Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 40, 2 October 1908 — HAINA NANE. [ARTICLE]

HAINA NANE.

la Maikai Kaua Hemolele i ka malie Kupu kelakela ke poo 0 Waialeale Ke-la i ka lani ka waikini Ka-no ka hele a lino hau Alakai ku a maloeloe ka laau Huli e mai ka pua ke ike aku oe ia Maunahina. Mr.. Lunahooponopono, Aloha oe:—'E oluolu mai oe i ka'u wahi opeope e hookomo iho ma kahi kaawau* o ke kino u'i nohenohea o ka hiwahiwa a ka lahui i ike mai ai na kini lehulehu 0 kaua e noho ana mai ka la kau ma I Kumukahi a hiki i ka welo ana a ka | la i ka ilikai o Lihue, i ka haina o ka nane hooheno a ka Aekai o ka Hema 1 hoopukaia ma ka nupepa Kuokoa o Sepatemaba 11, 1908 e hoike ana pe- ! nei: He Kama ka'a he kupa, he ewe, kamaaina no na lae kahakai a he hoa i paio nō ke kai. He mea ole ka ikaika lioonee 0 ka nalu ame ke kupikipiki-o o na ale o k«i moana he oia mau no kuu Kama i ke ku i ke alo pali nona paha keia | hoolieno ana wahi ana^ Liilii na maka 0 ka uwila E anapu mai la i ka pae opua. E na makamaka heluhelu e hoike aku ana au i ke kaona o keia mau wahi lalani mele e kau ae la maluna i mea .e loaa aku ai o ke Kama a kaua penei no ia: I ka manawa o leekahi aouli panopano e lioea mai ana ma ka lewa i ka wa malie maikai e olapa mai auanei na maka 0 ka uwila liilii iloko 0 na ao polohiwa 0. ka lewa lani e anapu ana hoi i ka maka o ka opua, a e ike a e lohe auanei kakou i ka leo nakulu--1 kulu kani paapaaina owa oina ka leo I 0 ka hekili i leapaia ma ka olelo Hawaii kumu (Pohaku.) A ua pili pono aku ke kaona o keia mau lalani mele i ka hapa mua o lee kino o ke Kama a kaua oia lioi Pohaku. A pela iho la i pili na pohaku pili pu me na lihi kai i kapaia hoi lae kaliakai a oia auanei kahi e paio nei 0 Jce kaj -rae na pohaku a-la pohaku elt»ku pohaku akoakoa, pohaku kumuone ame na pohaku kumu pali a ua kapaia aku kona inoa ma ke kukulu nane ana 0 Ikaika. O kona ano he oolea paakiki e like me ka haokila a pela no ka pohaku i maka'u loa ia ai e na aumokukaua ke hookokoke aku i na lae kahakai 0 pau mai lakou i ka ulupaia e ka pohaku a lilo i mea ole. A wali iho la hoi ka auwae i ka pali kēlki nolaila, 0 pohaku oia ka liapa mua 0 lee kino 0 lee Kama a kaua i kapaia 0 Ikaika. Penei ke kapaia ana 0 ka inoa elua: I kona wa i ike ia ai ua )awe ia ae ka inoa 0 kekahi' Mokupuni o Hawaii nei a s hookau ia aku : la maluna 0 ka elua 0 ke kino 0 ke Kama a kaua t oia hoi pohaku inoa ole a. loaa ae la kona inoa nona hoi keia hooheno ana e kau ae la maluna ae ma ka lalani mua loa o lee mele mua e hoike niai ana i ka inoa o ka Mokupuni i kau ia aku maluna o ka pohaku nona hoi'keia wahi kanaenae ana: Ke' auku nei ka ihu o Kaula i ke kai Ke haulani la i ka hale Halauaola Ke.; haa-ii lua nei na nome huila Ke; uweuweke ia la e na Kuaua Ka haopine me lee Kolopa Ke uu nei ka melo la i Waaliila. 