Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 35, 28 August 1908 — HOAO IA KA MANA O KE KANAWAI [ARTICLE]

HOAO IA KA MANA O KE KANAWAI

Ua waihoia ae imua o kft Alia ka j hoopii e oleio ana ua leu-e wai a ua mana ole, a ua hiki ole ke hoohanaia ke Kanawal e hoohui ana i ke Kulanakauliale ame ke Kalana, a ua hoopukaia ae e ka Aha ke kauoha e noi ana i ka Papa Lunakiai o ke Kalana o Oahu nei e hiki kino ae imua o ua Aha la a e hoike aku i ke kumu, ina he kumu kekahi, no 'keaha la i hoopuka oleia ai ke kuahaua no ke koho baloka ana o ke Kalana malalo o ke Kanawai Kalana, a e hana hoi i na j hana e ae apau e pili ana i ke kohe baloka Kalana ka mea a ke kanawai Kalana i koi ai e hanaia. | 0 John Emaluka ka mea nana ka hoopii, a oia no hoi ka inea noi e hoopnkaia ka Palapala Kauoha a ka Ahai Ma ka auwina la Poalima o ka pule i hala ka waihoia ana aku o ka hoopii e Lunakaijawai Edings, ka loio o Emaluka, imua o ka Lunakanawai De Bolt, oiai e noho ana no ka Aha i kela manawa e hoolohe i ka hihia a ka Ha-1 waiian Carriage Manufacturing Co. ku-e i ka Hui Kaa o Schuman, a ua hoomaha iki ka Aha no ke kakauinoa o ka Lunakanawai De Bola i ka Palapala kauoha e noi ana i na Lunakiai Kalana e hiki kino ae imua o ka Aha a e pane no keaha la lakou i hooko ole ai i ke kuhikuhi a ke kanawai Kalana 1 e pili ana i ke koho baloka e hiki ana me ka nana ole i ke kanawai Kula-1 nakauhale ame Kalana.

0 keia malalo nei ka palapala noi a John Emaluka ku-e i ka Papa Lunakiai o ke Kalana o Oahu, Teritore o Hawaii. Ka Palapala Kauoha a ka Aha. 1 ka Mea Hanohano, ka Lunakanai e noho ana o ka Aha Kaapuni o ka Aha Kaapuni Ekahi o ka Teritore o Hawaii. 0 ka Palapala Hoopii a John Emaluka, o Honolulu, Kalana a Teritore o Hawaii, ke hoike nei me ka mahalo: He Makaainana Kupa ka mea Hoopii. 0 kou mea hoopii he kupa no Ame rika Huipuia a no ke Teritore o Hawaii ame ke Kalana o Oahu a he mea hookaa aukau, a he mea kupono i k€ koho baloka iIOKO o ke Kalana ame ke Teritore i oleloia. 0 ka poe i makemakeia e pane mai oia no o S. C. Dwight, J. J. Fern, Charles Hustaee Jr., F. Jt. Harvey, F. K. Areher, A. E. Cox ame J. Kealoha, he poe lakou i koho pono a i hookuponoia no ka Papa o na Lunakiai e lawelawe no ke Kalana o Oahu, Teritore o Hawaii. A mamuli o ke kanawai a ka Ahaolelo o ka Teritore o Hawaii i kapaia "He Kanawai e hookumu ana i mau Kalana maloko o ka Panalaau o Hawaii a e hoolako ana i Aupuni malai]a," i hooholoia ma ka la 14 o Aperila, A. D. 3905, a e hoohanaia nei me ka mana piha, oia kekahi mawaena o na mea e ae i hoomakaukauia ma keia: Na Pauku Kanawai Kalana. PAUKU. 1 O ka Mokupuni o Oahu ame na Mokupuni e ae apau iloko o ka Teritore o Hawaii i komo ole iloko o kekahi Kalana e ae, ame na kai e hoopuni ana iaia ,oia no ke Kalana o Oahu. PAUKU 12 O na luna aupuni o kela ame keia Kalana, o lakou ka Papa o na Lunakiai, he Makai Nui a oia no ke Koronero, he Kakauolelo Kalana a oia no ke K&kauolelo o ka Papa Lunakiai, he Lunahooia, he Luna Auhau ame ka Luna Ohi Auhau, he Loio Kalana ame ka Puuku; a o lakou apan, koe na lunakiai, e