a i ka $5,000; ka Ilamuku Amerika, mai $3,000, a i ka $4,000. Pauku 10 e hoololi ana i ka pauku 100 ma o ka hoomana ana, elike me ka hiki i ka ninau e.pili ana i ke kuleana q ka hoohiki ana i ko na aina e 1 mau kupa, i hanaia e na Lunakanawai Kaapuni, mamua o ka mana ana o'ke Kanawai hoohiki kupa o x 9°6. O ka pauku i koe, oia no ka pauku 5, e hoololi ana i ka pauku 73 e pili ana i nā Kanawai aina. O keia ka pauku ano nui a koikoi loa a oia n'ō hoi ka pauku i noonoo nui loa ia. Me-he mea la.hookahi hāpa o ka pauku, elike me ka mea e ike ia- ana ma ka Olelo Hooholo o ka Hale o na Lunamakaainana, ua hoohauleia. Ao ke koena ua hoopOnopono houia, hoomoakaka maiauia, a hoōpololēiia, ā ua hoololiia ma na ano he lehulehu. O na poohou mua eha ua pili lōa lakou i na nome hookuonoono. Oka lima ame ka ono oia mau poohou e haawi ana he mana e haawi aku ai i kekahi mau pono mua no ka loaa ana eka aina ma o kekahi mau kumu i hoomaopopoia. Ke poohou ehiku e pili ana no na akeakea ana i na kuapo aina ana, na hoolimalima ame ke kuai lilo ana. aku i na aina mawaho ae o na mea i manaoia he mau home hpokuōnoono. Ke poohou ewalu, ka hope hoi o na pōohou, e |)ili ana rio ia manao laula 0 ka hooponopono ana. Eia jmālalo ilio nei nā hoakaka piha ana: , ' Ke poohou mua, e kaupalena anaiā 1 na poe i kuleana e lawe i mau home hookuonoono. (1) E 'kaupale ana, "I olelo hou," ma 0 ka papa ana i kekahi mea ma keia hope aku, i kona lawe ana a oi aku' mamua o hookahi home hookuonoono e kuaiia aku ana ma keia hope aku e ke Aupuni; ua pili wale no keia no keia mua aku, aole no na mea i Oiai ua uuku loa ka heluna o na eka aina Aupuni, a ua nui loa hoi ka poe e makemake mai nei i ka aina, ua manaoia me he mea la ma keia hope aku e loaa no i kela ame keia kanaka i hookahi wale no home hookuonoono mai loko ae o na aina Aupuni. Aole keia e papa ana iaia i kona kuai ana mai i mau aina hou nona mai na poe e ae. (2) Mamuli no o keia kumu, ua manaoia ina ua loaa i kekahi kanaka he riiau aina i lawa pono ai ia no ka home hookuonoono, me ka nana ole i kahi i loaa mai ai iaia oia mau āina, aole e pono iaia e lawe hou i aina hou mai na aina Aupuni aku; a nolaila ua hoomaopopoia, aole e hiki i kekahi mea, ma keia hope aku, e lawe i home hookuonoono mai ke Aupuni aku, ina oia, a i ole kana kane, a i ole wahine paha, a i ole o laua pu paha, ina o ka aina e paaia ana aia ia maloko o ke Teritori nei ame ka aina e manaoia ana e laweia ua hiki aku ka huina nui ona eka ike 80. Aole keia e papa ana i kona kuai ana aku hniau aina hou nona mai kekahi poe okoa aku, aka e hoopaa ana nae iaia, e like me ka hiki mai kona lawe hou ana mai ke Teritori mai i aina nona, a maia hana ana hoi e hoonele ana i kekahi poe i nele ka loaa ana oka aina ia lakou. (3) E kaupale pu ana hoi i na poe i kupa ole, aole e loaa ia lakou na home hookuonoono mai na aina Aupuni mai, ma o ka hoomaopopo ana o na poe noi aina, i poe kupa wale no lakou a i ole he mea\paha i hoike i kona makemake e lilo i kupa, a ma keia kumu hope e lilo mua oia i kupa mamua o ka loaa ana iaia o kona palapala sila. O ke poohou elua, e hoike ana no ia i na akeakeā ana, aole e hooliloia aku ia aina e iā mea mahope o ka loaa ana o ka home hookuonoono iāia. He hoopaa ana keia ma kekahi maii

mea i ka aina i home hookuonoono a e papa ana hoi aole e hooliloia aku i kekahi kanaka i kupa ole a i ole hui i hoohuiia, a i ole he mea paha e paa ana he mau aina nui. E kaupale ana hoi i ka mea i loaa kona home hookuonoono mai ka hoolilo ana aku ia home: (i) i kekahi kanaka kupa ole, a i ole hui ; hoohuiia i na manawa apau, ina paha mamua a i ole mahop» paha o ka loaa ana o kona palapala sila; (3) a i ole i kekahi mea okoa aku paha ma na ano apau mamua o ka loaa ana o kona palapala sila; (3) a i ole mahope mai no paha oka loaa ana o kona palapala sila, i kekahi mea e paa ana no ia manawa he mau aina ponoi nona iho i huiia hoi me ka aina e oleloia ana ua hiki aku ka heluna nui ona eka maluna o 80. Aka nae, ua hoomaopopo ia no, ina o ka loaa