0 ke ano 0 ke mele au i kau mai ai aole ma ke kaona maoli aka ma ke ano hoohalikelike ana oia hoi; ua pili aleu no ia i na moku e holo ana i ka moana kai lipolipo kuhoho ame na moku pohaku ame na pohaku e ulii ia ana e ua ale kupikipikio la 0 ka m'oana kai ame-na kai lele huna 0 ka nalu e-popoi ana i na lae kahakai. Pela i hdopiliia aku ai na lalani malalo. iho no ka wikani oolea a uanii paakai e like me na pohaku i kapaia aku 0 īkaika. Ae ua kuhikuhi mai no oe i ke alanui e loaa ai o ka liapa) mua ame lea hapa hope 0 ke Kama j a kaua penei no ia: j Ma ka la 21 0 Sepatemaba, 1908, ua hooko aku au i ka makemake o ke kauolia 0 kuu haku alii nane oia ka po kaulana mahina o Kane nona hoi na rula kapu aole e a'e ku ia e kekahi hoku kona poo. Ua kau aku au maluna o ke kaaahi Helu 1 i ka hora 9:15 a. m,. Haalele i ka pohaku o Honolulu no Puuloa ka pahu hope. I halo aku au ika nani o Kalaekao pakele au mai walawala i ko kupou i ka pakika pahee i ke alahao ke ike la au i ka u'i ame ka nani o ke au hai i Moanalua a ke lohe pu la no hoi au i ke kani pu-pu o ke oeoe a ke keena 0 Kauwahipouli, pa lua pa kolu a pa ha ko 'u lohe ana ninau aku la au i ka mpa e nolio pu ana ma kuu aoao hema. Owai keia wahi? Haina 0 Pearl City keia, o kahi keia i hoopulapulaia ai 0 ka amaama i lee au Okioloa a kapaia kela papa pohaku la 0 Pohaku Anae e kokoke aku ana i ka lae kahakai 0 ka Ewa Mill. A hala ia nani pua rose au e ike nei kaalo ana makou i Nanakuli kau aku ka manao no Waianae ka aina 1 kaulana i ka la'i pohu malino a ke kai .ame ka uwe wale. Hoea makou i na niu kaulana 0 Poka-i oni ana ka lae 0. Kaena au i ke kai me he manu la. [ Eia makou ma ka lae kahakai kahi 1 holo ai i alawa iho kuu hana ma ka aoao e o-i o-ku ana keia mau wahi me^. he kohu mau wahi manu ulili I holpholo kahakai la i ke o-ku i ka 0huku nalu, ninau aku la au, he mau wahi ulili anei kela? Aole aole kela he jnau wahi manu ulili aka he mau pohaku kela.

0 ka Pohaku Oahu maloko nei a o ka Pohaku o Kauai mawaho e kokoke mai la e pili. Ae akahi no au a ike i ka pohaku o Kauai o ka 'u ia e makemake loa nei no ka mea ua lohe au i |ka moolelo no keia pohaku i ka poe kahiko koe ko'u ike ana akahi no au | a ike pono a loaa pono iho la oia ia 'u. | I keia vra liilii loa iho la ko ia la leo hui pu hoi me ka owe palanehe o ke alahao. Hui ka-la i ka na-wao. Huli aku ke alo no Waialua ka waiho j kahela mai a Haleiwa i ka lai nona ; hol keia wahi hooheno. Aloha ae au i ka lae o Maunauna i I ka au ike kula, ! Kohu moena pawehe la ka waiho a ! ke kula o Mokuleia. Kapae ia nani Waianuhea a ke o ka Mokihana e halihali mai nei. luana hou ae la au i keia mau wahi lj- [ lani mele penei: j A luna hoi au o Kahuku la, Hone ana ke kai o Laie la, Ke i ae nei ka manao la, E lawe no au a lilo na'u la. E peki wawae aku ana au la, A kau i ka nuku o Nuuanu la. 1 Ma keia wahi la o Laie keia o keia no. ke alahele e hiki aku ai i Hakipuu a e ike ia ai hoi o Nanahoa kela pohaku kaulana e waiho nei malaila a hiki no i keia la. A malaila aku a Kualoa mai Kualoa aku a Kaneohe mai Kaneohe aku a ka ulu Puhala o Kekele malalo iki mai e waiho ana o Kalaaulioeu he pohaku kaulana no ia a inaluna iki aku ona he oioina hoomaha ia no na kamahele oia ka mana alaiiui o Kailua ame Kaneohe ua kapaia ka inoa o keia pohaku o Kaho-a-pohakn a malaila aku e pii ai a kau i ka nuku o Nuuanu aia no malaila elua pohaku kaulana o Hapuu ame Kālimaohauola, o na kamaaina o na Koolau na hoike ! maopopo loa no keia poe pohaku me ka oiaio. Eia ka mea kupaianaha o ka'u mau uala wawae ua hele a paakiki i ke kanu ana i keia mau mile loihi ka piina na-na hoi o ke Kawelu o Lanihuli. Huli aku au nana ia Pauoa e kilohi i ka