kohoia e na poe koho baloka i hookuponoia o ke Kalana. PAUKU 12a O ka Papa o na Lunakiai o kela ame keia Kalana, koe na Kalana o Oahu ame Hawaii, oia no na lala i kohoia mai kela ame keia Apana mai. PAUKU 13 Maloko o kela ame keia Apana' o na Kalana o Oahu, Hawaii, Maui ame Kauai, e kohoia no e ka poe kupono i ke koho baloka, he hope Makai Nui a he hope luna ame Ohi Auhau. PAUKU 14 0 na luna aupuni Kalana apau, koe ka poe i hoakakaia maloko nei, e kohoia lakou ma ke kau koho baloka laula' e malamaia ana no ke koho ana i na Sehatoa ame na Lu* namakaainana o ka Teritore, a e lawe ae lakou i na oihana ma ka Poakp.hi mua o lanuari mahope iho o ko lakou kohoia ana. PAUKU 29. O na kanawai laula ame na rula e hooponopono ana i ke koho ana i na Senatoa ame na Lunamakaainana o ka TeriJU>re e pili no ;a ma ke koho ana i na Luna Aupuni Kalana ma kahi e kupono ana ke hoopiliia koe nae na mea i hoak&ktlia maloko nei. PAUKU 36. Aole no e emi ilio malalo o kanaono la mamua o ke koho baloka laula ana a i kanaha la mamaa 0 ke koho kuikawa ana, e hoopuka aku ka Papa Lunakiai i Kuahaua e pili ana 1 na koho baloka Kalana a e hoounaia aku na kope o ia kuahaua i na Luna nana o na Papa lehuleliu apuni ke Kalana a e kauia kela kuahaua koho baloka ma ke ano a ke knawai i koi ai. Aole i Hoopukaia i Kuahaua. O ka Papa Lunakiai o ke Kalana o Oahu, ka poe na lakou e pane mai i keia noi, ua hoopalaleha lakou a ua hoole i ka hoopuka ana mai i ke fcuahaua i oleloia e pili ana i ke koho baloka Kalana ame ka hoouna an,a i na kope o ia kuahaua i na Papa Luiianana apuni ko lakou Kalana ame ke kau ana i ua kuahaua la ma ke ano a ke kanawai i leoi "ai, e like me ia i koi ia ai' e hana e ka Pauku 36 o ke kanawai i oleloia, a o lakou ka Papa Lunakiai i, olelo niuaia, ua hooie i kekahi manawa i ka hoopuka ana i ke kuahaua kolio baloka i oleloia, a aole ana no paha, e hoopukaia e like me ka manao ame ka hoikeia mai i kou mexi hoopii, a no laila, ke noi nei e hoopukaia ua kuahaua la aole e emi iho malalo' o kanaono la mamua o ke koho baloka akea ana, a ma kekahi manawa e ae palia e like me ka ke kanawai i koi ai, a ke koi pu nei o ke Kanawai i kapaia <{ He Kanawai e hookumu ana i mau Kalana maloko o ka Panalaau o Hawaii a e hoolako ana i Aupuni oia ano " e like me ia i olelo muaia a i hoopau ia e ke kanawai a ka Ahaolelo o ka Teritore o Hawaii i kapaia "He Kanawai e Hoohui 'ana i ke Kulanakavihale ame ke Kalana o Honolulu" i aponoia ma ka la 30 o AperiJa, A. D. 1907, i hoopauia a i nele i ka mana e hoopaa ai ia lakou, ka Papa Lunakiai i oleloia, ma na ano apau. Kanawai Kalana e Hoohanaia Nei. A ke noi nei kou mea hoopii o ke Kanawai i oleloia i kapaia He kanawai e hookumu ana i mau Kalana maloko o ka Panalaau o Hawaii a e hoomakaukau ana 5 Aupuni maloko olaila, ke hoo hanaia nei me kona mana £iha, a o ke kanawai i oleloia a ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii, i kapaia a He Kana-