ana mai oia mau aina, ma 0 ka waiwai i hooilinaia mai a i ole ua hooliloia mai ma o kekahi hoa aina, i mea e pale aku ai i na hookaumaha ana ame na hana kau like ole. Pela no hoi i mea eaeai i ka haawi ana aku 1 alanui maloko oia aina a i ole i mau pono okoa ae no paha e manaoia he kupono, a e kue ole ana hoi i ka mea hookuonoono, ua hoomaopopoia ua hiki no ke hooliloia me ka ae o ke Komisina aina ame ke Kiaaina. O ke poohou ekolu e hoomaopopo ana no ia i ka lawe waleia ana oia aina ke nele kona hooko pono ana me ka aelike o kona hookuonoono ana a i ole me ke kanawai e pili ana ia mea, e like no me ke kanawai e ku nei, koe wale no ua hanaia keia hoomaopopo ana no na poe apau loa. O! kona mau ano nui no nae, oia no ka hoomaopopo ana i ka palena o ka manawa no ka hooko ana i na kuhikuhi no.ka hookuonoono ana, ua hiki 130 ke hooloihiia no na kumu maikai, i mea e hiki ai i ka mea hookuonoono ke paa mai i kona, aina me ka lilo ole aku mamuli o na kumu i hiki ole iaia ke alo ae. O' ke poohou eha e hoomaopopo ana ia i ke ano o ka haawiia ana aku o na home hookuonoono ma ka hailona, a aole hoi e koiia aku e hooliloia ma o ke kuai kudala ana, a i ole e like paha me ke komo ana mai o na palapala noi, no ka mea ma keia mau hana ana ua kaulike ole ia mea a ya hoopilikia wale aku, a i ole ua koi ia aku ia mea makemake e hookuonqono e uku i kekahi uku kiekie loa. Ma keia hailona ana ua haawiia aku i na poe apau he kaulike a e haawi aku ana hoi i ka mea hookuonoono ika aina me ka uku i hoopaaia. Ke hoomaopopo hou nei no hoi keia poohou, o na hoolaha no keia kuai ana a hailona ana no ka loaa ana o na aina Aupuni, e paiia no ia no na la aole e emi iho malalo 0 ke 60, ma kahi o 30 e like me ka mea e ku nei. Pela hoi mahope oka hoolahaia ana o kekahi mau aina a ua haawiia hoi i na poe apau he manawa e makaukau ai, ina he mau apana kekahi aole i laweia, a i ole, i laweia a mahope hao waleia, a i ole hoihoi houia mai, ua hiki no lakou ke hooliloia me ka hoolaha hou ole ia aku, ma keia e hookoe ana 1 ka lilo o ka hoolaha ana ma kahi o hookahi wale no a i ole elua paha mea i makemake i ka aina, aeae aku ana ia mea e loaa kona apana me ke kali ole no ka hoolaha ana. O' ke poohou elima, e haawi ana no ia i ka mea kuleana mua i ke kuleana e loaa iaia kona home hookuonoono, i kona manawa, a i ole kona mau mua paha ma ia kuleana, i noho maluna oia aina he 10 makahiki, a ua hoomaemae hoi ia wahi. Ua hanaia keia no ka pomaikai o na ī*ukiki e noho nei ma na aoao o Puowaina, aka he mau wahi e aku no kekahi maloko o keia mau mokupuni i like me keia. O ke poohou eono, e ae ana ia i na palapala sila e hoopukaia aku i na Luakini no na aina i paa loihila e lakou ma ke ano he mau kahua Luakini. E pili loa ana keia no na aina i hoohanaia he mau kahua Luakini malalo o ke Kanawai o 1850 ame na kanawai e ae i hanaia iloko o na makahiki he 60 i hala aku nei. O ke poohou ehiku, e hoomaopopo ana ia i ka papa ana i ke kuai ia ana o na aina, aole no ka hoolaionoono ana ame ke kuapo ana i na aina i oi aku na eka maluna o ke kanaha, a i ole i hiki aku kona waiwai io i ka eliinja tausani dala, ame ka hoolimalima ana i na aina mahi i oi a>kn na eka maluna o ke kanaha, ma o ka hoomaopopo ana, e hiki e hanaia keia mau mea me ke apono ole o elaa-hapakolu 0 ka papa i hoomaopopoia maloko o keia pauku. .. O' ke poohou ewalu, e hoihoi ana ia i na aina apau malalo o hookahi keena, oia hoi, ke keena o na Aina "Aupuni, ma kahi o ka mahelehele ana ia lakou iwaena o na keena iike.ole he nui elike me ke kulana i keia manpwa; ualianaia i mea e kaukahi ai ka hana a i mea e maalahi ai. Ma keia ua hoopau pu ia ka ninau no ke kulana o na aina i loaa i ke Teritori ma ke kuapo ana no na aina okoa aku. A pela no hoi, ua t hoopauia ka ninau, owai la ka mea nana e hooko ke kauoha i lea manawa e makemakeia ai kekahi mau aina no ka pono o ka lehulehu. A o ka hope loa, e hoomaopopo ana i na mana laula ame na rula ame na hooponopono ana i mea e holopono ai na hana pili i na kanawai aina. ...