Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 33, 13 August 1909 — PII MAHUAHUA NA HAUMANA. [ARTICLE]

PII MAHUAHUA NA HAUMANA.

Ma ka hoike makahiki a ke Kiaaina Frear e hoouna aku ai i ke Kakauolelo o ka Oihana Kalaiaina, e like me kana hana mau, e pili ana i na kula apau o ke Teritore o Hawaii nei ua makaukau. Maloko o ia hoike i ikeia iho ai ka ulu mahuahua loa o na haumana ma na kula like ole apau maloko o keia Teritore, iloko o na makahiki eiwa mai ka hookumuia ana mai o ke aupuni Teritore. Maloko o ia hoike, o ka nui o na haumana maloko o na kula aupuni a ma na kula kuokoa ma Hawaii nei ua hiki aku ka huina i ka 24,889, he pii mahuahua loa ana o 1444 i keia makahiki mamua o ka 1908. Mailoko ae o keia huina he 19,507 haumana iloko o na kula aupuni, he 943 ka oi ae i ko ka makahiki i hala, a maloko o na kula kuokoa he 5382 he 501 ka oi ae i keia makahiki mamua 0 ka makahiki i hala. He 493 mau kumukula iloko o na kula aupuni o ke Teritore, he umikumamahiku ka oi hou ae i ko ka makahiki i hala, a he 269 iloko o na kula kuoleoa, he 51 ka oi ae> i ko ka makahiki i hala. O ka nui o na kula aupuni apuni ka Paeaina he 153, he hookahi ke emi iho 1 ko ka makahiki 1908, a he kanalima kumamaono kula kuokoa, he elima ka oi ae i ko ka makahiki i hala. > O ka heluna paa mau o na haumana ma na kula aupuni he 91 pa-keneka o ka huinā, holookoa o na haumana. O ke kula ulu nui loa o na haumana oia ke kula Kepani, he 952 ka oi ae o ke kula Pake ka ukali aku he 234 ka pii hou ae; o ke kolu oia na liaumana Pukiki, he 159 ka oi ae i keia makahiki mamua o ka makahiki i hala, a o ka ha, o ia na haumana Hawaii, he 133 ka oi ae i keia makahiki mamua o ka 1908. O ka huina nui o na haumana, ua pii liilii mau. ae ia mai ka 15,537 a hiki i ka 24,889, ua like ia me 60 pakeneka mai ka hookumuia ana mai o ke aupuni Teritore ma ka A. D. 1900. 0 ka pii mahuahua mau o na keikl helo kula paa mau ma na kula aupuni he 70 pa-keneka. Oke kumu i pii mahualiua loa ai na haumana i kekahi mau makahiki i hala hope aku, mamuli no ia o ka nui mai o na keiki a na Kepani i komo ae ma na kula. ✓ I ka 1900 he 1352 liaumana Kepani; i keia makahiki he 6,415 liaumana Kepani ua likeia me 374 pa-keneka pii mau iloko o ewalu ame liapa makahiki. I keia nianawa, ua kaa i na haumana Kepani ka 25.79 ,pa-kenelca o ka huina nui o na haumana kula apau; i na Pukiki he 18.91 pa-keneka; na Hawaii he 18.50; na hapa haole a pela aku, he ]4,79; i na Pake he 11.36; a i na lahui e ae hei 25.44 pa-keneka. 0 ka nui o na haumana i a'oia ma ka humuhumu iloko o ka makahiki i hala, he 7649, a o ka nui o na haumana i a'oia ma ka mahiai, he 9309. O ka nui o na lilo no ka malama 1 ana i na kula aupuni no keia makaliiki lie $446,832.50, e ku-e ana i ka huina 0 $467,555.05 i ka 1908. Ua likeia me $22.90 i ka haumana hookahi i keia makahiki e ku-e ana i ka $25.18 iko ka makahiki i hala. Ile umi-kumamakolu mau halekula hou aine na halenoho o na kumukula i kukuluia i keia makahiki. Aohe i pau mai na keiki i ka hele 1 ke kula, aka mamuli o ka nele i ka hale, oia hoi uuku ka halekula ma kekalii mau wahi, pela i pau loa ole mai ai lakou i ke komo a me ho mea la, ma keia mua aku e oi loa aku ana na h.-mmana ei komo ae ana i na kula aupjri. He hoike wale no keia a ke L aaina no ka manawa, a i ka wa e makaukau pono ai ka hoike piha ia wa e loaa mai ai na hoike pau ponp no na kula mai o a o o ka aina.