nani o ka aina ike aku la au i ka waiho .fcaheJahela ma,j a ka ,Pohaku o Papakolea ma ke kae maluna o ka owawa o Pauoa me ka aina Leialii ma ka aoao mauka aku o Puowaina a oia pohaku ka'u i makemake ai no ka mea lie moolelo maikai a kaulana ko keia Pohaku o Papakolea. A aole tio hoi he mau pohaku e ae a'u i lohe ai o keia wale no ko'u iini e like ine ke mele kaulana e olelo ia nei penei: Aia i Pauoa ka lileo lehua, Ka iini pau oie a ka makemake. Makemake no au a e ike.lihi, I ka papa Pohaku o Papakolea, Nihoniho inai nei ko palekoki, ī ka puhipulii ia q ka makani. 0 keia ae ]a no kekahi hapa o ka inoa pohaku o ke Kama a kaua, a olelo hou mai no ka nane a malaila aku kilohv i ka waiho kahela mai a Kamoiliili. Aia no ilaila kekalii hapa o ka inoa Pohaku kahi i waiho ai o ua Kama nei a kaua. Pololei koho a pau loa i ka Hepubalika. E ka makamaka e kala mai ia 'u e hoakaka aku ana au i ko 'u ka- j maaina ia Kamoiliili oia.keia, ua noho j a ua kupa, ua ewe, a ua kamaaina maoli no a ua kulaiwi na lioi iloko o na la kuliu i aui aku la a hiki no i keia la,. A aia ma ka lua pohaku o ke au : puni e ku nei ma Kamoiliili a makai iki iho e wailio ana o Pohaku Aumeume oia ke alaloa o ke au kahiko o na kiipa o Kamoiliili ka hoike maopopo loa no keia poliaku. Ua wawahi ia kona kino poliaku a aole no paha oe e ike aku no ka mea, he mamao loa oia mai ke alanui aku e lioloia nei e ke kaa uwila. Ua nanea loa no palia oe i ka pakelo a ke kaa uwila i ka loku hui mai a, ka Puulena i lohe ole ai oe i ke kanl i a ka pele hone i ke kula. O Pohaku' ki'keke keia aia la ma ka aoao makai 0 ke alanui o "Waialae e hele aku ai a kiei, i ka makani holo uha o Kekaha 1 ke alanui pii o Palolo a mahope ikt iho. He pohaku kani keia e like me ka hao kila ka nui o kona leo a me ka bele oluna o na aumokukaua o Amerika i hiki mai ai ia nei he nui kona leo kani i ke au kahiko a hiki i kona wa i hoolauna mai ai me ko'u kii onohi, alea i keia wa. ua wawahi ia oia a ua kalai ia a lawe ia aku i na aina haole me kona kino nui kupono maluna o kekahi moku kalepa no ka maikai o kdna moolelo ame kona kani ana, ua lawe ia aku oia ma ke ano he pohaku kaulana no Hawaii nei a he mea hoikeike hoi i ko ke ao holookoa. Ua hookuku a hoonana aku au i na pohaku apuni Oaliu nei aohe no he lua e like me ka pohaku .i kapaia kona inoa ponoi ma inoa o kekahi Mokupuni okoa aku mawaho ae o ka Mokupuni o Oahu nei. 0 ka Pohaku o Kauai oia wale no ka pohaku i kapaia i ka inoa o ka Mo« kupuni o Kauai a aole no hoi o ka poliaku Oaliu nei no ka mea nona iho no kona mau pono apau ame ka pohaku o Honolulu oia ka poJiaku i loaa ai o ka inoa o Honolulu e-o nei a hiki a kau i ka wa mau loa. Nolaila o ka Pohaku o Kauai oia ka inoa o ke Kama a kaua penei: ! Ninau 1. Owai ka inoa mua o kuu Kama i kapaia o Heaika! Haina, Pohaku. Ninau 2. Owai hoi ka inoa elua o kuu Kama i kapaia o kekahi Mokn- ( puni o nei? ' Haina, O Kauai. Ninau 3. A ina e hoohuiia o Pka- | ilta ka inoa mua ame Mokupnni ka : iiioa hope alaila owai ka inoa pololei j o kuu Kama? Haina, Pohaku o Kauai. | 'Ke huli hoi nei au ua ahiahi ke pa

mai nei ka makani Kaili Aloha 0 kum home. J. K. W. MAKANIKEOK Magoon Block, Honoluln, Sept 28, 1908. Ua pololei ka liaina, kiiia mai ko tikiki holo kaaalii.—-"L. H.