wai e hoohui ana i ke Kulanakauhale i ame ke Kalana o Honolulu," i aponoia! ma ka la 20 o Aperila, A. D. 1907, ua ku-e kumukanawai a ua mana ole, a ua ku-e pu ia i ke Kanawai a ka Ahaolelo o Amerika Huipuia i kapaia "He Kanawa-i e hoomakaukau ana i Aupun: no ka Teritore," a inainuli iho la o keia mau kumu ua nele ke kanawai Kulanakauhale i ka mana e hoohanaia ai. Ka Mua —O ka hoao ana ma ka aoao o ka Ahaolelo o ka Teritore o Hawaii e haawi i mana kuikawa i kekahi hui mai ka hoopakele ana mai ka hoopa'i mai me ka apono ole o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia. Ka Lua—E koi ana ia i kekahi mau hookupono e ae a lehulehu no ka poe koho baloka malalo o ke kanawai mamua o ka mea i.haawiia mai a i hoo makaukauia maloko o ke kanawai a ka Ahaolelo Nui; e hoonele ana i ka hapanui o ka poe kupono i ke koho ba loka i ka mana e koho iloko o ka Pa nalaau ame ke Kalana o Oahu i oleloia. O ke kanawai i oleloia ua ku-e 1 k( kumukanawai, oiai he lehulehu loa na hui mahiai kuokoa i apoia e na palenn o na hui Kulanakauhale i kUpono oie 6 hoomaluia ma ka aoao o ka Teritore, koe wale no ma ka lawelawe ana a ka Mana Hoomalu, o ko lakou mau aelika aia no ia maloko o ka manao o ka pauku aelike o ke Kumukanawai o Amerika, ke kanawai nana i papa loa i na Mokuaina ame na Teritore aole e lawelawe hou ia hana. Ke Kumu i Mana ole ai ke Kanawai Kulanakauhale. Ua loaa ole ka mana i ke Kanawai i oleloia no 'keia kumu — Akahi—E hiki no e kauia na auhau Kulanakauhale māluna o na aina me ke kakauha a ma ia hank ana aole nae e loaa mai ana na pomaikai e like me ka mea maa mau i ka loaa mai ma kekahi hui Kulanakauhale mai. Ka Lua—O na palena o ka hui Kulanakauhale i oleloia e imiia aku ana ? e kukuluiā e ke kanawai'i oleloia he pili pono ole me ka maopopo ole. A ke hoike hou aku nei kou mea hoopii, he mea kupono oia i ke koho baloka no ke Kalana o Oahu a he kupo'ne no kekahi o na oihana i hookumuia e ke Kanawai i oleloia i kapaia "He Kanawai e hookumu ana i mau Kalana maloko o ka Panalaau o Hawaii a e hoolako āna i Aupuni malaila," a ua loaa pu ka mana kanawai e koi aku ai i ka Papa Lunakiai i oleloia e hoopuka mai i ke Kuahaua Koho Baloka e like me ia i olelo muaia a e hoouna aku i mau kope o ia Kuahaua i na Lunanana o na Papa lehulehu a puni ko lakou Kalana, e like me ia i olelo muaia, a e hana me ka hooko aku i ka hana ame na mea apau i koiia e ke kanawai i oleloia. Noi no ka Hoopuka ana MaL A no na kumu i hoakaka muaia ke noi nei kou mea hoopii i kou Hanohano e hoopukaia i Palapala Kauoh'a a ka Alia i kuniia me ke sila o ka Aha, a e hoouna pololei ia ia S. C. Dwight, J. J. Fern, Charles Hustace Jr., P. R. Harvey, F. K. Archer, A. E. Cox ame J. M. Kealoha, a o lakou no ho'i ka Papa Lnnakiai o ke Kalana o Oahu e like me ia i- olelo muaia, me ke kanioha ana ia lakou e hoopuka mai i ke Kua haua e pili ana i ke koho baloka Kalana no ke Kalana o Oahu a e hoouna aku i mau kope o ia Kuahaua i na ! Lunanana o na papa leliulehu a puni-ke Kalana o Oahu i oleloia, a e kauia ua Kualiaua Koho Baloka la ma kahi a ma ke ano a ke Kanawai i koi ai, malalo o ka mana o ke Kanawai i oleloia, a e hana hoi ma na hana apau e like me ka hoakaka a ia kanawai. JOHN EMMELUTH.